Przegląd Regionalny Polski 2012

Departament Koordynacji Polityki Strukturalnej Przegląd Regionalny Polski 2012 Warszawa, 7 października 2013 1

PRZEGLĄD REGIONALY POLSKI 2012 Cel opracowania: analiza istotnych zmian w sytuacji społeczno-gospodarczej kraju i województw w 2012 r. na tle lat poprzednich oraz na tle tendencji w Unii Europejskiej, wyselekcjonowanie kluczowych problemów rozwoju województw, zarysowanie przyszłych szans i zagroŝeń dla polityki rozwoju. Przegląd koncentruje się na zjawiskach społeczno-gospodarczych w 2012 r., prezentując je na tle lat 2010 i 2011, a takŝe na tle procesów zachodzących w całej perspektywie finansowej od 2007 r. 2

WaŜniejsze tendencje rozwojowe w kraju: Wysoki na tle UE wzrost gospodarczy, postęp w konwergencji do UE, Zmiany w strukturze gospodarki: spadek udziału sektora I i lekkie zmniejszenie udziału sektora III, wzrost udziału sektora II (wpływ polityki spójności i kryzysu), Spowolnienie w 2012 r. i pogorszenie sytuacji makroekonomicznej w wielu waŝnych aspektach: wzrost gospodarczy, sytuacja finansów publicznych, rynek pracy, ZagroŜenia dla wzrostu gospodarczego w przyszłości - słaby popyt zewnętrzny i wewnętrzny, wpływ konsolidacji finansów publicznych, w tym - niŝsze inwestycje publiczne, Spadek dochodów realnych ludności w latach 2011-2012. 3

Tendencje w rozwoju Polski W 2012 r. PKB per capita liczony wg ppp = 66% średniej UE-27, Wysokie tempo konwergencji z UE, wyŝsze niŝ w pozostałych NMS. Zmiana PKB per capita w PPS (UE-27=100) w latach 2007-2012 w państwach członkowskich UE 20 15 10 5 0-5 -10 14 12 12 11 9 9 8 6 5 5 3 3 2 1 1 1 1 0-1 -2-3 -4-5 -6-7 -11-16 -17 Polska Litwa Słowacja Rumunia Łotwa Bułgaria Malta Niemcy Szwecja Austria Chorwacja Węgry Estonia Luxemburg Finlandia Dania Belgia Francja Czech Republic Cypr Niderlandy Portugalia Słowenia Włochy Hiszpania Wielka Brytania Irlandia Grecja -15-20 4

Tendencje w rozwoju Polski Relatywnie wysokie tempo wzrostu PKB w Polsce na tle UE -w latach 2007-2012 średnioroczne tempo wzrostu PKB Polski wynosiło 4% wobec 0,4% średnio w Unii Europejskiej, Spowolnienie gospodarcze w 2012 r. (1,9% wobec 4,5% w 2011 r.). Tempo wzrostu PKB w Polsce i UE (q/q-4, w %) 8,0 6,0 4,0 2,0 UE-27 (SA) Polska (SA) Iq07 IIq07 IIIq07 IVq07 0,0-2,0-4,0 Iq08 IIq08 IIIq08 IVq08 Iq09 IIq09 IIIq09 IVq09 Iq10 IIq10 IIIq10 IVq10 Iq11 IIq11 IIIq11 IVq11 Iq12 IIq12 IIIq12 IVq12 Iq13 IIq13-6,0 5

Tendencje w rozwoju Polski Pogorszenie sytuacji makroekonomicznej w Polsce w 2012 r. w porównaniu z latami wcześniejszymi (słabszy wzrost, wyŝsze bezrobocie, inflacja i deficyt), Wyzwania dla polityki rozwoju, zwłaszcza w kontekście konieczności konsolidacji finansów publicznych. Kształtowanie się wybranych kategorii makroekonomicznych w Polsce w 2007 i 2012 r. (w %) deficyt r-ku obrotów bieŝących/pkb zmiana PKB 12,0 10,0 8,0 6,0 4,0 2,0 0,0 stopa bezrobocia Polska 2007 Polska 2012 deficyt gg/pkb inflacja (HICP) 6

Tendencje w rozwoju Polski Osłabienie w 2012 r. popytu krajowego b. niski wzrost spoŝycia, spadek akumulacji, w tym nakładów brutto na środki trwałe, W okresie 2009-2012, tylko w 2011 r. wzrost nakładów brutto na środki trwałe, przy jednocześnie słabnącej od 2010 r. dynamice spoŝycia. Tempo wzrostu wybranych komponentów PKB w latach 2007-2013 (q/q-4, w %) 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0,0-5,0 Iq07 IIq07 IIIq07 IVq07 Iq08 IIq08 IIIq08 IVq08 Iq09 IIq09 IIIq09 IVq09 Iq10 IIq10 IIIq10 IVq10 Iq11 IIq11 IIIq11 IVq11 Iq12 IIq12 IIIq12 IVq12 Iq13 IIq13-10,0-15,0 Nakłady brutto na środki trw ałe PKB SpoŜycie ogółem 7

Tendencje w rozwoju Polski Spadek stopy inwestycji z 20,2% w 2011 r. do 19,4% w 2012 r., w tym stopy inwestycji publicznych z 5,7% w 2011 r. do 4,6% w 2012 r. Prognozowany spadek inwestycji infrastrukturalnych realizowanych zarówno na szczeblu centralnym, jak i samorządowym (wg Programu Konwergencji 2013 do 3,8% w 2013 r. i 3,5% w 2014 r.). Stopa inwestycji (w % PKB) 25,0 20,0 18,1 18,2 19,7 21,6 22,3 21,2 19,9 20,2 19,4 15,0 % 10,0 5,0 3,4 3,4 3,9 4,2 4,6 5,2 5,6 5,7 4,6 0,0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 stopa inwestyjcji ogółem stopa inwestycji publicznych 8

WaŜniejsze tendencje rozwojowe w województwach: Postęp w konwergencji do UE, większy w przypadku wiodących województw (mazowieckie, dolnośląskie, wielkopolskie), NajwyŜszy poziom wskaźnika rozwoju społ.-gosp. LHDI (zdrowie, edukacja, zamoŝność) w woj. wysoko rozwiniętych (mazowieckie, małopolskie, pomorskie), ale największy wzrost w latach 2007-2010 w lubuskim i łódzkim, ZróŜnicowana sytuacja w województwach wyŝszy wzrost gospodarczy w najlepiej rozwiniętych regionach, rosnąca stopa inwestycji w słabszych ekonomicznie, Pogorszenie sytuacji na rynku pracy w wielu segmentach bezrobocie młodych i bezrobocie długotrwałe na obszarach wiejskich i odległych od duŝych ośrodków miejskich, Pogłębienie ujemnego salda migracji wewn. na wielu obszarach peryferyjnych Polski wschodniej, centralnej i północnej, Postęp w poprawie dostępności komunikacyjnej do ośrodków wojewódzkich oraz w wyposaŝeniu w infrastrukturę techniczną, w tym komunalną. 9

Konwergencja województw do poziomu UE Proces konwergencji realnej do UE obejmował wszystkie polskie regiony, przy czym w regionach słabiej rozwiniętych proces ten przebiegał wolniej. Zmiana PKB per capita (UE-27=100) w latach 2007-2010 w województwach w latach 2004-2010 ( w pp.) 30 25 20 15 10 26 20 14 14 14 13 12 11 11 11 9 8 8 8 8 7 7 5 0 10 POLSKA Mazowieckie Dolnośląskie Wielkopolskie Sląskie Lódzkie Pomorskie Opolskie Lubuskie Malopolskie Swiętokrzyskie Lubelskie Podlaskie Kujawsko-pomorskie Zachodniopomorskie Podkarpackie Warmińsko-mazurskie

Konwergencja województw do poziomu UE ZróŜnicowanie w zakresie PKB pc na poziomie NTS 2 nieco zwiększa się na skutek silniejszego wzrostu gospodarczego w regionach wysoko rozwiniętych, ale pozostaje poniŝej średniej unijnej. 54 53 70 60 52 65 50 67 58 47 46 102 45 42 53 42 W zrost PKB per capita w latach 2004-2010 UE-27=100 15 do 26 (2) 10 do 15 (7) 7 do 10 (7) PKB per capita w PPS w 2010 r. 102 0 50 100 kilometry Źródło: Eurostat 11

35 30 25 20 15 10 5 0 Stopa inwestycji w województwach Stopa inwestycji w województwach w 2010 r. - w duŝych i silnych ekonomicznie regionach była niŝsza niŝśrednia krajowa i niŝsza niŝ w 2007 r. Stopa inwestycji w województwach w 2007 i 2010 r. (% PKB) 12 LUBUSKIE PODKARPACKIE ŚWIĘTOKRZYSKIE WARMIŃSKO-MAZURSKIE PODLASKIE KUJAWSKO-POMORSKIE POMORSKIE LUBELSKIE OPOLSKIE MAŁOPOLSKIE ŁÓDZKIE ZACHODNIOPOMORSKIE WIELKOPOLSKIE DOLNOŚLĄSKIE MAZOWIECKIE ŚLĄSKIE 2007 2010 POLSKA

Bezrobocie rejestrowane na poziomie NTS 3 Wysokie bezrobocie długotrwałe w Polsce wschodniej 35,6 34,6 33,9 29 28 33,2 32,5 33,5 31,2 26,2 21 25,1 30,5 36,2 30,1 32,4 26,6 32 28,425,625,6 35,5 30,9 31,3 37,1 28,9 41,8 26 37,8 38,3 37,9 29,7 24,5 24,5 34,8 39,137,2 37,2 29,8 37,2 32,6 35,4 39 42,5 33,1 36,2 34,9 33,9 29,2 34,7 34,4 46,7 33,7 40,4 33,3 40,8 41,3 40,1 41,2 41,5 45,2 45 42,2 39,2 39 Stopa bezrobocia rejestrowanego w podregionach w końcu 2012 r. Stopa bezrobocia rejestrowanego (%) 24 do 26 (2) 19 do 24 (10) 17 do 19 (6) 15 do 17 (13) 10 do 15 (23) 1 do 10 (12) Odsetek długotrwale bezrobotnych (ponad 1 rok) 50 0 50 100 kilometry 34,5 38,5 41 Źródło: na podstawie danych GUS 13

ZróŜnicowania między- i wewnątrzregionalne: Na poziomie UE - kryzys zatrzymał proces zmniejszania się regionalnych dysproporcji pod względem poziomu rozwoju gospodarczego, mierzonych PKB na mieszkańca i poziomem bezrobocia, W Polsce - zróŝnicowanie na poziomie województw mierzone w zakresie PKB per capita lekko rośnie, ale pozostaje poniŝej średniej unijnej; w przypadku NTS 3 zróŝnicowanie takŝe rośnie i utrzymuje się powyŝej średniej unijnej, największe ma miejsce w woj. wysoko rozwiniętych, ZróŜnicowanie w Polsce w zakresie wsk. zatrudnienia i stopy bezrobocia pozostaje stabilne, poniŝej średniej unijnej, zarówno na poziomie NTS 2, jak i NTS 3. 14

Konwergencja regionów UE Kryzys zatrzymał proces konwergencji regionów UE na poziomie NUTS 2 w zakresie PKB per capita i stopy bezrobocia. Zmiany współczynnika zmienności regionów NUTS 2 przy podstawie 2000=100 w zakresie PKB per capita i stopy bezrobocia 115 wskaźnik współczynnika zmienności, 2000=100 110 105 100 95 90 85 80 75 70 PKB na mieszkańca w SSN Stopa bezrobocia 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Źródło: Komisja Europejska, COM (2013) 463 final z 26 VI 2013 r. 15

ZróŜnicowanie regionów ZróŜnicowanie województw mierzone dyspersją wskaźnika PKB per capita na szczeblu jednostek NUTS 2 pozostaje zdecydowanie poniŝej średniej unijnej (20,7 w Polsce wobec 27,2 w UE-27 w 2009 r.); odwrotnie w przypadku NTS 3 (34,4 wobec 26,5 w UE-27 w 2009 r.). Dyspersja wskaźnika PKB per capita w Polsce na poziomie jednostek NUTS 2 i NUTS 3 40 Polska NUTS 2 Polska NUTS 3 35 30 25 20 15 10 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 16

ZróŜnicowanie na poziomie NTS 3 PKB per capita w relacji do średniej krajowej jednostek NTS 3 w 2010 r. od 53,2% w przemyskim (woj. podkarpackie) do 301,1% w Warszawie (zróŝnicowanie 1:6). 350 PKB per capita w podregionach (NTS 3) w 2010 r. ( Polska=100, w %) 300 m. Warszawa max min srednia 250 200 legnicko-głogowski m. Poznań 150 bydgosko-toruński m. Łódź m. Kraków trójmiejski tyski m. Szczecin 100 lubelski gorzowski opolski rzeszowski białostocki kielecki olsztyński 50 zielonogórski wałbrzyski radomski grudziądzki sieradzki puławski nowosądecki nyski gdański łomŝyński przemyski bytomski sandomiersko ełcki -jędrzejowsk pilski stargardzki 0 Dolnośląskie Kujawsko-pomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińsko-mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie 17

ZróŜnicowanie regionów ZróŜnicowanie wsk. zatrudnienia na poziomie NUTS 2 i NUTS 3 jest nieduŝe na tle UE, a ponadto - inaczej niŝ w UE nie wykazuje silnej tendencji wzrostowej. Dyspersja wskaźnika zatrudnienia w grupie wiekowej 15-64 na poziomie jednostek NUTS 2 i NUTS 3 (w %) 14,0 18,0 12,0 16,0 10,0 14,0 12,0 8,0 10,0 6,0 8,0 4,0 6,0 4,0 2,0 2,0 0,0 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 0,0 2003 2004 2005 2006 200 7 2008 2009 201 0 2011 UE-27 NUTS 2 Polska NUTS 2 UE-27 NUTS 3 Polska NUTS 3 18

Przedsiębiorczość 0 50 100 kilometry Zmiana liczby nowopowstałych podmiotów gospodarki narodowej wpisanych do rejestru REGON w 2012 r. w stosunku do 2008 roku 1 000 do 7 030 (5) 500 do 1 000 (8) 200 do 500 (27) 0 do 200 (243) -100 do 0 (84) -1 070 do -100 (12) Źródło: opracowanie własne na podstawie GUS - Bank Danych Lokalnych W rejestrze REGON było zarejestrowanych prawie 4 mln podmiotów (koniec 2012 r.), Wzrost liczby zarejestrowanych przedsiębiorstw był skoncentrowany na obszarze 6 województw (mazowieckiego, małopolskiego, wielkopolskiego, śląskiego, pomorskiego i dolnośląskiego) W 2012 r. w skali całego kraju liczba nowo zarejestrowanych podmiotów gospodarki narodowej wyniosła 358,4 tys. (o 12,7% więcej niŝ w 2008 r., tj. ostatnim roku przed kryzysem światowym), Widoczna duŝa koncentracja przyrostu rejestrowanych podmiotów gospodarczych wokół miast i obszarów aglomeracyjnych. 19

Nakłady inwestycyjne mln zł 30000,0 25000,0 20000,0 15000,0 10000,0 5000,0 0,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0-10,0-20,0-30,0 % DOLNOŚLĄSKIE KUJAWSKO-POMORSKIE LUBELSKIE LUBUSKIE ŁÓDZKIE MAŁOPOLSKIE * MAZOWIECKIE OPOLSKIE PODKARPACKIE * PODLASKIE POMORSKIE ŚLĄSKIE * ŚWIĘTOKRZYSKIE WARMIŃSKO-MAZURSKIE WIELKOPOLSKIE ZACHODNIOPOMORSKIE nakłady inwestycyjne w przedsiębiorstwach w 2011 r. (mln zł) zmiana (%) 2009-11 Ponad 54% tych nakładów zrealizowano w czterech województwach: mazowieckim (22,7%), a następnie śląskim, dolnośląskim oraz wielkopolskim, 5 województw (opolskie, podlaskie, warmińsko-mazurskie, lubuskie i świętokrzyskie) z udziałem nie przekraczającym jednostkowo 2,5%. W omawianym okresie zauwaŝany wzrost nakładów w województwach niŝej rozwiniętych tj. podkarpackie, podlaskie, lubuskie, lubelskie, opolskie nakłady inwestycyjne są podejmowane przede wszystkim przez przedsiębiorstwa zlokalizowane w podregionach bazujących na aktywności podmiotów w duŝych ośrodkach miejskich. 20

Przedsiębiorczość, inwestycje, nakłady na działalność innowacyjną -5,8 40,9-46,6 71,9-0,7 0 50 100 kilometry 23,7-17,3-4,1-12,5-11,3-16,3 27,1 8,8 2,8 12,5-2,1 7,1-2,8 5,6-28,1-15,7 30,6 21,1 31,9-14,7-5,7-25,8-25,9 16,3 9,7-20,8-20,4-21,4 19,4-25,4-12,8 19,5 3,7-28,7 30,6-34,2-16,4 10,8-2,1 10,4-22,3 23,6-15,7-8,8 34,6 9,7-22,4-10,4 12,1 37,2 38,9 29,9 69,4 13,5 3,5 47,8-66,8 50-10,8-13,3 146,1 Nakłady inwestycyjne przedsiębiorstw wg podregionów Wysokość nakładów inwestycyjnych przedsiębiorstw w 2011 r. (mln zł) 5 000 do 20 100 (1) 4 000 do 5 000 (2) 3 000 do 4 000 (3) 2 000 do 3 000 (17) 1 000 do 2 000 (28) 100 do 1 000 (15) Zmiana wysokości nakładów inwestycyjnych przedsiębiorstw w latach 2009-2011 (%) 150 Źródło: opracowanie własne na podstawie GUS - Bank Danych Lokalnych wysoce zróŝnicowany potencjał rozwojowy sektora przedsiębiorstw w ujęciu całego kraju, nakłady inwestycyjne są podejmowane przede wszystkim przez przedsiębiorstwa zlokalizowane w podregionach bazujących na aktywności podmiotów w duŝych ośrodkach miejskich. 21

Nakłady na działalność innowacyjną 54,7-32,3-34,2-62,6 39,3-62,2 97-68 -15,8-82,7-13,6 113-23,1 8,9-30,1-4,2 Nakłady na działalność innowacyjną w przedsiębiorstwach przemysłowych i usługowych Łącznie w 2011 r. (mln zł) 2 500 do 12 600 (2) 2 100 do 2 500 (2) 1 000 do 2 100 (4) 500 do 1 000 (3) 200 do 500 (5) Zmiana wysokości nakładów w latach 2009-2011 (%) 120 Wyraźna koncentracja regionalna w 2012 r. blisko 40% nakładów na działalność innowacyjną poniesiono w przedsiębiorstwach zlokalizowanych w województwie mazowieckim, blisko 14% w województwie śląskim, a po 7,4% w łódzkim i wielkopolskim, -3,3 45,9-4 -80,9-35,6-35,4 przedsiębiorstwa przemysłowe przedsiębiorstwa usługowe Działalność usługowa 78,4% nakładów generują firmy z woj. mazowieckiego 0 50 100 kilometry 36,3-75,7-6,8-4,2-10,9-6,9-5,4-9,5 20 80,3 Źródło: opracowanie własne na podstawie GUS - Bank Danych Lokalnych Sektor przemysłowy prawie 70% w 5 województwach - śląskie (19,3%) i mazowieckie (18,8%) oraz łódzkie, wielkopolskie i dolnośląskie (8,4%) 22

Nakłady na sferę badawczo-rozwojową 56,9 50,7 98,6 91 58,5 0 50 100 kilometry 45,3 57 34,1 44,7 38,3 48,8 37,6 36,2 25 108,4 87,8 69,7 47,3 35,2 149,8 131,4 86,7 86,1 40,7 25,8 57,6 60,5 55,1 55,9 205,6 55,1 19,3 Wysokość nakładów na działalność badawczo-rozwojową Wysokość nakładów w 2011 r. (w mln zł) 910 do 4 680 (4) 540 do 910 (4) 190 do 540 (3) 50 do 190 (5) Zmiana wysokości nakładów w latach 2009-2011 (%) 210 ogółem na 1 zatrudnionego w sferze B+R Źródło: opracowanie własne na podstawie GUS - Bank Danych Lokalnych wysoki stopień koncentracji - w 2011 r. udział 4 dominujących województw -mazowieckiego, małopolskiego, śląskiego i wielkopolskiego - sięgnął 67% nakładów B+R na 1 zatrudnionego wyraźna dominacja mazowieckiego (125 tys. zł), w którym nakłady były o 43,8% wyŝsze od średniej krajowej, druga pozycja województwa świętokrzyskiego, pozycje 3 i 4 podkarpackiego i warmińsko-mazurskiego oraz ostatnie miejsce kujawskopomorskiego (z poziomem wydatków niŝszym o niemal połowę od średniej krajowej ). największy odsetek regionalnego PKB przeznaczony na finansowanie sfery B+R mazowieckim (1,35% w 2010 r.), a następnie w małopolskim (1,05%) oraz podkarpackim (0,97), ZróŜnicowana jest sytuacja w województwach Polski wschodniej. O ile stosunkowo wysoki był udział tych wydatków w PKB woj. podkarpackiego, gdzie funkcjonuje m.in. tzw. Dolina Lotnicza oraz lubelskiego (0,67%), będącego pręŝnym ośrodkiem akademickim, to w warmińsko-mazurskim i świętokrzyskim kształtował się na poziomie odpowiednio 0,45 i 0,47%, a w podlaskim wynosił on zaledwie 0,32% regionalnego PKB. 23

Nakłady na sferę badawczo-rozwojową w sektorze przedsiębiorstw zmiana (w %) liczby jednostek - słupki zmiana (w %) nakładów - linia 250 225,0 233,3 1000 jednostki B+R 200 150 100 131,5 114,3 181,8 85,7 90,9 172,2 94,5 73,8 73,3 165,0 162,1 141,7 150,0 97,5 800 600 400 200 Nakłady B+R 50 0 0-200 Pod względem odsetka przedsiębiorstw ponoszących wydatki na B+R przodowało podkarpackie (52,7% w 2011 r., tj. blisko dwukrotnie więcej niŝ średnio w całym kraju), podczas gdy pozostałe województwa Polski wschodniej zajmowały ostatnie miejsca w zestawieniu (w zamykającym je warmińsko-mazurskim tego typu wydatki ponosiło zaledwie 8,8% przedsiębiorstw). Zwraca równieŝ uwagę nieco niŝszy od średniego dla całego kraju wynik - przodującego w większości zestawień dotyczących działalności B+R - województwa mazowieckiego. 24

Infrastruktura drogowa Wskaźniki skrócenia czasu przejazdu do Warszawy były dość zróŝnicowane, a największą poprawę odnotowano w województwie wielkopolskim (o 21,3%), lubuskim (o 20,7%) i dolnośląskim (o 18,9%). W całym kraju poprawa czasu przejazdów do miast wojewódzkich wyniosła 3,9%. Największą poprawę dostępności odnotowano w przypadku Gorzowa Wielkopolskiego (aŝ 15,2%), Łodzi (9,9%) i Zielonej Góry (8,9%), a najmniejszą Poznania (1,0%) i Lublina (0,9%). ZauwaŜalna jest poprawa bezpieczeństwa ruchu drogowego Inwestycje współfinansowane ze środków UE pozwoliły częściowo na wyeliminowanie wielu wąskich gardeł w sieci drogowej, jednakŝe nastąpił nierównomierny rozkład przestrzenny przedmiotowych inwestycji. Postęp w zakresie podnoszenia dostępności był mniejszy w przypadku Polski Wschodniej, niŝ na zachodzie kraju. Przyrostowi sieci drogowej towarzyszy dynamiczny przyrost liczby pojazdów. 25

Infrastruktura drogowa cd. Sieć istniejąca Sieć dróg i autostrad w Polsce autostrady drogi ekspresowe pozostałe drogi Drogi i autostrady współfinansowane ze środków UE w okresie 2007-2013 autostrady drogi ekspresowe pozostałe drogi Bez okna Źródło: CODGiK, MRR (sierpień 2013 r.) Według danych Ministerstwa Transportu, w końcu 2012 r. w Polsce w eksploatacji znajdowało się 1197,3 km dróg spełniających parametry autostrady (wobec 849,4 km w 2009 r.) oraz 849,4 km dróg ekspresowych (wobec 521,5 km w 2009 r.). Jednoczesny brak dróg ekspresowych i autostrad był jedną z głównych przyczyn niskiej dostępności komunikacyjnej województwa podlaskiego i podkarpackiego oraz warmińsko-mazowieckiego. NaleŜy równieŝ zwrócić uwagę na wąskie gardła (śladowy udział autostrad i dróg ekspresowych w woj. mazowieckim. Pomimo duŝej wartości dodanej oraz pozytywnych efektów sieciowych generowanych przez autostrady i drogi ekspresowe w skali kraju, na poziomie lokalnym budowa takich połączeń stanowi jedynie warunek konieczny, ale nie wystarczający do szybkiego rozwoju gmin i powiatów. Jest on determinowany przez znacznie szerszą grupę czynników. W trakcie realizacji inwestycji drogowych wystąpił zdecydowanie mniejszy od oczekiwanego tzw. efekt popytowy związany z samym procesem przeprowadzenia inwestycji. 26

Infrastruktura wodociągowa i kanalizacyjna 0 50 100 kilometry Stan na koniec 2011 r. (%) 73,4 do 99,1 (78) 60 do 73,4 (72) 50,9 do 60 (76) 38,2 do 50,9 (77) 9,4 do 38,2 (76) 0 50 100 kilometry Korzystający z instalacji kanalizacyjnej - % ogółu ludności powiatu Zmiana w okresie 2009-2011 (p.p.) 10 do 18,61 (13) 5 do 10 (57) 1,5 do 5 (178) 0 do 1,5 (117) 0 (11) -2,3 do 0 (3) Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS Wzrasta odsetek ogólnej liczby ludności korzystającej z sieci wodociągowej, niemniej jednak utrzymuje się duŝe zróŝnicowanie regionalne. W 2011 r. najwięcej ludności korzystało z sieci wodociągowej w województwie opolskim (94,5%), a najmniej w podkarpackim i małopolskim (po 75,7%). Największy odsetek ludności korzystającej z sieci kanalizacyjnej odnotowano w województwie pomorskim (76,5% ogółu mieszkańców) oraz zachodniopomorskim (76%), zaś najniŝszy w lubelskim (48,5) i świętokrzyskim (50%). W 2011 r. największy odsetek ludności korzystającej z sieci kanalizacyjnej odnotowano w powiecie m. Sopot (99,1%) w województwie pomorskim, natomiast najniŝszy (9,4%) w powiecie skierniewickim w województwie łódzkim. 27

Stan finansów publicznych Deficyt całego sektora finansów publicznych, jak i deficyt sektora jednostek samorządu terytorialnego zmniejszył się w 2011 r. po raz pierwszy od 2008 r. Trend spadkowy, szczególnie silny w przypadku samorządów, został utrzymany w 2012 r. - deficyt zmniejszył się w stosunku do 2011 r. o 1,1 pp., do poziomu 3,9% PKB. Taki poziom deficytu plasuje Polskę na 15 miejscu w UE27 (średni deficyt w UE jest nieznacznie wyŝszy i wynosi 4% PKB). Hiszpania Grecja Irlandia Portugalia Wielka Brytania Cypr Francja Czechy Słowacja Niderlandy Słowenia UE27 Dania Polska Belgia Malta Litwa Włochy Rumunia Austria Finlandia Węgry Łotwa Bułgaria Luksemburg Szwecja Estonia Niemcy -12-10 -8-6 -4-2 0 2 28

Stan finansów samorządowych Tylko w 7 na 66 podregionów udział wydatków majątkowych zwiększył się lub się nie zmienił. Oznacza to istotne osłabienie potencjału inwestycyjnego większości samorządów. Na znaczący spadek deficytu samorządowego miało wpływ przede wszystkim istotne ograniczenie wydatków, przede wszystkim majątkowych. Oznaczało to niekorzystne zmiany w strukturze wydatków samorządowych. Udział wydatków majątkowych w wydatkach ogółem w gminach i miastach na prawach powiatu spadł średnio z poziomu 23% w 2009 r. do 18,5% w 2012 r. 29

Stan finansów samorządowych Miasta na prawach powiatu w znaczącym stopniu generują inwestycje samorządowe w 2012 r. wydatki inwestycyjne duŝych miast w łącznej wysokości ponad 12 mld zł stanowiły ok. 35% wydatków inwestycyjnych w całym sektorze samorządowym. Świnoujście Szczecin Gorzów Wielkopolski Zielona Góra 0 50 100 kilometry Legnica Jelenia Góra Koszalin Leszno Słupsk Poznań Wrocław Gdynia Sopot Elbląg Gdańsk Suwałki Olsztyn Grudziądz ŁomŜa Bydgoszcz Białystok Ostrołęka Toruń Włocławek Płock Konin Warszawa Siedlce Biała Podlaska Skierniewice Kalisz Łódź Piotrków Trybunalski Radom Lublin Chełm Kielce Zamość Opole Tarnobrzeg Kraków Tarnów Rzeszów Przemyśl Krosno Nowy Sącz Wydatki majątkowe inwestycyjne miast na prawach powiatu Wydatki majątkowe inwestycyjne per capita w 2012 r. (zł) 2 500 1 250 250 Bytom Piekary Śląskie Dąbrowa Górnicza Zabrze Siemianowice Śląskie Gliw ice Świętochłowice Ruda Śląska C horzów Sosnowiec Rybnik śory Jastrzębie-Zdrój Katowice C zęstochowa Tychy Bielsko-Biała Mysłow ice Jaworzno Źródło: opracowanie własne na podstawie BDL Największe wydatki inwestycyjne per capita miały miasta północnej Polski: Gdańsk (2 466 zł), Sopot (2 459 zł), Toruń (2 037 zł) i Świnoujście (1 776 zł). Z kolei najniŝsze wydatki inwestycyjne per capita (poniŝej 200 zł) odnotowano w Siemianowicach Śląskich, Gorzowie Wielkopolskim, Chełmie, Piekarach Śląskich i Nowym Sączu. 30

Terytorialne wykorzystanie funduszy europejskich wysokie tempo wdraŝania środków UE w Polsce w latach 2010-2012 - do 30 czerwca 2013 r. rozdysponowano 86,5 proc. alokacji na lata 2007-2013; najwyŝsza wartość dofinansowania na jednego mieszkańca w województwach: warmińsko-mazurskim (8967 PLN), podkarpackim (8840 PLN) oraz mazowieckim (7530 PLN); najsłabiej dotowane województwa: kujawsko-pomorskie (4372 PLN), wielkopolskie (4644 PLN) oraz opolskie (5054 PLN); znaczna koncentracja wsparcia UE w podregionach stołecznych danego województwa. W większości województw środki unijne wydatkowane w podregionach stołecznych stanowią niemal połowę lub nawet więcej wydatków ponoszonych w danym województwie; duŝe wewnętrzne zróŝnicowanie wsparcia UE na jednego mieszkańca; 31

Terytorialne wykorzystanie funduszy europejskich Wartość i struktura dofinansowania UE w umowach zawartych do 30-06-2013 r. w ramach NSS 2007-2013 wg województw Zachodniopomorskie Lubuskie Dolnośląskie 0 50 100 kilometry Pomorskie Kujawsko-Pomorskie Wielkopolskie Łódzkie Opolskie Śląskie Warmińsko-Mazurskie Podlaskie Mazowieckie Lubelskie Świętokrzyskie Podkarpackie Małopolskie Wartość dofinansowania UE per capita w PLN 7 130 do 8 970 (4) 6 790 do 7 130 (4) 5 500 do 6 790 (4) 4 370 do 5 500 (4) Struktura dofinansowania UE wg obszarów tematycznych Transport i energia Środowisko Kultura i turystyka Rewitalizacja obszarów miejskich i wiejskich Infrastruktura społeczna Rozwój zasobów ludzkich B+R, innowacje i przedsiębiorczość Społeczeństwo informacyjne dominują wydatki na transport i energię od 30-35% w dolnośląskim, małopolskim, wielkopolskim i kujawskopomorskim do ponad 50 % w łódzkim, podkarpackim, lubuskim i warmińsko-mazurskim; Źródło: opracowanie własne na podstawie danych KSI SIMIK drugim pod względem wielkości obszar wsparcia to badania i rozwój technologiczny udział ok. 20% w opolskim, dolnośląskim, małopolskim i podlaskim; na rozwój zasobów ludzkich najwięcej środków wydatkowanych jest w kujawsko-pomorskim, opolskim (ponad 20%) oraz świętokrzyskim i wielkopolskim (ok. 17%); 32

Terytorialne wykorzystanie funduszy europejskich 16 000 14 000 12 000 10 000 8 000 6 000 4 000 2 000 m.wrocław max min średnia w województwie lubelski gorzowski sieradzki tarnowski m.warszawa rzeszowski białostocki trójmiejski gliwicki kielecki bydgosko-toruński opolski zielonogórski m.łódź nyski chełmsko-zamojski grudziądzki wałbrzyski nowosądecki radomski krośnieński suwalski ełcki słupski sandomierski rybnicki elbląski szczeciński m.poznań pilski koszliński 0 W województwach podkarpackim, śląskim i dolnośląskim podregiony zyskujące najwięcej otrzymały około trzyipółkrotnie więcej środków niŝ podregiony o najniŝszym poziomie dofinansowania. Liderem wśród wszystkich jednostek NUTS-3 jest podregion rzeszowski, w którym poziom dofinansowania UE na jednego mieszkańca wynoszący niemal 15 tys. PLN jest ponad dwukrotnie wyŝszy niŝ średnia krajowa (6354 PLN). Najmniejszym wewnętrznym zróŝnicowaniem charakteryzują się województwa opolskie, kujawsko-pomorskie i lubuskie. 33

Terytorialne wykorzystanie funduszy europejskich Wartość dofinansowania UE w umowach zawartych do 30-06-2013 r. w ramach NSS 2007-2013 wg powiatów Dofinansowanie per capita w PLN 5 700 do 26 800 (94) 4 200 do 5 700 (66) 3 100 do 4 200 (66) 2 500 do 3 100 (63) 800 do 2 500 (90) W większości obszarów o najwyŝszej koncentracji wsparcia UE realizowane były duŝe inwestycje infrastrukturalne, głównie drogowe i kolejowe, które często stanowiły połowę wartości wszystkich projektów realizowanych na danym obszarze. 0 50 100 kilometry Źródło: opracowanie własne na podstawie danych KSI SIMIK Wyraźnie widoczna jest koncentracja wydatków unijnych w pasie centralnowschodnim, a takŝe w części zachodniej kraju jest to obszar pokrywający się z przebiegiem dróg ekspresowych S7, S8 i S3, autostrad A1 i A4 oraz modernizowanej linii kolejowej na odcinku Warszawa Gdynia. 34

Pytania problemowe Pytania, jakie pojawiły się nam w trakcie pracy nad Przeglądem Regionalnym jakie zmiany naleŝy wprowadzić do kolejnej edycji: Jakie zagadnienia powinny być dodane - na poziomie kraju, - na poziomie województw, Które zagadnienia powinny być badane głębiej, np. na niŝszych poziomach NTS czy w bardziej szczegółowych grupowaniach, Z których zagadnień moŝna zrezygnować bez szkody dla celu analizy, Czy w Przeglądzie naleŝy ograniczyć się do obszarów podlegających interwencji polityki spójności, czy teŝ naleŝy traktować rzecz szerzej i włączyć tematy dotyczące np. jakości Ŝycia czy nierówności społecznych, Czy analizy wojewódzkie ROT-ów powinny dotyczyć szerokiego spektrum zagadnień, czy teŝ powinny koncentrować się na zestawie wyspecyfikowanych, wspólnie uzgodnionych tematów, np. - kształtowanie się stopy inwestycji w województwach w przekroju sektorów własności, sektorów ekonomicznych i lokalizacji, - przeciwdziałanie negatywnym zjawiskom na rynku pracy w obszarach peryferyjnych i oddalonych od duŝych miast, Czy naleŝy włączyć do Przeglądu tzw. case studies dotyczące szczególnie ciekawych i aktualnych zagadnień, np. przykłady projektów podejmowanych w ramach PPP czy teŝ wspólnych umów partnerstwa pomiędzy jst w województwie dla rozwiązania waŝnych problemów regionu. 35

Dziękuj kuję za uwagę Ministerstwo Rozwoju Regionalnego ul. Wspólna 2/4 www.mrr.gov.pl 36