PREZES URZĘDU OCHRONY KONKURENCJI I KONSUMENTÓW DELEGATURA WE WROCŁAWIU

Transkrypt

1 PREZES URZĘDU OCHRONY KONKURENCJI I KONSUMENTÓW DELEGATURA WE WROCŁAWIU Wrocław, ul. Walońska 3-5 tel.(071) , (071) , fax (071) wroclaw@uokik.gov.pl RWR /13/JM Wrocław, r. DECYZJA RWR 35 /2013 I. Na podstawie ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeksu postępowania administracyjnego (j.t. Dz.U r., poz. 267) w zw. z art. 83 ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. z 2007 r., nr 50, poz. 331 ze zm.) oraz stosownie do art. 33 ust. 6 tej ustawy i 2 pkt 4 w zw. 5 ust. 1 rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 1 lipca 2009 r. w sprawie właściwości miejscowej i rzeczowej delegatur Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (Dz. U. Nr 107, poz. 887), po przeprowadzeniu postępowania w sprawie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów, wszczętego z urzędu przeciwko Policealnemu Studium Techniki Dentystycznej w Zielonej Górze, - działając w imieniu Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, umarza się jako bezprzedmiotowe postępowanie administracyjne w sprawie podejrzenia stosowania przez ww. przedsiębiorcę praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów, o której nowa w art. 24 ust. 1 i 2 pkt 1 ww. ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, polegającej na zamieszczeniu we wzorcu umownym p.n. Umowa zobowiązania postanowienia o treści: ( ) Czesne miesięczne w roku.. zostało ustalone w wysokości. zł, słownie: a w okresie miesięcy wakacyjnych tj. lipiecsierpień, wynosić będzie.. zł. za miesiąc. (.), które jest tożsame z postanowieniem umownym wpisanym, na podstawie art Kodeksu postępowania cywilnego, do Rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone pod poz II. Na podstawie art. 27 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. Nr 50, poz. 331 ze zm.) oraz stosownie do art. 33 ust. 6 tej ustawy i 2 pkt 4 w zw. 5 ust. 1 rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 1 lipca 2009 r. w sprawie właściwości miejscowej i rzeczowej delegatur Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (Dz. U. Nr 107, poz. 887), po przeprowadzeniu postępowania w sprawie

2 praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów, wszczętego z urzędu przeciwko Policealnemu Studium Techniki Dentystycznej w Zielonej Górze, - działając w imieniu Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, uznaje się za praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów, o której nowa w art. 24 ust. 1 i 2 pkt 1 ww. ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, działanie tego przedsiębiorcy polegające na zamieszczeniu we wzorcu umownym p.n. Umowa zobowiązania postanowienia o treści: W przypadku nie poinformowania o zmianie danych adresowych, w tym adresu poczty elektronicznej, korespondencję wysłaną na podany uprzednio adres uważa się za skutecznie doręczoną., które jest tożsame z postanowieniami umownymi wpisanymi, na podstawie art Kodeksu postępowania cywilnego, do Rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone pod poz. 918, 2206 i 4743 i stwierdza zaniechanie jej stosowania z dniem 3 lipca 2013 r. UZASADNIENIE 1. Do Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, dalej: Prezes Urzędu, wpłynęła skarga konsumenta na działalność Policealnego Studium Techniki Dentystycznej w Zielonej Górze, dalej STUDIUM. W związku z powyższym przeprowadzone zostało postępowanie wyjaśniające, w wyniku którego powzięto podejrzenie, iż w stosowanym przez STUDIUM, w obrocie z konsumentami, wzorcu umownym p.n. Umowa zobowiązania znajdują się powyżej przytoczone postanowienia, które są tożsame z klauzulami wpisanymi do Rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone, o którym mowa w art ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego, dalej: Rejestr. 2. Wobec powyższego, Postanowieniem nr 121 /2013 z dnia 20 czerwca 2013 r., Prezes Urzędu wszczął z urzędu postępowanie administracyjne w sprawie podejrzenia stosowania przez STUDIUM praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów, o której mowa w art. 24 ust. 1 i 2 pkt 1 ww. ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, dalej: ustawa o ochronie ( ), polegającej na zamieszczeniu we wzorcu umownym p.n. Umowa zobowiązania postanowień o treści: ( ) Czesne miesięczne w roku.. zostało ustalone w wysokości. zł, słownie: a w okresie miesięcy wakacyjnych tj. lipiec- sierpień, wynosić będzie.. zł. za miesiąc. (.), W przypadku nie poinformowania o zmianie danych adresowych, w tym adresu poczty elektronicznej, korespondencję wysłaną na podany uprzednio adres uważa się za skutecznie doręczoną., które są tożsame m.in. z postanowieniami umownymi wpisanymi do Rejestru pod pozycją 1921, 918, 2206 i Jednocześnie, ww. Postanowieniem nr 121 /2013 z dnia 20 czerwca 2013 r. oraz Postanowieniem nr 186/2013 z dnia 13 września 2013 r. Prezes Urzędu zaliczył w poczet dowodów informacje uzyskane w postępowaniu wyjaśniającym sygn. akt RWR 403-5/08/JM tj. wzorzec umowny p.n. Umowa zobowiązania oraz zaświadczenie o wpisie do ewidencji 2

3 szkół i placówek niepublicznych z dnia 15 marca 2000 r. i zaświadczenie o zmianach w ewidencji szkół i placówek niepublicznych z dnia 28 lutego 2013 r. (dowód: karta 1-20, 40-42) 3. Ustosunkowując się do pierwszego z postawionych zarzutów pełnomocnik STUDIUM podał, że 5 pkt 1 wzorca umownego p.n. Umowa zobowiązania cyt. ( ) określa wielkość czesnego jako sumę opłat za poszczególne miesiące. Na podkreślenie zasługuje, że opłaty dokonywane w miesiącach lipiec-sierpień pomniejszają wysokość opłat w pozostałych miesiącach, zaś ich suma stanowi jedną ogólną sumę czesnego za dany rok pobierania nauki. Opłaty dokonane w dwóch spornych miesiącach nie spowodują wzrostu ogólnej sumy czesnego za dany rok nauki. W toku całego roku zachowana jest więc zasada ekwiwalentności świadczeń. ( ) Po pierwsze należy stwierdzić, że wysokość czesnego w miesiącach lipiecsierpień jest znacznie mniejsza od wysokości czesnego za pozostałe miesiące i kształtuje się na poziomie 200,00 zł/miesięcznie. Po drugie działalność Mandanta nie ulega zawieszeniu na sporny okres. Nadal musi on ponosić koszty związane z prowadzoną działalnością edukacyjną w tym koszty pedagogów oraz koszty administracyjno-techniczne. Wskazane koszty są niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania Policealnego Studium Techniki Dentystycznej a wskazana zasada ekwiwalentności w przekroju całego procesu edukacyjnego w pełni znajduje swoje zastosowanie. Pełnomocnik podał także, iż w przypadku negatywnej interpretacji przez Prezesa Urzędu przedstawionych przez niego argumentów STUDIUM, w terminie 14 dni od otrzymania odpowiedzi, na podstawie art. 28 ustawy o ochronie ( ), dokona zmiany treści cyt. ( ) postanowienia zamieszczonego we wzorcu umownym p.n. Umowa zobowiązania, odnoszącego się do powyższej materii. Ponadto w przypadku już zawartych umów ich treść zostanie odpowiednio zmieniona w drodze aneksów do Umowy. Odnosząc się do drugiego zarzutu tj. stosowania postanowienia dotyczącego skutecznego doręczenia korespondencji pełnomocnik w piśmie z dnia 3 lipca 2013 r. oświadczył, iż cyt. ( ) od dnia dzisiejszego Policealne Studium Techniki Dentystycznej zaprzestaje stosowania we wzorcu umowy p.n. Umowa zobowiązania postanowienia o treści wskazanej powyżej. W przypadku zawartych już umów zawierających kwestionowane postanowienie zostanie ono zmienione w drodze aneksu. Z uwagi na fakt, iż w trakcie wakacji utrudniony jest kontakt ze słuchaczami, aneksowanie umów zaplanowano na okres rozpoczęcia roku szkolnego. Jednocześnie pełnomocnik przesłał zmieniony wzorzec umowny p.n. Umowa zobowiązania, w którym kwestionowane postanowienie zostało wykreślone. (dowód: karta nr 21-23, 25-29, 33-34) 4. Uzasadniając konieczność pobierania opłaty w okresach wakacyjnych pełnomocnik STUDIUM podał cyt.: ( ) zasadą jest, że Szkoła wylicza wysokość czesnego za każdy rok pobierania nauki w Policealnym Studium Techniki Dentystycznej w Zielonej Górze w oparciu o skalkulowaną wielkość kosztów stałych i zmiennych. Na bieżący rok szkolny (przyp.- rok szkolny 2013/2014) ustalono wartość czesnego na kwotę zł, którą podzielono na 12 rat, z czego 10 rat (okres wrzesień czerwiec) w wysokości 650,00 zł, a dwie raty (lipiec sierpień) w wysokości 200,00 zł. Rozłożenie czesnego na 12 rat uwzględniało wniosek słuchaczy Policealnego Studium Techniki Dentystycznej w Zielonej Górze, dla których priorytetem jest obniżenie opłat comiesięcznych (o 40,00 zł/mc w okresie roku szkolnego), kosztem konieczności ponoszenia niższych opłat w okresie wakacyjnym. Przy kalkulacji wysokości czesnego uwzględniono całoroczne koszty stałe i koszty 3

4 zmienne związane z funkcjonowaniem Szkoły, w tym w szczególności: a) dzierżawa pomieszczeń, b) media: energia elektryczna, telefony, dostęp do Internetu, zużycie wody i odprowadzenie ścieków, wywóz odpadów komunalnych i medycznych, c) wynagrodzenia wraz ze składakami na FUS dla sekretarki szkoły, księgowej, Dyrektora szkoły, zleceniobiorców, sprzątaczki, palacza c.o. w czasie sezonu grzewczego, d) wynagrodzenia dla nauczycieli praktycznej nauki zawodu, wykładowców oraz dla komisji egzaminacyjnej podczas państwowego egzaminu zawodowego, e) materiały do wykonawstwa prac protetycznych zgodnie z programem nauczania, f) prace naprawcze i konserwacyjne związane z bieżącą eksploatacją maszyn i urządzeń protetycznych, g) zakup nowych urządzeń w sytuacji konieczności wymiany bazy dydaktycznej, h) delegacje na coroczne targi sprzętu protetycznego i stomatologiczneg, na narady Dyrektorów szkół, szkolenia, i) zakup opału w czasie sezonu grzewczego, j) opłaty pocztowe i kurierskie, k) nowości wydawnicze z zakresu techniki dentystycznej: prasa, książki i filmy, 1) obsługa prawna, m) ochrona budynku przez firmę ochroniarską n) programowe zajęcia z wychowania fizycznego w formie wynajmu toru pływackiego na basenie miejskim, o) zakup środków czystości, p) zakup materiałów biurowych, druków q) utrzymanie strony internetowej szkoły. Ponadto słuchacze Policealnego Studium Techniki Dentystycznej w Zielonej Górze uczestniczą w dodatkowych w zajęciach praktycznych (w okresie 4 tygodni), realizując prace z nowoczesnej techniki dentystycznej wykraczające poza ramy programowe. Szkoła z tego tytułu ponosi dodatkowe koszty związane min. z zakupem nowoczesnych urządzeń i materiałów, a także opłaceniem nauczycieli praktycznej nauki zawodu, którzy są specjalistami i mają doświadczenie w wykonywaniu precyzyjnych prac ( ) Dodatkowo, aby sprostać wymaganiom edukacyjnym (ciągłe zmiany programowe narzucane przez Ministerstwo Edukacji Narodowej), Policealne Studium Techniki Dentystycznej w Zielonej Górze zobligowane jest do ciągłego gromadzenia środków na zakup nowoczesnych urządzeń, technologii informatycznych związanych z protetyką oraz zorganizowania pracowni informatycznej. Ponadto, aby usługi edukacyjne były na wysokim poziomie Szkoła musi zainwestować w nowoczesne technologie wspierające i usprawniające pracę przyszłego technika dentystycznego, w związku z tym jest planowany zakup systemu CAD-GAM. (dowód: karta nr 45-47) Prezes Urzędu ustalił następujący stan faktyczny: 1. Policealne Studium Techniki Dentystycznej w Zielonej Górze, prowadzone jest przez Centrum Edukacji i Stomatologii DENTEX w Zielonej Górze, reprezentowane przez Tadeusza Webera Prezesa Zarządu Centrum Edukacji i Stomatologii DENTEX. Jest to szkoła policealna dla osób posiadających wykształcenie średnie, o okresie nauczania nie dłuższym niż 2,5 roku, umożliwiająca uzyskanie dyplomu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe technika dentystycznego, niepubliczna o uprawnieniach szkoły publicznej. STUDIUM wpisane jest do ewidencji szkół i placówek niepublicznych prowadzonej przez Miasto Zielona Góra (nr ewid. EW.4320/01/00). 4

5 (dowód: karta nr 4-20, 40-42) 2. W obrocie z konsumentami STUDIUM stosuje wzorzec umowny pn. Umowa zobowiązania, w którym Prezes Urzędu dopatrzył się postanowień tożsamych z niedozwolonymi postanowieniami umownymi zamieszczonymi w Rejestrze pod poz. 1921, 918, 2206 i 4743 (pkt 1.1. uzasadnienia decyzji) (dowód: karta nr 4-20) 3. W Rejestrze znajdują się postanowienia o treści: W okresie wakacyjnym tj. za lipiec, sierpień, wrzesień student uiszcza niepełne czesne w wysokości 75% pełnej stawki miesięcznej", wpisane do Rejestru pod poz na mocy wyroku Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, dalej: SOKiK, z dnia 5 marca 2010 r. (sygn. akt XVII AmC 873/09), Zawiadomienie o wypowiedzeniu umowy przez Fronton będzie wysłane listem poleconym na adres nabywcy, określony w umowie lub zawiadomieniu o zmianie adresu. Odmowa przyjęcia przez nabywcę lub dwukrotna adnotacja poczty nie podjęto w terminie (awizo) wywołuje skutki doręczenia. Skutki doręczenia wywołuje również doręczenie zastępcze, określone w art. 138 i art. 139 kodeksu postępowania cywilnego, tj. doręczenie pisma dorosłemu domownikowi, administracji domu, sołtysowi lub dozorcy domu. Fronton pozostawia w aktach umowy pismo ze skutkiem doręczenia, jeśli nabywca nie zawiadomi Frontonu o zmianie adresu i nazwiska, a wysłane zawiadomienie wróci z adnotacją adresat nieznany lub temu podobną. Zawiadomienie stanowi integralną część umowy, wpisane do Rejestru pod poz.918 na mocy wyroku SOKiK z dnia17 sierpnia 2006 roku (Sygn. Akt XVII Amc 100/50), W razie zaniechania obowiązku niezwłocznego zawiadomienia banku o zmianie adresu, pisma wysłane do posiadacza rachunku pod dotychczasowy adres pozostawia się w dokumentacji rachunku ze skutkiem doręczenia, chyba że nowy adres jest znany bankowi", wpisane do Rejestru pod poz na mocy wyroku SOKiK z dnia 3 listopada 2010 r. (sygn. akt XVII AmC 1783/09) W przypadku niedopełnienia przez Abonenta tego obowiązku wszelka korespondencja kierowana do Abonenta pod dotychczasowy adres korespondencyjny będzie uznana za skutecznie doręczoną ze wszystkimi konsekwencjami dla Abonenta" wpisane do Rejestru pod poz na mocy wyroku SOKiK z dnia 25 lutego 2013 r. (sygn. akt XVII AmC 3251/12). (dowód: rejestr klauzul niedozwolonych 3. Mając na uwadze zebrany materiał dowodowy, Prezes Urzędu zważył, co następuje: 3.1. Zagrożenie interesu publicznoprawnego Podstawą do rozstrzygania sprawy w oparciu o przepisy ustawy o ochronie ( ) jest uprzednie zbadanie przez Prezesa Urzędu, czy w danej sprawie zagrożony został interes publicznoprawny. Stwierdzenie, że to nastąpiło pozwala na realizację celu tej ustawy, wskazanego w art. 1 ust. 1, którym jest określenie warunków rozwoju i ochrony konkurencji oraz zasady podejmowanej w interesie publicznoprawnym ochrony interesów przedsiębiorców i konsumentów. W opinii Prezesa Urzędu rozpatrywana sprawa ma charakter publicznoprawny, albowiem wiąże się z ochroną interesu wszystkich konsumentów, którzy są lub będą słuchaczami STUDIUM. Interes publicznoprawny przejawia się także w postaci zbiorowego interesu konsumentów. Innymi słowy - naruszenie zbiorowego interesu 5

6 konsumentów jest jednocześnie naruszeniem interesu publicznoprawnego. Zatem uzasadnione było w niniejszej sprawie podjęcie przez Prezesa Urzędu działań przewidzianych w ustawie o ochronie ( ) Oznaczenie przedsiębiorcy Ustawa o ochronie ( ) obejmuje pojęciem przedsiębiorcy także podmioty, których działalność nie kojarzy się z typową działalnością gospodarczą. Takimi podmiotami są niepaństwowe szkoły policealne. Organizowanie i prowadzenie szkoły z odpowiednim programem nauczania stanowi świadczenie usług o charakterze użyteczności publicznej, podmiot organizujący i prowadzący takie nauczanie może być uznany za przedsiębiorcę w rozumieniu art. 4 pkt 1 lit. a) ustawy o ochronie ( ). Tym samym podmiot ten (w niniejszej sprawie STUDIUM) posiada legitymację bierną w postępowaniu o stosowanie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów. Zaś osoby (słuchacze), które korzystają z usług tej szkoły odpłatnie, stosownie do zawieranych w tym zakresie umów, są konsumentami w rozumieniu art. 4 pkt 12 ustawy o ochronie ( ). Powyższe stanowisko Prezesa Urzędu znajduje swoje potwierdzenie w orzecznictwie sądowym. I tak w wyroku z dnia 9 marca 2006 r. Sąd Najwyższy (sygn. akt I CSK 135/05) uznał prowadzącego szkołę policealną za przedsiębiorcę. Również Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 3 lipca 2003 r. (sygn. akt III CZP 38/03) stwierdził, iż niepaństwowe szkoły wyższe posiadają na gruncie prawa cywilnego status przedsiębiorcy. Sąd Najwyższy ocenił, iż Odpłatne i systematyczne wykonywanie przez szkołę zajęć dydaktycznych jest wykonywaniem przez osobę prawną we własnym imieniu, zawodowo działalności usługowej w sposób zorganizowany i ciągły. Działalność taka, wykonywana przez uprawnionych pracowników uczelni, charakteryzuje się profesjonalnym charakterem, jest podporządkowana regułom opłacalności i racjonalnego gospodarowania, jest działaniem wykonywanym na własny rachunek uczelni jako odrębnej osoby prawnej, a nie na rachunek jej założyciela, a ponadto charakteryzuje się niewątpliwie powtarzalnością działań i uczestnictwem w obrocie gospodarczym. Natomiast w wyroku z dnia 7 kwietnia 2004 r.(sygn. akt III SK 22/2004) Sąd Najwyższy orzekł, iż Uczelnia niepaństwowa jest przedsiębiorcą w rozumieniu art. 4 pkt 1 lit. a ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (jednolity tekst: Dz. U. z 2003 r. Nr 86, poz. 804 ze zm.) obecnie art. 4 pkt 1 lit. a) ustawy o ochronie ( ). Z kolei w wyroku z dnia 19 kwietnia 2011 r., XVII Ama 220/09 SOKiK jednoznacznie potwierdził, iż uczelnia publiczna jest przedsiębiorcą w rozumieniu art. 4 pkt 1 lit a ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, albowiem przedmiotem jej działalności jest świadczenie usług edukacyjnych, tj., prowadzenie kształcenia systemem studiów stacjonarnych i niestacjonarnych. 1 Mając na uwadze przytoczone powyżej przepisy prawne oraz wyroki sadów stwierdzić należy, iż STUDIUM jest przedsiębiorcą w rozumieniu art. 4 pkt 1 lit a) ustawy o ochronie ( ), do którego przepisy tej ustawy odnoszą się wprost. 1 Na marginesie wskazać należy, iż w wyroku z dnia 30 kwietnia 2011 r., XVII AmA 193/09 Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów stwierdził, iż w zakresie, w jakim uczelnia publiczna świadczy odpłatnie usługi edukacyjne na rzecz studentów niestacjonarnych, ma ona status przedsiębiorcy w myśl ustawy z dnia 2 lipca 2004r. o swobodzie działalności gospodarczej. Spełnia bowiem kryteria z art. 2 powyższej ustawy: jest osobą prawną, prowadzi działalność zarobkową, uzyskując przychody ze świadczonych odpłatnie usług edukacyjnych, działalność prowadzi w sposób zorganizowany i ciągły. Nie ma przy tym znaczenia status uczelni, ani charakter administracyjnoprawny decyzji o przyjęciu na studia. W odniesieniu bowiem do kwestii odpłatności za studia studenta z uczelnią łączy stosunek cywilnoprawny. 6

7 3.3. Przesłanki naruszenia art. 24 ust. 1 i 2 pkt 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów W ramach niniejszego postępowania postawiono STUDIUM zarzut stosowania niezgodnej z prawem praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów polegającej na zamieszczeniu we wzorcu umownym p.n. Umowa zobowiązania postanowień tożsamych z postanowieniami umownymi wpisanymi do Rejestru pod poz. 1921, 918, 2206 i Art. 24 ust. 1 ustawy o ochronie (...) stanowi, iż Zakazane jest stosowanie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów., natomiast art. 24 ust. 2 określa, iż Przez praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów rozumie się godzące w nie bezprawne działanie przedsiębiorcy, w szczególności: 1) stosowanie postanowień wzorców umów, które zostały wpisane do rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone, o którym mowa w art ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego. (...). Do stwierdzenia zatem praktyki z art. 24 ust. 2 pkt 1 ustawy o ochronie (...) konieczne jest wykazanie, że spełnione zostały łącznie następujące przesłanki: 1) bezprawność działań przedsiębiorcy, polegająca na stosowaniu postanowień wzorców umów, które zostały wpisane do Rejestru, 2) godzenie tymi działaniami w zbiorowy interes konsumentów. Zbiorowe interesy konsumentów podlegają ochronie przed działaniami przedsiębiorców, które są sprzeczne z prawem, tj. przepisami określonych aktów prawnych, a także sprzeczne z zasadami współżycia społecznego i dobrymi obyczajami. Jak wspomniano wyżej, zgodnie z art. 24 ust. 2 pkt 1 ustawy o ochronie ( ), za praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów uważa się w szczególności stosowanie postanowień wzorców umów, które zostały wpisane do Rejestru. Należy w tym miejscu wskazać, iż wzorce umowne wykorzystywane przy zawieraniu umów z konsumentami mogą być poddane kontroli abstrakcyjnej. Kontroli abstrakcyjnej wzorca jako takiego (art k.p.c.) dokonuje się niezależnie od tego, czy postanowienia wzorca były, czy też nie były zastosowane przy konkretnej umowie. Kontrola taka obejmuje klauzule pojedyncze lub zbiorowe (cały wzorzec lub jego fragment). Oceny postanowień w wypadku kontroli abstrakcyjnej dokonuje Sąd Okręgowy w Warszawie Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów i wyłącznie do kompetencji tego Sądu należy uznanie postanowień wzorców umownych za niedozwolone. Art k.p.c. rozszerza prawomocność wyroku wydanego w sprawie o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone na osoby trzecie. Skutek tzw. prawomocności rozszerzonej następuje od chwili wpisania wzorca umowy do rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone, prowadzonego przez Prezesa Urzędu, o którym mowa w art k.p.c. Konsekwencją umieszczenia postanowienia umownego w w/w rejestrze jest to, że posłużenie się nim będzie miało skutek wprowadzenia do umowy elementu bezwzględnie przez prawo zakazanego. Wpis do rejestru niedozwolonych postanowień umownych oznacza, że od tego momentu stosowanie takiej klauzuli jest zakazane we wszystkich wzorcach umownych. Powyższe stanowisko Prezesa Urzędu zgodne jest z orzecznictwem Sądu Najwyższego, który w uchwale z dnia 13 lipca 2006 r. (Sygn. akt III SZP 3/06) stwierdził, iż ( ) stosowanie postanowień wzorców umów o treści tożsamej z treścią postanowień uznanych za niedozwolone prawomocnym wyrokiem Sądu Okręgowego w Warszawie - Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów i wpisanych do rejestru, o którym mowa w art k.p.c., 7

8 może być uznane w stosunku do innego przedsiębiorcy za praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów ( ). W uzasadnieniu do powyższej uchwały Sąd uznał m.in., że ( ) praktyka naruszająca zbiorowe interesy konsumentów art. 23a u.o.k.ik. [obecnie art. 24] obejmuje również przypadki wprowadzania jedynie zmian kosmetycznych polegających na przestawieniu wyrazów lub zastąpieniu jednych wyrazów innymi, jeżeli tylko wykładnia postanowienia pozwoli stwierdzić, że jego treść mieści się w hipotezie zakazanej klauzuli. Stosowanie klauzuli o zbliżonej treści do klauzuli wpisanej do rejestru godzi przecież tak samo w interesy konsumentów, jak stosowanie klauzuli identycznej, co wpisana do rejestru ( ). Przyjęta powyżej rozszerzająca wykładnia art. 23a ustawy o ochronie ( ) znajduje również uzasadnienie w dyrektywach 93/13 oraz 98/27 a także orzecznictwie ETS dotyczącym zasady efektywności ( ). Nie jest zatem konieczna dokładna, literalna identyczność klauzuli wpisanej do rejestru i klauzuli z nią porównywanej. Stąd niedozwolone będą także takie postanowienia umów, które mieszczą się w hipotezie klauzuli wpisanej do rejestru, której treść zostanie ustalona w oparciu o dokonaną jej wykładnię Rozstrzygnięcie zawarte w punkcie I sentencji decyzji. Zgodnie z art ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeksu postępowania administracyjnego (j.t. Dz.U r., poz. 267), dalej: k.p.a., gdy postępowanie administracyjne z jakiejkolwiek przyczyny stało się bezprzedmiotowe, organ administracji publicznej wydaje decyzję o umorzeniu postępowania. Umorzenie postępowania na podstawie powyższego art jest obligatoryjne, co oznacza, iż ustalenie przesłanki bezprzedmiotowości postępowania stwarza obowiązek zakończenia postępowania w danej instancji przez jego umorzenie, ponieważ brak jest podstaw do rozstrzygnięcia sprawy co do jej istoty. Dalsze prowadzenie postępowania w takim przypadku stanowiłoby o jego wadliwości, mającej istotny wpływ na wynik sprawy. Podkreślić przy tym należy, iż przesłanka umorzenia postępowania może istnieć jeszcze przed wszczęciem postępowania, co zostanie ujawnione w toczącym się postępowaniu, a może ona powstać także w czasie trwania postępowania, a więc w sprawie już zawisłej przed organami administracyjnymi. Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 24 kwietnia 2003 r. (sygn. akt III SA 2225/01) podniósł, że bezprzedmiotowość postępowania oznacza brak któregoś z elementów stosunku materialnoprawnego, skutkującego tym, iż nie można załatwić sprawy przez rozstrzygnięcie jej co do istoty. Jest to orzeczenie formalne, kończące postępowanie bez jego merytorycznego rozstrzygnięcia. Jak już wskazano wyżej, przedmiotem niniejszego postępowania jest wykazanie, że zakwestionowane przez Prezesa Urzędu postanowienie o treści: ( ) Czesne miesięczne w roku.. zostało ustalone w wysokości. zł, słownie: a w okresie miesięcy wakacyjnych tj. lipiecsierpień, wynosić będzie.. zł. za miesiąc. (.), zamieszczone we wzorcu umownym p.n. Umowa zobowiązania jest tożsame z treścią postanowienia uznanego za niedozwolone prawomocnym wyrokiem SOKiK i wpisanym do Rejestru pod pozycją W wyroku z dnia 5 marca 2010 r., Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów uznał za niedozwolone postanowienie wzorca umowy o treści: W okresie wakacyjnym tj. za lipiec, sierpień, wrzesień student uiszcza niepełne czesne w wysokości 75% pełnej stawki miesięcznej" (sygn. XVII AmC 873/09). 8

9 W przedmiotowej sprawie STUDIUM pobiera opłaty za naukę w kwocie 650 zł miesięcznie, zaś w okresie wakacyjnym w wysokości 200 zł, co stanowi ok. 31% opłaty uiszczanej przez studentów w okresie nauki. Prezes Urzędu nie kwestionuje możliwości pobierania przez przedsiębiorców opłat czesnego za miesiące wakacyjne co do zasady. Działalność polegająca na prowadzeniu szkoły generuje przecież ponoszenie przez nich kosztów stałych, także w tym okresie (np. koszty wynagrodzeń nauczycieli, utrzymanie budynku w stanie gotowości, opłaty związane z dostarczaniem energii, wody, ochrona przez firmę ochraniarską). Jednakże, bez wątpienia, czesne za te miesiące powinno zostać pomniejszone z uwzględnieniem faktu braku ponoszenia przez przedsiębiorców niektórych kosztów zmiennych związanych z prowadzeniem zajęć dydaktycznych, które w okresie wakacyjnym nie występują. Ta różnica powinna być uwzględniona w kształtowaniu wysokości czesnego za miesiące wakacyjne. Taka sytuacja ma miejsce w niniejszej sprawie, gdzie opłata ponoszona przez konsumentów (studentów) za każdy miesiąc w okresie wakacyjnym jest o ok. 69 % niższa niż w miesiącach pobierania nauki. A niewątpliwie w tym czasie STUDIUM musi przygotować pomieszczenia szkolne do przyjęcia uczniów w nowym roku szkolnym, co wiąże się z przeprowadzeniem chociażby podstawowych prac naprawczych i zakupem koniecznych materiałów dydaktycznych i biurowych. Tym samym nawet w okresie wolnym od nauki STUDIUM ponosi koszty związane z utrzymaniem budynków oraz przygotowaniem do rozpoczęcia nowego roku szkolnego. Niewątpliwie są one niższe niż koszty generowane w trakcie roku szkolnego, dlatego też STUDIUM określiło te opłatę na kwotę 200 zł za miesiąc. Zatem należy uznać, że analizowane postanowienie stosowane przez przedsiębiorcę nie jest tożsame z postanowieniem wpisanym do Rejestru pod poz Tym samym postępowanie przeciwko STUDIUM stało się bezprzedmiotowe, a jako takie, należało je umorzyć. Mając powyższe na uwadze należało orzec, jak w pkt I sentencji Rozstrzygnięcie zawarte w punkcie II sentencji decyzji. Ad 1) Pierwsza przesłanka naruszenia art. 24 ust. 1 i 2 pkt 1 ustawy o ochronie ( ) - bezprawność działań przedsiębiorcy W niniejszym postępowaniu zakwestionowane zostało przez Prezesa Urzędu także postanowienie o treści : W przypadku nie poinformowania o zmianie danych adresowych, w tym adresu poczty elektronicznej, korespondencję wysłaną na podany uprzednio adres uważa się za skutecznie doręczoną., które jest tożsame z treścią postanowień wpisanych do Rejestru pod pozycjami: 918, 2206 i SOKiK wyrokiem z dnia 17 sierpnia 2006 roku (Sygn. Akt XVII Amc 100/50) za niedozwolone uznał postanowienie o treści: Zawiadomienie o wypowiedzeniu umowy przez Fronton będzie wysłane listem poleconym na adres nabywcy, określony w umowie lub zawiadomieniu o zmianie adresu. Odmowa przyjęcia przez nabywcę lub dwukrotna adnotacja poczty nie podjęto w terminie (awizo) wywołuje skutki doręczenia. Skutki doręczenia wywołuje również doręczenie zastępcze, określone w art. 138 i art. 139 kodeksu postępowania cywilnego, tj. doręczenie pisma dorosłemu domownikowi, administracji domu, sołtysowi lub dozorcy domu. Fronton pozostawia w aktach umowy pismo ze skutkiem doręczenia, jeśli nabywca nie zawiadomi Frontonu o zmianie adresu i nazwiska, a wysłane zawiadomienie 9

10 wróci z adnotacją adresat nieznany lub temu podobną. Zawiadomienie stanowi integralną część umowy (poz. 918 Rejestru). W uzasadnieniu sąd stwierdził, iż uznany za niedozwolony zapis umowny kształtuje sytuację konsumenta niekorzystnie w porównaniu z sytuacją pozwanego, nakładając na konsumenta bardzo rygorystyczne skutki w zakresie odbierania korespondencji pozwanego analogicznie jak przepisy k.p.c. w odniesieniu do korespondencji sądowej. Instytucja doręczenia zastępczego należy do prawa procesowego i negatywnie należy ocenić próbę jej adaptowania do obrotu gospodarczego, zwłaszcza, gdy jedną ze stron umowy jest konsument oraz mając na uwadze art. 61 k.c., zgodnie z którym oświadczenie woli, które ma być złożone innej osobie, jest złożone z chwilą gdy doszło do niej w taki sposób, że mogła zapoznać się z jego treścią. Podkreślić należy, iż instytucja doręczenia zastępczego nie jest gwarantem dojścia do konsumenta oświadczenia woli pozwanego w w/w sposób. Również dwukrotna adnotacja placówki pocztowej nie podjęto w terminie nie przesądza o tym, że konsument mógł zapoznać się z oświadczeniem woli pozwanego. Postanowienie [to] ( ) może prowadzić do sytuacji, gdy konsument pozbawiony możliwości rzeczywistego zapoznania się z oświadczeniem woli pozwanego narażony będzie na jego skutki prawne. Takie ukształtowanie obowiązków konsumenta rażąco narusza jego interesy i jest sprzeczne z dobrymi obyczajami. W wyroku z dnia 3 listopada 2010 r. SOKiK uznał za niedozwolone postanowienie umowne zapis, który następnie został wpisany pod poz. 2206: W razie zaniechania obowiązku niezwłocznego zawiadomienia banku o zmianie adresu, pisma wysłane do posiadacza rachunku pod dotychczasowy adres pozostawia się w dokumentacji rachunku ze skutkiem doręczenia, chyba że nowy adres jest znany bankowi" (sygn. akt XVII Amc 1783/09). Natomiast pod poz w Rejestrze, na podstawie wyroku SOKiK z dnia 25 lutego 2013 r. (sygn. akt XVII AmC 3251/12), wpisane zostało postanowienie o treści : W przypadku niedopełnienia przez Abonenta tego obowiązku wszelka korespondencja kierowana do Abonenta pod dotychczasowy adres korespondencyjny będzie uznana za skutecznie doręczoną ze wszystkimi konsekwencjami dla Abonenta" Z powyższego wynika, że zgodnie z utrwaloną linią orzeczniczą SOKiK postanowienia umowne, które przyjmują fikcję doręczenia pism kierowanych do konsumentów, w razie, gdy nie zawiadomią oni na piśmie o zmianie swoich danych, są uznawane za klauzule abuzywne. Przytoczone wyżej postanowienie wzorca umownego p.n. Umowa zobowiązania również ustanawia fikcję skutecznego złożenia oświadczenia woli przez STUDIUM i to w przypadku, gdy konsument pozbawiony byłby realnej możliwości zapoznania się z jego treścią. W opinii Prezesa Urzędu, o ile w sytuacji niedochowania przez konsumenta obowiązku powiadomienia przedsiębiorcy o zmianie adresu do korespondencji, można obciążyć go np. kosztami mylnych operacji, to niedopuszczalna jest regulacja sankcjonująca dokonanie przez przedsiębiorcę czynności, która w istocie nie nastąpiła. Zatem skutek stosowania kwestionowanego zapisu jest taki sam, jak tych, które zostały umieszczone w Rejestrze pod poz. 918, 2206 i 4743, co w tym wypadku przesądza o ich tożsamości. Bez znaczenia są odmienności wynikające z różnic w sformułowaniach i użytych zwrotach porównywanych klauzul. Ad 2) Druga przesłanka naruszenia art. 24 ust. 1 i 2 ustawy o ochronie ( ) godzenie w zbiorowy interes konsumentów. Jak już podano wyżej (pkt Ad 2) stosowanie postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone jest praktyką godzącą w zbiorowe interesy konsumentów. W niniejszej sprawie bez wątpienia mamy do czynienia z prawami wszystkich konsumentów będących słuchaczami STUDIUM, jak i potencjalnych zainteresowanych, którzy mogą zawrzeć z nim umowę o świadczenie usług edukacyjnych. W rozpatrywanym 10

11 stanie faktycznym zachowanie nie dotyczy interesów poszczególnych osób, których sprawy mają charakter jednostkowy, indywidualny i nie dający się porównać z innymi, lecz mamy do czynienia z uprawnieniami określonego kręgu konsumentów, których sytuacja jest identyczna i wspólna dla całej, licznej grupy obecnych i przyszłych kontrahentów przedsiębiorcy. Mając powyższe na względzie, Prezes Urzędu stwierdził, że zostały spełnione łącznie wszystkie przesłanki niezbędne dla zakwalifikowania opisanego działania jako praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów, określonej w art. 24 ust. 2 pkt 1 ustawy o ochronie (...). Zgodnie z art. 27 ust. 1 i 2 ustawy o ochronie ( ) nie wydaje się decyzji, o której mowa w art. 26, jeżeli przedsiębiorca zaprzestał stosowania praktyki, o której mowa w art. 24, w takim przypadku Prezes Urzędu wydaje decyzję o uznaniu praktyki za naruszającą zbiorowe interesy konsumentów i stwierdzającą zaniechanie jej stosowania. Jednocześnie, w myśl art. 27 ust. 3 ustawy o ochronie ( ) ciężar udowodnienia okoliczności, iż przedsiębiorca zaniechał stosowania praktyki, o której mowa w art. 24 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów spoczywa na tymże przedsiębiorcy. Stanowi to konsekwencję tego, iż to przedsiębiorca wywodzi korzystne dla siebie skutki prawne z udowodnienia okoliczności, o której mowa w przedmiotowym przepisie. STUDIUM poinformowało o wykreśleniu kwestionowanego postanowienia określającego w sposób nieprawidłowy zasady dostarczania konsumentom korespondencji i zaprzestaniu jego stosowania z dniem 3 lipca 2013 r. Na potwierdzenie przedsiębiorca przysłał nowy wzorzec umowny, niezawierający negowanego postanowienia. Tym samym, według Prezes Urzędu, przedsiębiorca zaniechał stosowania praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów. Mając powyższe na uwadze należało orzec, jak w pkt II sentencji. Stosownie do treści art. 81 ust. 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów w związku z art Kpc od niniejszej decyzji przysługuje odwołanie do Sądu Okręgowego w Warszawie Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, w terminie dwutygodniowym od dnia jej doręczenia, za pośrednictwem Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów - Delegatury Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów we Wrocławiu. Z up. Prezesa UOKiK Z-ca Dyrektora UOKiK Del. Wrocław Elżbieta Kołodziej 11