PRAWO USTROJOWE UNII EUROPEJSKIEJ

Transkrypt

1

2 PRAWO USTROJOWE UNII EUROPEJSKIEJ REPETYTORIUM 2. WYDANIE redakcja Michał Pyka Bartłomiej Wojtyniak Warszawa 2012

3 Spis treści Wykaz skrótów...15 Wstęp...19 Rozdział 1 Historia integracji europejskiej Podłoże procesów integracyjnych w Europie po II wojnie światowej Utworzenie Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali (EWWiS) Nieudane inicjatywy integracyjne z lat 50. XX w Traktaty ustanawiające Europejską Wspólnotę Gospodarczą (EWG). oraz Europejską Wspólnotę Energii Atomowej (EWEA) Rozwój integracji w sferze politycznej w latach Jednolity Akt Europejski (JAE) Traktat o Unii Europejskiej Traktat amsterdamski Traktat nicejski Traktat z Lizbony...30 Rozdział 2 Charakter prawny i struktura UE Unia Europejska jako organizacja międzynarodowa Definicja i główne rodzaje organizacji międzynarodowych Cechy organizacji międzyrządowej (GO) na przykładzie UE Organy Prawo organizacji międzynarodowej Podmiotowość prawna UE jako organizacja ponadnarodowa Pojęcie ponadnarodowości: F. Nietsche. (z dzieła Der Wille zur Macht Wola mocy) Koncepcja organizacji o charakterze gospodarczym Koncepcja Europy Ojczyzn Koncepcja federacji (państwa europejskiego) Charakter Unii Europejskiej i Traktatów Obecny charakter UE Struktura, charakter i moc prawna Traktatów Zakres obowiązywania obecnych Traktatów (TUE i TFUE) Podmiotowy zakres obowiązywania

4 Czasowy zakres obowiązywania Terytorialny zakres obowiązywania Struktura normatywna Unii Europejskiej Struktura normatywna Unii Europejskiej do wejścia w życie TL Struktura normatywna Unii Europejskiej po wejściu w życie TL Symbole, siedziba oraz języki Unii Europejskiej Symbole UE Siedziba UE Języki UE...43 Rozdział 3 Członkostwo w Unii Europejskiej Przyjęcie państwa do UE Przesłanki nabycia członkostwa w UE Kryteria z art. 49 zdanie pierwsze TUE Dodatkowe kryteria Procedura nabycia członkostwa Wniosek o przyjęcie do UE Procedura wewnątrz UE Negocjacje akcesyjne Dalsza procedura wewnątrz UE Procedura prawnomiędzynarodowa Traktat akcesyjny Charakter traktatu akcesyjnego Struktura traktatu akcesyjnego Wzmocniona współpraca Warunki powstania wzmocnionej współpracy. (art. 20 ust. 2 zdanie pierwsze TUE) Zakres podmiotowy wzmocnionej współpracy Charakter wzmocnionej współpracy Utworzenie wzmocnionej współpracy (art. 329 TFUE) Przystąpienie do wzmocnionej współpracy (art. 331 ust. 1 TFUE) Specyficzne rodzaje wzmocnionej współpracy Przykłady wzmocnionej współpracy Zawieszenie praw członka (art. 7 TUE) Wykluczenie z UE Wystąpienie z UE Przed wejściem w życie Traktatu lizbońskiego Obecna regulacja (art. 50 TUE) Stowarzyszenie z Unią Europejską Perspektywy dalszego rozszerzenia Unii Europejskiej Polska droga do Unii Europejskiej...56 Rozdział 4 Instytucje Unii Europejskiej Instytucje Parlament Europejski...57

5 2.1. Geneza Struktura wewnętrzna Wybory do Parlamentu Europejskiego Status członków Skład Organizacja wewnętrzna Funkcje Tryb działania Rada Europejska Geneza i charakter Struktura wewnętrzna Skład Rady Europejskiej Przewodniczący Rady Europejskiej Organizacja wewnętrzna Rodzaje posiedzeń Wydawane akty Funkcje oraz kompetencje Rady Europejskiej Tryb działania Rada Geneza i charakter Struktura wewnętrzna Skład Organizacja wewnętrzna Funkcje Rady Tryb działania Podejmowanie decyzji Tzw. kompromis z Ioanniny Komisja Europejska Geneza i charakter Struktura wewnętrzna Procedura powoływania Komisji Status członków Skład Funkcje Tryb działania Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej Geneza Trybunał Sprawiedliwości Skład TS Struktura wewnętrzna Trybunału Sprawiedliwości Sposoby obradowania Rzecznicy Generalni Sąd Skład Sądu Organizacja wewnętrzna Tryb obrad

6 Sądy wyspecjalizowane Sąd do spraw Służby Publicznej Europejski Bank Centralny Geneza i charakter Struktura Europejskiego Banku Centralnego Niezależność EBC Funkcje Trybunał Obrachunkowy Geneza i charakter Struktura wewnętrzna Członkowie TO Organizacja wewnętrzna Funkcje Organy doradcze i pomocnicze Unii Komitet Ekonomiczno-Społeczny Geneza i charakter Struktura wewnętrzna Funkcje Komitet Regionów Geneza i charakter Struktura wewnętrzna Funkcje Agencje Unii Europejskiej...85 Rozdział 5 Fundamentalne zasady Unii Europejskiej Wstęp Rola zasad Miejsce zasad w porządku prawnym UE Funkcje zasad Zasady wspólne dla państw demokratycznych Wolność Równość Poszanowanie praw człowieka i podstawowych wolności Demokratyzm Państwo prawne Zasady prawa UE Autonomia prawa unijnego Pierwszeństwo prawa unijnego Bezpośredni skutek prawa unijnego Pomocniczość (subsydiarność) Proporcjonalność Solidarność (lojalna i szczera współpraca) Poszanowanie tożsamości narodowej i podstawowych funkcji. państw członkowskich Zasada kompetencji powierzonych...99

7 Zasada kompetencji powierzonych w TWE Zasada kompetencji powierzonych w TUE i TFUE Podział kompetencji w ramach wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa oraz w ramach przestrzeni wolności,. bezpieczeństwa i sprawiedliwości Klauzula elastyczności Konkluzje Rozdział 6 Źródła prawa UE Wstęp Traktaty Prawo pochodne Rozporządzenia Dyrektywy Decyzje Zalecenia i opinie Akty nienazwane (sui generis) Wybór źródła prawa Umowy międzynarodowe UE Zdolność traktatowa UE Umowy międzynarodowe państw UE Akty prawa wewnętrznego Akty przedstawicieli państw zebranych w Radzie Orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości UE Rozdział 7 Tworzenie prawa Tworzenie prawa pierwotnego Rodzaje Traktatów Procedury tworzenia prawa pierwotnego Zwykła procedura zmiany Traktatów (art. 48 ust. 2 5 TUE) Uproszczona procedura zmiany Procedura kładki z zastrzeżeniem ratyfikacji Procedura kładki sensu stricto Tworzenie prawa pochodnego Katalog źródeł prawa pochodnego Wybrane instytucje uczestniczące w tworzeniu prawa pochodnego Rada Europejska Komisja Europejska Inicjatywa legislacyjna Pośrednia inicjatywa legislacyjna Inicjatywa obywatelska (ludowa) Procedury tworzenia i przyjmowania prawa pochodnego Zwykła procedura prawodawcza (art. 294 TFUE) Specjalna procedura prawodawcza Inne procedury decyzyjne

8 10 3. Procedura przyjmowania budżetu Unii Europejskiej Umowy międzynarodowe zawierane przez Unię Europejską Procedura zawierania umów międzynarodowych przez Unię Europejską Rola poszczególnych podmiotów w procedurze zawierania umów międzynarodowych przez Unię Europejską Rola parlamentów narodowych w procesie stanowienia prawa Otrzymywanie od instytucji unijnych informacji oraz projektów. europejskich aktów prawodawczych Czuwanie nad poszanowaniem zasady pomocniczości Uczestnictwo parlamentów narodowych w procedurach zmiany Traktatów Otrzymywanie informacji na temat wniosków o przystąpienie do Unii Uczestnictwo w międzyparlamentarnej współpracy między. parlamentami narodowymi i z Parlamentem Europejskim Rozdział 8 Stosunek prawa unijnego do prawa państw członkowskich Autonomia prawa Unii Europejskiej Pierwszeństwo prawa Unii Europejskiej przed prawem państw członkowskich Źródło Pojęcie Zakres Skutki Obowiązek uchylenia normy prawa krajowego sprzecznej. z prawem Unii Europejskiej Zakaz stanowienia prawa krajowego sprzecznego z prawem. Unii Europejskiej Obowiązek tworzenia nowych środków proceduralnych Stanowisko sądów krajowych Bezpośredni skutek prawa Unii Europejskiej Źródło Pojęcie Przesłanki bezpośredniego skutku Bezpośrednia skuteczność poszczególnych aktów prawa Unii Europejskiej Wykładnia prawa krajowego zgodnie z prawem Unii Europejskiej Źródło Pojęcie Zakres Ograniczenia Pojęcie i zakres autonomii organizacyjnej i proceduralnej państw członkowskich Zasada autonomii Faza interwencjonistyczna Test proporcjonalności Wznawianie i wzruszanie prawomocnych decyzji Odpowiedzialność odszkodowawcza państw członkowskich. za naruszenie prawa unijnego...153

9 7.1. Przesłanki dochodzenia odpowiedzialności odszkodowawczej. państwa członkowskiego za naruszenie normy prawa unijnego Odpowiedzialność odszkodowawcza państw członkowskich. za działanie sądów i organów administracyjnych Odpowiedzialność odszkodowawcza państw członkowskich. za naruszenie prawa unijnego przez sądy Odpowiedzialność odszkodowawcza państw członkowskich. za naruszenie prawa unijnego przez organy administracyjne Odpowiedzialność odszkodowawcza jednostek za naruszenie. prawa unijnego Rozdział 9 Sądowy system ochrony prawnej Właściwość Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej Jurysdykcja Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej Jurysdykcja sporna Skarga o stwierdzenie nieważności aktu prawnego UE (art. 263 TFUE) Kontrola legalności katalog aktów Podmioty uprawnione do wniesienia skargi. (legitymacja czynna) Przesłanki nieważności Skarga osoby fizycznej lub prawnej Termin i skutki stwierdzenia nieważności Skarga na bezczynność instytucji Unii Europejskiej (art. 265 TFUE) Cel skargi Podmioty uprawnione do wniesienia skargi Przedmiot skargi Warunki wniesienia skargi termin, uprzednie wezwanie. do działania Odpowiedzialność odszkodowawcza Unii Europejskiej Odpowiedzialność umowna (kontraktowa) Unii Europejskiej Odpowiedzialność pozaumowna (deliktowa) UE Skarga Komisji Europejskiej na niewywiązanie się państwa członkowskiego ze zobowiązań (art. 258 TFUE) Pojęcie niewywiązania się ze zobowiązań szerokie. ujęcie państwa Przebieg postępowania Okoliczności wyłączające odpowiedzialność państwa Skutek prawny orzeczenia Skarga państwa członkowskiego na inne państwo członkowskie o niewywiązanie się ze zobowiązań (art. 259 TFUE) Podmioty uprawnione do wystąpienia Przebieg postępowania Rola KE i znaczenie skargi Niewykonanie przez państwo wyroku Trybunału Sprawiedliwości. art. 260 TFUE

10 Cel i przebieg postępowania Sposób kalkulacji kary pieniężnej lub ryczałtu Klauzula sądowa (art. 273 TFUE) Jurysdykcja niesporna Pytania prejudycjalne (orzeczenie wstępne) art. 267 TFUE. (dawny art. 234 TWE) Cel utworzenia procedury Przedmiot pytań prejudycjalnych oraz przedmiot. orzeczeń wstępnych Podmioty występujące z wnioskiem o orzeczenie wstępne Organ uprawniony do wydania orzeczenia prejudycjalnego Warunki wystąpienia z wnioskiem o orzeczenie wstępne Treść i forma wniosku Procedura postępowania z wnioskiem. przed Trybunałem Sprawiedliwości Forma i skutki orzeczenia wstępnego Zgodność umowy międzynarodowej z prawem Unii Europejskiej. (art. 218 TFUE) Cel badania zgodności Podmioty uprawnione do wystąpienia z wnioskiem o opinię Negatywna opinia TSUE Odwołania do Trybunału Sprawiedliwości Odwołania do Trybunału Sprawiedliwości od orzeczeń Sądu Charakter odwołania Przesłanki odwołania Rozpoznanie odwołania Odwołania do Sądu od orzeczeń Sądu do Spraw Służby Publicznej Środki wykorzystywane w trakcie postępowania Zarzut bezprawności (art. 277 TFUE) Zawieszenie wykonania aktu oraz niezbędne środki tymczasowe. (art. 278 i 279 TFUE) Rodzaje rozstrzygnięć Procedura stosowania środków tymczasowych. oraz zawieszenia przed Trybunałem Sprawiedliwości. Unii Europejskiej Charakter poszczególnych środków Stosowanie trybu przyspieszonego podczas postępowania. przed Trybunałem Sprawiedliwości Unii Europejskiej Wyłączenia właściwości Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej TSUE a inne sądy międzynarodowe Rozdział 10 Jednostka w Unii Europejskiej Obywatelstwo Unii Europejskiej Geneza Pojęcie i charakter obywatelstwa UE...195

11 1.3. Uprawnienia wynikające z obywatelstwa Swoboda przemieszczania się i przebywania na terytorium. innego państwa członkowskiego (art. 20 ust. 2 lit. a, art. 21 TFUE) Udział w wyborach lokalnych (art. 22 ust. 1 TFUE) Udział w wyborach do Parlamentu Europejskiego. (art. 22 ust. 2 TFUE) Ochrona dyplomatyczna i konsularna (art. 23 TFUE) Prawo petycji do PE Wnoszenie skarg do Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich Zwracanie się na piśmie do instytucji Unii i prawo do dostępu. do dokumentów unijnych Prawo inicjatywy ustawodawczej (art. 11 ust. 4 TUE) Obywatelstwo UE a prawa obywateli państw trzecich Obywatelstwo UE a rozdział V Karty Praw Podstawowych Podsumowanie Prawa podstawowe w Unii Europejskiej Ewolucja praw podstawowych Traktatowa ochrona praw podstawowych Karta Praw Podstawowych Status Zakres stosowania i wykładnia Charakterystyka postanowień Karty Praw Podstawowych Protokoły i deklaracje Przystąpienie Unii Europejskiej do europejskiej Konwencji. praw człowieka i podstawowych wolności Ochrona praw podstawowych Agencja Praw Podstawowych Rozdział 11 Przestrzeń wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości Unii Europejskiej Rys historyczny Organizacja przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości. po Traktacie lizbońskim Instytucje biorące udział w kształtowaniu PWBiS Instrumenty prawne i sposób podejmowania decyzji w ramach PWBiS Inne przykłady współpracy w ramach PWBiS Jurysdykcja sądów unijnych Rozdział 12 Wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa Unii Europejskiej Podstawy prawne Geneza i rozwój WPZiB Instrumenty prawne w ramach WPZiB Podejmowanie decyzji w ramach WPZiB (art. 31 TUE) Instytucje WPZiB Jurysdykcja Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej Wspólna Polityka Bezpieczeństwa i Obrony

12 7.1. Geneza i rozwój Sposób prowadzenia WPBiO Podejmowanie decyzji dotyczących WPBiO (art. 42 ust. 4 TUE) Instytucje i struktury prowadzenia WPBiO Klauzule sojusznicza i solidarności Rozdział 13 Unia gospodarcza i walutowa Etapy integracji gospodarczej Etapy tworzenia unii gospodarczej i walutowej Rys historyczny Rozwój do 1979 r Europejski system walutowy (lata ) Unia gospodarcza i walutowa (od 1999 r.) Etapy powstawania UGiW Zasady i instrumenty UGiW Podstawy traktatowe Mechanizm kursów walutowych (ERM) Kryteria konwergencji Gospodarcze kryteria konwergencji Prawne kryteria konwergencji Pakt na rzecz stabilności i wzrostu Członkostwo w UGiW Członkostwo Euro Instytucje Europejski Bank Centralny Europejski System Banków Centralnych Komitet Ekonomiczno-Finansowy Eurogrupa Bibliografia Wykaz aktów prawnych Wykaz orzeczeń

13 WYKAZ SKRÓTÓW COREPER COSAC EBC (ECB) EBI (EIB) ECR ECU ECOFIN EFTA EKPCz EOG ERM ERPO ESBC ETS ETPCz EUROPOL EURATOM EWEA EWG EWO EWP EWWiS FTK GATT GOs Komitet Stałych Przedstawicieli (Comité des Représentants Permanents) Konferencja Organów Parlamentarnych Wyspecjalizowanych w Sprawach Unii Europejski Bank Centralny (European Central Bank) Europejski Bank Inwestycyjny (European Investment Bank) European Court Reports Europejska Jednostka Walutowa (European Currency Unit) Rada do spraw gospodarczych i finansowych Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu (European Free Trade Association) europejska Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284) Europejski Obszar Gospodarczy (European Economic Area) Mechanizm Kursów Walutowych (European Exchange Rate Mechanism) Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich Europejski System Banków Centralnych (European System of Central Banks) Europejski Trybunał Sprawiedliwości (Trybunał Sprawiedliwości WE; Trybunał Sprawiedliwości UE po wejściu w życie Traktatu z Lizbony) Europejski Trybunał Praw Człowieka Europejski Urząd Policji Europejska Wspólnota Energii Atomowej Europejska Wspólnota Energii Atomowej (Euratom) Europejska Wspólnota Gospodarcza Europejska Wspólnota Obronna Europejska Wspólnota Polityczna Europejska Wspólnota Węgla i Stali Federalny Trybunał Konstytucyjny (niemiecki) Układ Ogólny w Sprawie Taryf Celnych i Handlu (Dz. Urz. WE L 336 z , s ) organizacje międzyrządowe (Governmental Organizations) 15

14 GMO Organizmy Modyfikowane Genetycznie (Genetically Modified Organisms) JAE Jednolity Akt Europejski (Single European Act) (Dz. U. z 2004 r. Nr 90, poz. 864/5) KE Komisja Europejska KES Komitet Ekonomiczno-Społeczny KPP Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej (wersja skonsolidowana Dz. Urz. UE C 83 z , s ) KR Komitet Regionów KWPT Konwencja wiedeńska o prawie traktatów (Dz. U. z 1990 r. Nr 74, poz. 439) MTS Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości NBP Narodowy Bank Polski NGOs organizacje pozarządowe (Non-Governmental Organizations) ONZ Organizacja Narodów Zjednoczonych PE Parlament Europejski PWBiS przestrzeń wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości SIS System Informacyjny Schengen SPI Sąd Pierwszej Instancji TA Traktat amsterdamski (Dz. U. z 2004 r. Nr 90, poz. 864/31) TEWEA Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Energii Atomowej (wersja skonsolidowana Dz. Urz. UE C 84 z , s ) TEWG Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Gospodarczą (wersja skonsolidowana Dz. Urz. UE C 340 z ) TEWWiS Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Węgla i Stali TFUE Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (wersja skonsolidowana Dz. Urz. UE C 83 z , s ) TK Trybunał Konstytucyjny TL Traktat z Lizbony zmieniający Traktat o Unii Europejskiej i Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską traktat reformujący (Dz. Urz. UE C 306 z , s ) TN Traktat nicejski (Dz. Urz. WE C 80 z , s. 1 87) TO Trybunał Obrachunkowy TS Trybunał Sprawiedliwości TSUE Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej TUE Traktat o Unii Europejskiej (wersja skonsolidowana Dz. Urz. UE C 83 z , s ) TWE Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską (wersja skonsolidowana Dz. Urz. UE C 321E z , s ) UE Unia Europejska UZE Unia Zachodnioeuropejska UGiW Unia Gospodarcza i Walutowa WE Wspólnota Europejska WPBiO Wspólna Polityka Bezpieczeństwa i Obrony 16

15 WPH WPiSwSK WPZiB WTO WZSiSW Wspólna Polityka Handlowa Współpraca Policyjna i Sądowa w Sprawach Karnych Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa Światowa Organizacja Handlu (World Trade Organization) Współpraca w Zakresie Sprawiedliwości i Spraw Wewnętrznych 17

16 18

17 Wstęp Wzrastająca rola Unii Europejskiej, której prawo wywiera znaczący wpływ na kształt krajowych systemów prawnych, przekłada się na coraz większe zainteresowanie prawem UE. Reforma ustrojowa Unii, wprowadzona Traktatem z Lizbony, czyni koniecznym zrewidowanie dotychczasowego sposobu opisywania prawa UE. Oddawane do rąk Czytelników repetytorium jest efektem pracy studentów skupionych w ramach Sekcji Prawa Unii Europejskiej TBSP UJ. Ma w zwięzły i syntetyczny sposób przedstawiać system prawa ustrojowego Unii Europejskiej. Punktem wyjścia rozważań uczyniono zagadnienia ustrojowe, opisując genezę, charakter i zasady, na jakich opiera się Unia Europejska. Następnie autorzy przechodzą do analizy prawa stanowionego przez Unię Europejską, skupiając na katalogu źródeł, kwestii tworzenia oraz stosowania prawa. Końcowe rozdziały poświęcono odrębnościom wynikającym z dawnej struktury filarowej Unii. Stan prawny uwzględnia zmiany dokonane na mocy Traktatu z Lizbony. Repetytorium ma w założeniu służyć jako pomoc w nauce do egzaminu dla studentów prawa i administracji. Niemniej jednak może ono okazać się przydatne także dla wszystkich zainteresowanych problematyką europejską i stykających się na co dzień z prawem Unii Europejskiej zarówno na polu naukowym, jak i w pracy zawodowej. Przystępna forma opisu prezentowanych zagadnień, z wykorzystaniem tabel i schematów, ma ułatwić zrozumienie często skomplikowanej problematyki. Prawo Unii Europejskiej jest jedną z najważniejszych i podlegających największym zmianom gałęzi współczesnego prawa. Pragniemy, aby nasze opracowanie nie tylko ułatwiło zrozumienie skomplikowanej materii prawa ustrojowego UE, ale stało się również podstawą do dalszego jego zgłębiania. Michał Pyka Bartłomiej Wojtyniak 19

18 20

19 Rozdział 1 Historia integracji europejskiej 1. Podłoże procesów integracyjnych w Europie po II wojnie światowej Dwie wojny światowe, które zrujnowały Europę w pierwszej połowie XX w., uświadomiły Europejczykom, że utrzymanie pokoju na naszym kontynencie wymaga przezwyciężenia rywalizacji między podatnymi na nacjonalizm państwami narodowymi. Integracja europejska, jako sposób utrzymania trwałego pokoju w Europie i droga do odbudowania zniszczonych wojną gospodarek, znalazła uznanie powojennych mężów stanu. 19 września 1946 r. na Uniwersytecie w Zurychu brytyjski premier Winston Churchill wezwał państwa kontynentu do budowy europejskiej rodziny i nadania jej struktury regionalnej, nazwanej Stanami Zjednoczonymi Europy. Duże znaczenie dla integracji Europejskiej miał amerykański Plan Pomocy Europie, zwany także planem Marshalla. Przewidywał on udzielanie państwom europejskim pomocy finansowej i technicznej, pod warunkiem przedstawienia przez nie wspólnego planu odbudowy i liberalizacji swoich gospodarek, a także powołania instytucji do podziału pomocy. Wskutek tego 16 kwietnia 1948 r. państwa Europy Zachodniej powołały Organizację Europejskiej Współpracy Gospodarczej, która zarządzała podziałem środków. Porażka Churchilla w wyborach w Wielkiej Brytanii spowolniła brytyjskie tendencje integracyjne. Potrzeba integracji europejskiej na kontynencie była jednak ogromna. Głównymi konstruktorami projektu europejskiego w tym okresie stali się ojcowie Europy. Najważniejszymi z nich byli: 1) Konrad Adenauer niemiecki prawnik i polityk chrześcijańsko-demokratyczny. W okresie hitlerowskim odsunięty od wszystkich publicznych stanowisk. Współtwórca powojennej niemieckiej chadecji (CDU), od 1949 r. kanclerz Niemiec. Zwolennik integracji europejskiej, przyjęcia przez Niemcy planu Marschalla oraz wejścia do NATO; 2) Alcide de Gasperi włoski polityk chrześcijańsko-demokratyczny. Więziony w okresie dyktatury Mussoliniego, przeciwnik faszyzmu. Premier Włoch od 1945 r. Uważał, że europejską współpracę gospodarczą powinno jednocześnie wspierać zacieśnianie współpracy obronnej, był zwolennikiem utworzenia Europejskiej Wspólnoty Obronnej oraz wspólnych sił zbrojnych, które miałyby rozwiązywać ewentualne konflikty w Europie. Przywiązanie Gasperiego do wartości chrześcijańskich sprawiło, iż w 1993 r. rozpoczął się jego proces beatyfikacyjny; 21

20 3) Jean Monnet francuski polityk i ekonomista. W latach był zastępcą sekretarza generalnego Ligi Narodów. Przedstawiciel sektorowego podejścia do integracji państw europejskich. Twierdził, iż należy ją rozpocząć od pewnego fragmentu życia gospodarczego, a następnie rozszerzać o kolejne sektory w oparciu o zdobyte doświadczenie. Z jego inicjatywy powstał plan Schumana. Po powstaniu EWWiS pełnił w niej funkcję pierwszego przewodniczącego Wysokiej Władzy. Zwolennik utworzenia Stanów Zjednoczonych Europy; 4) Paul-Henri Spaak belgijski prawnik i polityk socjalistyczny. Po wojnie pełnił funkcje premiera i ministra spraw zagranicznych Belgii. Raport Spaaka, przedstawiony na konferencji w Messynie, stał się podstawą stworzenia Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej; 5) Robert Schuman francuski prawnik i polityk. Przed wojną studiował w Niemczech, do 1918 r. posiadał także niemieckie obywatelstwo. W czasie drugiej wojny światowej przeciwnik rządu Vichy i uczestnik ruchu oporu. Po wojnie stał się jednym z czołowych orędowników pojednania francusko-niemieckiego. Jako premier rządu francuskiego, a następnie minister spraw zagranicznych, doprowadził do powstania EWWiS, której zapowiedzią była Deklaracja Schumana. W 2004 r. rozpoczął się jego proces beatyfikacyjny. 2. Utworzenie Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali (EWWiS) 9 maja 1950 r. oficjalny początek kształtowania się struktur wspólnotowych. Francuski minister spraw zagranicznych Robert Schuman przedstawia projekt utworzenia ponadnarodowego ugrupowania gospodarczego, kontrolującego produkcję węgla i stali (strategicznych surowców przemysłu zbrojeniowego) w państwach członkowskich. Projekt, zwany Deklaracją Schumana, przewidywał ustanowienie organizacji międzynarodowej na czele z Wysoką Radą, składającej się z niezależnych od państw funkcjonariuszy, podejmujących decyzje w sprawach hutnictwa i górnictwa, podlegające wykonaniu w państwach należących do ugrupowania. Inspiratorem projektu był Jean Monnet. TRAKTAT USTANAWIAJĄCY EUROPEJSKĄ WSPÓLNOTĘ WĘGLA I STALI (EWWiS), zwany także Traktatem paryskim od miejsca podpisania. Podpisany w Paryżu w dniu 18 kwietnia 1951 r. Został on zawarty przez 6 państw: Belgię, Francję, Holandię, Luksemburg, RFN i Włochy. Wszedł w życie 23 lipca 1952 r., a ponieważ został zawarty na 50 lat, wygasł 23 lipca 2002 r. (kompetencje EWWiS przejęły wówczas WE). Instytucje EWWiS: Wysoka Władza, Wspólne Zgromadzenie, Specjalna Rada Ministrów, Trybunał Sprawiedliwości Najważniejsze postanowienia Traktatu ustanawiającego EWWiS Postanowienia prawa materialnego Utworzenie wspólnego rynku węgla i stali poprzez scentralizowanie na poziomie międzynarodowym decyzji dotyczących produkcji i dystrybucji węgla i stali. 22

21 3. Nieudane inicjatywy integracyjne z lat 50. XX w. W latach 50. początkowo próbowano integrować kontynent w oparciu o teorię federalistyczną. Jej symbolem są projekty traktatów o ustanowieniu ponadnarodowej Europejskiej Wspólnoty Obronnej (EWO) oraz Europejskiej Wspólnoty Politycznej (EWP). Niepowodzenie tych projektów przekreśliło na kilkadziesiąt lat federalistyczną wizję integracji europejskiej. Jednocześnie sukces EWWiS wskazał koncepcję funkcjonalistyczną, kładącą nacisk na gospodarcze zjednoczenie kontynentu, jako najbardziej optymalny model integracji Europy. Europejska Wspólnota Obronna propozycję utworzenia EWO przedstawił premier Francji René Pleven 24 października 1950 r. podczas obrad francuskiego Zgromadzenie Narodowego. Plan Plevena zakładał powołanie do życia armii europejskiej dowodzonej przez europejskiego ministra obrony. Traktat ustanawiający EWO został podpisany 27 maja 1952 r. w Paryżu przez przedstawicieli Belgii, Francji, Holandii, Luksemburga, RFN i Włoch. Traktat został ratyfikowany przez 5 państw członkowskich EWWiS, natomiast francuskie Zgromadzenie Narodowe odrzuciło wniosek o ratyfikację 30 sierpnia 1954 r. i tym samym cały projekt zakończył się niepowodzeniem. Europejska Wspólnota Polityczna projekt został oficjalnie zgłoszony przez francuskiego ministra spraw zagranicznych Roberta Schumana 1 lipca 1952 r. Następnie został on przyjęty przez Wspólne Zgromadzenie EWWiS 9 maja 1953 r. Projekt zakładał skoordynowanie polityki zagranicznej państw członkowskich. Odrzucenie koncepcji EWO przez francuskie Zgromadzenie Narodowe stało się formalną przyczyną zaniechania dalszych działań w sprawie EWP. 4. Traktaty ustanawiające Europejską Wspólnotę Gospodarczą (EWG) oraz Europejską Wspólnotę Energii Atomowej (EWEA) Sukces ustanowienia wspólnego rynku węgla i stali w ramach EWWiS spowodował powstanie nowych inicjatyw integracyjnych. Choć plany utworzenia EWO oraz EWP nie powiodły się, państwa członkowskie podjęły kolejne próby integracyjne. Ograniczyły się one do spraw gospodarczych. Plan Beyena. Z inicjatywy ministra spraw zagranicznych Holandii Johana W. Beyena przygotowano plan utworzenia regionalnej wspólnoty gospodarczej. 20 maja 1955 r. przedstawiono go w memorandum państw Beneluksu skierowanym do pozostałych państw członkowskich. Plan był dyskutowany na konferencji w Messynie 1 2 czerwca 1955 r. Postanowiono powołać komitet ekspertów rządowych pod kierownictwem belgijskiego ministra spraw zagranicznych Paula Henriego Spaaka w celu przygotowania instytucjonalnych i ekonomicznych założeń nowej organizacji. Raport Spaaka. Został przedstawiony 21 kwietnia 1956 r. pozostałym ministrom spraw zagranicznych EWWiS. Zakładał powstanie wspólnego rynku oraz wspólnoty atomowej. Raport był podstawą dalszych rokowań, które doprowadziły do konferencji szefów rządów w Paryżu lutego 1957 r., gdzie ustalono ostateczne wersje dwóch traktatów założycielskich Wspólnot Europejskich. 23

22