Czy inteligencja i inne czynniki (nie tylko) psychologiczne pozwalają zrozumieć różnice we wzroście osiągnieć szkolnych? Maciej Karwowski Akademia Pedagogiki Specjalnej
Agenda 1. Założenia 2. Uwarunkowania osiągnięć i ich zmiany (EWD): 1. Inteligencja i zdolności specjalne 2. Status społeczno-ekonomiczny i habitus rodziny 3. Własna aktywność ucznia
Założenia 1. Modele wyjaśniające osiągnięcia szkolne i rezultaty metaanaliz Kompleksowe modele ujmujące mechanizmy i uwarunkowania osiągnięć Odsetek wariancji osiągnięć przypisany poziomowi ucznia, nauczyciela i szkoły
Wnioski z 800 metaanaliz 1. Prawie wszystko działa! 2. Rozwój / edukacja / nauczyciel łączny efekt około 0,40 3. Tylko programy o WE>0,40 zasługują na uwagę 0.15 0 0.40 0.30 0.50 0.60 0.70 0.80 0.90 1 Wielkość Efektu (WE)= standaryzowana różnica między osiągnięciami grupy poddanej i niepoddanej oddziaływaniom (Me-Mk)/SD
Inteligencja r d źródło Szkoła podstawowa 0,60 1,50 Jensen, 1980 Gimnazjum / liceum 0,50 1,15 Boekaerts, 1995 Studia I stopnia 0,40 0,87 Ackerman, 1994 Studia II stopnia 0,30 0,63 Hunter, 1986
Dotychczasowe osiągnięcia Źródło: Hattie, 2009
Status społeczno-ekonomiczny Źródło: Hattie, 2009
Źródło: Hattie, 2009 Zasoby materialne
Rola statusu dla osiągnięć Źródło: Szumski & Karwowski, 2012
Liczba książek a umiejętności dzieci 106 104 102 100 98 96 Matematyka Pisanie Czytanie 94 92 90 0-10 książek 11-25 książek 26-100 książek 101-200 książek 201-500 książek więcej niż 500 książek Źródło: Karwowski & Dziedziewicz, 2012
Czas uczęszczania do przedszkola 110 108 106 104 102 100 Matematyka Matematyka (przy kontroli wieku i SES) 98 96 94 nie uczęszczało w ogóle jeden rok dwa lata trzy lata lub dłużej Źródło: Karwowski & Dziedziewicz, 2012
Źródło: Hattie, 2009 Twórczość
Źródło: Gajda & Karwowski, 2013 Zdolności twórcze (Gajda & Karwowski, 2013) k=52, N=32972 r 95%PU Ogółem 0,22 (d=0,45) 0,19-0,26 Publikowane 0,25 0,11-0,20 Niepublikowane 0,16 0,21-0,29 Oceny 0,22 0,18-0,26 Testy osiągnięć 0,25 0,14-0,35
Źródło: Gajda & Karwowski, 2013 Metaanalityczny model ścieżkowy (Gajda & Karwowski, 2013) Chi2(df=1)=24,39*** chi2/df=24,39 CFI=0,99 TLI=0,85 RMSEA=0,088 (0,06-0,12)
Źródło: Gajda & Karwowski, 2013 Metaanalityczny model ścieżkowy (Gajda & Karwowski, 2013) Chi2(df=1)=2,44 chi2/df=2,44 CFI=0,999 TLI=0,99 RMSEA=2 (0,00-0,06)
Źródło: Karwowski & Dziedziewicz, 2012 Wiek, IQ, SES, twórczość
Źródło: Hattie, 2009 Poczucie ja
Źródło: Hattie, 2009 Motywacja
Źródło: Hattie, 2009 Lęk
Źródło: Hattie, 2009 Telewizja
Źródło: Hattie, 2009 Wielkość szkoły
Źródło: Hattie, 2009 Wielkość klasy
Programy pozaszkolne (dodatkowe) Źródło: Hattie, 2009
Źródło: Hattie, 2009 Akceleracja
Źródło: Hattie, 2009 Mikronauczanie
Rola inteligencji w wyjaśnianiu wyników matury Inteligencja Inteligencja + zmienne z modelu EWD Predyktory Hum Pol Mat-P Mat Hum Pol Mat-P Mat Inteligencja 0,28*** 0,25*** 0,47*** 0,47*** 0,17*** 0,15*** 0,15*** 0,18*** (TMR) 0,27*** 0,26*** 0,39*** 0,38*** 0,12*** 0,13*** 0,09** 0,09** EG 0,49*** 0,48*** 0,45*** 0,47*** 0,65*** 0,64*** 0,61*** 0,63*** Płeć (K) 0,24*** - 0,33*** 0,10 0,04 0,08 0,11 0,10 Dysleksja (EG) -0,25-0,31-0,25* -0,35* -0,12-0,09-0,11-0,12 R 2 0,08 0,07 0,06 0,07 0,22 0,15 0,22 0,14 0,30 0,29 0,28 0,28 0,57 0,51 0,53 0,49 Wariancja międzyszkol na 0,32 0,23 0,31 0,25 0,42 0,27 0,41 0,27 0,25 0,19 0,25 0,22 0,24 0,22 0,27 0,22
Rola SES w wyjaśnianiu wyników matury Status społeczno-ekonomiczny + zmienne z Status społeczno-ekonomiczny modelu EWD Predyktory Hum Pol Mat-P Mat Hum Pol Mat-P Mat Wykształceni e matki 0,05 0,08* 0,04 0,08* 0,10** 0,04 0,08** 0,01 0,06* 0,07* 0,04* 0,04-0,01 Wykształceni e ojca 0,05-0,03 0,05-0,03 0,08** 0,15** 0,08** 0,15** 0,06* -0,04 0,06* -0,03 0,03 0,09* 0,03 0,09** Stan posiadania GD 0,04 0,01 0,03 0,00-0,07 - -0,07 0,07 0,06 0,01 0,00 0,00 0,00 EG 0,54*** 0,48*** 0,50*** 0,46*** 0,75*** 0,67*** 0,72*** 0,66*** 0,25*** 0,36*** 0,05 0,11* Płeć (K) Dysleksja (EG) R 2 Wariancja międzyszkoln a 0,01 0,01 0,35 0,25 0,01 0,01 0,34 0,24 0,03 0,48 0,30 0,48 0,30-0,28* -0,20 0,30 0,25 0,23 0,18 0,13-0,28* -0,27 0,29 0,23 0,24 0,18 0,14-0,10-0,28 0,57 0,50 0,22 0,23 0,16* -0,07-0,27 0,52 0,48 0,26 0,22
Zajęcia pozalekcyjne i korepetycje + zmienne z modelu Zajęcia pozalekcyjne i korepetycje EWD Predyktory Hum Pol Mat-P Mat Hum Pol Mat-P Mat Zajęcia pozalekcyjne: język polski 0,05-0,01 0,06-0,05 0,04-0,05-0,05 Zajęcia pozalekcyjne: matematyka 0,03 0,00 0,05 0,01 0,04-0,05 0,05* -0,04 Zajęcia pozalekcyjne: przedmioty przyrodnicze 0,07* - 0,04* 0,00 Korepetycje język polski Korepetycje matematyka Korepetycje biologia Korepetycje chemia EG (MP) Płeć (K) Dysleksja (EG) R 2 Rola zajęć dodatkowych w wyjaśnianiu wyników matury 0,54** 0,42 0,01 0,003 0,44* 0,44 0,01 0,006 0,51*** 0,40* -0,26 0,27 0,39*** 0,08 0,04 0,54*** 0,52** 0,03 0,27 0,01 0,52*** 0,53*** 0,22*** 0,00-0,26* -0,28 0,27 0,28 0,18 0,08 0,48*** 0,50*** 0,33*** 0,11-0,27* -0,34* 0,26 0,27 0,06-0,18-0,03 0,47* 0,20** -0,01 0,76*** 0,67*** 0,05 0,08-0,16* -0,16 0,56 0,49 0,08-0,09 0,74*** 0,65*** 0,10* 0,09-0,13-0,20 0,51 0,47
Własna aktywność ucznia Nauka i czytanie Sport i zabawa Bierne spędzanie czasu w domu Czytanie obowiązkowych Granie w gry Słuchanie muzyki w lektur komputerowe domu Czytanie książek innych niż lektury Uzupełnianie zaległości w nauce Chodzenie na dodatkowe lekcje Chodzenie na zajęcia, kursy języków obcych Czytanie czasopism i magazynów Uprawianie sportu Chodzenie na dyskoteki Kibicowanie, chodzenie na mecze Praca dorywcza Korzystanie z Internetu w domu Oglądanie telewizji Słuchanie radia Życie towarzyskie Spotykanie się ze znajomymi w kawiarni / lokalu Spotykanie się ze znajomymi w domu Chodzenie na spacery Chodzenie po mieście bez celu Kultura Chodzenie do kina Chodzenie na koncerty Chodzenie do teatru
Rola własnej aktywności w wyjaśnianiu wyników matury Spędzanie czasu wolnego + zmienne z modelu Spędzanie czasu wolnego EWD Predyktory Hum Pol Mat-P Mat Hum Pol Mat-P Mat Nauka i czytanie 0,10*** (0,09) 0,10*** (0,08) 0,00 (0,08) 0,00 (0,09) 0,05** (0,03) 0,06** () 0,04 (0,08) 0,03 (0,08) Sport i zabawa -0,20*** (-0,04) -0,25*** (-0,07) -0,05 (-0,06) -0,05 (-0,06) -0,14*** (-0,03) -0,17*** (-0,04) -0,07* (-0,12*) -0,04 (-0,11*) Życie towarzyskie (0,06) 0,06 (0,08) -0,10** (0,03) -0,08* (0,04) -0,01 (0,06) (0,06) -0,04 (0,07) -0,04 (0,07) Biernie w domu - (0,00) -0,03 (-0,01) -0,01 (-0,06) 0,00 (-0,06) -0,01 (-0,01) - (-) 0,00 (-0,01) 0,01 (-0,01) Kultura 0,01 (-0,13) (-0,09) - (-0,12) -0,04 (-0,13) 0,03 (-0,08) 0,05 (-0,05) 0,00 (-0,05) - (-0,06) EG (MP) 0,52*** (0,51***) 0,48*** (0,50***) 0,74*** (0,68***) 0,71*** (0,67***) Płeć (K) 0,10 (-0,08) 0,17** (0,04) - (-0,05) 0,07 (-) R 2 0,05 () 0,07 (0,01) (0,03) (0,03) 0,30 (0,28) 0,29 (0,27) 0,57 (0,51) 0,51 (0,50)
Wnioski 1. Choć czynniki psychospołeczne wiążą się systematycznie z osiągnięciami, ich brak w modelach EWD nie jest poważnym zagrożeniem dla ichmodeli trafności 2. Dzieje się tak, bo czynniki te zdążyły już odcisnąć swoje piętno na wcześniejszych etapach