Na egzamin! Zbliża się trudny egzamin, a Ty nie masz już czasu na wertowanie grubych podręczników? A może musisz szybko i skutecznie powtórzyć materiał przed egzaminem wstępnym na aplikację? Jeżeli na jedno z tych pytań odpowiedziałeś TAK, ta publikacja jest właśnie dla Ciebie! To wyciąg, opracowanie wszystkich najważniejszych zagadnień z zakresu prawa Unii Europejskiej, których znajomość pomoże Ci w zdaniu egzaminu. Masz ochotę na więcej? Korzystaj z materiałów online. Prawo Unii Europejskiej w pigułce to: zwięzłe ujęcie tematu, tabele, wykresy i wyróżnienia, istotne stwierdzenia, bez zbędnych opisów, dzięki którym szybko przyswoisz i powtórzysz wiedzę. PRAWO UNII EUROPEJSKIEJ w pigułce 2. wyd. Na egzamin! www.ksiegarnia.beck.pl e-mail: dz.handlowy@beck.pl tel.: 22 31 12 222, fax: 22 33 77 601 Cena 24,90 zł C.H.BECK ISBN 978-83-255-8043-8 PRAWO UNII EUROPEJSKIEJ w pigułce 2. wydanie Zaw iera któr pytani na e e padł y a, gzam inie! szybko zwięźle i na temat Wydawnictwo C.H.Beck
PRAWO UNII EUROPEJSKIEJ w pigułce
Inne w tej serii: Prawo cywilne w pigułce Postępowanie cywilne w pigułce Prawo karne w pigułce Postępowanie karne w pigułce Prawo pracy i ubezpieczeń społecznych w pigułce Prawo i postępowanie administracyjne w pigułce Prawo handlowe w pigułce Prawo gospodarcze publiczne w pigułce Prawo finansowe w pigułce Prawo rodzinne i nieletnich w pigułce Prawo konstytucyjne w pigułce Prawo rzymskie w pigułce Logika w pigułce Powszechna historia państwa i prawa w pigułce Historia ustroju i prawa Polski w pigułce Podstawy prawa i wiedzy o społeczeństwie w pigułce Polecamy inne nasze publikacje: E. Skibińska PRAWO UNII EUROPEJSKIEJ. ORZECZNICTWO Zbiory Orzecznictwa Becka A. Łazowski (red.), A. Łabędzka, M. Szpunar PRAWO UNII EUROPEJSKIEJ. TESTY. KAZUSY. TABLICE Repetytoria Becka www.ksiegarnia.beck.pl
PRAWO UNII EUROPEJSKIEJ w pigułce 2. wydanie WYDAWNICTWO C.H.BECK WARSZAWA 2016
Stan prawny: styczeń 2016 r. Darmowe aktualizacje dostępne na www.testy-prawnicze.pl! Redaktor prowadzący: Aneta Gacka-Asiewicz Wykorzystano materiały autorstwa dr Aleksandry Wentkowskiej i dr. hab. Jacka Barcika Wydawnictwo C.H.Beck 2016 Wydawnictwo C.H.Beck Sp. z o.o. ul. Bonifraterska 17, 00-203 Warszawa Skład i łamanie: IDENTIA Druk i oprawa: Orthdruk, Białystok ISBN 978-83-255-8043-8 ISBN e-book 978-83-255-8044-5
Spis treści Wstęp... Wykaz skrótów... IX XI DZIAŁ PIERWSZY. PRAWO UNII EUROPEJSKIEJ... 1 Część I. Zarys integracji europejskiej... 3 Część II. Unia Europejska jako organizacja międzynarodowa (po 1.12.2009 r.)... 8 Rozdział 1. Uwagi wstępne... 8 Rozdział 2. Ogólne informacje o organizacjach międzynarodowych... 8 Rozdział 3. Ogólna charakterystyka UE jako organizacji międzynarodowej... 11 Rozdział 4. Unia Europejska jako organizacja półotwarta... 12 Rozdział 5. Symbole UE... 16 Część III. Aksjologia Unii Europejskiej... 18 Rozdział 1. Katalog wartości UE... 18 Rozdział 2. Podstawowe prawa w UE... 19 Rozdział 3. Regulacje Traktatu z Maastricht... 20 Rozdział 4. Obywatelstwo europejskie... 21 Rozdział 5. Karta Praw Podstawowych UE (1999 2000)... 23 Część IV. Struktura instytucjonalna Unii Europejskiej... 30 Rozdział 1. Pojęcie instytucji... 30 Rozdział 2. Zasady instytucjonalne... 31 Część V. Instytucje Unii Europejskiej... 33 Rozdział 1. Parlament Europejski... 33 Rozdział 2. Rada Europejska... 41 Rozdział 3. Rada... 48 Rozdział 4. Komisja Europejska... 57 Rozdział 5. Trybunał Sprawiedliwości UE... 67 Rozdział 6. Trybunał Obrachunkowy... 72
VI Spis treści Część VI. Organy pomocnicze i doradcze... 77 Rozdział 1. Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny... 77 Rozdział 2. Komitet Regionów... 79 Rozdział 3. Agencje UE... 81 Rozdział 4. Siedziba instytucji unijnych... 81 Rozdział 5. Urzędnicy w UE... 82 Część VII. Pojęcie i źródła prawa Unii Europejskiej... 85 Rozdział 1. Pojęcie prawa UE i jego podziały... 85 Rozdział 2. Prawo UE jako system prawny... 86 Rozdział 3. Zakresy obowiązywania systemu prawa UE... 88 Rozdział 4. Katalog źródeł prawa UE... 92 Część VIII. Stanowienie prawa Unii Europejskiej... 99 Rozdział 1. Stanowienie prawa pierwotnego... 99 Rozdział 2. Stanowienie prawa pochodnego... 104 Rozdział 3. Planowanie działalności legislacyjnej... 106 Rozdział 4. Zawieranie umów międzynarodowych przez UE... 111 Część IX. Zasady stosowania prawa unijnego... 113 Rozdział 1. Uwagi wprowadzające... 113 Rozdział 2. Katalog zasad... 113 Rozdział 3. Wykładnia prawa UE... 117 Rozdział 4. Metody wykładni... 118 Część X. Sądowy system ochrony prawnej w Unii Europejskiej... 120 Rozdział 1. Uwagi ogólne... 120 Rozdział 2. Jurysdykcja Trybunału Sprawiedliwości UE... 120 Rozdział 3. Postępowanie przed Trybunałem Sprawiedliwości UE... 127 Część XI. Pozasądowy system ochrony prawnej w Unii Europejskiej... 130 Rozdział 1. Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich... 130 Rozdział 2. Prawo do składania petycji do Parlamentu Europejskiego... 134 Rozdział 3. Prawo do składania skargi do Komisji Europejskiej... 137 Rozdział 4. SOLVIT... 137 Część XII. Finansowanie Unii Europejskiej... 138 Rozdział 1. Uwagi wprowadzające... 138 Rozdział 2. Dochody UE... 138 Rozdział 3. Wydatki UE... 140 Rozdział 4. Wieloletnie ramy finansowe i roczne budżety UE... 141
Spis treści VII Rozdział 5. Zasady budżetowe... 143 Rozdział 6. Procedura stanowienia budżetu... 144 Rozdział 7. Wykonanie budżetu i absolutorium... 146 Rozdział 8. Zwalczanie nadużyć finansowych... 148 Rozdział 9. Przyszłe perspektywy finansowania UE... 150 Część XIII. Polityki i działania wewnętrzne Unii Europejskiej... 151 Rozdział 1. Zakres przedmiotowy... 151 Rozdział 2. Dziedziny kompetencji wyłącznych UE... 154 Rozdział 3. Dziedziny kompetencji dzielonych UE... 155 Rozdział 4. Dziedziny działań UE wspierających, koordynujących lub uzupełniających działania państw członkowskich... 165 Rozdział 5. Inne polityki i działania wewnętrzne UE... 169 Część XIV. Katalog swobód rynku wewnętrznego... 171 Rozdział 1. Definicja rynku wewnętrznego... 171 Rozdział 2. Swoboda przepływu towarów... 171 Rozdział 3. Swoboda przepływu osób... 174 Rozdział 4. Swoboda przedsiębiorczości... 177 Rozdział 5. Swoboda przepływu usług... 179 Rozdział 6. Swoboda przepływu kapitału i płatności... 181 Część XV. Unia Gospodarcza i Walutowa... 183 Rozdział 1. Główne założenia Unii Gospodarczej i Walutowej... 183 Rozdział 2. Członkostwo w Unii Gospodarczej i Walutowej... 186 Rozdział 3. Instytucje działające w ramach Unii Gospodarczej i Walutowej... 191 Część XVI. Przestrzeń Wolności, Bezpieczeństwa i Sprawiedliwości... 198 Rozdział 1. Istota... 198 Rozdział 2. Geneza... 199 Rozdział 3. Cele i zasady... 201 Rozdział 4. Instytucje działające w ramach PWBiS... 202 Część XVII. Działania zewnętrzne Unii Europejskiej... 207 Rozdział 1. Zakres działań zewnętrznych... 207 Rozdział 2. Zasady działań zewnętrznych... 207 Rozdział 3. Cele działań zewnętrznych... 208 Część XVIII. Polska w Unii Europejskiej... 210 Rozdział 1. Geneza procesu integracji... 210 Rozdział 2. Integracja instytucjonalna Polski z UE... 214
VIII Spis treści Rozdział 3. Konstytucja RP wobec integracji europejskiej... 216 Rozdział 4. Dyrektywy wykładni proeuropejskiej Trybunału Konstytucyjnego... 218 Rozdział 5. Dyrektywa wykładni proeuropejskiej Trybunału Sprawiedliwości UE... 218 Rozdział 6. Integracja ekonomiczna... 221 DZIAŁ DRUGI. PYTANIA KONTROLNE... 223
Wstęp Zapewne czujesz presję przed zbliżającym się egzaminem i zastanawiasz się jak przebrnąć przez setki stron tekstu tak, aby wiadomości zostały w Twojej głowie. Konieczne są notatki, zakreślacze itp., których zadaniem jest pomóc Ci w uporządkowaniu wiedzy. Co jednak jeśli czasu jest coraz mniej, a po przeczytaniu tych setek stron nie starczyło go już na notatki i rysowanie tabel? Rozwiązanie stanowi właśnie ta publikacja. To kompaktowe opracowanie wszystkich najważniejszych zagadnień, których znajomość pomoże w zdaniu egzaminu. Przedstawiamy Ci idealne narzędzie zarówno do nauki, jak i do powtórki przed egzaminem. Dzięki zwięzłemu ujęciu tematu, tabelom, wykresom i wyróżnieniom szybko przyswoisz i powtórzysz wiedzę, a podejście do egzaminu stanie się mniej stresującym przeżyciem. Korzystaj także z testów, do których odeśle Cię QR Code z okładki. Wydanie drugie zostało wzbogacone o pytania kontrolne, które pozwolą sprawdzić stopień przygotowania do egzaminu. Powodzenia! Redakcja
Wykaz skrótów 1. Akty prawne AW... Akt Wspólnot Europejskich (European Community Act) z 17.10.1972 r. EKPC... Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z 4.11.1950 r. (Dz.U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284 ze zm.) GATT... Układ ogólny w sprawie taryf celnych i handlu (General Agreement on Tariffs and Trade) z 30.10.1947 r. JAE... Jednolity Akt Europejski z 1986 r. (Dz.U. z 2004 r. Nr 90, poz. 864/5) Karta NZ... Karta Narodów Zjednoczonych z 26.6.1945 r. (Dz.U. z 1947 r. Nr 23, poz. 90 ze zm.) KPK... ustawa z 6.6.1997 r. Kodeks postępowania karnego (Dz.U. Nr 89, poz. 555 ze zm.) KPP... Karta praw podstawowych Unii Europejskiej z 14.12.2007 r. (Dz.Urz. C Nr 303 z 14.12.2007 r.) TA... Traktat z Amsterdamu, zmieniający Traktat o Unii Europejskiej, Traktaty ustanawiające Wspólnoty Europejskie i niektóre związane z nimi akty z 2.10.1997 r. (Dz.U. z 2004 r. Nr 90, poz. 864/31) TEWEA... Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Energii Atomowej z 25.3.1957 r. (Dz.U. z 2004 r. Nr 90, poz. 864/3) TEWG... Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Gospodarczą z 25.3.1957 r. (Dz.U. z 2004 r. Nr 90, poz. 864/2) TEWWiS... Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Węgla i Stali z 18.4.1951 r. TFUE... Traktat o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej z 9.5.2008 r. (Dz.Urz. C Nr 115 z 9.5.2008 r.) TK... Traktat ustanawiający Konstytucję dla Europy z 29.10.2004 r. (Dz.Urz. C Nr 310 z 16.12.2004 r.) TL... Traktat z Lizbony zmieniający Traktat o Unii Europejskiej i Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską z 13.12.2007 r. (Dz.Urz. C Nr 306 z 17.12.2007 r.) TN... Traktat z Nicei zmieniający Traktat o Unii Europejskiej, Traktaty ustanawiające Wspólnoty Europejskie i niektóre
XII Wykaz skrótów związane z nimi akty z 26.2.2001 r. (Dz.U. z 2004 r. Nr 90, poz. 864/32) TRIPS... Porozumienie w sprawie handlowych aspektów praw własności intelektualnej (Agreement on Trade-Related Aspects on Intellectual Property Rights) z 15.4.1994 r. TUE... Traktat o Unii Europejskiej z 7.2.1992 r. (Dz.U. z 2004 r. Nr 90, poz. 864/30) TWE... Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską (Dz.U. z 2004 r. Nr 90, poz. 864/2) 2. Organy, instytucje i organizacje ASEAN... Stowarzyszenie Narodów Azji Południowo-Wschodniej COERPER... Comité de Representants Permanents (Komitet Stałych Przedstawiecieli) EBC... Europejski Bank Centralny EBI... Europejski Bank Inwestycyjny EDA... Europejska Agencja Ochrony EFTA... European Free Trade Association (Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu) EKES... Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny END... Europejski Nakaz Dowodowy ENO... Europejski Nakaz Ochrony ERPO... Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich ESDZ... Europejska Służba Działań Zewnętrznych ETPC... Europejski Trybunał Praw Człowieka EWEA... Europejska Wspólnota Energii Atomowej (Euratom) EWG... Europejska Wspólnota Gospodarcza EWO... Europejska Wspólnota Obronna EWWiS... Europejska Wspólnota Węgla i Stali FTK... Federalny Trybunał Konstytucyjny ICAO... Organizacja Międzynarodowego Lotnictwa Cywilnego IGC... Intergovernmental Conference (Konferencja Międzyrządowa) KBWE... Konferencja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie KE... Komisja Europejska KPB... Komitet Polityczny i Bezpieczeństwa KR... Komitet Regionów KW... Komitet Wojskowy Unii Europejskiej MSZ... Ministerstwo Spraw Zagranicznych MTS... Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości NATO... North Atlantic Treaty Organization (Organizacja Traktatu Północnoatlantyckiego) OBWE... Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie ONZ... Organizacja Narodów Zjednoczonych
Wykaz skrótów XIII PE... Parlament Europejski RE... Rada Europy SPI... Sąd Pierwszej Instancji STSM... Stały Trybunał Sprawiedliwości Międzynarodowej SW... Sztab Wojskowy Unii Europejskiej TO... Trybunał Obrachunkowy TSUE... Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej UE... Unia Europejska UZE... Unia Zachodnioeuropejska WE... Wspólnota Europejska WESA... Wspólny Europejski System Azylowy WMO... Międzynarodowa Organizacja Meteorologiczna WTO... World Trade Organization (Światowa Organizacja Handlu) 3. Publikatory i czasopisma Dz.U.... Dziennik Ustaw Dz.Urz.... Dziennik Urzędowy PiP... Państwo i Prawo PS... Przegląd Sądowy Zb. Orz.... Zbiory Orzecznictwa Trybunału Europejskiego 4. Inne art.... artykuł ds.... do spraw EOG... Europejski Obszar Gospodarczy ENA... Europejski Nakaz Aresztowania EPB... Europejska Przestrzeń Badawcza ESBC... Europejski System Banków Centralnych ESDZ... Europejska Służba Działań Zewnętrznych ESW... Europejski System Walutowy ETE... Europejski Tytuł Egzekucyjny EWP... Europejska Współpraca Polityczna łac.... łaciński (-a, -e) n.... następny (-a, -e) np.... na przykład Nr... numer ok.... około PKB... Produkt Krajowy Brutto por.... porównaj poz.... pozycja PWBiS... Przestrzeń Wolności, Bezpieczeństwa i Sprawiedliwości red.... redakcja s.... strona
XIV Wykaz skrótów t.... tom UGiW... Unia Gospodarcza i Walutowa w.... wiek WPBiO... Wspólna Polityka Bezpieczeństwa i Obrony WPH... Wspólna Polityka Handlowa WPR... Wspólna Polityka Rolna WPT... Wspólna Polityka Transportowa WPZiB... Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa ww.... wyżej wymieniany (-a, -e) z.... zeszyt zob.... zobacz
DZIAŁ PIERWSZY. PRAWO UNII EUROPEJSKIEJ
Część I. Zarys integracji europejskiej 1. Proces integracji. Proces integracji europejskiej rozwijający się na kontynencie po II wojnie światowej można podzielić na kilka etapów. Ich początkowe i końcowe daty wyznaczają wydarzenia, które spełniały rolę katalizatorów integracji (przede wszystkim są to daty zawarcia traktatów istotnych dla integracji). Oddzielnie można wspomnieć o projektach integracyjnych zgłaszanych przed 1945 r. 2. Warunki konieczne dla rozwoju integracji. Można wymienić co najmniej kilka warunków koniecznych i zarazem sprzyjających integracji europejskiej. Należą do nich: zróżnicowanie polityczne i wielość podmiotów (państw); wspólne podłoże kulturowe; wspólna religia; wspólnota zagrożeń oraz wspólne interesy ekonomiczne. 3. Plan Marshalla. Duże znaczenie dla wsparcia tendencji integracyjnych miał amerykański Plan Pomocy Europie (European Recovery Program), zwany także Planem Marshalla. Przewidywał on udzielanie państwom europejskim pomocy finansowej i technicznej pod warunkiem przedstawienia przez nie wspólnego planu odbudowy i liberalizacji swoich gospodarek, a także powołania instytucji do podziału pomocy. W efekcie, 16.4.1948 r. państwa Europy Zachodniej stworzyły Organizację Europejskiej Współpracy Gospodarczej (Organization for European Economic Cooperation OEEC), przekształconą konwencją paryską z 14.12.1960 r. w Organizację Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (Organization for Economic Cooperation and Development OECD). Zajmowała się ona pierwotnie podziałem pomocy z Planu Marshalla.
4 Część I. Zarys integracji europejskiej 4. Deklaracja Schumana. Na początku lat 50. XX w. zaistniał konflikt między Francją a nowo powstałą RFN o status Zagłębia Saary. RFN chciała włączyć ten przemysłowy region do swojego terytorium (nastąpiło to ostatecznie w 1957 r.), jednak Francja obawiała się wzmocnienia potencjału przemysłowego Niemiec. Podobny konflikt miał miejsce po I wojnie światowej i doprowadził do, zorganizowanego w 1935 r. przez władze hitlerowskie, plebiscytu, w wyniku którego Saarę przyłączono do Rzeszy. Wyciągając wnioski z przeszłości francuski minister spraw zagranicznych Robert Schuman postanowił inaczej rozwiązać sporne zagadnienie. Wyjściem było rozwiązanie ponadnarodowe, czyli ucieczka od narodowych, partykularnych egoizmów. W dniu 9.5.1950 r. wystąpił on z tzw. Deklaracją Schumana, czyli skierowaną do rządu RFN propozycją połączenia przemysłów węglowo-stalowych Francji i Niemiec i poddania ich kontroli ponadnarodowego organu. 5. Traktat o Europejskiej Wspólnocie Węgla i Stali. Deklaracja Schumana doprowadziła do podpisania w Paryżu 18.4.1951 r. Traktatu ustanawiającego Europejską Wspólnotę Węgla i Stali (od miejsca podpisania jest także zwany traktatem paryskim). Został on zawarty przez 6 państw (Belgia, Francja, Holandia, Luksemburg, RFN i Włochy). Wszedł w życie 23.7.1952 r., a ponieważ został zawarty na 50 lat, okres jego obowiązywania wygasł 23.7.2002 r. (w konsekwencji EWWiS przestała istnieć, zaś jej kompetencje przejęła Wspólnota Europejska). Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Węgla i Stali utworzył pierwszą z 3 ponadnarodowych organizacji wspólnotowych, wyposażonych w osobowość prawną. Był przykładem integracji sektoralnej, gdyż jednoczeniu podlegał wyłącznie ściśle wydzielony obszar (przemysł węglowo-stalowy). Utworzył wspólny rynek węgla, żelaza i stali pomiędzy umawiającymi się państwami. Powołał także instytucje Wspólnoty, na które składały się: Wysoka Władza, Wspólne Zgromadzenie, Specjalna Rada Ministrów.
Część I. Zarys integracji europejskiej 5 6. Koncepcje integracji europejskiej. Wypracowane już w latach 50. XX w. koncepcje integracji (łac. integratio łączenie, zespolenie) można podzielić na 3 grupy. Koncepcja federacyjna Koncepcja konfederacyjna Koncepcja funkcjonalistyczna Zakłada współpracę w oparciu o struktury ponadnarodowe, obejmującą wszystkie sfery integracji i prowadzącą do powstania federalnego państwa europejskiego. Koncepcja ta znajdowała duże uznanie m.in. wśród polityków niemieckich. Integracja ma przebiegać z zachowaniem atrybutów suwerenności uczestniczących państw. Należy dokonać podziału kompetencji między organizację a państwa. Lansował ją m.in. prezydent Francji Ch. de Gaulle (koncepcja Europy Ojczyzn ). Najbardziej pragmatyczna, zakłada, że integrację polityczną poprzedzać powinna ekonomiczna. Dopiero po zintegrowaniu w sferze gospodarczej można rozwijać projekty integracji politycznej. W toku rozwoju integracji wymienione koncepcje ścierały się ze sobą. 7. Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Gospodarczą. Europejska Wspólnota Gospodarcza miała na celu, poprzez ustanowienie wspólnego rynku i unii gospodarczo-walutowej oraz prowadzenie wspólnych polityk i działań, przyczynianie się w całej Wspólnocie do harmonijnego i zrównoważonego rozwoju działań gospodarczych, trwałego i nieinflacyjnego wzrostu, z poszanowaniem środowiska naturalnego, wysokiego stopnia zbieżności funkcjonowania gospodarek, wysokiego poziomu zatrudnienia i opieki społecznej, podnoszenia stopy życiowej i jakości życia, spójności ekonomicznej i społecznej oraz solidarności pomiędzy państwami członkowskimi (art. 2 TEWG). 8. Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Energii Atomowej. Zadaniem EWEA jest przyczynianie się, poprzez stworzenie niezbędnych warunków, do powstania i szybkiego rozwoju przemysłu jądrowego, do podniesienia stopy życiowej w państwach członkowskich oraz rozwoju wymiany z innymi państwami (art. 1 TEWEA). 9. Jednolity Akt Europejski. W 1975 r. w ramach Wspólnot został przedstawiony raport w sprawie utworzenia UE, tzw. Raport Tindemansa. W dniu 6.1.1981 r. wysunięto niemiecko-włoską propozycję, znaną pod nazwą Inicjatywy Genschera Colombo (nazwa pochodzi od nazwisk ministrów spraw zagranicznych obu państw).