Identyfikacja i ocena zagrożeń jako podstawa planów bezpieczeństwa wody

Identyfikacja i ocena zagrożeń jako podstawa planów bezpieczeństwa wody mgr inż. Barbara Mulik doradca ds. bezpieczeństwa i jakości wody barbara.mulik@gmail.com Tel. +48 509 323 626

Światowa Organizacja Zdrowia (WHO World Health Organization) w swoich Wytycznych dotyczących jakości wody do picia przyjmuje, że bezpieczeństwo wody należy rozumieć jako dostarczanie wody o odpowiedniej jakości, w sposób ciągły i pod odpowiednim ciśnieniem, a proces identyfikacji zagrożeń i zarządzania ryzykiem w systemach wodociągowych wymaga rozpoznania najistotniejszych czynników kształtujących możliwości niespełnienia tych wymagań przez podmioty realizujące dostawę wody. WŚO-IGWP; Warszawa 7-8 XII 2016 r. 2

PN-ISO 31000:2012 Zarządzanie ryzykiem -- Zasady i wytyczne Proces zarządzania ryzykiem- systematyczne stosowanie polityk, procedur, praktyk zarządzania do działań w zakresie komunikacji, konsultacji, ustanowienia kontekstu oraz identyfikowania, analizowania, ewaluacji, postępowania z ryzykiem, monitorowania (2.28) i przeglądu ryzyka (2.1) Ocena ryzyka- całościowy proces identyfikacji ryzyka (2.15), analizy ryzyka (2.21) oraz ewaluacji ryzyka (2.24) Identyfikacja ryzyka-procesy wyszukiwania, rozpoznawania, opisywania ryzyka (2.1) Uwaga 1- Identyfikacja ryzyka obejmuje rozpoznanie źródła ryzyka (2.16), zdarzeń (2.17) i ich przyczyn i potencjalnych następstw (2.18) Uwaga 2 Identyfikacja ryzyka może obejmować dane historyczne, analizy teoretyczne, pozyskane opinie, opinie ekspertów oraz potrzeby interesariuszy (2.13) Analiza ryzyka- proces dążący do poznania charakteru ryzyka (2.1) oraz określenia poziomu ryzyka (2.23) Uwaga- Analiza ryzyka stanowi podstawę do ewaluacji ryzyka (2.24) oraz podejmowanie decyzji w zakresie postępowania z ryzykiem (2.25) Ewaluacja ryzyka- proces porównywania wyników analizy ryzyka (2.21) z kryteriami ryzyka(2.22) w celu stwierdzenia czy ryzyko (2.1) i/lub jego wielkość są akceptowalne lub tolerowane. 3

Wieloletnie doświadczenia wskazują, że w zaopatrzeniu w wodę pitną, podejście oparte na ryzyku wymaga: kompleksowego rozumienia systemu, zakresu oraz wielkości wystąpienia zagrożeń i ryzyka czynników lub niebezpiecznych zdarzeń, które mogą mieć wpływ na bezpieczeństwo wody pitnej, oraz zdolności do zarządzania tym ryzykiem poprzez zapewnienie odpowiednich procesów, procedur i infrastruktury. WŚO-IGWP; Warszawa 7-8 XII 2016 r. 4

W przypadku małych dostawców wody (odpowiedzialnych za poszczególne etapy dostaw wody w tym za przyłącza i instalacje wewnętrzne), wątpliwe jest, czy ich wiedza i zrozumienie zasad funkcjonowania systemu zaopatrzenia w wodę są wystarczające. Dlatego też powinni być szczególnie traktowani podczas wdrażania DWD. (stanowisko EurEau) WŚO-IGWP; Warszawa 7-8 XII 2016 r. 5

Konieczne jest ustanowienie szczegółowych wytycznych i programów szkoleniowych dla wszystkich grup interesariuszy poczynając od włodarzy i pracowników gmin, innych organów rządowych i samorządowych (zarządzających wodami, wpływających na działalność rolniczą i przemysłową na danym terenie), poprzez podmioty odpowiedzialne za wszelkie dostawy wody na poszczególnych etapach dostawy, kończąc na ostatecznym odbiorcy konsumencie wody. WŚO-IGWP; Warszawa 7-8 XII 2016 r. 6

Wytyczne i szkolenia powinny dotyczyć przede wszystkim: - wskazania potencjalnych zagrożeń jakie mogą pojawić się na każdym etapie od źródła zaopatrzenia w wodę (zlewni i ujęcia) aż do kranu u konsumenta i sposobu ich identyfikacji, - metodyki dokonywania oceny ryzyka, - działań minimalizujących, - doboru właściwych środków kontroli, - walidacji, - dokumentacji jaka powinna być prowadzona, - komunikacji i informacji - weryfikacji przez organ nadzoru. WŚO-IGWP; Warszawa 7-8 XII 2016 r. 7

Przykładem mogą być zarówno poradniki i przewodniki WHO, IWA, ale także podręczniki przygotowane przez różne kraje czy w ramach międzynarodowych projektów finansowanych przez Komisję Europejską. WŚO-IGWP; Warszawa 7-8 XII 2016 r. 8

WŚO-IGWP; Warszawa 7-8 XII 2016 r. 9

http://www.who.int/wsportal/wsp/en/ WŚO-IGWP; Warszawa 7-8 XII 2016 r. 10

http://www.who.int/water_sanitation_health/water_safety_plan_2009_pol.pdf?ua=1 WŚO-IGWP; Warszawa 7-8 XII 2016 r. 13

Identyfikacja i udokumentowanie występujących albo potencjalnych zagrożeń, w tym zdarzeń i scenariuszy, które mogą wpływać na jakość wody, umożliwia oszacowanie i sklasyfikowanie poziomu ryzyka dla każdego z zagrożeń na podstawie prawdopodobieństwa i dotkliwości skutków. WŚO-IGWP; Warszawa 7-8 XII 2016 r. 16

Identyfikacja zagrożeń powinna uwzględniać wszelkie aspekty środowiskowe, techniczne, technologiczne i organizacyjne mogące mieć wpływ na jakość wody na poszczególnych etapach i dotyczyć: 1/ źródła wody i sposobu jej ujmowania, 2/ uzdatniania wody i stosowanych procesów technologicznych 3/ dystrybucji wody sieciami wodociągowymi z uwzględnieniem magazynowania wody, 4/ dystrybucji wody na etapie przyłączy i instalacji wewnętrznych w budynkach. WŚO-IGWP; Warszawa 7-8 XII 2016 r. 17

Identyfikacja zagrożeń i ich minimalizowanie jedynie na etapach, za które odpowiada przedsiębiorstwo wodociągowe, jest niezgodne z zaleceniami WHO i DWD. W DWD jednoznacznie mowa jest o wszelkich dostawach wody (nie tylko w ramach zbiorowego zaopatrzenia w wodę) a punktem zgodności, w którym woda musi spełniać określone w Dyrektywie wymagania jest punkt czerpalny (kran), z którego woda zazwyczaj jest pobierana przez konsumenta. WŚO-IGWP; Warszawa 7-8 XII 2016 r. 18

Bez stworzenia spójnego systemu zarządzania ryzykiem od źródła wody do kranu u konsumenta, ponoszenie nakładów finansowych i wysiłków organizacyjnych przez przedsiębiorstwa wodociągowe jest często marnotrawione zarówno przez: - gminy, które w ramach zagospodarowania przestrzennego nie uznają ochrony źródeł zaopatrzenia w wodę za sprawę priorytetową, jak i - odbiorców wody, którzy nie dbając właściwie o swoje przyłącza i instalacje wewnętrzne doprowadzają do pogorszenia jakości wody. WŚO-IGWP; Warszawa 7-8 XII 2016 r. 19

Obecne prawodawstwo polskie, ale także projekty nowych przepisów nie określają jednoznacznie, kto odpowiada za identyfikację zagrożeń, ich ocenę, analizę ryzyka i jego minimalizację ani w jaki sposób zadanie to powinno być realizowane. WŚO-IGWP; Warszawa 7-8 XII 2016 r. 20

Ocena ryzyka jaką przeprowadzają dostawcy wody dotyczy identyfikacji i oceny zagrożeń jakie mogą pojawić się w ich systemie dystrybucyjnym, rozumianych jako ryzyko związane z mikroorganizmami czy substancjami chemicznymi które mogą wpływać na jakość wody, w wyniku wystąpienia zdarzeń niebezpiecznych (warunki klimatyczne, katastrofy, awarie). Ocenę ryzyka dla zdrowia ludzkiego (uwzględnienie wielkości, częstości, czasu trwania, drogi narażenia oraz wielkości i rodzaju populacji) powinien przeprowadzić organ zdrowia publicznego z zastosowaniem wybranej metody szacowania ryzyka (np. QMRA) WŚO-IGWP; Warszawa 7-8 XII 2016 r. 21

1/ zidentyfikowanie rodzajów niekorzystnych skutków zdrowotnych, oraz scharakteryzowanie jakości i wagi dowodów potwierdzających tę identyfikację. 2/ udokumentowanie zależności między dawką a skutkiem toksycznym. 3/ obliczenie liczbowe/ oszacowanie narażenia lub dawki. 4/ podsumowanie, zintegrowanie informacji z poszczególnych etapów przeprowadzonej oceny ryzyka oraz ogólny wniosek o ryzyku. WŚO-IGWP; Warszawa 7-8 XII 2016 r. 22

WHO cyt.: Istotne jest, aby krajowy organ nadzoru sanitarnego oraz lokalne instytucje zarządzające zasobami wodnymi identyfikowały substancje, których występowanie w wodzie do picia ma znaczenie w warunkach lokalnych i odpowiednio na nie reagowały. Pozwoli to ukierunkować podejmowane wysiłki organizacyjne i inwestycje na przeciwdziałanie występowaniu w wodzie substancji stwarzających największe zagrożenie dla zdrowia publicznego. WŚO-IGWP; Warszawa 7-8 XII 2016 r. 24

W kontekście powyższego cytatu nieuzasadnione jest przerzucanie pełnej odpowiedzialności na właścicieli ujęć wody służących zaopatrzeniu w wodę i zobowiązanie ich do identyfikacji zagrożeń (oceny ryzyka) dla jakości wody przez nich pobieranej. W wielu krajach, zgodnie z zaleceniami WHO, identyfikacja i ocena zagrożeń dla źródła zaopatrzenia ludności w wodę, oszacowanie ryzyka, zaplanowanie działań ochronnych a czasami naprawczych finansowana jest w całości lub częściowo w ramach funduszy rządowych, wspieranych przez fundusze unijne. WŚO-IGWP; Warszawa 7-8 XII 2016 r. 25

Problem ten jest szczególnie istotny dla małych przedsiębiorstw wodociągowych choć także wiele średnich nie posiada ani odpowiedniej wiedzy ani środków finansowych niezbędnych do identyfikacji zagrożeń i oceny ryzyka, oraz ewentualnego wyznaczenia i ponoszenia sutków ustanowienia stref ochronnych. WŚO-IGWP; Warszawa 7-8 XII 2016 r. 26

W wielu krajach europejskich są wprowadzone systemy wsparcia dla małych wodociągów, zaczynając od rejestracji wszelkich dostaw wody, poprzez przygotowane wytycznych, programów i systemów komputerowych, ale także funduszy wspierających wprowadzanie systemu zarządzania ryzykiem. Często do przeprowadzania oceny ryzyka zobowiązany jest organ nadzorujący. WŚO-IGWP; Warszawa 7-8 XII 2016 r. 27

W dokumencie Framework for Action for the management of small drinking water supplies Komisja Europejska stwierdza m.in., że Państwa członkowskie powinny dążyć do realizacji przedstawionych w dokumencie zasad: - w sposób stopniowy, - po uprzednim przeglądzie istniejących ram prawnych w celu identyfikacji potrzeb dostosowania do wymagań, - ustalając realistyczne ramy czasowe na wdrożenie nowych, ulepszonych rozwiązań. Jedną z zasad przedstawionych w dokumencie, niezbędną do wprowadzania systemu zarządzania ryzykiem jest obowiązkowa identyfikacja zagrożeń i ocena ryzyka. WŚO-IGWP; Warszawa 7-8 XII 2016 r. 28

6 października 2016 roku podpisana została ustawa S. 611: Grassroots Rural and Small Community Water Systems Assistance Act zmieniająca SDWA, w której stwierdza się, że małe systemy zaopatrzenia w wodę nie posiadają odpowiedniego finansowania, warunków technicznych ani umiejętności w zakresie wprowadzania zarządzania ryzykiem. Zaproponowano system wsparcia (fundusze celowe, pożyczki) finansowego i technicznego (poradniki, internet) WŚO-IGWP; Warszawa 7-8 XII 2016 r. 30