PREZES URZĘDU OCHRONY KONKURENCJI I KONSUMENTÓW Delegatura w Lublinie 20-012 Lublin, ul. Ochotnicza 10 Tel. (81) 532-35-31, 743-77-30, 532-54-48, Fax (81) 532-08-26 E-mail: lublin@uokik.gov.pl RLU 61-23/11/JS za p.o. Lublin, dnia 1 sierpnia 2011 r. DECYZJA RLU Nr 16/11 I. Na podstawie art. 27 ust. 1 i 2 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów z dnia 16 lutego 2007 roku (Dz. U. Nr 50 poz. 331 ze zm.), stosownie do art. 33 ust. 6 tejże ustawy i 5 ust. 1 rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 1 lipca 2009 r. w sprawie właściwości miejscowej i rzeczowej delegatur Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (Dz. U. Nr 107 poz. 887), po przeprowadzeniu postępowania administracyjnego w sprawie stosowania praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów, wszczętego z urzędu przeciwko przedsiębiorcy Katarzynie Annie Kowalczuk prowadzącej działalność gospodarczą pod nazwą Ośrodek Nauczania Języków Obcych Języki Świata Katarzyna Anna Kowalczuk w Białymstoku, ul. Sienkiewicza 49, działając w imieniu Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów: uznaje się za naruszającą zbiorowe interesy konsumentów praktykę przedsiębiorcy Katarzyny Anny Kowalczuk, polegającą na stosowaniu we wzorcu umowy Regulamin Ośrodka Nauczania Języków Obcych Języki Świata postanowień: 1. pkt. 4.6 wzorca: Gdyby stan osobowy grupy zmniejszył się do 50% nominalnej ilości osób w grupie w trakcie trwania kursu, Ośrodek zastrzega sobie możliwość rozwiązania grupy, bądź przeniesienie pozostałych w grupie osób do innej grupy na tożsamym poziomie wiekowym i językowym 2. pkt. 10.2 wzorca: W przypadku rezygnacji do 14 dni od rozpoczęcia kursu z wniesionej przez Słuchacza opłaty potrącona zostanie kwota opisana w pkt. 8.2 niniejszego regulaminu, 3. pkt. 10.8 wzorca: W przypadku rezygnacji po 14 dniach od rozpoczęcia kursu Słuchacz płacący w ratach zobowiązany jest do wniesienia pełnej opłaty za trwający semestr, 4. pkt. 10.9 wzorca: Rezygnacja z kursu nie jest podstawą do żądania zwrotu opłaty za kurs. które są wpisane do rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone, o którym mowa w art. 479 45 ustawy z dnia 17 listopada 1964 Kodeks postępowania cywilnego,
co stanowi naruszenie art. 24 ust. 1 i ust. 2 pkt 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów i stwierdza się zaniechanie jej stosowania od 25 października 2010 roku. II. Na podstawie art. 27 ust. 4 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów z dnia 16 lutego 2007 roku (Dz. U. Nr 50 poz. 331 ze zm.), stosownie do art. 33 ust. 6 tejże ustawy i 5 rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 1 lipca 2009 r. w sprawie właściwości miejscowej i rzeczowej delegatur Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (Dz. U. Nr 107 poz. 887), Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów zobowiązuje przedsiębiorcę Katarzynę Annę Kowalczuk prowadzącą działalność gospodarczą pod nazwą Ośrodek Nauczania Języków Obcych Języki Świata Katarzyna Anna Kowalczuk w Białymstoku, ul. Sienkiewicza 49, przesłania konsumentom, będącym stronami pozostających w obrocie umów, których integralną część stanowi Regulamin Ośrodka Nauczania Języków Obcych Języki Świata aneksów na mocy których, kwestionowane przez Prezesa Urzędu postanowienia pkt. 4.6,10.2,10.8 i 10.9 Regulaminu tracą obowiązującą moc, w terminie do dnia 15 września 2011 roku. Uzasadnienie Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (dalej Prezes Urzędu lub Prezes UOKiK) wszczął postępowanie wyjaśniające w celu ustalenia, czy nastąpiło naruszenie uzasadniające wszczęcie postępowania w sprawie zakazu stosowania praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów oraz czy miało miejsce naruszenie chronionych prawem interesów konsumentów uzasadniające podjęcie działań określonych w odrębnych ustawach, w zakresie świadczenia przez przedsiębiorcę Katarzynę Annę Kowalczuk prowadzącą działalność gospodarczą pod nazwą Ośrodek Nauczania Języków Obcych Języki Świata Katarzyna Anna Kowalczuk w Białymstoku, ul. Sienkiewicza 49 (dalej: Szkoła, Firma lub Przedsiębiorca) usług nauki języków obcych. W toku prowadzonego postępowania wyjaśniającego, Prezes Urzędu otrzymał przy piśmie z dnia 12 listopada 2010 roku, kopie umów jakie były aktualnie stosowane przy prowadzonej działalności gospodarczej z informacją, że ten wzorzec umowy jest stosowany od 25 października 2010 roku.. W tej sytuacji Prezes Urzędu poprosił o przedstawienie wzorców umów i regulaminu stosowanego przed tą datą i wówczas otrzymał od Przedsiębiorcy, przy piśmie z dnia 1 grudnia 2010 roku, wzorzec umowy oraz będący integralną częścią tego wzorca, Regulamin Ośrodka Nauczania Języków Obcych Języki Świata. W wyniku analizy tego dokumentu wszczęto postępowanie administracyjne w sprawie podejrzenia naruszenia przez przedsiębiorcę Katarzynę Annę Kowalczuk, zbiorowych interesów konsumentów, poprzez stosowanie w obrocie z konsumentami wzorca umowy oraz będącego integralną częścią tego wzorca, Regulaminu Ośrodka Nauczania Języków Obcych Języki Świata, który zawiera postanowienia tożsame z postanowieniami wpisanymi do rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone. Ustosunkowując się do przedstawionych zarzutów dotyczących zapisów wzorca umowy, Przedsiębiorca przedstawił swoje stanowisko w sprawie odnosząc się do faktu, że 2
zakwestionowane postanowienia, zapisane w Regulaminie nigdy nie miały praktycznego zastosowania, a działalność firmy nie miała na celu naruszać zbiorowych interesów konsumentów oraz wyraził ubolewanie, że niektóre punkty wycofanego Regulaminu mogły wprowadzać w błąd słuchaczy Szkoły. Ponadto wskazał jakie informacje i w jakiej formie otrzymują kandydaci na kurs językowy po wycofaniu z dniem 25 października 2010 roku Regulaminu Ośrodka Nauczania Języków Obcych Języki Świata. Przedsiębiorca oświadczył, iż wszystkie informacje, które sobie życzy kandydat na kurs językowy tj. metody nauczania, poziom nauczania, godziny w jakich odbywają się zajęcia, ofertę cenową, aktualne promocje oraz warunki umowy otrzymuje konsument w następujących formach: odpowiedzi na pytania zawarte w formularzu na stronie internetowej, pisemnych odpowiedziach na pytania zadane drogą mailową oraz odpowiedzi na pytania zadawane podczas rozmów telefonicznych i osobistych w Szkole. Postanowieniem nr 169/11 z dnia 30 czerwca 2011 r. zaliczono w poczet prowadzonego postępowania administracyjnego w tej sprawie dowody uzyskane w postępowaniu wyjaśniającym wszczętym Postanowieniem Nr 190/10 z dnia 6 października 2010 roku. Prezes Urzędu ustalił następujący stan faktyczny: Katarzyna Anna Kowalczuk prowadzi działalność gospodarczą pod nazwą Ośrodek Nauczania Języków Obcych Języki Świata Katarzyna Anna Kowalczuk w Białymstoku, ul. Sienkiewicza 49 (dalej: Szkoła, Firma lub Przedsiębiorca) na podstawie wpisu do ewidencji działalności gospodarczej pod nr 65797 prowadzonej przez Urząd Miejski w Białymstoku. Przedsiębiorca oferuje konsumentom naukę języków obcych. W związku z prowadzoną działalnością gospodarczą Przedsiębiorca stosował do 24 października 2010 roku wzorzec Umowy, którego integralna częścią był Regulamin Ośrodka Nauczania Języków Obcych Języki Świata, który określał prawa i obowiązki stron umowy. Oświadczenia złożone przez Przedsiębiorcę w pismach otrzymanych w ramach postępowania wyjaśniającego wskazują, iż z dniem 25 października 2010 roku wprowadzono nowy wzorzec Umowy, wycofując przy tym z obrotu Regulamin Ośrodka Nauczania Języków Obcych Języki Świata. Analiza wzorca umowy Regulamin Ośrodka Nauczania Języków Obcych Języki Świata, stosowanego do 24 października 2010 roku w oparciu o który przedsiębiorca zawierał z konsumentami umowy na naukę języków obcych w roku 2010/2011r. dała podstawy do postawienia Przedsiębiorcy zarzutu podejrzenia naruszenia zbiorowych interesów konsumentów poprzez zamieszczenie w nim postanowień których tożsama treść została wpisana do Rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone. Postanowienia te to: - pkt. 4.6 wzorca: Gdyby stan osobowy grupy zmniejszył się do 50% nominalnej ilości osób w grupie w trakcie trwania kursu, Ośrodek zastrzega sobie możliwość rozwiązania grupy, bądź przeniesienie pozostałych w grupie osób do innej grupy na tożsamym poziomie wiekowym i językowym - pkt. 10.2 wzorca: W przypadku rezygnacji do 14 dni od rozpoczęcia kursu z wniesionej przez Słuchacza opłaty potrącona zostanie kwota opisana w pkt. 8.2 niniejszego regulaminu, - pkt. 10.8 wzorca: W przypadku rezygnacji po 14 dniach od rozpoczęcia kursu Słuchacz 3
płacący w ratach zobowiązany jest do wniesienia pełnej opłaty za trwający semestr, - pkt. 10.9 wzorca: Rezygnacja z kursu nie jest podstawą do żądania zwrotu opłaty za kurs. Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów uznał za niedozwolone następujące postanowienia umowne, które zostały wpisane do rejestru niedozwolonych postanowień umownych prowadzonego przez Prezesa UOKiK pod pozycjami: - poz. 727 w rejestrze niedozwolonych postanowień umownych: Przerwanie studiów, ich niepodjęcie lub skreślenie z listy studentów z przyczyn leżących po stronie studenta powoduje brak możliwości zwrotu uiszczonego już czesnego - sygn. akt XVII AmC 105/04, - poz. 749 w rejestrze niedozwolonych postanowień umownych: Za rezerwację miejsca na kursie pobierana jest opłata w kwocie 250 zł., która automatycznie staje się częścią opłaty za kurs za ostatni miesiąc nauki. W przypadku rezygnacji z uczestnictwa w kursie lub przerwania uczestnictwa w zajęciach kwota ta nie podlega zwrotowi - sygn. akt XVII AmC 40/05, - poz. 838 w rejestrze niedozwolonych postanowień umownych: 50 zł wpisowe płatne w sekretariacie przy zapisie do grupy językowej, jest to kwota bezzwrotna. - sygn. akt XVII AmC 50/05, - poz. 960 w rejestrze niedozwolonych postanowień umownych: Rezygnacja z udziału w zajęciach kursu (przypadek określony w pkt. 7) nie zwalnia Zleceniodawcy z obowiązku uregulowania pełnej opłaty za szkolenie (wszystkie raty) - sygn. akt XVII AmC 15/05, - poz. 1091 w rejestrze niedozwolonych postanowień umownych: Szkoła zastrzega sobie prawo zmiany dni i godzin prowadzenia zajęć, połączenia grup lub zmiany oferty w przypadku, gdy liczebność grupy wynosi mniej niż 50% stanu maksymalnego - sygn. akt XVII AmC 35/05, - poz. 1189 w rejestrze niedozwolonych postanowień umownych: Zobowiązuje się słuchacza do uregulowania całej kwoty czesnego należnego za semestr, w którym nastąpiło zgłoszenie rezygnacji lub skreślenia sygn. akt XVII AmC 12/06, - poz. 1283 w rejestrze niedozwolonych postanowień umownych: W sytuacji rezygnacji ze studiów w WSDG lub nie podjęcia nauki albo skreślenia z listy studentów zwrot opłat nie przysługuje -sygn. akt XVII AmC 120/05. Prezes Urzędu zakończył zbieranie materiału dowodowego, o czym poinformował przedsiębiorcę pismem z dnia 30 czerwca 2011 roku. Przedsiębiorca nie skorzystał z prawa zapoznania się z materiałem dowodowym zebranym w toku prowadzonego postępowania. Mając na uwadze zebrany materiał dowodowy Prezes Urzędu zważył, co następuje: Treść art. 1 ust. 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów wskazuje, że jej przepisy mają zastosowanie wyłącznie do ochrony interesów przedsiębiorców i konsumentów, podejmowanej w interesie publicznym. Zatem warunkiem koniecznym do uruchomienia instrumentów określonych w tej ustawie jest zaistnienie takiego stanu faktycznego, w którym działania przedsiębiorców naruszają jej przepisy i jednocześnie stanowią zagrożenie dla interesu publicznego bądź też naruszają ten interes. 4
Niniejsze postępowanie dotyczy stosowanego przez Szkołę wzorca umownego. Wzorzec ten miał zastosowanie przy zawieraniu umów z konsumentami. Dotyczył on zatem obecnych i wszystkich potencjalnych kontrahentów Szkoły co oznacza, że mogły mieć zastosowanie do nieokreślonego z góry kręgu adresatów. Zatem, niniejsze postępowanie prowadzone było w interesie publicznym. Zarzut naruszenia przepisów ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (zwanej dalej ustawą o okik) mógł zostać postawiony przedsiębiorcy. W związku z tym ocenie wymaga spełnienia przez Szkołę przesłanki statusu przedsiębiorcy w rozumieniu art. 4 pkt 1 ustawy o okik. W związku z powyższym należy stwierdzić, że Katarzyna Anna Kowalczuk wobec prowadzenia działalności gospodarczej polegającej na świadczeniu usług nauki języków obcych, działając w oparciu o wpis do ewidencji działalności gospodarczej Urzędu Miejskiego w Białymstoku pod numerem 65797 jest przedsiębiorcą w rozumieniu przepisu art. 4 pkt 1 ustawy o okik. Zgodnie z art. 24 ust. 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, zakazane jest stosowanie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów. Art. 24 ust. 2 pkt 1 ustawy stanowi, że przez praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów rozumie się godzące w nie bezprawne działania przedsiębiorcy, w szczególności stosowanie postanowień wzorców umów, które zostały wpisane do rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone, o którym mowa w art. 479 45 Kodeksu postępowania cywilnego. Stwierdzenie przedmiotowej praktyki wymaga uprawdopodobnienia spełnienia dwóch przesłanek: bezprawności działania przedsiębiorcy i naruszenia zbiorowego interesu konsumentów. Bezprawność wynika z tożsamości stosowanych przez przedsiębiorcę w stosunku do którego wszczęto postępowanie administracyjne, postanowienia wzorca umownego pod nazwą: Regulamin Ośrodka Nauczania Języków Obcych Języki Świata stanowiącego integralną część wzorca Umowy zawieranej z konsumentami na naukę języków obcych z postanowieniami wpisanymi do rejestru niedozwolonych postanowień umownych. Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem sądowym, Prezes Urzędu może stwierdzić stosowanie praktyki określonej w art. 24 ust. 1 i 2 pkt 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów również w odniesieniu do przedsiębiorcy, który nie był stroną postępowania sądowego zakończonego wpisaniem danej klauzuli do rejestru niedozwolonych postanowień umownych. Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z dnia 2 grudnia 2005 r. sygn. akt VI ACa 760/05 podkreślił, że praktyką naruszającą zbiorowe interesy konsumentów jest posługiwanie się postanowieniem wpisanym do rejestru w oderwaniu od zagadnienia, czy wpis do rejestru powstał w związku ze stosowaniem wzorca umowy przez podmiot, co do którego bada się stosowanie praktyki. Naruszenie interesów konsumentów może nastąpić, jak wskazał Sąd, w wyniku działań podmiotów, które stosują klauzule abuzywne już wpisane do rejestru, przy czym wpis taki związany był z działaniami innych przedsiębiorców. Z kolei w wyroku z dnia 25 maja 2005r. sygn. akt XVII Ama 46/04, Sąd Okręgowy w Warszawie- Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów (dalej: SOKiK) wyraził pogląd, że dla uznania określonej klauzuli za niedozwolone postanowienie umowne wystarczy stwierdzenie, że mieści się ona w hipotezie klauzuli wpisanej do rejestru i nie jest konieczna literalna zgodność porównywanych klauzul. Czynnikiem przesądzającym o podobieństwie klauzul powinien być bowiem zamiar, cel, jakiemu ma służyć kwestionowane postanowienie. Jeśli więc cel utworzenia spornej klauzuli odpowiada celowi sformułowania klauzuli uznanej za 5
niedozwoloną, oba zapisy można uznać za tożsame. Przedstawione powyżej orzecznictwo potwierdza uchwała 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 13 lipca 2006r. sygn. akt III SZP 3/2006, w której uznano, że stosowanie postanowień wzorców umów o treści tożsamej z treścią postanowień uznanych za niedozwolone prawomocnym wyrokiem Sądu Okręgowego w Warszawie- Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów i wpisanych do rejestru, o którym mowa w art. 479 45 Kodeksu postępowania cywilnego, może być uznane w stosunku do innego przedsiębiorcy za praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów w rozumieniu art. 23a. Odwołując się do argumentów o charakterze celowościowym oraz kierując się potrzebą zapewnienia skuteczności tego przepisu, Sąd Najwyższy podkreślił, że praktyka naruszająca zbiorowe interesy konsumentów obejmuje również przypadki wprowadzenia jedynie zmian kosmetycznych, polegających na przestawieniu szyku wyrazów lub zastąpieniu jednych wyrazów innymi, jeżeli tylko wykładnia postanowienia pozwoli stwierdzić, że jego treść mieści się w hipotezie zakazanej klauzuli. Stosowanie klauzuli o zbliżonej treści do klauzuli wpisanej do rejestru, która wywołuje takie same skutki godzi przecież tak samo w interesy konsumentów, jak stosowanie klauzuli identycznej co wpisana do rejestru. ( ) Możliwość uznania zachowania przedsiębiorcy, polegającego na stosowaniu postanowień wzorców umownych, które nie mają identycznego brzmienia jak postanowienia wpisane do rejestru, za praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów, w sposób istotny zwiększa skuteczność obu instytucji (tj. niedozwolonych postanowień umownych oraz praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumenta), zniechęcając przedsiębiorców do obchodzenia wpisów dokonanych w rejestrze niedozwolonych postanowień. Nie jest więc konieczna dokładna, literalna zbieżność klauzuli wpisanej do rejestru i klauzuli z nią porównywanej. Niedozwolone będą również takie postanowienia umów, które mieszczą się w hipotezie klauzuli wpisanej do rejestru, których treść zostanie ustalona w oparciu o dokonaną wykładnię. Ad I. W prowadzonym postępowaniu administracyjnym Prezes Urzędu uznał za niedozwolone postanowienie znajdujące się w Regulaminie Ośrodka Nauczania Języków Obcych Języki Świata, zwanym dalej Regulaminem, stanowiącym integralną część wzorca Umowy stosowanego przez Szkołę o treści: - pkt. 4.6 wzorca: Gdyby stan osobowy grupy zmniejszył się do 50% nominalnej ilości osób w grupie w trakcie trwania kursu, Ośrodek zastrzega sobie możliwość rozwiązania grupy, bądź przeniesienie pozostałych w grupie osób do innej grupy na tożsamym poziomie wiekowym i językowym Wyrokiem z dnia 12 listopada 2007r. sygn. akt XVII Amc 35/05, SOKiK orzekł, że niedozwolone są postanowienia o treści: Szkoła zastrzega sobie prawo zmiany dni i godzin prowadzenia zajęć, połączenia grup lub zmiany oferty w przypadku, gdy liczebność grupy wynosi mniej niż 50% stanu maksymalnego (pozycja 1091 rejestru). Postanowienie przytoczone wyżej narusza art. 385 1 1 oraz art. 385 3 pkt. 10,19 i 22 k.c., gdyż przewiduje możliwość zmiany przez Szkołę dni i godzin prowadzenia zajęć a nawet rozwiązanie grupy, co powoduje zmianę istotnych warunków umowy. Konsument zawierając umowę decyduje się na konkretne jej warunki, dni, godziny prowadzenia zajęć. Regulamin nie przewiduje przy tym możliwości wypowiedzenia umowy przez konsumenta w sytuacji zmiany jej warunków. Zapis stosowany w Regulaminie przyznał dowolność w kształtowaniu stosunków umownych, 6
przyznając Szkole prawo do zmiany dni prowadzenia zajęć oraz rozwiązania grupy z powodu zmniejszenia ilości uczestników biorących udział w zajęciach. W ocenie Prezesa Urzędu zakwestionowane postanowienie i klauzula wpisana do rejestru wywołują tożsame skutki dla konsumenta, a postanowienie stosowane przez Szkołę mieści się w hipotezie klauzuli uznanej przez SOKiK za niedozwoloną. Zakwestionowane postanowienie nie ma wprawdzie identycznego brzmienia jednakże, w ocenie Prezesa Urzędu, wykładnia jego treści pozwala na przyjęcie założenia, że mieści się ono w hipotezie przytoczonej klauzuli niedozwolonej. - pkt. 10.2 wzorca: W przypadku rezygnacji do 14 dni od rozpoczęcia kursu z wniesionej przez Słuchacza opłaty potrącona zostanie kwota opisana w pkt. 8.2 niniejszego regulaminu. Wyrokami: z dnia 27 marca 2006r. sygn. akt XVII Amc 40/05 oraz z dnia 22 czerwca 2006r. sygn. akt XVII Amc 50/05, SOKiK orzekł odpowiednio, że niedozwolone są postanowienia o treści: : Za rezerwację miejsca na kursie pobierana jest opłata w kwocie 250 zł., która automatycznie staje się częścią opłaty za kurs za ostatni miesiąc nauki. W przypadku rezygnacji z uczestnictwa w kursie lub przerwania uczestnictwa w zajęciach kwota ta nie podlega zwrotowi (pozycja 749 rejestru) oraz 50 zł wpisowe płatne w sekretariacie przy zapisie do grupy językowej, jest to kwota bezzwrotna. (pozycja 838 rejestru). Postanowienie stosowane przez Szkołę, w ocenie Prezesa Urzędu wypełnia dyspozycję art. 385 3 pkt 16 kc, gdyż naraża konsumenta na utratę kwoty określonej w pkt. 8.2 regulaminu w przypadku rezygnacji z udziału w kursie bez względu na przyczynę rezygnacji. Kwota określona w pkt. 8.2 w zależności od grupy wynosi 300 lub 400 zł i jest wnoszona tytułem wpisowego. Pozbawienie wyłącznie konsumenta prawa do zwrotu wpłaconej kwoty w przypadku rezygnacji przez niego z zawarcia lub wykonania umowy stoi również w sprzeczności z art. 746 kc. Ponadto postanowienie to dotyczy wyłącznie konsumenta ponieważ wzorzec nie zawiera postanowień nakładających analogicznych obciążeń na przedsiębiorcę. Prowadzi to do ukształtowania praw i obowiązków stron umowy w asymetryczny sposób. W ocenie Prezesa Urzędu zakwestionowane postanowienie i klauzule wpisane do Rejestru wywołują tożsame skutki dla konsumenta, a postanowienie stosowane przez Przedsiębiorcę mieści się w hipotezie klauzul wpisanych do rejestru. Zakwestionowane postanowienie nie ma wprawdzie identycznego brzmienia jednakże, w ocenie Prezesa Urzędu, wykładnia jego treści pozwala na przyjęcie założenia, że mieścić się ono w hipotezach przytoczonych klauzul niedozwolonych. - pkt. 10.8 wzorca: W przypadku rezygnacji po 14 dniach od rozpoczęcia kursu Słuchacz płacący w ratach zobowiązany jest do wniesienia pełnej opłaty za trwający semestr. Wyrokami: z dnia 12 kwietnia 2006r. sygn. akt XVII Amc 15/05 oraz z dnia 1 marca 2007r. sygn. akt XVII Amc 12/06, SOKiK orzekł odpowiednio, że niedozwolone są postanowienia o treści: Rezygnacja z udziału w zajęciach kursu (przypadek określony w pkt. 7) nie zwalnia Zleceniodawcy z obowiązku uregulowania pełnej opłaty za szkolenie (wszystkie raty) (pozycja 960 rejestru) oraz Zobowiązuje się słuchacza do uregulowania całej kwoty czesnego należnego za semestr, w którym nastąpiło zgłoszenie rezygnacji lub skreślenia (pozycja 1189 rejestru). Postanowienie stosowane przez Szkołę jest, w ocenie Prezesa Urzędu, sprzeczne z art. 385 3 pkt 22 k.c. i stanowi niedozwolone postanowienie umowne, gdyż nakłada na konsumenta obowiązek wykonania zobowiązania, pomimo niewykonania lub nienależytego wykonania 7
zobowiązania przez Szkołę. Kwestie wypowiedzenia zlecenia oraz wzajemnych świadczeń stron reguluje art. 746 k.c.. Przepis ten stanowi, że w sytuacji, gdy konsument decyduje się wypowiedzieć umowę bez ważnych powodów obowiązany jest zapłacić przyjmującemu zlecenie wynagrodzenie za dotychczas dokonane czynności, zwrócić poniesione koszty a ponadto winien naprawić szkodę. Zdaniem Prezesa Urzędu, przy ustalaniu wysokości odszkodowania, należy od niego odliczyć choćby wartość zaoszczędzonego przez przedsiębiorcę świadczenia, co wyklucza możliwość ustalenia wysokości odszkodowania na poziomie równym pełnej opłacie za kurs. Natomiast, gdy wypowiedzenie następuje z ważnych przyczyn, przedsiębiorcy nie przysługuje prawo do odszkodowania a jedynie do części wynagrodzenia odpowiadającej jego dotychczasowym czynnościom oraz do zwrotu poniesionych kosztów. W ocenie Prezesa Urzędu, nałożenie na konsumenta obowiązku uiszczenia opłaty za cały kurs rażąco narusza jego prawa. Daje ponadto Szkole możliwość osiągania nieuzasadnionej korzyści na wypadek rezygnacji konsumenta z udziału w kursie. Nie budzi również żadnych wątpliwości Prezesa Urzędu fakt, iż powyższy zapis prowadzi do rażącego uprzywilejowania Szkoły względem konsumenta w łączącym ich stosunku umownym oraz narusza zasadę ekwiwalentności świadczeń, co powoduje, iż w świetle art. 385 1 1 k.c. stanowi on niedozwolone postanowienie umowne. W ocenie Prezesa Urzędu zakwestionowane postanowienie i klauzule wpisane do Rejestru wywołują tożsame skutki dla konsumenta, a postanowienie stosowane przez Przedsiębiorcę mieści się w hipotezie klauzul wpisanych do rejestru. Zakwestionowane postanowienie nie ma wprawdzie identycznego brzmienia jednakże, w ocenie Prezesa Urzędu, wykładnia jego treści pozwala na przyjęcie założenia, że mieścić się ono w hipotezach przytoczonych klauzul niedozwolonych. - pkt. 10.9 wzorca: Rezygnacja z kursu nie jest podstawą do żądania zwrotu opłaty za kurs.. Wyrokami: z dnia 27 lutego 2006r. sygn. akt XVII Amc 105/04 oraz z dnia 5 września 2006r. sygn. akt XVII Amc 120/05, SOKiK orzekł odpowiednio, że niedozwolone są postanowienia o treści: Przerwanie studiów, ich niepodjęcie lub skreślenie z listy studentów z przyczyn leżących po stronie studenta powoduje brak możliwości zwrotu uiszczonego już czesnego (pozycja 727 rejestru) oraz W sytuacji rezygnacji ze studiów w WSDG lub nie podjęcia nauki albo skreślenia z listy studentów zwrot opłat nie przysługuje (pozycja 1283 rejestru). Postanowienie stosowane przez Szkołę wyłącza obowiązek zwrotu konsumentowi uiszczonej zapłaty za świadczenie nie spełnione w całości lub części, jeżeli konsument zrezygnuje z wykonania umowy ( art. 385 3 pkt. 12 k.c.). Należy mieć bowiem na względzie, że nawet jeśli przerwanie kursu lub jego niepodjęcie z przyczyn leżących po stronie konsumenta powoduje uszczerbek majątkowy po stronie Szkoły, to nie uzasadnia to odmowy zwrotu opłaty za kurs. Kompensacie ewentualnej szkody wynikającej z tego tytułu, służą roszczenia odszkodowawcze, w tym kary umowne, a także odstępne. Postanowienie stosowane przez Szkołę stanowi nadmierną uciążliwość utraty uiszczonych przez konsumenta opłat i w sposób rażący godzi w jego interesy ekonomiczne. Nadto postanowienie narusza także dyspozycję art. 385 3 pkt. 13 k.c., bowiem w sytuacji gdy konsument zrezygnuje z kursu lub go nie podejmie, nie ma prawa do żądania zwrotu świadczenia spełnionego wcześniej niż świadczenie kontrahenta. W ocenie Prezesa Urzędu ten zapis narusza również dyspozycję art. 385 3 pkt.16 k.c., bowiem nakłada wyłącznie na konsumenta obowiązek zapłaty ustalonej sumy na wypadek rezygnacji z wykonania umowy. W oparciu o tak skonstruowany zapis wzorca umownego Szkoła nie jest zobowiązana do 8
zwrotu nawet części wpłaconych przez konsumenta opłat na wypadek rezygnacji z kursu (odstąpienia od umowy) lub nie podjęcia nauki, konsument zaś pozbawiony jest prawa do żądania zwrotu wcześniej spełnionego świadczenia. W ocenie Prezesa Urzędu zakwestionowane postanowienie spełnia jednocześnie przesłanki niedozwolonej klauzuli umownej określonej w art. 385 3 pkt. 22 k.c. bowiem przewiduje obowiązek wykonania zobowiązania przez konsumenta mimo nie wykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania przez Szkołę. W ocenie Prezesa Urzędu zakwestionowane postanowienie i klauzule wpisane do Rejestru wywołują tożsame skutki dla konsumenta, a postanowienie stosowane przez Przedsiębiorcę mieści się w hipotezie klauzul wpisanych do rejestru. Zakwestionowane postanowienie nie ma wprawdzie identycznego brzmienia jednakże, w ocenie Prezesa Urzędu, wykładnia jego treści pozwala na przyjęcie założenia, że mieścić się ono w hipotezach przytoczonych klauzul niedozwolonych. Do uznania, że w niniejszej sprawie mamy do czynienia z praktyką, określoną w art. 24 ust. 1 i 2 pkt. 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, niezbędne jest ponadto wykazanie, że bezprawne działanie Przedsiębiorcy godzi w interes konsumentów tzn. dotyczy zbiorowego interesu konsumentów. W uzasadnieniu wyroku z dnia 10 kwietnia 2008r. sygn. akt III SK 27/07, Sąd Najwyższy wyjaśnił, że gramatyczna wykładnia tego pojęcia prowadzi do wniosku, że chodzi o zachowanie przedsiębiorcy, które godzi w interesy grupy osób stanowiących określony zbiór. Rezultaty tej wykładni modyfikuje zastrzeżenie, że nie jest zbiorowym interesem konsumentów suma interesów indywidualnych. Sąd Najwyższy stanął na stanowisku, że przy konstruowaniu pojęcia zbiorowy interes konsumentów nie można opierać się tylko i wyłącznie na tym, czy oceniana praktyka skierowana jest do nieoznaczonego z góry kręgu podmiotów. W ocenie Sądu, wystarczające powinno być ustalenie, że zachowanie przedsiębiorcy nie jest podejmowane w stosunku do zindywidualizowanych konsumentów, lecz względem członków danej grupy (określonego kręgu podmiotów), wyodrębnionych spośród ogółu konsumentów, za pomocą wspólnego dla nich kryterium. Sąd Najwyższy uznał zatem, że praktyką naruszającą zbiorowe interesy konsumentów jest (...) takie zachowanie przedsiębiorcy, które podejmowane jest w warunkach wskazujących na powtarzalność zachowania w stosunku do indywidualnych konsumentów wchodzących w skład grupy, do której adresowane są zachowania przedsiębiorcy, w taki sposób, że potencjalnie ofiarą takiego zachowania może być każdy konsument będący klientem lub potencjalnym klientem przedsiębiorcy. Zdaniem Prezesa UOKiK, działanie Szkoły godzi w interesy nieograniczonej liczby konsumentów, których nie da się zidentyfikować a niezgodnymi z prawem działaniami może bowiem zostać dotknięta nieograniczona liczba osób, tzn. wszyscy konsumenci, którzy zawarli z tym Przedsiębiorcą umowy według stosowanych wzorców oraz wszyscy jego potencjalni klienci. W tym wypadku, z samej istoty posługiwania się przez Przedsiębiorcę wzorcami umownymi wynika powtarzalność jego zachowania wobec takich osób. Z uwagi na powyższe, uznano za udowodnioną drugą przesłankę zarzuconej Przedsiębiorcy praktyki tj. naruszenie zbiorowego interesu konsumentów. Treść art. 1 ust. 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów ogranicza zastosowanie jej przepisów wyłącznie do ochrony interesów przedsiębiorców i konsumentów, podejmowanej w interesie publicznym. Oznacza to, że warunkiem koniecznym do uruchomienia procedur i zastosowania instrumentów określonych w tej ustawie jest zaistnienie takiego stanu 9
faktycznego, w którym działania przedsiębiorców - naruszając jej przepisy - stanowią potencjalne zagrożenie interesu publicznego. Niniejsze postępowanie dotyczy treści wzorca Regulaminu Ośrodka Nauczania Języków Obcych Języki Świata stosowanego przez Szkołę wobec nieograniczonego kręgu adresatów tj. wszystkich zainteresowanych jej treścią aktualnych i potencjalnych klientów Szkoły, którym na gruncie art. 4 pkt.12 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów przysługuje status konsumenta. Zdaniem Prezesa Urzędu, rozpatrywana sprawa ma charakter publicznoprawny, albowiem wiąże się z ochroną interesu wszystkich konsumentów, którzy są lub będą klientami Ośrodka Nauczania Języków Obcych Języki Świata Katarzyna Anna Kowalczuk w Białymstoku. Interes publicznoprawny przejawia się także w postaci zbiorowego interesu konsumentów, co oznacza, że naruszenie zbiorowego interesu konsumentów jest jednocześnie naruszeniem interesu publicznoprawnego. Zatem uzasadnione było w niniejszej sprawie podjęcie przez Prezesa Urzędu, działań przewidzianych w ustawie o ochronie konkurencji i konsumentów. W tym stanie rzeczy przyjąć należy, iż do oceny stanu faktycznego niniejszej sprawy zastosowanie mają przepisy w/w ustawy, a dotyczące jej postępowanie prowadzone było w interesie publicznym. Artykuł 27 ust. 1 i 2 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów stanowi: Nie wydaje się decyzji, o której mowa w art. 26, jeżeli przedsiębiorca zaprzestał stosowania praktyki, o której mowa w art. 24 i W przypadku określonym w ust. 1, Prezes Urzędu wydaje decyzję o uznaniu praktyki za naruszającą zbiorowe interesy konsumentów i stwierdzającą zaniechanie jej stosowania a powyższe ma zastosowanie w niniejszej sprawie. Przedsiębiorca zaniechał stosowania praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów od 25 października 2010 roku poprzez wprowadzenie nowego wzorca Umowy i wycofanie z obrotu prawnego Regulaminu Ośrodka Nauczania Języków Obcych Języki Świata. Stąd orzeczono, jak w sentencji decyzji. Ad II. Szkoła wprowadziła nowe wzorce Umów po wycofaniu z obrotu prawnego Regulaminu z dniem 25 października 2010 roku, ale nie aneksowała umów podpisanych przed tą datą. Artykuł 26 ust. 2 ustawy o okik stanowi, że: W decyzji, której mowa w ust.1, Prezes Urzędu może określić środki usunięcia trwających skutków naruszenia zbiorowych interesów konsumentów w celu zapewnienia wykonania nakazu, w szczególności zobowiązać przedsiębiorcę do złożenia jednokrotnego lub wielokrotnego oświadczenia o treści i w formie określonej w decyzji. Może również nakazać publikację decyzji w całości lub w części na koszt przedsiębiorcy., natomiast artykuł 27 ust. 4 Przepis art. 26. ust. 2 stosuje się odpowiednio. W związku z powyższym na podstawie art. 27 ust. 4 tej ustawy, Prezes Urzędu zobowiązał Szkołę do aneksowania umów, które podpisane zostały przed 25 października 2010 roku, których integralną częścią był Regulamin zawierający postanowienia zakwestionowane w pkt I sentencji niniejszej decyzji, wycofany z obrotu prawnego przez Przedsiębiorcę, a które pozostają nadal w obrocie gospodarczym. Aneksowanie powinno polegać na przesłaniu konsumentom, będącym stronami pozostających w obrocie umów, których integralną część stanowi Regulamin Ośrodka Nauczania Języków Obcych Języki Świata aneksów, na mocy których, kwestionowane przez Prezesa Urzędu postanowienia pkt.4.6,10.2,10.8 i 10.9 10
Regulaminu tracą obowiązującą moc. Termin ustalony dla Przedsiębiorcy na podjęcie tych działań określono do dnia 15 września 2011r. Stosownie do treści art. 81 ust. 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów w związku z art. 479 28 2 k.p.c. od niniejszej decyzji przysługuje odwołanie do Sądu Okręgowego w Warszawie Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, za pośrednictwem Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów - Delegatury Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów w Lublinie, w terminie dwóch tygodni od dnia jej doręczenia. Otrzymuje: Katarzyna Anna Kowalczuk Ośrodek Nauczania Języków Obcych Języki Świata ul. Sienkiewicza 49 15-002 Białystok z up. Prezesa Urzędu Dyrektor Delegatury w Lublinie Ewa Wiszniowska 11