Zeszyty Naukowe nr 769 Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie 2008 Katedra Przedsiębiorczości i Innowacji Otoczenie biznesu a fazy rozwoju ma ych i Êrednich przedsi biorstw 1. Wprowadzenie W literaturze przedmiotu wyró nia si wiele czynników warunkujàcych powstawanie, przetrwanie, funkcjonowanie i rozwój drobnych, ma ych i Êrednich przedsi biorstw w poszczególnych regionach. Czynniki te znacznie si ró nià w zale noêci od przyj tych przez poszczególnych autorów za o eƒ oraz przes anek prowadzonych przez nich badaƒ. Wyró niç mo na jednak kilka wspólnych determinant powstawania i rozwoju ma ych i Êrednich firm, wêród których najcz Êciej pojawiajà si trzy: czynniki zwiàzane z osobà przedsi biorcy 1 ; czynniki zwiàzane ze specyfikà firmy 2 ; czynniki tkwiàce w otoczeniu przedsi biorstwa, w tym w otoczeniu regionalnym. Celem artyku u jest wyjaênienie wp ywu czynników otoczenia na rozwój ma ych i Êrednich przedsi biorstw w poszczególnych fazach ich cyklu ycia. 1 Czynniki zwiàzane z osobà w aêciciela-mened era wyró niajà m.in.: A.M. Khan, Entrepreneur Characteristics and the Prediction of New Venture Success, Omega International Journal of Management Science 1986, vol. 14, s. 365 372; P. Westhead, M. Wright, Novice Portfolio and Serial Founders: Are They Different?, Journal of Business Venturing 1998, nr 13, s. 173 204; T. Helmann, M. Puri, Venture Capital and the Professionalization of Start-up Firms: Empirical Evidence, Journal of Finance 2002, vol. 57, s. 169 197; S. Birley, P. Westhead, A Comparision of New Business Established by Novice and Habitual Founders in Great Britain, International Small Business Journal 1994, nr 12, s. 38 60. 2 Czynniki zwiàzane z firmà wyró niajà m.in.: S. Birley, P. Westhead, op. cit., s. 38 60; W. Brock, D. Evans, Small Business Economics, Small Business Economics 1989, vol. 1.
42 2. Bariery rozwoju a fazy cyklu życia małych i średnich przedsiębiorstw Efektywne oddzia ywanie czynników otoczenia biznesu, które powinny byç stymulatorami rozwoju ma ych i Êrednich przedsi biorstw, wed ug Elliota Sterna ÊciÊle koreluje z dwoma czynnikami, a mianowicie 3 : fazami cyklu ycia przedsi biorstwa, które zwiàzane sà z ró nymi potrzebami przedsi biorstw w poszczególnych fazach ich cyklu ycia, szczególnymi uwarunkowaniami regionalnymi. Zdaniem autora pomoc wspierajàca oferowana przez instytucje otoczenia regionalnego powinna niwelowaç bariery wyst pujàce w poszczególnych fazach cyklu ycia ma ego i Êredniego przedsi biorstwa (rys. 1). Dlatego ich dzia ania powinny byç zdywersyfikowane, ka dej fazie bowiem towarzyszà szczególne potrzeby przedsi biorstw, które niejednokrotnie sà wyraênie ró ne. I tak w poczàtkowej fazie rozwoju firmy (entry-phase), a nawet w fazie koncepcyjnej (pre-entry-phase) pomoc powinna niwelowaç takie trudnoêci, jak: brak przekonania co do mo liwoêci podj cia samodzielnej dzia alnoêci gospodarczej (bariery psychologiczne), brak doêwiadczenia i wiedzy, brak kapita u, problemy z formalnà rejestracjà. Odpowiedzià instytucji regionalnych na potrzeby przedsi biorstwa w tej fazie rozwoju powinno byç zapewnienie us ug zwiàzanych z promocjà przedsi biorczoêci wêród lokalnej spo ecznoêci, oferowanie szkoleƒ z zakresu planowania i rozpoczynania dzia alnoêci na w asny rachunek oraz zapewnienie wsparcia finansowego zwiàzanego z zak adaniem firmy tzw. kapita na rozruch (seed capital). W fazie rozpoczynania dzia alnoêci gospodarczej E. Stern wyró nia z kolei takie przeszkody, jak: brak lokalu, brak specjalistycznej wiedzy technologicznej, handlowej oraz zwiàzanej z rekrutacjà i zarzàdzaniem personelem, ograniczony dost p do zasobów technicznych (np. maszyny i wyposa enie). Aby pomóc przedsi biorcom w pokonaniu tych trudnoêci, instytucje otoczenia regionalnego winny wspomagaç tworzenie inkubatorów przedsi biorczoêci lub przynajmniej obszarów na dobry poczàtek (starter unit) oraz zaoferowaç wiele us ug w zakresie konsultingu biznesowego. W kolejnych fazach cyklu ycia przedsi biorstwa autor wymienia bariery przetrwania i wzrostu, do których zalicza m.in.: ubogà infrastruktur, 3 E. Stern, Institutional Structures to Support Rural Enterprise [w:] Business and Jobs in the Rural World: Local Initiatives for Job Creation, OECD, Paris 1992, s. 27 28.
Otoczenie biznesu a fazy rozwoju... 43 niskà op acalnoêç dzia alnoêci gospodarczej, niewystarczajàce umiej tnoêci, zmiany rynkowe w obszarze dzia ania firmy (ograniczonoêç rynku). Fazy cyklu ycia firmy Start-up Bariery zak adania firmy: bariery psychologiczne przy podejmowaniu decyzji o za o eniu firmy brak doêwiadczenia i wiedzy brak kapita u problemy z formalnà rejestracjà Wzrost Bariery rozpocz cia dzia alnoêci: brak wiedzy i umiej tnoêci poruszania si na rynku brak specjalistycznej wiedzy technologicznej i ekonomicznej brak dost pu do zasobów technicznych Dojrza oêç Bariery przetrwania i wzrostu: brak kapita u na inwestycje ograniczony dost p do infrastruktury technicznej niska op acalnoêç dzialalnoêci zmiany rynkowe w obszarze dzialania firmy Rys. 1. Bariery rozwoju MÂP w ró nych fazach cyklu ycia èród o: opracowanie w asne na podstawie: E. Stern, op. cit., s. 28. Rozwiàzaniem tych problemów sà wed ug E. Sterna dzia ania w adz lokalnych wyra ajàce si w odpowiedniej polityce regionalnej oraz lobbing instytucji wspierania biznesu na rzecz stworzenia dogodnych warunków regionalnego otoczenia biznesu. Instytucje otoczenia regionalnego powinny natomiast przedsi biorstwom znajdujàcym si w tej fazie rozwoju zaoferowaç wiele specjalistycznych szkoleƒ. 3. Stymulatory rozwoju a fazy cyklu źycia małych i średnich przedsiębiorstw Podobnà koncepcj do zaprezentowanej powy ej przyjà zespó naukowców podczas analizy mierników wsparcia ma ych i Êrednich przedsi biorstw w ramach projektu Directory of Business Support Measures wykonywanego na zlecenie Komisji Europejskiej. Podczas zbierania danych do badaƒ 4 Support Measures and Initiatives for Enterprise. Directory of Business Support Measures, European Commission, Directorate B, Brussel 2003, s. 4 8.
44 nad efektywnoêcià wsparcia przedsi biorców pos u ono si m.in. dwoma wyró nikami 4 : fazà cyklu ycia docelowego przedsi biorstwa 5, krajowym lub regionalnym zasi giem pomocy i zwiàzanymi z tym zdywersyfikowanymi uwarunkowaniami przestrzennymi. Za o enia te zosta y równie przyj te w raporcie przygotowanym na zlecenie Komisji Europejskiej w 1999 r. przez zespó ekspertów, wed ug których dost pnoêç i jakoêç us ug wspierajàcych (business support services) jest krytycznym czynnikiem wp ywajàcym na perspektywy rozwoju ma ych i Êrednich przedsi biorstw 6. Analizujàc czynniki tkwiàce w otoczeniu, w tym dost pnoêç i jakoêç us ug wspierajàcych przedsi biorców, dokonano wa nego rozró nienia pomi dzy ró nymi potrzebami ma ych i Êrednich przedsi biorstw w poszczególnych fazach ich rozwoju. Zgodnie z tym za o eniem zespó ekspertów dokona analizy wp ywu otoczenia (us ug wspierajàcych) na przedsi biorstwa w trzech zasadniczych fazach rozwoju, a mianowicie w fazie zak adania i rozpoczynania dzia alnoêci firmy (start-up phase), w fazie wzrostu firmy (growth phase) oraz w fazie dojrza oêci (maturity phase) 7. W fazie zak adania i rozpoczynania dzia alnoêci firmy, a zw aszcza w poczàtkowym stadium tej fazy, ma e i Êrednie przedsi biorstwa muszà korzystaç z wielu ró nych us ug wspierajàcych, obejmujàcych m.in. finansowanie otwarcia firmy, szkolenia oraz doradztwo (rys. 2). Faza wzrostu, która zwiàzana jest na ogó z transformacjà i rozwojem firmy z mikroprzedsi biorstwa w ma e przedsi biorstwo, jest szczególnie wa na dla rozwoju przedsi biorstw ze wzgl du na liczebnoêç firm w tej fazie (50% ma ych i Êrednich przedsi biorstw to przedsi biorstwa funkcjonujàce do 5 lat) oraz du e zagro enie upad oêcià 8. W tej fazie przedsi biorstwa szczególnie potrzebujà finansowego wsparcia dalszych inwestycji oraz szkoleƒ rozwijajàcych umiej tnoêci mened erskie. W trzeciej fazie (fazie dojrza oêci) przedsi biorstwa cechuje trwa y wskaênik wzrostu, co mo e warunkowaç udanà transformacj w przedsi biorstwa Êredniej wielkoêci. Wsparcie oferowane w fazie dojrza oêci powinno obejmowaç m.in. kompleksowe doradztwo, zw aszcza w sprawach zwiàzanych z eksportem, rynkiem papierów wartoêciowych i aƒcuchem dostaw. W modelu badawczym unijni eksperci przyj li, e faza rozwoju przedsi biorstwa ma istotny wp yw na potrzeby przedsi biorców w zakresie us ug wspierajàcych. Us ugi te mo na nazwaç stymulatorami rozwoju ma ych i Êrednich przedsi biorstw. 5 Wyró nione zosta y cztery fazy: faza za o enia firmy i stadium wczesnego rozwoju (start-up and early phase of development), faza wzrostu (growth), faza konsolidacji (consolidation), faza transferu (transfer). 6 Thematic Evaluation of Structural Fund Impacts on SMEs. Synthesis Report, European Commission, July 1999, s. 10. 7 Ibidem, s. 11. 8 Small and Medium-sized Enterprises: A Dynamic Source of Employment, Growth and Competitiveness in the European Union, Report presented by the Commission to the Madrid Council, European Commission, 1995, s. 2.
Otoczenie biznesu a fazy rozwoju... 45 Wsparcie firm Fazy wzrostu Start-up Wzrost Dojrza oêç Wsparcie finansowe po yczki i granty na za o enie firmy, kapita na rozruch kapita operacyjny, bodêce inwestycyjne, venture capital kredyty bankowe, dost p do rynku papierów wartoêciowych MBO (MBI) Doradztwo dla firm poradniki doradztwa z zakresu planowania strategie marketingowe, zmiany organizacyjne strategie biznesu, rozwój aƒcucha dostaw, sieci wiedzy (knowledge networks) Szkolenia szkolenia z zakresu przedsi biorczoêci umiej tnoêci mened erskie, szkolenie personelu specjalistyczne szkolenia, szkolenie personelu Technologia i innowacje doradztwo B + R, rozwój produktu standardy jakoêci, transfer technologii, zastosowanie TIK Infrastruktura fizyczna inkubatory przedsi biorczoêci Rys. 2. Stymulatory rozwoju MÂP w ró nych fazach cyklu ycia èród o: Thematic Evaluation..., s. 10. Ciekawà koncepcj prezentuje mi dzynarodowy zespó naukowców w badaniach przeprowadzonych dla Szwedzkiego Instytutu Badania Ma ej 9 Szerzej zob.: A. Lundström, L. Stevenson, Entrepreneurship Policy for the Future. Volume 1 of the Entreprenership for the Future Series, Swedish Foundation for Small Business Research, Sztokholm 2001, s. 131 i nast.
46 Przedsi biorczoêci (Swedich Foundation of Small Business Research) 9. Wed ug nich polityka wspierania rozwoju przedsi biorczoêci b dàca swego rodzaju procesem ciàg ym rozpoczyna si ju od zaspokojenia potrzeb potencjalnych przedsi biorców, którzy nawet nie sà przekonani o podj ciu samodzielnej dzia alnoêci gospodarczej. Zgodnie z tà koncepcjà wyraênie podkreêla si, e inne potrzeby wyst pujà w pierwszym stadium, jeszcze przed rozpocz ciem dzia alnoêci, inne natomiast w poczàtkowym stadium prowadzenia dzia alnoêci przez nowo za o onà firm. Jednak osoby odpowiedzialne za tworzenie polityki spo eczno-gospodarczej powinny uwzgl dniç te potrzeby, tak aby zosta zapewniony korzystny klimat dla rozwoju przedsi biorczoêci (rys. 3). Autorzy przyjmujà za badaniami Global Entrepreneurship Monitor okres 42 miesi cy (3,5 roku) dla klasyfikacji firm znajdujàcych si w poczàtkowej fazie rozwoju. Podobnà koncepcj przyjmuje równie J. Grimm 10. W ka dej z czterech przyj tych przez siebie faz cyklu ycia przedsi biorstwa autor podkreêla potrzeb intensyfikacji danej kategorii us ug wspierajàcych. Jednak, jego zdaniem, intensywnoêç wykorzystania us ug wspierajàcych wzrasta w kolejnych fazach cyklu ycia przedsi biorstwa, co jest poglàdem kontrowersyjnym, zw aszcza w kontekêcie zaprezentowanych powy ej poglàdów oraz szczegó owej analizy potrzeb ma ych i Êrednich przedsi biorstw. Kluczowe jest bowiem wsparcie zaoferowane w poczàtkowym stadium zak adania firmy, zw aszcza wsparcie finansowe. Jednak ze wzgl du na wi kszà dojrza oêç firm wraz z osiàganiem kolejnych faz cyklu ycia przedsi biorstwa, poglàd autora ma uzasadnienie. Równie Komisja ds. Gospodarki w Europie ONZ (United Nations Economic Commission for Europe) uznaje potrzeb ciàg ej poprawy czynników otoczenia biznesu, zw aszcza na poziomie regionalnym, uwzgl dniajàc z jednej strony ró ne potrzeby przedsi biorców w poszczególnych fazach ich rozwoju (pre-starters, start-ups, growing businesses), z drugiej zaê wielkoêç przedsi biorstwa (mikro, ma e, Êrednie) 11. Koncepcja ta znalaz a równie poparcie wêród polskich autorów. K. Kuciƒski potwierdza, e stosunek ma ych i Êrednich przedsi biorstw do otoczenia oraz ich zachowania sà uzale nione od fazy cyklu rozwoju firmy, 10 J. Grimm, Reality from the Provincial Perspective and Institutional Framework for Local Economic Development [w:] Integrating Rural Development and Small Urban Centres, World Bank, Washington D.C., March 18 19, 2003 (prezentacja multimedialna) oraz J. Grimm, Local Economic Development in Regional Planning [w:] Urban Development Rural Development. Joint Seminar, World Bank, Washington D.C. 2003, s. 5 6. 11 Declaration on Small and Medium-sized Enterprises at the Dawn of the 21st Century, Central European Initiative, Budapest, UNECE, 24 November 2000. Podobnà deklaracj podpisano równie podczas Joint Ministerial Statement of the Organization of the Black Sea Economic Cooperation, Istambul, UNECE, 27 September 2001. 12 K. Kuciƒski, Przestrzeƒ operacyjna firmy a jej otoczenie lokalne [w:] Lokalne uwarunkowania przedsi biorczoêci, red. K. Kuciƒski, Monografie i Opracowania, nr 459, Oficyna Wydawnicza Szko y G ównej Handlowej w Warszawie, Warszawa 1999, s. 15.
Otoczenie biznesu a fazy rozwoju... 47 Korzystne warunki otoczenia biznesu (korzystny klimat dla przedsi biorczoêci) U atwienie rozpocz cia dzia alnoêci: redukowanie barier wejêcia doradztwo networking inkubatory mikrokredyty i kapita na rozruch U atwienie zdobycia know-how: system edukacyjny szkolenia popieranie przedsi wzi ç studenckich Zwi kszanie ÊwiadomoÊci spo ecznoêci lokalnych: promowanie samozatrudnienia jako alternatywy promowanie zasadnoêci otwierania w asnej firmy Szanse Umiej tnoêci Motywacja U atwianie firmom przetrwania wzrostu: êród a finansowania redukowanie obcià eƒ formalnoprawnych dost p do technologii doradztwo i ekspertyzy U atwianie zdobycia umiej tnoêci mened erskich: szeroki zakres doradztwa wsparcie techniczne best practice benchmarking Wp ywanie na motywacj do dalszego rozwoju: promowanie nowych mo liwoêci dla firm promowanie mo liwoêci rozwojowych dla firm w fazie start-up tworzenie klimatu przedsi biorczoêci w fazie wzrostu ca a zainteresowani powstajàce STARTpopulacja w asnà firmà firmy -UP firmy w fazie przetrwania firmy w fazie wzrostu t n t t 42 mies. Rys. 3. Korzystne czynniki otoczenia biznesu w poszczególnych fazach cyklu ycia firmy èród o: A. Lundström, L. Stevenson, op. cit., s. 134.
48 jednak jedynie na poziomie teoretycznym 12. F. B awat i zespó przy opisie podstaw teoretycznych w zakresie przetrwania i rozwoju ma ych i Êrednich przedsi biorstw w uj ciu czasowym (badania porównawcze z 1998 r. w stosunku do 1992 r.) poêwi cajà wiele miejsca istocie i znaczeniu poszczególnych faz w rozwoju firm oraz wyst pujàcym w tych fazach barierom, jednak nie uwzgl dniajà tego czynnika w badaniach empirycznych 13. 4. Wpływ czynników otoczenia na rozwój małych i średnich przedsiębiorstw Odwo anie si do cyklu rozwoju firmy mo na znaleêç w wielu opracowaniach 14. Rozwój fazowych teorii rozwoju organizacji (cykle ycia przedsi biorstwa) rozpoczà si w pierwszej po owie XIX w., gdy J. McGuire opracowa pierwszy model fazowego wzrostu firmy oparty na teorii wzrostu Rostowa 15. Zmiany zachodzàce w przedsi biorstwie, a przede wszystkim jego rozwój ma swoje êród o w si ach tkwiàcych wewnàtrz organizacji, na które z kolei oddzia ujà si y zewn trzne 16. Model cyklu ycia organizacji stwarza przes anki do analizy wp ywu czynników otoczenia regionalnego na rozwój ma ych i Êrednich przedsi biorstw z ró nà intensywnoêcià i zakresem oddzia ywania w poszczególnych fazach cyklu rozwoju. Jest on z pewnoêcià komplementarny do omówionych powy ej koncepcji: E. Sterna, uwzgl dniajàcej bariery w poszczególnych fazach cyklu ycia, które muszà pokonaç przedsi biorcy, aby ich firmy przetrwa y na rynku, Komisji Europejskiej, uwzgl dniajàcej czynniki stymulujàce rozwój ma ych i Êrednich przedsi biorstw w poszczególnych fazach cyklu yciu. Zgodnie z koncepcjà cyklu ycia przedsi biorstwo podobnie jak organizmy ywe rozwija si fazowo, przechodzàc od stanu poczàtkowego poprzez ró ne stany poêrednie, a do stanu koƒcowego. W jednym z najpopularniejszych modeli cyklu rozwoju systemów spo ecznych (autorstwa H. Jacksona i C.P. Morgana) wyró nia si trzy fazy rozwoju: powstanie i wzrost firmy (ini- 13 Przetrwanie i rozwój ma ych i Êrednich przedsi biorstw, red. F. B awat, Scientific Publishing Group, Gdaƒsk 2004. 14 Por. np.: H. Jackson, C.P. Morgan, Organization Theory. A Macro Perspective for Management, Prentice Hall, New York 1982; R.E. Quinn, K. Cameron, Organizational Life Cycles and Shifting Criteria of Effectiveness: Some Preliminary Evidence, Management Science 1983, nr 29, s. 33 51; I. Adizes, Organizational Passages: Diagnosing and Treainty Life Cycle Problems in Organizations, Organizational Dynamics 1979; N.C. Churchil, V.L. Lewis, The Five Stages of Small Business Growth, Harvard Business Review 1983, May June, s. 30 50. 15 J. McGuire, Factors Affecting the Growth of Manufacturing Firms, Bureau of Business Research, Uniwersity of Washington, Seatle 1963, cyt. za: Przetrwanie i rozwój..., s. 71. 16 J. Machaczka, E. Kozieƒ, Rozwój jako cecha organizacji i funkcja systemu zarzàdzania [w:] Przedsi biorczoêç i rozwój firmy, red. J. Targalski, Wydawnictwo AE w Krakowie, Kraków 1999, s. 88. 17 H. Jackson, C.P. Morgan, op. cit., s. 89.
Otoczenie biznesu a fazy rozwoju... 49 cjacja rozwoju), stabilizacj i dynamicznà równowag firmy oraz zmian lub upadek i rozwiàzanie firmy 17. Warto jednak rozszerzyç ten model o faz wst pnà, b dàcà swoistego rodzaju fazà koncepcyjnà (entry and even pre-entry stage) 18. Faza ta obejmuje rozwa enie mo liwoêci podj cia samodzielnej dzia alnoêci gospodarczej jako alternatywy, a nast pnie gotowoêç do podj cia tej dzia alnoêci, przygotowanie koncepcji oraz ostatecznie podj cie decyzji o za o eniu firmy. W tej fazie instytucje otoczenia regionalnego powinny pomagaç potencjalnym przedsi biorcom w pokonywaniu barier wejêcia (barriers to entry) poprzez kreowanie odpowiednich czynników stymulujàcych rozwój przedsi biorczoêci lokalnej. Kolejnym etapem rozwoju jest faza rozpocz cia dzia alnoêci (start-up stage) zainicjowana formalnoprawnym aktem za o enia firmy oraz podj ciem dzia alnoêci gospodarczej przez nowo za o onà firm. Charakterystyczna dla tej fazy jest równie inicjacja wzrostu. Wed ug mi dzynarodowych statystyk do tej fazy zaliczane sà firmy funkcjonujàce na rynku do 3,5 roku (tj. do 42 miesi cy). W fazie tej przedsi biorcy napotykajà bariery rozpocz cia dzia alnoêci (barriers to startup), które powinny byç niwelowane przez kreowanie stymulatorów wst pnego rozwoju firmy. Faza wzrostu i stabilizacji (growth stage) charakteryzuje si ugruntowaniem pozycji rynkowej firmy, której rezultatem jest stabilizacja i dynamiczna równowaga. Faza dojrza oêci (maturity stage) obejmuje zmian oraz dalszy wzrost lub stabilizacj, wzgl dnie upadek i rozwiàzanie firmy, w wypadku gdy nie zostanà w por podj te odpowiednie dzia ania restrukturyzacyjne. W dwóch ostatnich fazach przedsi biorcy napotykajà bariery przetrwania i wzrostu (barriers to survival and growth). Odpowiedzià instytucji otoczenia regionalnego powinno byç kreowanie odpowiednich stymulatorów dalszego rozwoju firmy. Graficznie koncepcja ta zosta a przedstawiona na rys. 4. Teoretycznie s uszna, odpowiednio zaprojektowana oraz w aêciwie skierowana regionalna polityka wsparcia obejmujàca wiele us ug wspierajàcych jest efektywna tylko wówczas, gdy uwzgl dnia specyficzne uwarunkowania regionalne i zaprojektowana jest dla danego regionu 19. Tak wi c efektywne oddzia ywanie instytucji otoczenia biznesu zale y w g ównej mierze od dopasowania oferowanego wsparcia do konkretnych uwarunkowaƒ regionalnych 20. Nale y jednak podkreêliç, e specyfika potrzeb ma ych i Êrednich przedsi biorstw nie zale y jedynie od etapu rozwoju, w jakich si one znajdujà, ale równie od rodzaju prowadzonej dzia alnoêci, czyli bran y, w której funkcjonujà. 18 M. Kuipers, Erfolgsfaktoren der Unternehmungsgrundudng, Dissertation der Hochschule St. Gallen 1990, s. 13; cyt. za: Ekonomika i zarzàdzanie ma à firmà, red. B. Piasecki, PWN, Warszawa ódê 2001, s. 99. 19 Partnership for Rural Development, Unpublished document of the Public Management Committee, OECD, Paris 1989, s. 3; cyt. za: E. Stern, op. cit., s. 26. 20 Ibidem, s. 29. 21 S. Wennekers, R. Thurik, Linking Entrepreneurship and Economic Growth, Small Business Economics 1999, nr 13, s. 50.
50 stymulatory rozpocz cia dzia alnoêci firm stymulatory wst pnego rozwoju firm stymulatory dalszego rozwoju i przetrwania firm Stymulatory rozwoju MÂP Otoczenie regionalne gotowoêç do za o enia firmy formalno- -prawny akt za o enia firmy podj cie dzia alnoêci przez nowà firm Powstanie i inicjacja rozwoju Stabilizacja i równowaga ugruntowanie pozycji rynkowej Zmiana lub upadek i rozwiàzanie Bariery rozwoju MÂP bariery rozpocz cia dzia alnoêci firm bariery wst pnego rozwoju firm bariery dalszego rozwoju i przetrwania firm 0 42 mies. t Faza koncepcyjna (pre-entry stage) Faza rozpoczynania dzia alnoêci (start-up stage) Faza wzrostu i stabilizacji (growth stage) Faza dojrza oêci (maturity stage) Rys. 4. Bariery i stymulatory otoczenia regionalnego w poszczególnych fazach cyklu ycia przedsi biorstwa èród o: opracowanie w asne na podstawie: Thematic Evaluation..., s. 10; E. Stern, op. cit., s. 28; H. Jackson, C.P. Morgan, op. cit..; M. Kuipers, op. cit., s. 13.
Otoczenie biznesu a fazy rozwoju... 51 S. Wennekers i R. Thurik w swoim studium literatury analizujà elementy dzia aƒ przedsi biorczych, które jednoczeênie sà czynnikami wzrostu gospodarczego 21. SzeÊç z oêmiu g ównych nurtów (szkó ) teoretycznych uwzgl dnia innowacje, dwie konkurencje, a tylko jedna, a mianowicie szko a ewolucyjna zak adanie firm (start-up) jako podstawowy element dzia aƒ przedsi biorczych warunkujàcych wzrost gospodarczy. Ró ne szko y ekonomii przez d ugi czas przypisywa y niejasnà rol czynnikom warunkujàcym zak adanie nowych firm w gospodarce, niemniej czynnik ten wykorzystywany by i jest w licznych badaniach empirycznych. Obecnie mo na jednak zaobserwowaç zwrot w naukowym podejêciu do uwarunkowaƒ wzrostu gospodarczego oraz do roli przedsi biorczoêci w gospodarce. Badania przeprowadzone przez D.B. Audretscha i M. Fritscha w latach dziewi çdziesiàtych jednoznacznie wykazujà, e regiony o wy szym wspó czynniku powstawania nowych firm (start-up rate) wykazujà wy szy wskaênik wzrostu gospodarczego 22. Konkurencja Zak adanie firm (start-up) badania empiryczne Innowacje nacisk teoretyczny Rys. 5. Istotne uwarunkowania dzia aƒ przedsi biorczych oraz wzrostu gospodarczego èród o: Ch. Friis, T. Paulsson, Ch. Karlsson, Entrepreneurship and Economic Growth. A Critical Review of Empirical and Theoretical Research, Jönköpings International Business School, Institutet för Tillväxtpolitiska Studier, Östersund 2002, s. 18. 22 D.B. Audresch, M. Fritsch, Growth Regimes over Time and Space, Regional Studies 2002, vol. 36, nr 2, s. 113 124.
52 W tym kontekêcie Ch. Friis, T. Paulsson oraz Ch. Karlsson podkreêlajà istotne znaczenie czynników otoczenia regionalnego 23. Wed ug nich istnieje obecnie potrzeba przeprowadzenia badaƒ empirycznych dotyczàcych uwarunkowaƒ zak adania firm i kreowania zatrudnienia na poziomie regionalnym, jak równie dalszych badaƒ nad wp ywem ma ych i Êrednich przedsi biorstw na rozwój gospodarczy regionu i kraju 24. Empiryczne badania przeprowadzone przez szwedzkich naukowców (Swedish Institute for Growth Policy Studies) wykaza y, e krytycznym elementem wzrostu gospodarczego sà czynniki (bariery i stymulatory) zwiàzane z zak adaniem firmy (rys. 5). 5. Uwagi końcowe Sektor ma ych i Êrednich przedsi biorstw odgrywa znaczàcà rol w gospodarce kraju, zw aszcza w okresie dekoniunktury gospodarczej oraz rosnàcego bezrobocia. Rzàd, samorzàd terytorialny oraz lokalne spo ecznoêci powinny aktywnie wspieraç rozwój regionalnej przedsi biorczoêci. Na kondycj drobnych, ma ych i Êrednich przedsi biorstw wp ywajà zarówno ogólne uwarunkowania makroekonomiczne, jak i specyficzne czynniki charakterystyczne dla tego sektora. Dlatego paƒstwo powinno nie tylko zapewniç odpowiednià polityk makroekonomicznà, ale przede wszystkim usunàç przeszkody funkcjonowania oraz rozwoju tego sektora. Paƒstwo powinno nie tylko sprzyjaç spontanicznemu powstawaniu drobnych firm, ale równie stymulowaç samodzielnà dzia alnoêç obywateli. Istotne znaczenie, zw aszcza dla drobnych i ma ych przedsi biorstw, ma regionalne otoczenie biznesu. Jednym z priorytetowych zadaƒ samorzàdu terytorialnego powinien byç rozwój lokalnej przedsi biorczoêci, m.in. poprzez wspieranie regionalnych oêrodków wspomagania biznesu. Otoczenie regionalne kszta tuje czynniki, które mo na nazwaç albo stymulatorami, albo barierami rozwoju ma ych i Êrednich przedsi biorstw. W adze lokalne powinny usuwaç trudnoêci, przekszta cajàc je w stymulatory. Istotnà funkcjà, jakà ma do spe nienia zarówno rzàd, jak i samorzàd terytorialny, jest wp ywanie na zmiany postaw przedsi biorczych spo ecznoêci lokalnych, stymulujàc powstawanie nowych przedsi biorstw, zw aszcza drobnych i ma ych. Na poziom konkurencyjnoêci ma ych i Êrednich przedsi biorstw ma bowiem wp yw ich mezootoczenie, zw aszcza instytucjonalne instrumenty wspomagania regionalnego. 23 Ch. Friis, T. Paulsson, Ch. Karlsson, op. cit., s. 17 18. 24 Ibidem, s. 19.
Otoczenie biznesu a fazy rozwoju... 53 Literatura Audresch D.B., Fritsch M., Growth Regimes over Time and Space, Regional Studies 2002, vol. 36, nr 2. Birley S., Westhead P., A Comparision of New Business Established by Novice and Habitual Founders in Great Britain, International Small Business Journal 1994, nr 12. Brock W., Evans D., Small Business Economics, Small Business Economics 1989, vol. 1. Declaration on Small and Medium-sized Enterprises at the Dawn of the 21st Century, Central European Initiative, Budapest, UNECE, 24 November 2000. Friis Ch., Paulsson T., Karlsson Ch., Entrepreneurship and Economic Growth. A Critical Review of Empirical and Theoretical Research, Jönköpings International Business School, Institutet för Tillväxtpolitiska Studier, Östersund 2002. Grimm J., Local Economic Development in Regional Planning [w:] Urban Development Rural Development, Joint Seminar, World Bank, Washington D.C. 2003. Grimm J., Reality from the Provincial Perspective and Institutional Framework for Local Economic Development [w:] Integrating Rural Development and Small Urban Centres, World Bank, Washington D.C., March 18 19, 2003 (prezentacja multimedialna). Helmann T., Puri M., Venture Capital and the Professionalization of Start-up Firms: Empirical Evidence, Journal of Finance 2002, vol. 57. Jackson H., Morgan C.P., Organization Theory. A Macro Perspective for Management, Prentice Hall, New York 1982. Khan A.M., Entrepreneur Characteristics and the Prediction of New Venture Success, Omega International Journal of Management Science 1986, vol. 14. Kuciƒski K., Przestrzeƒ operacyjna firmy a jej otoczenie lokalne [w:] Lokalne uwarunkowania przedsi biorczoêci, red. K. Kuciƒski, Monografie i Opracowania, nr 459, Oficyna Wydawnicza Szko y G ównej Handlowej w Warszawie, Warszawa 1999. Kuipers M., Erfolgsfaktoren der Unternehmungsgrundudng, Dissertation der Hochschule St. Gallen 1990. Lundström A., Stevenson L., Entrepreneurship Policy for the Future. Volume 1 of the Entreprenership for the Future Series, Swedish Foundation for Small Business Research, Sztokholm 2001. Partnership for Rural Development, Unpublished document of the Public Management Committee, OECD, Paris 1989. Przetrwanie i rozwój ma ych i Êrednich przedsi biorstw, red. F. B awat, Scientific Publishing Group, Gdaƒsk 2004. Small and Medium-sized Enterprises: A Dynamic Source of Employment, Growth and Competitiveness in the European Union, Report presented by the Commission to the Madrid Council, European Commission, 1995. Stern E., Institutional Structures to Support Rural Enterprise [w:] Business and Jobs in the Rural World: Local Initiatives for Job Creation, OECD, Paris 1992. Support Measures and Initiatives for Enterprise. Directory of Business Support Measures, European Commission, Directorate B, Brussel 2003. Thematic Evaluation of Structural Fund Impacts on SMEs. Synthesis Report, European Commission, July 1999. Wennekers S., Thurik R., Linking Entrepreneurship and Economic Growth, Small Business Economics 1999, nr 13. Westhead P., Wright M., Novice Portfolio and Serial Founders: Are They Different?, Journal of Business Venturing 1998, nr 13.
54 The Business Environment and Phases of Development of Small and Medium-Sized Enterprises The subject literature distinguishes several factors that determine the establishment, survival, operation and development of micro, small, and medium-sized enterprises in particular regions. In this article, the author presents a classification of these factors in terms of whether they are barriers or stimulators. On this basis, the author explains the influence of regional environment (meso-environment) factors on the development of small and medium-sized enterprises in various phases of their life cycle.