26 M. KONDRS, D. CZÊPIÑSK-KMIÑSK, P. SIENICK,. OTRÊB, K. TORZEWSKI, L. OKTB DOI 1.2478/v1239-12-38-8 ROCZNIKI GLEBOZNWCZE SOIL SCIENCE NNUL Vol. 63 No 4/212: 26-33 MREK KONDRS 1, DNUT CZÊPIÑSK-KMIÑSK 1, PULIN SIENICK 1, NN OTRÊB 2, KROL TORZEWSKI 3, LIDI OKTB 1 1 Katedra Nauk o Œrodowisku Glebowym, Zak³ad Gleboznawstwa, SGGW w Warszawie 2 Kampinoski Park Narodowy 3 Uniwersytet Kardyna³a Stefana Wyszyñskiego w Warszawie ZPS WÊGL ORGNICZNEGO W GLEBCH LEŒNYCH ZESPO U KONTYNENTLNEGO BORU MIESZNEGO ŒWIE EGO W KMPINOSKIM PRKU NRODOWYM THE STOCK OF ORGNIC CRBON IN FOREST SOILS IN PHYTOCENOSIS OF THE CONTINENTL MIXED CONIFEROUS FOREST IN KMPINOS NTIONL PRK bstract: In this study physical and chemical analyses of soils were conducted in four areas of the habitat fresh mixed coniferous forest typical of the Kampinos National Park (2% forest area KPN). n attempt was made to evaluate the stock of organiarbon in every genetic horizon and the whole profiles of selected soils, and one counted the indicator ITGL (FSTI Forest Soil Trophizm Index). In the examined soils, the particle size distributions, the content and ability to store organiarbon was analyzed as well as the amount of total nitrogen, C:N ratio, soil reaction and sorption properties. The highest content and stock of organiarbon was noted in the Brunic renosol (Distric) Postagricultural. In the investigated soils, the reserve of the organiarbon is aumulated in almost equal proportional shares, dividing soil into horizontal organic and mineral parts. S³owa kluczowe: zawartoœæ wêgla, zapas wêgla, w³aœciwoœci fizykochemiczne, Kampinoski Park Nrodowy Key words: content of carbon, stock of organiarbon, physical and chemical properties, Kampinos National Park WSTÊP W ostatniej dekadzie coraz czêœciej podnoszona jest kwestia mo liwoœci ³agodzenia zmian klimatycznych przez lasy, jako ich kolejna istotna funkcja. Gleby leœne natomiast stanowi¹ bardzo wa ny element siedliska, dlatego równie powinny byæ monitorowane pod k¹tem mo liwoœci sekwestracji dwutlenku wêgla. Stan gleb ch jest wypadkow¹ d³ugotrwa- ³ego ich funkcjonowania w czasie i przestrzeni we wzajemnej relacji z drzewostanem. Do gleby systematycznie dociera materia organiczna, której specyfika i tempo rozk³adu zale y od bardzo wielu czynników: w³aœciwoœci fizykochemicznych i biologicznych gleb, klimatu, stopnia uwilgotnienia oraz sk³adu gatunkowego zespo³ów roœlinnych. Podpisanie Protoko³u z Kioto (1997 rok) zobowi¹za³o jego sygnatariuszy do redukowania emisji gazów cieplarnianych, w tym przede wszystkim CO 2. Oprócz dzia³añ prowadz¹cych do redukcji emisji gazów cieplarnianych mo liwe jest w³¹czenie dzia³añ, które sprzyjaj¹ zwiêkszeniu sekwestracji wêgla przez lasy, które uznawane s¹ za jedne z bardziej aktywnych, naturalnych poch³aniaczy tego pierwiastka. Sekwestracja wêgla w glebach ch posiada znaczny potencja³ do zmniejszenia zasobów CO 2 w atmosferze [Lal 25]. Oczekuje siê znacznego zwiêkszenia udzia³u gleb ch w kszta³towaniu globalnego bilansu wêgla w przysz³oœci [Rainer i in. 21]. Protokó³ z Kioto okreœla dwie grupy dzia³añ z zakresu LULUCF (Land Use, Land Use Change, Forestry u ytkowanie ziemi, zmiany w u ytkowaniu ziemi i leœnictwo). Chocia sektor LULUCF nie zosta³ jeszcze ujêty w unijnych celach redukcji emisji do roku 22, by³ on czêœciowo uwzglêdniany w zobowi¹zaniach Unii w ramach Protoko³u z Kioto do konwencji UNFCCC w http://versitaopen.com/ssa oraz http://versita.com.ssa
ZPS WÊGL ORGNICZNEGO W GLEBCH LEŒNYCH ZESPO U KONTYNENTLNEGO BORU MIESZNEGO ŒWIE EGO W KPN 27 okresie 28 212 r. Jednak e obowi¹zuj¹ce zasady rozliczania, stanowi¹ce zbiór dobrowolnych i obowi¹zkowych praktyk, cechuj¹ siê powa nymi niedoci¹gniêciami. W trakcie rokowañ miêdzynarodowych prowadzonych w ostatnich latach stwierdzono zgodnie, e wymagaj¹ one ulepszenia [Komunikat Komisji Europejskiej 212]. Konieczne sta³o siê wiarygodne oszacowanie iloœci wêgla organicznego, które mog¹ byæ sekwestrowane w glebach [Lal 25]. Nale y wzi¹æ pod uwagê znaczn¹ przestrzenn¹ zmiennoœæ gleb, która siê zaznacza nawet w niewielkiej skali [Gruba 29]. Nawet ich niewielkie wahania mog¹ doprowadziæ do znacz¹cych zmian w przep³ywie CO 2 miêdzy ekosystemami l¹dowymi i atmosfer¹ [Wójcik 26]. Celem niniejszych badañ by³o okreœlenie w³aœciwoœci fizykochemicznych oraz zawartoœci wêgla i oszacowanie jego zapasów w glebach Kampinoskiego Parku Narodowego, reprezentuj¹cych najpowszechniej wystêpuj¹cy typ siedliska leœnego. MTERI Y I METODY Badania gleb przeprowadzono w pó³nocno-zachodniej czêœci Kampinoskiego Parku Narodowego, w obrêbie ochronnym Kromnów, w obwodzie Krzywa Góra, w bliskim s¹siedztwie obszaru ochrony œcis³ej Czerwiñskie Góry. Na 4 stanowiskach, reprezentuj¹cych charakterystyczne dla tego kompleksu siedlisko leœne, wykonano odkrywki glebowe zlokalizowane na równinie miêdzywydmowej w oddziale 27 (profile 1 i 2) i w oddziale 28 (profile 3 i 4). Sporz¹dzono opis morfologiczny gleb i ustalono pozycjê systematyczn¹ gleb wed³ug Klasyfikacji gleb ch Polski [Bia³y i in. 2], Systematyki gleb Polski [211] oraz WRB [Bednarek i in. 29]. Wykonano zdjêcia fitosocjologiczne na analizowanych stanowiskach, okreœlono typ siedliskowy lasu oraz zespó³ roœlinny. Z wyró nionych w profilach gleb poziomów genetycznych pobrano próbki, w których oznaczono w³aœciwoœci fizykochemiczne nastêpuj¹cymi metodami [Ostrowska i in. 1991; Bednarek i in. 24]: sk³ad granulometryczny metod¹ areometryczn¹ Bouyoucosa w modyfikacji Cassagrande a i Prószyñskiego, a grupy granulometryczne okreœlono wg PTG [29]; ph w H 2 O i 1M KCL dm 3 potencjometrycznie; kwasowoœæ hydrolityczn¹ (Hh) metod¹ Kappena; zawartoœæ wêgla organicznego ogó³em (Corg) za pomoc¹ automatycznego analizatora wêgla firmy Shimadzu TOC 5; ogóln¹ zawartoœæ azotu (Nog) zmodyfikowan¹ metod¹ Kjeldahla, stosuj¹c analizator Kjeltec-Tecator; zawartoœæ kationów wymiennych w wyci¹gu 1M CH3 COONH4: Ca i Mg technik¹ S, a K i Na technik¹ fotometrii p³omieniowej; gêstoœæ objêtoœciow¹ gleby suchej (D) w mineralnych poziomach metod¹ wagow¹ za pomoc¹ cylindrów o objêtoœci 1 cm 3, dla poziomów organicznych przyjêto gêstoœæ za Borkiem [1983], Janowsk¹ i Czêpiñsk¹-Kamiñsk¹ [1983] oraz Karczewsk¹ i in. [27]. Obliczono nastêpuj¹ce wskaÿniki: stosunek C:N; zapas wêgla organicznego wg wzoru Zp [kg m 2 ] = [(h D mo)/1] (1 q%); gdzie h mi¹ szoœæ poziomów (cm); D gêstoœæ objêtoœciowa (g cm 3 ); mo procentowa zawartoœæ wêgla organicznego w danym poziomie; 1 wspó³czynnik przeliczeniowy jednostek masy i powierzchni by uzyskaæ wynik w kg m 2 ; q zawartoœæ procentowa czêœci szkieletowych (> 2 mm) [Stendhal i in. 21]; sumê kationów zasadowych (S= Ca+ Mg+ K+ Na); pojemnoœæ sorpcyjn¹ T= Hh + S; stopieñ wysycenia gleby kationami o charakterze zasadowym Vs = (S/T) 1. Wykorzystuj¹c w³aœciwoœci fizykochemiczne, obliczono dla poszczególnych gleb wskaÿnik ITGL (Indeks Trofizmu Gleb Leœnych) wed³ug Bro ka i Zwydaka [23]. Wyliczono równie zapas wêgla organicznego dla pedonów o powierzchni 1 m 2 w przekroju ca- ³ego profilu glebowego, czyli do g³êbokoœci 2 cm. WYNIKI I DYSKUS Wszystkie badane powierzchnie porasta³ zespó³ roœlinny Querco roboris-pinetum (kontynentalny bór mieszany) zubo a³y florystycznie w wyniku gospodarki leœnej. W zdjêciach fitosocjologicznych (tab. 1) zaznacza siê d¹browowy charakter roœlinnoœci, co jest nawet miejscami bliskie gr¹dom wysokim, ubogim z Calamagrostis arundinacea. Wystêpuje doœæ du a liczba gatunków w runie i d¹b ma znaczny udzia³ w drzewostanie. Nie ma jednak typowych gatunków dla d¹brów œwietlistych. Typ siedliskowy lasu okreœlono jako bór mieszany œwie y (BMœw). Drzewostany na stanowiskach 1, 3 i 4 by³y w IV klasie wieku, kolejno dla poszczególnych stanowisk (61, 74 i 63 lat). Na stanowisku 2 wiek drzewostanu mieœci³ siê w V klasie (91 lat). Gleby zaklasyfikowano wed³ug Klasyfikacji gleb ch Polski [Bia³y i in. 2] do gleb rdzawych w³aœciwych (profile 1, 2, 3) o zasadniczej budowie profilu: Ol-----C oraz rdzawych bielicowych (profil 4) o profilu: Ol--Ees-Bfe-- C. Klasyfikacjê badanych gleb wed³ug pozosta³ych systemów zamieszczono w tabeli 2. Badania niniejsze potwierdzi³y pogl¹dy Lasoty i in. [211] oraz Zielonego [24], e ró ne podtypy i odmiany podtypu gleb rdzawych mog¹ tworzyæ siedliska z zespo³em kontynentalnego boru mieszanego.
28 M. KONDRS, D. CZÊPIÑSK-KMIÑSK, P. SIENICK,. OTRÊB, K. TORZEWSKI, L. OKTB TBEL 1. Wykaz roœlinnoœci wed³ug zmodyfikowanej skali Brauna-Blanqueta TBLE 1. The list of the vegetation aording to the modified Braun-Blanquet scale Gatunki roœlin Plant species nazwa ³aciñska latine name Betula Pinus Quercus Quercus Frangula Robinia Juniperus Quercus Betula Frangula Juniperus Laris Pinus Robinia Quercus Rubus Rubus Rubus Sorbus pendula sylvestris robur robur alnus pseudoacacia communis robur pendula alnus communis decidua sylvestris pseudoacacia robur idaeus saxatilis sp. aucuparia majalis epigejos arundinacea vulgaris carthusiana Convallaria Calamagrostis Calamagrostis Calluna Dryopteris Polygonatum odoratum Calluna vulgaris Galeopsis bifida Poa nemoralis Campanula rotundifolia Festuca ovina Festuca rubra Fragaria vesca Hieracium pilosela Hieracium murorum Luzula pilosa Melampyrum pratense Trientalis europaea Vainium myrtillus Vainium vitis- idea Veronica officinalis Viola renchenbachiana Dicranum polysetum Leucobryum glaucum Hylocomium splendens Pleurozium schreberi Polytrichum commune Warstwa Nr powierzchni rea No nazwa polska Layer 1 2 3 4 polish name pokrycie; covering[%] Brzoza brodawkowata 1 5 1 5 1 Sosna zwyczajna 1 5 6 4 5 2 3 5 6 D¹b szypu³kowy 1 2 3 2 3 D¹b szypu³kowy 2 2 3 1 2 5 1 Kruszyna pospolita b 2 3 1 2 2 3 Robinia akacjowa b Ja³owiec pospolity b 5 1 5 1 D¹b szypu³kowy b 1 2 3 4 Brzoza brodawkowata c R + Kruszyna pospolita c 1 2 5 1 5 1 5 1 Ja³owiec pospolity c Modrzew europejski c R R Sosna zwyczajna c R + + + Robinia akacjowa c D¹b szypu³kowy c 2 3 + 5 1 5 1 Malina polna c 5 1 Malina kamionka c Malina c 5 1 + Jarz¹b pospolity c + + Konwalia majowa + 1 2 1 2 Trzcinnik piaskowy Trzcinnik Wrzos zwyczajny Narecznica krótkoostna Kokoryczka wonna Wrzos zwyczajny Poziewnik dwudzielny Wiechlina gajowa Dzwonek okr¹g³olistny Kostrzewa owcza Kostrzewa czerwona Poziomka pospolita Jastrzêbiec kosmaczek Jastrzêbiec Kosmatka ow³osiona Pszeniec zwyczajny Siódmaczek Borówka czarna Borówka brusznica Przetacznik Fio³ek id³oz¹b bielisty ielistka siwa ajnik lœni¹cy okietnik pospolity ³onnik pospolity + + 5 1 + R R + + + + + + + 5 1 + 5 1 5 1 5 1 + + + + 5 6 5 6 3 4 4 5 5 1 2 3 5 1 5 1 5 1 2 3 5 1 2 3 < 2 3 5 1 5 6 2 3 6 7 5 6 5 1 + W d B d + 5 G d R d P d
ZPS WÊGL ORGNICZNEGO W GLEBCH LEŒNYCH ZESPO U KONTYNENTLNEGO BORU MIESZNEGO ŒWIE EGO W KPN 29 TBEL 2. Porównanie klasyfikacji gleb wed³ug ró nych systemów: Klasyfikacji gleb ch Polski [Bia³y i in. 2], B Systematyki gleb Polski wyd. 5. [211], C WRB [Bednarek i in. 29] TBLE 2. The comparison of soils classification aording to different systems: Polish Forest Soil Classification, B Polish Soil Classification, C WRB (World Reference Base for Soil Resourses) Nr profile Profile No Klasyfikacja gleb Soil Classification Typ, podtyp i odmiana podtypu gleby Type, subtype and variety of subtype of soil B Typ i podtyp gleby Type and subtype of soil C Grupa gleb Soil group 1 i 2 Gleba rdzawa w³aœciwa mezotroficzna G leba rdzawa typowa (RWt) Brunic renosol(distric) (RDw) 3 G leba rdzawa w³aœciwa porolna (RDw) G leba rdzawa typowa (RWt) Brunic renosol(distric) 4 Gleba rdzawa bielicowa porolna (RDb) Gleba rdzawa zcechami bielicowania (RWbi) lbic Brunic renosol(distric) TBEL 3. Sk³ad granulometryczny gleb zakresy zawartoœci frakcji w badanych profilach [%] TBLE 3. Texture of soil ranges of the content of soil particles in investigated profiles [%] Poziomy genetyczne Genetic horizons (p) C Œ rednica cz¹stek [mm] Diameter of particles [mm] > 2 2,5,5,2 <,2,3,1 95 99 91 1 97 1 91 1 1 5 9 3 9 Pod wzglêdem odmiany podtypów gleby w profilach 1 i 2 spe³niaj¹ wed³ug Klasyfikacji gleb ch Polski [Bia³y i in. 2] kryteria dla gleb mezotroficznych, a w profilach 3 i 4 gleb eutroficznych, ale zbli onych do mezotroficznych. Wed³ug klasyfikacji kategorii trofizmu gleb ch proponowanej przez Bro ka i Zwydaka [23] gleby w profilach 1, 2 i 4 nale ¹ do mezotroficznych (ITGL w granicach 16,1 26,), a w profilu 3 wskaÿnik ITGL nieznacznie przekracza graniczn¹ wartoœæ (26,1 36,) dla gleb eutroficznych (tab. 4). Utwory, z których wykszta³ci³y siê badane gleby rdzawe, to dobrze wysortowane piaski eoliczne o uziarnieniu piasków luÿnych, tylko poziomy 1 i 2 w profilu nr 1 oraz poziom C2 w profilu nr 4 mia³y uziarnienie piasków s³abogliniastych (tab. 3). Charakteryzuj¹ siê one bardzo du ym udzia³em procentowym frakcji piasku drobnego (,25,1 mm), w wiêkszoœci przypadków ponad 5% oraz du ¹ rozpiêtoœci¹ i znaczn¹ iloœci¹ piasku œredniego (,5,25 mm) od 4,91 do 62,87%. Brak w nich czêœci szkieletowych oraz frakcji i³owej, a frakcja py³u grubego wystêpuje w œladowych iloœciach. Wszystkie badane gleby mia³y kwaœny odczyn w ca³ych profilach, zró nicowany w poszczególnych poziomach genetycznych oraz miêdzy podtypami i odmianami podtypu od bardzo silnie kwaœnego do kwaœnego. Wartoœci ph w KCl zawiera³y siê od 2,65 w poziomie gleby rdzawej w³aœciwej mezotroficznej (profil 1) do 4,75 w poziomie gleby rdzawej w³aœciwej porolnej eutroficznej (profil 3). Podobnie zró nicowana by³a kwasowoœæ hydrolityczna oraz stopieñ wysycenia kompleksu sorpcyjnego kationami o charakterze zasadowym (tab. 4). Najwiêksz¹ wartoœæ kwasowoœci hydrolitycznej stwierdzono w poziomie (profil 1) 125,4, a najmniejsz¹ w poziomie (profil 3),61 cmol(+) kg 1 gleby. Pojemnoœæ sorpcyjna w poziomach ektopróchnicznych by³a wielokrotnie wy sza ni mineralnych. Zawartoœci poszczególnych kationów zasadowych we wszystkich profilach glebowych by³y zbli one z wyj¹tkiem wapnia, którego zawartoœæ w poziomach mineralnych gleb w profilach 3 i 4 jest wyraÿnie wiêksza ni w pozosta³ych profilach. Mo e siê to wi¹zaæ z histori¹ tych stanowisk, jest to teren porolny i najprawdopodobniej w przesz³oœci by³ wapnowany. Gleby te zosta³y zalesione kilkadziesi¹t lat temu, lecz nadal zaznacza siê ich porolnoœæ w wiêkszej mi¹ - szoœci poziomu próchnicznego, nieco mniejszym zakwaszeniu i wiêkszym stopniu wysycenia kationami zasadowymi (tab. 4). Uzyskane wyniki mieszcz¹ siê w granicach wartoœci spotykanych w literaturze, odnosz¹cych siê zarówno do gleb Kampinoskiego Parku Narodowego [Czêpiñska-Kamiñska 1986; Konecka-Betley i in. 1986, 1994, 22; Konecka-Betley 23; Chojnicki, Piotrowska 21], jak i innych kompleksów ch [Degórski 22; Wójcik 26]. W analizowanych glebach wêgiel organiczny akumulowany jest g³ównie w poziomach organicznych i akumulacyjno-próchnicznych (tab. 5). Stosunkowo du y zapas zawieraj¹ jeszcze poziomy wzbogacania. W poziomach ska³y macierzystej w profilach 1 i 3 nie stwierdzono obecnoœci wêgla organicznego, w profilach 2 i 4 pojawia³y siê jego niewielkie iloœci.
3 M. KONDRS, D. CZÊPIÑSK-KMIÑSK, P. SIENICK,. OTRÊB, K. TORZEWSKI, L. OKTB TBEL 4. Wybrane w³aœciwoœci fizykochemiczne gleb TBLE 4. Selected physical-chemical properties of the soils Numer profilu Profile number Poziom genet. Genetic horizon 1 Ol 1 2 C2 C4 2 Ol 1 2 C2 3 Ol p C2 4 Ol Ees p Bhfe C2 C4 G³êbokoœæ Depta [cm] 2 2 5 5 1 1 22 22 42 42 71 7 1 1 1 14 14 17 17 2 5 5 7 7 14 14 22 22 37 37 64 64 87 87 167 167 2 1 1 8 8 22 22 44 44 62 62 113 113 16 16 2 1 1 8 8 9 9 25 25 36 36 47 47 7 7 11 11 125 125 15 15 2 ph w, in H 2 O 3,95 3,13 3,81 4,18 4,25 4,41 4,48 4,51 5,4 4,59 4,27 3,43 3,4 3,71 4,64 4,6 4,66 4,9 5,57 3,7 2,87 3,9 4,46 4,61 4,38 4,57 4,75 4,3 3,61 3,43 3,98 4,47 4,47 4,62 4,65 4,6 4,31 4,34 w, in KCl 3,31 2,65 3,39 3,94 4,23 4,34 4,27 4,48 4,55 4,6 3,63 2,85 2,83 3,2 4,35 4,58 4,58 4,65 4,62 4,41 3,76 4,48 4,69 5,12 5,43 5,62 5,69 3,55 2,86 2,81 3,6 4,15 4,37 4,59 4,62 4,6 4,3 4,34 1 [ cmol(+)/kg ] VsBS % Hh* 9,47 12,54 9,3 6, 2,81 1,89 1,8,82,84 1,51 7,74 8,16 9,54 7,61 2,84 1,54 1,17,88,66 7,77 8,73 4,83 2,6 1,11,81,93,61 6,1 7,6 9,99 6,87 3,31 1,96 1,17,93,9 2,5 1,31 Ca 8,79 7,92 1,72 1,48,8,86,33,35 1,42,49 13,52 8,36 1,84 1,85,97,99,51,497,42 13,49 5,2 1,21,76 1,1 3,89,85,93 14,51 13,67 2,66 3,55 2,82 1,87 1,48 1,49,81 1,1 1,1 Objaœnienie Explanation: *Hh kwasowoœæ hydrolityczna hydrolytic acidity. Mg K Na 2,6,91,3,4,3,13,5,3,13,12 1,866,75,43,6,7,18,4,9,13 2,436,782,13,1,13,37,69,34 1,689,923,34,13,1,3,15,6,2,4,21 2,368 1,637,98,115,47,45,3,23,2,39 5 1,,121,87,53,45,28,35,37 2,414 1,228,94,56,52,53,46,52,44,25,37,26,2,12,11,8,7,1,6,5,45,7,8,1,1,1,1,25,1,23,19,5,4,2,2,1,1,1,21,9,3,1,3,3,1,3 1,777 1,23 149 14,83,52,46,36,28,41,28 STEB 13,28 1,93 1,94 1,73,86,94,38,39,71,56 17,15 1,3 2,6 1,99 1,6 1,8,55,56,49 18,55 7,3 1,35,84 1,11 1,1,98 1,5 18,5 15,67 2,86 3,68 2,92 1,94 1,55 1,54,85 1,15 1,1 TCEC 22,76 23,47 1,97 7,73 3,68 2,83 1,47 1,21 1,56 2,7 24,89 18,46 11,6 9,6 3,9 2,63 1,73 1,44 1,15 26,33 16,4 6,18 2,9 2,22 1,82 1,91 1,67 24,16 22,74 12,85 1,55 6,23 3,9 2,72 2,48 1,75 3,2 2,41 58,37 46,57 17,64 22,32 23,5 33,13 25,86 31,83 45,66 26,9 68,91 55,81 17,78 2,7 27,15 41,15 32,1 38,62 42,18 7,46 45,51 21,85 28,9 49,9 55,55 51,24 63,12 74,73 68,93 22,25 34,84 46,8 49,62 59,96 62,15 48,58 35,88 45,58 Zapas wêgla organicznego oprócz jego zawartoœci w substracie glebowym danego poziomu wyra onego w procentach, zale y tak e od mi¹ szoœci tego poziomu, stopnia zagêszczenia. Wœród poziomów genetycznych w badanych glebach rdzawych najwiêkszy zapas wêgla organicznego znajduje siê w poziomie w profilu 3 i wynosi 3,78 kg m 2. Wynika to przede wszystkim ze stosunkowo du ej zawartoœci wêgla w tym poziomie, a tak e wiêkszej mi¹ szoœci w porównaniu z takim samym poziomem w pozosta- ³ych glebach. W pedonach o powierzchni 1 m 2 w przekroju do g³êbokoœci 2 cm, ³¹cznie w poziomach organicznych i mineralnych najwiêkszy zapas wêgla organicznego wynosz¹cy 8,819 kg m 2 wykazano w glebie rdzawej bielicowej porolnej (profil 4). Nieco ni sze wartoœci zapasu wêgla organicznego stwierdzono w glebach rdzawych w³aœciwych mezotroficznych (profile 1 i 2) odpowiednio 7,376 i 7,917 kg m 2. Najni szy zapas wêgla nagromadzony by³ w glebie rdzawej w³aœciwej porolnej 6,55 kg m 2 (profil 3). W otoczeniu tego profilu procent pokrycia roœlinnoœci¹ by³ najmniejszy w warstwie pierwszego pietra drzewostanu, a dolnej warstwy drzew nie by³o (tab. 1). Ponadto wystêpuje tu równie najmniejsze pokrycie warstwy podszytu, co mo e byæ przyczyn¹ mniejszego dop³ywu biomasy do gleby na tym stanowisku. WskaŸnik ITGL natomiast by³ dla tego profilu najwy szy, œwiadcz¹c o najwiêkszym trofizmie gleby
ZPS WÊGL ORGNICZNEGO W GLEBCH LEŒNYCH ZESPO U KONTYNENTLNEGO BORU MIESZNEGO ŒWIE EGO W KPN 31 TBEL 5. Zawartoœæ wêgla organicznego i azotu ogó³em, stosunek C:N, gêstoœæ gleby oraz zapas wêgla w poziomach i w pedonie o powierzchni 1 m 2 do g³êbokoœci 2 m. TBLE 5. Content of organic Carbon and total nitrogen, C:N ratio, bulk density and Carbon stocks in genetic horizons and for the pedon 1 m 2 to the depth of 2 m. Numer profilu Profile number Poziom genet. Genetic horizon 1 Ol bv 1 2 -C4 2 Ol bv 1 2 C2 3 Ol p - 4 Ol Ees p Bhfe C2 C4 G³êbokoœæ Depth Corg Org C Nog Nt C:N r 1 TGL FSTI I 2 Zapas org Stock of org C w poziomach in horizons w profilu in profile [ cm] [ g kg 1 3 ] [ g cm ] [ kg m 2 ] [%] 2 2 5 5 1 1 22 22 42 42 71 71-2 5 5 7 7 14 14 22 22 37 37 64 64 87 87 2 1 1 8 8 22 22 44 44 62 62 2 1 1 8 8 9 9 25 25 36 36 47 47 7 7 125 125 15 15 2 373,6 339,1 16,2 8,64 3,9,67 299,7 19,2 17,94 9,84 2,66,87,67 352,6 267,5 7,61 1,77 287,7 253,3 16,32 12,26 4,63 1,99,62 1,18 14,94 13,62 1,82,89,29,17,15 13,83 9,11 1,9,86,28,13,11,3 18,62 14,3,61,17,1,5 12,5 1,72 1,59,92,35,21,11,7,13,8 25, 24,9 8,8 9,7 1,8 3,9 21,7 2,9 16,4 11,4 9,3 6,9 6,1 18,9 18,7 12,6 1,4 23, 23,6 1,3 13,4 13, 9,3 5,7 9,1,2,2 1,27 1,4 1,44 1,6 1,54,2,2 1,28 1,4 1,45 1,56 1,56,2,2 1,3 1,43 1,51 1,6,2,2 1,26 1,37 1,52 24,2 1,48 2,4 1,16 1,512,864,464 21,7 3,76 1,613 1,12,652,413,359 27,4, 7 3,78 1,441,629 24,8,58 3,5,22 2,63,836,337,352,383 7,376 2,7 27,66 13,77 2,5 11,71 6,29 7,917 37,89 9,6 2,37 14,15 8,24 5,22 4,53 6,55 1,69 57,71 22, 9,6 8,819 6,58 39,69 2,29 29,83 9,48 3,82 3,99 4,34 w poziomach w % zapasu w profilu in horizons in % of stock in profile 47,733 52,274 47,493 52,514 68,43 31,64 46,273 53,734 Objaœnienia Explanations: 1 r gêstoœæ objêtoœciowa, bulk density; 2 ITGL Indeks Trofizmu Gleb Leœnych; FSTI Forest Soil Trophizm Indeks, 3 Zapas w poziomach organicznych; stock in organic horizons; 4 Zapas w poziomach mineralnych, stock in mineral horizons. (tab. 5), co z kolei mo e przyspieszaæ procesy rozk³adu materii organicznej. Wystêpuj¹ca tu zale noœæ potwierdzi³a wyniki badañ uzyskane przez Degórskiego [25], który wykaza³ negatywn¹ korelacjê miêdzy yznoœci¹ siedlisk a wielkoœci¹ zapasów materii organicznej w glebie. Kszta³towanie siê zapasów wêgla w badanych glebach wykazuje prawid³owoœci zbli one do uzyskanych w glebach rdzawych w kompleksie m D¹browy Krotoszyñskie [Kondras i in. 21], w badaniach monitoringowych Lasy Pañstwowe w Krainie Mazowiecko-Podlaskiej [Ma³achowska i in. 26] oraz w Puszczy Bia³owieskiej [Degórski 25]. nalizuj¹c z kolei zapasy wêgla organicznego w glebach, z uwagi na ró n¹ historiê u ytkowania, najwiêkszy zapas stwierdzono w glebie porolnej (profil 4), której poziom próchniczny by³ najzasobniejszy w wêgiel organiczny i by³ najbardziej mi¹ szy. Nale y podkreœliæ, e jest bardzo ma³o doniesieñ na temat zale noœci zapasu wêgla organicznego w glebach ch od ITGL oraz typów gospodarki leœnej. Dotychczasowe badania, w tym Lasów Pañstwowych [Ma³achowska i in. 26], okreœlaj¹ tê zale noœæ w stosunku do typów i podtypów gleb. dotychczasowa wiedza wskazuje, e cenne by³oby wykazanie tych zale noœci tak e od poszczególnych w³aœciwoœci fizykochemicznych gleb, co dobrze obrazuj¹ wskaÿniki ITGL i SIG (Siedliskowy Indeks Glebowy) [Bro-
32 M. KONDRS, D. CZÊPIÑSK-KMIÑSK, P. SIENICK,. OTRÊB, K. TORZEWSKI, L. OKTB ek 211]. Zaprezentowane w pracy wyniki dla czterech profili s¹ badaniami pilota owymi w Kampinoskim Parku Narodowym i obecnie prowadzone s¹ badania w zakresie sekwestracji wêgla przez gleby na 5 powierzchniach. PODSUMOWNIE Przeprowadzone badania wykaza³y, e kszta³towanie siê zapasów wêgla organicznego gromadzonych w pedonach glebowych jest zró nicowane w obrêbie jednego typu i zespo³u roœlinnego. Najmniejszy zapas wêgla organicznego stwierdzono w glebie o wiêkszej od pozosta³ych gleb troficznoœci (najwy szy wskaÿnik ITGL), która ponadto od doœæ ma³ej g³êbokoœci nie zawiera³a ju wêgla. Najwiêkszy zapas zgromadzony zosta³ w glebie rdzawej bielicowej, porolnej. Uprawa rolnicza w przesz³oœci pozostawi³a w tej glebie dobrze wykszta³cony mi¹ szy poziom próchniczny, a bielicowanie sprzyja przemieszczaniu siê zwi¹zków organicznych w g³¹b profilu. Poziomy organiczne (ektopróchniczne) zgromadzi³y zapas wêgla organicznego bardzo zbli ony do iloœci zmagazynowanej w poziomach mineralnych. Gleby porolne charakteryzowa³y siê nieco wiêksz¹ troficznoœci¹ ni gleby leœne, które w przesz³oœci nie by³y u ytkowane rolniczo. Nie mia³o to jednak jednoznacznego wp³ywu na wielkoœæ zapasu wêgla. PODZIÊKOWNIE Przedstawione w pracy wyniki s¹ fragmentem szerszego programu badañ dotycz¹cych sekwestracji wêgla organicznego w glebach Rezerwatu Biosfery Puszcza Kampinoska wykonywanych w ramach projektu finansowanego przez NCN (nr N N34 794). LITERTUR BEDNREK R., DZIDOWIEC H., POKOJSK U., PRUSIN- KIEWICZ Z. 24. Badania ekologiczno-gleboznawcze. Warszawa. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa: 344 ss. BEDNREK R., CHRZYÑSKI P., KB C. (t³. i red.) 29. Klasyfikacja Zasobów Glebowych Œwiata 26. Wyd. UMK w Toruniu: 145 ss. BI Y K., BRO EK S., CHOJNICKI J., CZÊPIÑSK-KMIÑ- SK D., JNUSZEK K., KOWLKOWSKI., KRZY - NOWSKI., OKO OWICZ M., SIENKIEWICZ., SKI- B S., WÓJCIK J., ZIELONY R. 2. Klasyfikacja gleb ch Polski. Centrum Informacyjne Lasów Pañstwowych, Warszawa: 127 ss. BOREK S. 1983. Niektóre w³aœciwoœci fizyczne gleb Rezerwatu Granica w Kampinoskim Parku Narodowym. [W:] Wp³yw dzia³alnoœci cz³owieka na œrodowisko glebowe w Kampinoskim Parku Narodowym. Wyd. SGGW-R, Warszawa: 73 8. BRO EK S., ZWYDK M. 23. tlas gleb ch. Centrum Informacyjne Lasów Pañstwowych: 467 ss. BRO EK S. 211. Gleby i siedliska leœne nizin i wy yn Polski ujêcie klasyczne i numeryczne. Rocz. Glebozn. 62, 4: 7 15. CHOJNICKI J., PIOTROWSK J. 21. W³aœciwoœci fizykochemiczne i morfologiczne gleb rezerwatu Rybitew Kampinoskiego Parku Narodowego. Rocz. Glebozn. 61, 2: 21 28. CZÊPIÑSK-KMIÑSK D. 1986. Zale noœæ miêdzy rzeÿb¹ trenu a typami gleb obszarów Puszczy Kampinoskiej. [W:] Wp³yw dzia³alnoœci cz³owieka na œrodowisko glebowe w Kampinoskim Parku Narodowym. Wyd. SGGW, Warszawa: 5 72. DEGÓRSKI M. 22. Przestrzenna zmiennoœæ w³aœciwoœci gleb bielicoziemnych œrodkowej i pó³nocnej Europy a geograficzne zró nicowanie czynników pedogenicznych. Prace Geogr. 182: 189 ss. DEGÓRSKI M. 25. Wp³yw sposobu u ytkowania lasu na zapasy wêgla organicznego w glebie. Monitoring Œrod. Przyr. 6: 75 83. GRUB P. 29. Wp³yw drzew na przestrzenn¹ zmiennoœæ ph w wierzchnich poziomach gleb ch. Sylwan 153 (5): 332 337. JNOWSK E., CZÊPIÑSK-KMIÑSK D. 1983. Kszta³towanie siê w³aœciwoœci sorpcyjnych ektopróchnicy niektórych gleb KPN. [W:] Wp³yw dzia³alnoœci cz³owieka na œrodowisko glebowe w Kampinoskim Parku Narodowym. Wyd. SGGW: 47 58. KRCZEWSK., SZOPK K., BOGCZ., KB C., DUSZYÑSK D. 27. Rozwa ania nad metodyk¹ monitoringu gleb strefy leœnej Karkonoskiego Parku Narodowego (KPN) w œwietle zró nicowania w³aœciwoœci tych gleb. [In:] Štursa J. & Knapik R. (eds), Geoekologické problémy Krkonoš. Sborn. Mez. Vìd. Konf., øíjen 26, Svobodan. Úpou. Opera Corcontica 44, 1: 95 15. KOMUNIKT KOMISJI DO PRLMENTU EUROPEJSKIE- GO, RDY, EUROPEJSKIEGO KOMITETU EKONOMICZ- NO-SPO ECZNEGO I KOMITETU REGIONÓW z dnia 12.3.212. Uwzglêdnianie sektora u ytkowania gruntów, zmiany u ytkowania gruntów i leœnictwa (sektora LULUCF) w zobowi¹zaniach Unii zwi¹zanych ze zmian¹ klimatu. KONDRS M., CZÊPIÑSK-KMIÑSK D., OSIÑSKI M., OSIÑSK E. 21. Zapas wêgla organicznego oraz w³aœciwoœci fizykochemiczne gleb w kompleksie m D¹browy Krotoszyñskie. Rocz. Glebozn. 61, 4: 1 1. KONECK-BETLEY K., ZRÊB R., CZÊPIÑSK-KMIÑ- SK D., JKUBOWSKI G., MRCINIK M., STOPNIC- KI J. 1986. Gleby i zbiorowiska roœlinne rezerwatu,,wilków w KPN. [W:] Wp³yw dzia³alnoœci cz³owieka na œrodowisko glebowe w Kampinoskim Parku Narodowym. Wyd. SGGW- R: 73 12. KONECK-BETLEY K., CZÊPIÑSK-KMIÑSK D., J- NOWSK E. 1994. W³aœciwoœci fizykochemiczne i chemiczne gleb w KPN (stan na 1991). [W:] Prognozowanie przemian w³aœciwoœci gleb Kampinoskiego Parku Narodowego na tle innych komponentów œrodowiska przyrodniczego. Wyd. Fundacja,,Rozwój SGGW : 17 7. KONECK-BETLEY K. CZÊPIÑSK-KMIÑSK D., J- NOWSK E., OKO OWICZ M. 22. Gleby strefy ochrony œcis³ej i czêœciowej w Rezerwacie Biosfery Puszcza Kampinoska. Rocz. Glebozn. 53, 3 4: 5 21.
ZPS WÊGL ORGNICZNEGO W GLEBCH LEŒNYCH ZESPO U KONTYNENTLNEGO BORU MIESZNEGO ŒWIE EGO W KPN 33 KONECK-BETLEY K. 23. Gleby. [W:] Kampinoski Park Narodowy, Tom I, 97 133. LL R. 25. Forest soils and carbon sequestration. Carbon Management and Sequestration Center. Forest Ecology and Management 22: 242 258. LSOT J., ZWYDK M., WNIC T., BRO EK S. 211. Ró - norodnoœæ gleb zespo³ów borów mieszanych. Rocz. Glebozn. 62, 4: 54 72. M CHOWSK J., WWRZONIK J., KLUZIÑSKI L., HILDEBRND R., PLUCIK M., WÓJCIK J. 26: Monitoring lasów. Ocena stanu zdrowotnego lasów w latach 1991 25. Biblioteka Monitoringu Œrodowiska: 28 ss. OSTROWSK., GWLIÑSKI S., SZCZUBI K Z. 1991. Metody analizy i oceny w³aœciwoœci gleb i roœlin. Warszawa, Instytut Ochrony Œrodowiska: 334 ss. POLSKIE TOWRZYSTWO GLEBOZNWCZE 29. Klasyfikacja uziarnienia gleb i utworów mineralnych PTG 28. Rocz. Glebozn. 6, 2: 5 16. RINER B., GUENTHER S., MONTNRELL L., VN RNT E. 21. Carbon concentrations and stocks in forest soils of Europe. Forest Ecology and Management 26: 262 277. STENDHL J., JOHNSSON M.-B., ERIKSSON E., LN- GVLL O. 21. Soil organiarbon in Swedish spruce and pine forests-differences in stock levels and regional patterns. Silva Fennia 33 (1): 5 21. SYSTEMTYK GLEB POLSKI 211. Wyd. 5, Rocz. Glebozn. 62, 3: 193. WÓJCIK J. 26. Zasoby wêgla organicznego w glebach ch i ich zmiany. Problemy metodyczne i wiarygodnoœæ danych w aspekcie raportowania do Protoko³u z Kioto. [W:] Rola lasów i gospodarki leœnej w kszta³towaniu bilansu wêgla w ekosystemach ch w Polsce. Instytut Badawczy Leœnictwa, Warszawa 2: 85 99. ZIELONY R. 24. Lasy Kampinoskiego Parku Narodowego na prze³omie XX i XXI wieku. Kampinoski Park Narodowy, T. II: 111 144. dr in. Marek Kondras Katedra Nauk o Œrodowisku Glebowym SGGW 2-776 Warszawa, Nowoursynowska 159/37 marek_kondras@sggw.pl