Ocena możliwości współczesnej fotogrametrii w pracach z zakresu ewidencji gruntów i budynków

Dr Hab. Inż. Zdzisław KURCZYŃSKI Prof. PW Politechnika Warszawska Wydział Geodezji i Kartografii Zakład Fotogrametrii, Teledetekcji I Systemów Informacji Przestrzennej, e-mail: kurczynski@wp.pl Dr inż. Krzysztof BAKUŁA Politechnika Warszawska Wydział Geodezji i Kartografii Zakład Fotogrametrii, Teledetekcji I Systemów Informacji Przestrzennej, e-mail: k.bakula@gik.pw.edu.pl DOI: 10.15199/50.2016.7.1 Ocena możliwości współczesnej fotogrametrii w pracach z zakresu ewidencji gruntów i budynków Possibility assessment of modern photogrammetry for works related to land and building register Prezentowany artykuł przedstawia zakres możliwości i warunki konieczne przy wykorzystaniu metod współczesnej fotogrametrii cyfrowej w pracach z zakresu modernizacji ewidencji gruntów i budynków, a w tym w pomiarze granic działek ewidencyjnych i pomiarze budynków. W artykule pokazano możliwości stosowania i potencjał użycia fotogrametrii w pomiarach z zakresu modernizacji EGIB. W artykule omówiono unormowania prawne dopuszczające pomiary z wykorzystaniem technik i danych fotogrametrycznych do prac z zakresu EGIB, określono etapy modernizacji ewidencji gruntów i budynków z wykorzystaniem pomiarów fotogrametrycznych, jak również podsumowano dotychczasowe prace fotogrametryczne w kraju w tym zakresie. Artykuł pokazuje, iż współczesny poziom opracowań fotogrametrycznych, opartych na zdjęciach pozyskiwanych wielkoformatowymi, lotniczymi kamerami cyfrowymi, opracowywanych w technologiach cyfrowych, pozwala osiągnąć dokładności opracowania wymagane obecnymi standardami i przepisami w zakresie EGIB. Słowa kluczowe: ewidencja gruntów i budynków, kataster, fotogrametria, pomiar stereoskopowy, monoploting This paper presents the range of possibilities and necessary conditions for using modern, digital photogrammetry in the work related to the update of the cadastre including modernization of parcels boundaries and buildings footprints. The article shows the applicability and potential of the use of photogrammetry measurements in the field of modernization data from real-estate and building register. The article discusses the legal regulations allowing measurements using both photogrammetric techniques and data to work with a range of cadastre data. The paper describes specified stages of the cadastre update in case of using photogrammetric measurements. Finally, current photogrammetric works in the country are presented in regard to the subject of the paper. The article shows that the contemporary level of photogrammetric studies based on large-format photographs, obtained with aerial digital cameras, developed in digital technologies, allow to achieve accuracy which is required by regulations related to cadastre data. Keywords: land and building register, cadastre, photogrammetric survey, stereoscopy measurement, monoplotting, orthophotomap 1. Wprowadzenie Obowiązujące Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 29 listopada 2013 r. w sprawie ewidencji gruntów i budynków (Dz. U. z 2013 r., poz. 1551) nakłada na Głównego Geodetę Kraju (GGK) obowiązek modernizacji ewidencji gruntów i budynków (EGIB) i określa terminy jej zakończenia. Zapisy te wskakują na ogrom prac, jaki stoi przed geodezją w tym zakresie, oraz wskazują wprost na metody fotogrametryczne jako efektywne rozwiązanie technologiczne tych zobowiązań. Dla ich realizacji od około 3 lat trwają prace (projekty) dostosowania bazy danych EGIB do wymagań zintegrowanego systemu informacji o nieruchomościach (ZSIN), w tym kompleksowej modernizacji EGIB. Prace te są realizowane przez Główny Urząd Geodezji Kartografii, w ramach projektu pn. ZSIN - Budowa Zintegrowanego Systemu Informacji o Nieruchomościach - Faza I finansowanego przez Unię Europejską w ramach 7. Osi Priorytetowej Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka Społeczeństwo informacyjne - budowa elektronicznej administracji. Przewiduje się kontynuację prac w kolejnej perspektywie finansowej do 2020 roku. Chociaż w przeszłości metody fotogrametryczne były wykorzystywane i rozważane w pracach z zakresu ewidencji gruntów i budynków (Mierzwa, 2002; Gil, 2003; Zaremba i Zoń, 2007), to można zauważyć, że zakres ich stosowania w kraju pozostawał w tyle za krajami zachodnimi, gdzie fotogrametria była (i jest) stosowana na szeroką skalę w pracach urządzeniowo-rolnych (Schermerhorn, 1954; Weissmann, 1971; Potsiou et al., 2001, Srinivas et al. 2012), a fotogrametria ściśle wiązała się z katastrem nieruchomości (Dale, 1979) równie ściśle jak w Polsce z kartografią topograficzną. Warto jednak wspomnieć, że dane fotogrametryczne na terenach Polski miały czasem zastosowanie w pomiarze pośrednim danych ewidencji gruntów byłego zaboru rosyjskiego (Taszakowski, 2010). Zdjęcia fotogrametryczne mogły mieć również zastosowanie na obszarach byłego zaboru austriackiego, dla których w latach 1978-82 wykonano wiele zdjęć lotniczych w skalach od 1:4000 do 1:10 000. Zdjęcia te miały dobrą jakość, a dodatkowo granice użytków były na nich bardziej czytelne niż na współczesnych zdjęciach, czego przyczyną są zmiany polityczno-gospodarcze w ciągu ostatnich dekad (Mierzwa, 2002). Zakres użyteczności fotogrametrii jest ściśle uzależniony od istniejącej dokumentacji techniczno-prawnej i musi być powiązany z istniejącymi operatami pomiarowymi. W ostatnich kilkunastu latach sytuacja tej specjalności geodezji i kartografii uległa dramatycznej zmianie wraz z nastaniem fotogrametrii cyfrowej, która dzięki zaistnieniu kamer cyfrowych i automatyzacji technologii fotogrametrycznych postawiła fotogrametryczne metody pomiaru na nowy poziom, tak pod względem 6 Przegląd Geodezyjny nr 7/2016 Rok LXXXVIII

technicznym jak i ekonomicznym. Wobec stojących wyzwań w zakresie modernizacji EGIB oczywistym staje się pytanie, w jakim zakresie współczesna fotogrametria może włączyć się w ten proces? Obowiązujące Rozporządzenie dopuszcza fotogrametrię jako źródło danych ewidencyjnych, określając tzw. geodezyjne pomiary fotogrametryczne (stereodigitalizacja 3D na stacji fotogrametrycznej), oraz geodezyjne pomiary kartograficzne (pomiar 2D na cyfrowej ortofotomapie). Brak jest jednak bliższych wskazań w tym zakresie. Artykuł stanowi próbę odpowiedzi na pytanie o zakres możliwości i konieczne warunki użycia metod współczesnej fotogrametrii cyfrowej w pracach z zakresu EGIB, a w tym pomiarze granic działek ewidencyjnych i pomiarze budynków. Artykuł ten ilustrowany jest próbami wykorzystania fotogrametrii w rozpoczętych pracach i propozycjami warunków technicznych opracowań fotogrametrycznych na różnych etapach modernizacji EGIB. 2. Unormowania prawne pomiarów fotogrametrycznych w pracach z zakresu EGIB Obowiązujące przepisy dotyczące ewidencji gruntów i budynków jednoznacznie wskazują na możliwość użycia pomiarów fotogrametrycznych jako źródła danych ewidencyjnych, niezbędnych do założenia czy modernizacji ewidencji. W Rozporządzeniu Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 9 listopada 2011 r. w sprawie standardów technicznych wykonywania geodezyjnych pomiarów sytuacyjnych i wysokościowych oraz opracowywania i przekazywania wyników tych pomiarów do państwowego zasobu geodezyjnego i kartograficznego (Dz.U. 2011 nr 263 poz. 1572) znaleźć można kilka wzmianek o fotogrametrii, które są bardzo istotne, gdyż przekładają się na skutki dla powszechnego stosowania technologii fotogrametrycznej (Pyka i Myszka, 2015). W rozdziale 1. Przepisy ogólne 2., mówi o geodezyjnym pomiarze fotogrametrycznym rozumianym jako geodezyjnym pomiarze sytuacyjnym lub wysokościowym wykonywanym na modelu terenu utworzonym z przetworzonych zdjęć lotniczych lub satelitarnych. Wspomniany jest tu także geodezyjny pomiar kartometryczny opisany jako geodezyjny pomiar sytuacyjny wykonywany na mapie analogowej lub jej skalibrowanym zobrazowaniu cyfrowym oraz na ortofotomapie. W rozdziale 2 Rozporządzenia z 9 listopada 2011 r. wymienia się także ogólne standardy techniczne wykonywania geodezyjnych pomiarów sytuacyjnych i wysokościowych wśród których jako źródło pomiarów sytuacyjnych i wysokośćiowych wymienia się wprost w 5. geodezyjne pomiary fotogrametryczne. W rozdziale 4 zaś, zawierającym standardy techniczne wykonywania geodezyjnych pomiarów sytuacyjnych i wysokościowych w 46 określono, że geodezyjne pomiary kartometryczne wykonuje się metodami digitalizacji punktowej lub liniowej. Dalej można znaleźć wskazanie stosowania geodezyjnych pomiarów kartometrycznych związanych z pozyskaniem danych określających położenie i kształt szczegółów terenowych I i II grupy obejmujących zbiory danych przestrzennych infrastruktury informacji przestrzennej, dotyczących m.in. ewidencji gruntów i budynków (katastru nieruchomości), wtedy, gdy w PZGiK brak jest danych pozyskanych w wyniku geodezyjnych pomiarów terenowych lub fotogrametrycznych. W Rozporządzeniu Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 29 listopada 2013 r. (Dz. U. z 2013 r., poz. 1551) zmieniającym Rozporządzenie Ministra Rozwoju Regionalnego i Budownictwa z dnia 29 marca 2001 r. w sprawie ewidencji gruntów i budynków (Dz.U. 2001 nr 38 poz. 454) w rozdziale 2 Zakładanie ewidencji gruntów i budynków znaleźć możemy zapis mówiący o tym, że jednym ze źródeł danych ewidencyjnych niezbędnych do założenia ewidencji są wyniki pomiarów fotogrametrycznych. Wskazano tu, iż w razie braku dokumentacji geodezyjnej, przyjętej do państwowego zasobu geodezyjnego i kartograficznego, sporządzonej w postępowaniu rozgraniczeniowym, scaleniowym i wymiany gruntów, w celu podziału nieruchomości, postępowaniu dotyczącym scalenia i podziału nieruchomości czy powstałej na potrzeby postępowań sądowych, administracyjnych lub przy zakładaniu katastru nieruchomości i ewidencji gruntów i budynków lub jeżeli zawarte w niej dane nie są wiarygodne, dane dotyczące przebiegu granic działek ewidencyjnych pozyskuje się w wyniku geodezyjnych pomiarów terenowych lub geodezyjnych pomiarów fotogrametrycznych poprzedzonych ustaleniem przebiegu tych granic na gruncie. Ustalenie przebiegu granic działek ewidencyjnych, w tym położenia wyznaczających je punktów granicznych, może wtedy nastąpić w oparciu o zobrazowania lotnicze, satelitarne lub ortofotomapę, jeżeli te zobrazowania lub ortofotomapa charakteryzują się rozdzielczością zapewniającą wizualizację szczegółów sytuacyjnych, które mogą mieć znaczenie przy ustaleniu przebiegu tych granic. W Rozporządzeniu z 29 listopada 2013 r. określono, iż w przypadku gdy ustalenie przebiegu granic działek ewidencyjnych odbywa się za pomocą zobrazowań lotniczych, satelitarnych lub ortofotomapy, a informacje i podpisy, takie jak usytuowanie punktów granicznych w stosunku do szczegółów sytuacyjnych położonych na ustalanych granicach lub w ich bezpośrednim sąsiedztwie, numery działek ewidencyjnych, podpisy osób biorących udział w czynnościach podjętych w celu ustalenia przebiegu granic lub adnotację wykonawcy o odmowie złożenia podpisu, są treścią kopii tych zobrazowań lub ortofotomapy. Kolejny zapis o pomiarach fotogrametrycznych znalazł się w rozdziale 7 Przepisy przejściowe i końcowe, w którym wśród warunków organizacyjno-technicznych do wykonania zadań w ramach modernizacji EGIP obok zorganizowania systemu szkoleń i wymiany doświadczeń dla pracowników służby geodezyjnej i kartograficznej oraz wykonawców prac geodezyjnych i kartograficznych, wymienia się także opracowanie i wdrożenie efektywnych rozwiązań technologicznych wykorzystujących w szczególności metody informatyczne i fotogrametryczne. Ważnym zapisem Rozporządzenia z 29 listopada 2013 r. jest możliwość wykorzystania takich technik (np.. fotogrametrii), które w przypadku braku możliwości określenia położenia punktów granicznych umożliwią to przy zachowaniu odpowiednich dokładności. Numerycznego opisu granic działek ewidencyjnych dokonać można bowiem według Rozporządzenia z 29 listopada 2013 r. za pomocą punktów granicznych, których położenie względem osnowy geodezyjnej 1 klasy wyznaczonych na podstawie istniejących materiałów państwowego zasobu geodezyjnego i kartograficznego, nie może przekroczyć błędów średnich pomiaru o wartości 3,0 m (w przypadku, gdy punkty graniczne należą do działek ewidencyjnych obejmujących grunty położone na obszarach wiejskich poza zwartą zabudową) lub 0,60 m (w przypadku, gdy punkty graniczne należą do działek ewidencyjnych położonych na obszarach miast oraz obejmujących grunty zwartej zabudowy na obszarach wiejskich). Dokładności te są w pełni możliwe do spełnienia z wykrorzystaniem wspołczenych danych i technik fotogrametrycznych. 3. Możliwości użycia metod fotogrametrycznych w pracach z zakresu ewidencji gruntów i budynków Z dobrym przybliżeniem można powiedzieć, że dokładność opracowań fotogrametrycznych jest proporcjonalnie zależna od skali zdjęć a obecnie od piksela terenowego zdjęć (GSD). To w tym Przegląd Geodezyjny nr 7/2016 Rok LXXXVIII 7

parametrze zakodowana jest dokładność opracowania. Prace urządzeniowo-rolne traktują obiekty katastralne (oczywiście wyłącznie granice działek, kontury budynków) jako szczegóły stanowiące jego najważniejszą część i nakładają wysokie wymagania dokładnościowe ich pomiaru. Budynki są szczegółami 1 klasy i ich dokładność powinna wynosić 0.1 m względem osnowy, czyli ok. 0.17 m bezwzględnie (zakładając propagację błędów względem osnowy wyższej klasy). Przekładając to na opracowania fotogrametryczne oznacza, że poruszamy się na poziomie zdjęć o bardzo dużej rozdzielczości, z przedziału GSD = 0,05 0,10 m. (dotyczy rozdzielczości zdjęć panchromatycznych, tożsamej z rozdzielczością zdjęć barwnych, tzw. wyostrzonych ). Są to najwyższe ze stosowanych w praktyce rozdzielczości zdjęć lotniczych. Z rutynowych prac fotogrametrycznych ostatnich lat, w tym przedziale, mieszczą się np. zdjęcia ponad 200 miast, zrealizowane w latach 2011 2012 w ramach projektu ISOK. Były to zdjęcia z GSD = 0,10 m, z których opracowano kolorowe cyfrowe ortofotomapy z pikselem równym 0,10 m. Niezależnie od tego projektu, już wcześniej, duże miasta zamawiały podobne opracowania. Mamy więc wiarygodny, sprawdzony w praktyce produkcyjnej, pogląd na temat osiąganych w warunkach produkcyjnych dokładnościach przy takich parametrach zdjęć. W Warunkach Technicznych na te opracowania, stosowano następujące wymagania: standardowe pokrycie zdjęć (p = 60%, q = 30%), w procesie aerotriangulacji σ 0 3 μm (tj. około 1/2 1/3 wartości GSD). Błąd ten jest dobrą miarą wewnętrznej zgodności ( sztywności ) w bloku zdjęć po wyrównaniu, oznacza średnie (tj. średniokwadratowe) rozbieżności na zdjęciach na wszystkich punktach łącznych w bloku (w bloku są ich dziesiątki tysięcy, a nawet więcej) między wartościami oberwanymi (mierzonymi) a wartościami wyrównanymi, wpasowanie w punkty osnowy pomiarowej (fotopunkty): RMS xy 0,08 m, RMS z 0,10 m, rozbieżności na punktach kontrolnych (błąd średni): RMS xy 0,12 m, RMS z 0,15 m, maksymalne dopuszczalne różnice na punktach kontrolnych: D x, D y 0,25 m, D z 0,30 m. Zdjęcia takie za pomocą wzorów empirycznych dają możliwość oceny dokładności, jakie można uzyskać przy ich przetwarzaniu. Na dokładność taką wpływ może mieć błąd aerotriangulacji nieprzekraczający wartości pojedynczego piksela, błąd pomiaru i identyfikacji punktu podlegającego pomiarowi. Można zaryzykować stwierdzenie, iż obecne zdjęcia dostarczają dokładności niewiele gorszych od rozmiaru terenowego piksela. Wspomniane przepisy związane z EGIB nie wskazują szczegółowych warunków technicznych realizacji prac z zakresu EGIB metodami fotogrametrycznymi. Stawiają natomiast wymagania odnośnie numerycznego opisu działki ewidencyjnej, mówiąc, iż zbiór punktów pomiarowych załamania granicy względem, osnowy I klasy powinien być określony na podstawie geodezyjnych pomiarów sytuacyjnych z błędami średnimi nieprzekraczającymi 0,30 m względem osnowy pomiarowej, zapewniając odwzorowanie położenia i kształtu tych obiektów przestrzennych oraz wzajemnego powiązania między nimi. Przytoczone powyżej obowiązujące zapisy prawne, wskazują metody pomiaru fotogrametrycznego jako: pomiar przestrzenny (3D) na modelu fotogrametrycznym, uzyskanym ze zdjęć lotniczych (geodezyjny pomiar fotogrametryczny), pomiar sytuacyjny (2D) na cyfrowej ortofotomapie, utworzonej ze zdjęć lotniczych lub satelitarnych (geodezyjny pomiar kartograficzny). W rozdziale tym poniżej zostaną rozpatrzone obie metody pomiaru i ich przydatność na różnych etapach prac z zakresu ewidencji gruntów i budynków, wraz z propozycją (rekomendacjami) warunków technicznych na prace fotogrametryczne, które pozwoliłyby - przy poziomie współczesnej fotogrametrii cyfrowej - sprostać wymienionym wymaganiom dokładnościowym prac urządzeniowo-rolnych. 3.1. Geodezyjne pomiary fotogrametryczne Geodezyjne pomiary fotogrametryczne rozumiane są w przepisach prawnych jako pomiar stereoskopowy, w którym przy znanych elementach orientacji zewnętrznej zdjęć (3 współrzędne środka rzutów zdjęcia - położnie i 3 kąty nachylenia zdjęcia) wykonywany jest pomiar znaczkiem pomiarowym na modelu stereoskopowym rejestrujący 3 współrzędne mierzonego punktu. W kontekście prac urządzeniowo-rolnych przedmiotem pomiaru są punkty graniczne definiujące granice działki. W Polsce granice są rzadko stabilizowane (graniczniki, kamienie graniczne), najczęściej nie są oznaczone na gruncie. Widoczność punktów załamań granic jest bardzo duża (rys. 1) W zasadzie chodzi tu o rozpoznanie widocznej zmiany użytkowania pomiędzy użytkami w ramach dwóch graniczących nieruchomości, które zamiast okazania w terenie w tradycyjnej modernizacji, zastępuje zgodne okazanie ich stronom na ortofotomapie. W przypadku sygnalizacji za pomocą zazwyczaj białych graniczników, są one dosyć dobrze widoczne na zdjęciach lotniczych, co pokazuje rysunek 2 z nałożeniem i bez nałożenia granic działek ewidencyjnych na tle ortofotomapy. Dokładności wykonywanych obecnie opracowań fotogrametrycznych określane są na punktach kontrolnych. Są to wartości zbliżone do terenowego rozmiaru piksela. Wyniki takie odpowiadałyby pomiarom granicy działki oznaczonej na gruncie (punkty stabilizowane, sygnalizowane przed nalotem). Gdy tak nie jest (a zwykle nie jest) dochodzi błąd identyfikacji granicy (środka miedzy granicznej), co obniża dokładność każdego pomiaru nawet bezpośredniego w terenie. Rys. 1. Widok granic działek ewidencyjnych (miedze graniczne i ogrodzenia) na zdjęciach wysokorozdzielczych (kamera cyfrowa, piksel GSD = 0,07 m) 8 Przegląd Geodezyjny nr 7/2016 Rok LXXXVIII

Warto jednak mieć świadomość tego, że dokładnie z takim samym problemem mamy do czynienia przy terenowym pomiarze granicy, kiedy na miedzy granicznej trzeba ustawić antenę GNSS czy lustro tachimetru elektronicznego. Można zaryzykować stwierdzenie, że na modelach fotogrametrycznych (podobnie jak na ortofotomapie) błąd identyfikacji jest nawet mniejszy niż bezpośrednio w terenie, bo na modelu stereoskopowym z góry widać lepiej przebieg miedzy i jej oś symetrii. Oprócz parametrów geometrycznych zdjęć lotniczych, ważna jest również pora roku wykonania zdjęć. Pora ta powinna zagwarantować dobrą czytelność (widoczność) granicy działki, biegnącej po miedzy (w terenie niezabudowanym), lub wzdłuż ogrodzenia (co ma miejsce w terenie zabudowanym). Oznacza to, że zdjęcia nie powinny być wykonywane przy wysokim stanie upraw (przed żniwami), czy w okresie pełnego rozwoju liści na drzewach (w terenie zabudowanym). Dobrymi okresami pozostają więc: marzec - kwiecień (brak wysokich upraw, brak liści na drzewach) lub sierpień - październik (po żniwach). Rys. 2. Widok graniczników sygnalizowanych w terenie na ortofotomapie ze zdjęć o GSD = 0,08 m (widok przykładowego granicznika wraz z granicami działek ewidencyjnych po lewej i widok bez granic działek ewidencyjnych po prawej W przypadku pomiaru budynków na modelach stereoskopowych ich położenie można mierzyć poprzez stereodigitalizację linii krawędzi ścian bocznych. W tym przypadku wymagania dokładnościowe pomiaru szczegółu I klasy są wyższe niż w przypadku linii załamania działki ewidencyjnej. Porównując pomiar stereoskopowy (3D) na modelu fotogrametrycznym punktów granicznych działki, nieoznaczonych na gruncie (tj. widoczna miedza bez graniczników) i narożników budynków, należy zauważyć, że narożniki budynków są określone z wyższą dokładnością niż punkty graniczne. Wynika to z mniejszego błędu identyfikacji narożników budynków w porównaniu z błędem identyfikacji nieoznaczonych punktów granicznych. Pomiar stereoskopowy budynków wykonuje się poprzez stereodigitalizację krawędzi dachu - tożsamej sytuacyjnie z przyziemiem budynku. Jest to podejście poprawne przy założeniu, że krawędź dachu jest tożsama z obrysem przyziemia, co oznacza, że dach nie ma okapu wystającego poza obrys ścian. Nawet niewielki okap dachu przy tej dokładności pomiaru powinien być uwzględniony. Na modelach widać przyziemia, ale zwykle tylko z dwóch stron (widoczny budynek kładzie się na bok z racji rzutu środkowego, w którym jest każde wykonane zdjęcie). Dla ominięcia tego problemu warto zwiększyć pokrycie poprzeczne zdjęć do q = 40 50%. Przy takim pokryciu zdjęć, znajdziemy w bloku zdjęcia dające wgląd w przyziemia wszystkich ścian budynku i możliwość ich pomiaru. Dalsze zwiększenie pokrycia poprzecznego do q = 60% pozwala z kolei na wybór stereopar w kierunku równoległym jak i prostopadłym do kierunku lotu samolotu. Zwiększenie pokrycia poprzecznego generuje dodatkowe koszty na etapie prac fotolotniczych (więcej szeregów zdjęć na obiekcie i dłuższy czas operowania samolotu), ale może być opłacalne, jeśli istotnie zmniejszy prace terenowe przy pomiarze budynków. Doświadczenia produkcyjne wskazują, że dokładność pomiaru budynków w drodze stereodigitalizacji na stacji fotogrametrycznej (pomiar stereoskopowy) modelu zbudowanego ze zdjęć o rozdzielczości GSD = 0,10 m wynosi około (błąd średni) 0,10 0,15 m. Dokładność ta jest wypadkową kilku czynników, dodatkowo obniżoną możliwością identyfikacji (i pomiaru) narożnika budynku, pozostającego w cieniu. Dokładności pomiaru fotogrametrycznego granic działek w warunkach produkcyjnych spełniają stawiane w przepisach prawnych wymagania przy zdjęciach o rozdzielczości GSD 0,10 m. Współczesne kamery cyfrowe dają łatwość wykonawstwa zdjęć o bardzo dużej rozdzielczości po kosztach mniejszych niż wcześniejsze zdjęcia analogowe. Idąc tym trendem można wskazać dalsze możliwości zwiększenia dokładności pomiaru granic działek metodami fotogrametrycznymi, które są warunkami koniecznymi wykorzystania techniki fotogrametrycznej w pracach z zakresu modernizacji EGIB, aby mieć pewność osiągnięcia wymaganych przepisami dokładności: 1. Zwiększenie rozdzielczości zdjęć do piksela (GSD) poniżej 0,10 m, np. GSD = 0,07 0,08 m. 2. Zwiększenie pokrycia poprzecznego zdjęć do q = 40 50%, a nawet do q = 60% gdy pomiarowi podlegają budynki. 3. Zwiększenie pokrycia podłużnego powyżej p = 60% ma mniejsze znaczenie, ale jest bezkosztowe, można więc je zwiększyć do np. p = 70%. 4. Sygnalizacja punktów granicznych przed nalotem (tam gdzie są punkty graniczne, wystarczy pomalować białym wapnem). 5. Oparcie aerotriangulacji na sygnalizowanych fotopunktach (punktach polowej osnowy fotogrametrycznej). 6. Przeprowadzenie aerotriangulacji w sposób automatyczny z przeprowadzoną analizą dokładności na punktach kontrolnych. W tym kontekście istotną kwestią mogą być również zalecenia co do rodzaju stosowanej kamery. Niewątpliwie, zalecane jest stosowanie kamer wielkoformatowych, które od dawna w fotogrametrii są gwarantem osiągnięcia wysokiej dokładności i jakości dla całego odfotografowanego obszaru przy założonej dużej wydajności. Stosowanie innych kamer, np. średnioformatowych, jest ryzykowne, gdyż wyniki pomiarów przy zmiennych parametrach kalibracji przestają być przewidywalne. Inną kwestią jest to, kto i jakim kosztem sprawdzi wyniki otrzymane ze zdjęć wykonywanych bliżej nieokreślonymi średnioformatowymi kamerami semimetrycznymi? W tym kontekście warto również wspomnieć stosowanie lansowanych ostatnio bezzałogowych systemów latających, które coraz częściej w ramach eksperymentów weryfikowane są pod kątem różnorodnych zastosowań geodezyjnych (Lewandowski et al., 2015; Kurczyński et al., 2016). W kontekście ewidencji budynków poprzez pomiar fotogrametryczny rozumie i stosuje się pomiar stereoskopowy na stacji fotogrametrycznej. Jest to rozwiązanie stosowane od początków fotogrametrii będące w zasadzie podstawą istnienia tej specjalności. W ostatnich latach jednak pomiar stereoskopowy zastępowany jest techniką dopasowania obrazów (ang. image matching) generującą automatycznie punkty wiążące, wykrywającą znaczki tłowe i niekiedy sygnalizowane punkty osnowy, a także tworzącą chmury punktów, a dalej numeryczne modele wysokościowe. Pomiary stereoskopowe na zdjęciach o wysokiej rozdzielczości stają się zatem pewnego rodzaju renesansem tego typu pomiarów fotogrametrycznych. Warto jednak wymienić inne alternatywne rozwiązania mogące mieć Przegląd Geodezyjny nr 7/2016 Rok LXXXVIII 9

miejsce przy okazji określenia położenia budynku na zdjęciach lotniczych. Jedną z nich może być pomiar krawędzi dachu (zawsze lepiej widocznej niż krawędź budynku), połączony z pomiarem w terenie szerokości okapów. W obu przypadkach pomiaru fotogrametrycznego elementem kontrolnym takiego pomiaru mogą być tzw. czołówki pomierzone na budynku. Istnieje również możliwość generowania gęstych chmur punktów ze zdjęć o wysokiej rozdzielczości i dużych pokryciach, a następnie automatycznej ekstrakcji płaszczyzn pionowych i poszukiwanie ich krawędzi przecięcia, będących w praktyce w rzucie 2D narożnikami budynków. To podejście jest jednak wyzwaniem naukowym i raczej nie miałoby szans na wdrożenie w najbliższym czasie w warunkach produkcyjnych. 3.2. Geodezyjne pomiary kartograficzne Geodezyjne pomiary kartograficzne rozumiane są w przepisach prawnych jako pomiar 2D na cyfrowej ortofotomapie, która jest przetworzeniem zbioru zdjęć w rzucie środkowym do rzutu ortogonalnego. Specyfiką opracowań fotogrametrycznych, a w tym cyfrowej ortofotomapy, jest to, że realizowana jest ona w jednym i jednorodnym procesie technologicznym na całym obiekcie pokrytym przez setki, a nawet tysiące zdjęć. Oznacza to jednorodność i wewnętrzną spójność dokładności tego produktu na całym obszarze opracowania. Czyni to cyfrową ortofotomapę idealnym produktem do weryfikacji dokładności innych produktów. Wystarczy np. nałożyć istniejącą mapę ewidencyjną na ortofotomapę, aby stwierdzić jakość danych urządzeniowo-rolnych. Ważne również, że w przypadku systematycznych przesunięć w wyniku błędów wpasowania w układ, czy lokalnych błędów przypadkowych na ortofotomapie natychmiast je widać. W Polsce już od lat 70. powstawały ortofotomapy, ale dopiero w latach 90. stały się najważniejszym produktem fotogrametrycznym gromadzonym w PZGIK, szczególnie podczas realizacji takich projektów jak PHARE, LPIS czy ISOK. Ortofotomapy zamawiane są również przez poszczególne władze samorządowe. Przez lata rozdzielczość ortofotomapy wzrosła z piksela o wartości 50 cm do opracowań o pikselu 10 cm a nawet 5 cm (Spytkowska et al., 2015). Ortofotomapa zyskała przez lata uznanie i stosowana jest nie tylko jako podkład do opracowań geodezyjnych czy warstwa bazowa geoportali, ale również jako źródło danych dla poszukiwania współrzędnych sytuacyjnych dla opracowań o mniejszych wymaganiach dokładnościowych niż rozdzielczość ortofotomapy. Oczywiście ortofotomapa ma swoje ograniczenia, do których należy fakt, że obiekty posiadające wysokość względną nie są poprawnie odwzorowane w rzucie ortogonalnym i przysłaniają inne, co jest wpływem rzutu środkowego i stosowaniem numerycznego modelu terenu jako powierzchni rzutującej przy jej tworzeniu, i nie ma możliwości ich pomierzenia. Prawdopodobieństwo popełnienia błędu identyfikacji w terenie na ortofotomapie jest mniejsze niż w przypadku pomiaru w terenie. W przypadku zdjęć lotniczych przy identyfikacji uwzględnia się całe otoczenie, a nie tylko pojedynczą trójmiedzę czy działkę (Mierzwa, 2002). W ramach modernizacji EGIB wykonuje się pomiar granic działek. Jest on możliwy również na cyfrowej ortofotomapie. Pomiar taki należy zakwalifikować do tzw. geodezyjnego pomiaru kartograficznego. Zakres takiego pomiaru jest jednak ograniczony mniejszą dokładnością pomiaru niż dokładność pomiaru na modelu, zbudowanym z tych samych zdjęć źródłowych. Dokładność lokalizacyjna cyfrowej ortofotomapy (dokładność sytuacyjnego położenia obrazu obiektu) zależy od zdolności rozdzielczej wyjściowych zdjęć, tj. piksela (GSD) zdjęć wykonanych kamerami cyfrowymi. Można przyjąć, że dokładność ta (średni błąd położenia) jest nie gorsza niż 2,5 3 wartości GSD, dla cyfrowej ortofotomapy wytworzonej w warunkach produkcyjnych. Na błąd ten składają szczątkowe błędy orientacji zdjęć i błędy NMT, za czynnik pierwszorzędny można uznać wpływ błędów NMT. Wpływ błędów NMT można zmniejszyć przetwarzając (ortorektyfikując) część zdjęcia ograniczoną do centralnej jego części. Przekłada to się na wymóg przetwarzania (ortorektyfikacji) wszystkich zdjęć (a nie co drugiego, co byłoby możliwe). Dodatkowo można zwiększyć pokrycie poprzeczne zdjęć, co również dodatkowo ogranicza ortorektyfikowane części zdjęć do części centralnej. Działaniem zwiększającym dokładność sytuacyjną ortofotomap jest wykorzystanie NMT o zwiększonej dokładności. To rozwiązanie jest obecnie dostępne w kraju, dzięki dostępności precyzyjnego NMT wytworzonego z danych lotniczego skaningu laserowego w ramach projektu ISOK. Przy traktowaniu cyfrowej ortofotomapy jako źródłowego materiału do pomiaru granic działek, pozostają w mocy wysokie wymagania do polowej osnowy fotogrametrycznej i staranności wyrównania aerotriangulacji. W warunkach produkcyjnych błąd lokalizacji na cyfrowej ortofotomapie wyniesie 2,0 2,5 GSD. Dla zdjęć z GSD = 0,10 m oznaczałoby to błąd położenia 0,20 0,25 m. Jest to błąd większy niż pomiar przestrzenny (3D) na modelu stereoskopowym. Przy pomiarze granicy działki, w postaci miedzy, czy ogrodzenia, błąd ten będzie dodatkowo nieznacznie powiększony o błąd identyfikacji środka miedzy jako granicy działki. Przy zdjęciach o nieco wyższej zdolności rozdzielczej (mniejsza wartość GSD) błędy pomiaru będą proporcjonalnie mniejsze. Dość częstym przypadkiem jest przebieg granic działek ewidencyjnych wzdłuż naturalnego cieku. Brzegi takiego cieku są zwykle zarośnięte gęstą roślinnością, uniemożliwiającą dokładny pomiar granicy zarówno w terenie (utrudniony dostęp), jak i na ortofotomapie (sam ciek jest niewidoczny). Bardzo pomocne w takim przypadku może być łączenie cyfrowej ortofotomapy i podczytanie dodatkowo chmury punktów z lotniczego skanowania laserowego do pomiaru przebiegu granic działek ewidencyjnych przylegających do cieku naturalnego czy rowu mielioracyjnego porośniętego wysoką roślinnością (rys. 3). Dane takie wzdłuż porośniętego cieku, pozwalają odróżnić drzewa i krzewy od zwierciadła wody, linii brzegowej i skarp nabrzeżnych. Pozwala to ocenić przebieg granic na istniejącej mapie ewidencyjnej wzdłuż cieku i ją skorygować. Analizując możliwość pomiaru położenia budynków na cyfrowej ortofotomapie należy zwrócić uwagę, że precyzyjny pomiar położenia budynku na tym produkcie jest utrudniony i praktycznie niemożliwy. Wynika to z faktu, że obraz dachu budynku na cyfrowej ortofotomapie nie jest położony zgodnie z rzutem ortogonalnym (obraz budynku kładzie się, obrys dachu jest przesunięty w bok, wzdłuż promienia radialnego obrazu na zdjęciu, widać też inne ściany boczne - rysunek 4). Efekt ten jest tym wyraźniejszy, im wyższy jest budynek i bardziej oddalony od środka zdjęcia, z którego wytworzono ortoobraz. Można oczywiście zastosować do tego celu zbiór ortoobrazów wykonanych z przetworzenia zdjęć wykonanych z różnych stron. W praktyce jednak poszczególnych ortoobrazów po ortomozaikowaniu się nie archiwizuje, jeżeli zamawiający wyraźnie tego nie deklaruje. Przy modernizacji ewidencji gruntów i budynków często zachodzi potrzeba transformacji istniejącej mapy ewidencyjnej (w postaci skanowanej mapy papierowej), opracowanej w lokalnym układzie współrzędnych, do układu obecnie obowiązującego. Ortofotomapa może być tu wykorzystana jako warstwa referencyjna do kalibracji istniejącej mapy ewidencyjnej. Przedstawione powyżej właściwości cyfrowej ortofotomapy i jej wysokie walory pomiarowe i interpretacyjne (wynikające z dużej rozdzielczości, piksel nie większy niż 10 Przegląd Geodezyjny nr 7/2016 Rok LXXXVIII

4. Przewidywane etapy modernizacji ewidencji gruntów i budynków z wykorzystaniem pomiarów fotogrametrycznych Rys. 3. Ukazanie granic ewidencyjnych na tle wysokorozdzielczej ortofotomapy i cieniowanego numerycznym modelu terenu z lotniczego skanowania laserowego Rys. 4. Przesunięcia radialne uniemożliwiające pomiar elementów budynków innych niż przyziemie oraz problem widoczności wszystkich stron budynków na ortofotomapie 0,10 m) czynią z niej idealną osnowę dla kalibracji rastra istniejącej mapy ewidencyjnej. Punktami dostosowania są dobrze identyfikowalne elementy widoczne zarówno na mapie ewidencyjnej jak i ortofotomapie (trwałe granice, pomierzone punkty graniczne, tzw. trójmiedze, inne trwałe, łatwo identyfikowalne szczegóły).tak skalibrowany raster mapy, z podczytaną pod nią ortofotomapą, może być źródłem pomiaru punktów granicznych, poprzez digitalizację tych punktów na rastrze mapy w przypadkach, gdy granica nie jest widoczna zarówno w terenie jak i na zdjęciach. Jeśli granica jest widoczna w terenie i na ortofotomapie, to jej obraz stanowi dodatkowo element kontrolny. Modernizacja ewidencji gruntów i budynków z wykorzystaniem pomiarów fotogrametrycznych nie jest procedurą bezdyskusyjną. Uzasadnienie podjęcia takich prac musi mieć umotywowanie w stanie istniejącej ewidencji gruntów i budynków, a także ma niewątpliwie aspekt ekonomiczny, gdyż pomiary fotogrametryczne często dla znaczących obszarów są bardziej opłacalne. Poniżej opracowano etapy modernizacji, które opiszą kolejno cały proces, który wykorzystuje zdjęcia lotnicze i ich późniejsze przetworzenia do prac z zakresu modernizacji EGIB: 1. Ustalenie przebiegu granic działek ewidencyjnych, w tym położenia wyznaczających je punktów granicznych na bazie geodezyjnych pomiarów fotogrametrycznych - komentarze dotyczące przepisów stworzone na podstawie Rozporządzenia Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 29 listopada 2013 r. w sprawie ewidencji gruntów i budynków (Dz. U. z 2013 r., poz. 1551) i Rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 9 listopada 2011 r. w sprawie standardów technicznych wykonywania pomiarów geodezyjnych oraz baz danych dotyczących zobrazowań lotniczych (Dz.U. 2011 nr 263 poz. 1572): 1.1 dane dotyczące przebiegu granic działek ewidencyjnych pozyskuje się w wyniku geodezyjnych pomiarów terenowych lub geodezyjnych pomiarów fotogrametrycznych poprzedzonych ustaleniem przebiegu tych granic, 1.2 położenia wyznaczających je punktów granicznych, może nastąpić w oparciu o zobrazowania lotnicze, satelitarne lub ortofotomapę, jeżeli te zobrazowania lub ortofotomapa charakteryzują się rozdzielczością zapewniającą wizualizację szczegółów sytuacyjnych, które mogą mieć znaczenie przy ustaleniu przebiegu tych granic, 1.3 określenie położenia ustalonych punktów granicznych w sposób określony w 37 ust. 2, powinno odbyć się w drodze geodezyjnych pomiarów fotogrametrycznych lub geodezyjnych pomiarów kartometrycznych w rozumieniu art. 2 pkt 8 i 9 rozporządzenia w sprawie standardów technicznych, z tym że geodezyjny pomiar kartometryczny może być wykonany wyłącznie na ortofotomapie o terenowej wielkości piksela nie większej niż 0,10 m, 1.4 punkty graniczne, które są przedmiotem geodezyjnych pomiarów fotogrametrycznych lub geodezyjnych pomiarów kartograficznych nie podlegają obowiązkowi oznaczania na gruncie, o którym mowa w 39 ust. 4 rozporządzenia w sprawie ewidencji gruntów i budynków, 1.5 kopie zobrazowań lotniczych lub ortofotomapy zawierające oznaczenia ustalonych punktów granicznych oraz przebiegu ustalonej granicy, a także informacje, podpisy i adnotacje, o których mowa w 39 ust. 6 rozporządzenia, stanowią, zgodnie z 39 ust. 7 rozporządzenia, integralną część protokołu ustalenia przebiegu granic działek ewidencyjnych, 2. Opracowanie roboczej bazy danych w zakresie dostosowania bazy danych ewidencji gruntów i budynków do wymagań zintegrowanego systemu informacji o nieruchomościach (ZSIN), w tym wykonanie modernizacji ewidencji gruntów i budynków (EGiB) może nastąpić na podstawie: 2.1 dokumentacji pomiarowej. Ortofotomapa pomaga przy analizach danych z istniejących opracowań geodezyjnych w szczególności podczas rozbieżności pomiędzy pomiarami, 2.2 wpasowania i kalibracji źródłowych opracowań kartograficznych na podstawie zidentyfikowanych jednoznacznie na wysoko- Przegląd Geodezyjny nr 7/2016 Rok LXXXVIII 11

rozdzielczej ortofotomapie, ogrodzeniach i budynkach z pomiaru fotogrametrycznego i niezmiennych pierwotnych granicach działek, 2.3 pomiaru fotogrametrycznego granic spokojnego stanu posiadania i budynków istniejących w terenie oraz widocznych na zdjęciach lotniczych, 2.4 pozostałych granic na podstawie digitalizacji mapy ewidencyjnej, skalibrowanej wg. metody jak wyżej. 3. Opracowanie roboczej bazy danych - czynności ustalania granic na podstawie zobrazowań lotniczych: 3.1 zawiadomienia określające miejsce czynności ustaleń, 3.2 udzielenie wyjaśnień na temat wykazywania granic w bazach EGIB, wyznaczenia granic do ustaleń i czynnościach tych ustaleń, 3.3 wizualizacja granic i danych z pomiarów na wysokorozdzielczej ortofotomapie, 3.4 wyjaśnienie sposobu ustalenia granic na podstawie zobrazowań lotniczych, 3.5 przygotowanie i okazanie szkicu granicznego do ustalenia granic, 3.6 przygotowanie protokołu granicznego, 3.7 przeprowadzenie ewentualnego uzupełniającego bezpośredniego pomiaru terenowego: 3.7.1 w przypadku, gdy przebieg granicy wg. zgodnego oświadczenia Stron jest niewidoczny na zobrazowaniu lotniczym, 3.7.2 w przypadku, gdy strony informują że posiadają znaki graniczne, których nie widać na zdjęciu lotniczym, 4. Rozwiązanie technologiczne, 4.1 Zdjęcia (rozdzielczość, pokrycia zdjęć, termin nalotu, aerotriangulacja, etc.), 4.2 Metoda fotogrametryczna umożliwia: 4.2.1 pomiar na cyfrowej stacji fotogrametrycznej szczegółów I grupy, w szczególności budynków i ogrodzeń, 4.2.2 kompleksowe ustalenia i pomiar granic, 4.2.3 weryfikację zagospodarowania terenu i użytków gruntowych, 4.2.4 szybkie rozpatrywanie zastrzeżeń i uwag stron do projektu modernizacji, 5. Wykonanie dedykowanych, aktualnych wysokorozdzielczych zdjęć lotniczych umożliwia: 5.1 kompleksowy pomiar na stacjach fotogrametrycznych prawie wszystkich konturów budynków, ogrodzeń, oraz widocznych znaków granicznych, 5.2 wpasowanie i kalibracja map ewidencyjnych na wykonaną wysokorozdzielczą ortofotomapę, do celów modernizacji EGIB, 5.3 przygotowanie roboczej mapy wektorowej granic działek, 5.4 wykonanie kompleksowej procedury ustaleń granic na zdjęciach lotniczych, 5.5 wykorzystanie przy weryfikacji danych pomiarowych z zasobu CODGIK, 5.6 weryfikację zagospodarowania terenu i użytków gruntowych, 5.7 kontrolę pozostałych opracowań geodezyjnych, 5.8 rozpatrywanie zastrzeżeń i uwag stron do projektu modernizacji. 5. Projekty modernizacji egib z wykorzystaniem danych i pomiarów fotogrametrycznych W latach 2013-2015 praktycznie całość kraju pokryta została nowymi zdjęciami fotogrametrycznymi (rys. 5). Większość z tych zdjęć stanowiły opracowania kolejnej edycji programu kontroli dopłat bezpośrednich w ramach LPIS, w ramach którego pozyskiwano dane potrzebne do stworzenia ortofotomapy o rozdzielczości 25 cm i 50 cm. Widać również prace fotolotnicze które swoim zasięgiem obejmowały dużo mniejsze bloki fotogrametryczne. Rys. 5. Zdjęcia fotogrametryczne wykonane w latach 2013-2015 z zaznaczeniem na zielono przykładowych prac fotolotniczych wykonywanych dla modernizacji EGIB (na podstawie http://skorowidze. codgik.gov.pl/foto/) Prace te dotyczą w dużej mierze nalotów w ramach systemu Informatycznego Systemu Osłony Kraju przed nadzwyczajnymi zagrożeniami (ISOK), które realizowane były dla tworzenia ortofotomapy o pikselu 10 cm dla miast powyżej 50 tyś. mieszkańców. Zdjęcia pozyskiwano wtedy z GSD = 9 10 cm. W południowo-zachodniej części kraju widoczne są też prace fotolotnicze obejmujące wykonanie zdjęć o pikselu 10 cm dla realizacji ortofotomapy o pikselu 10 cm w ramach projektu Regionalna platforma informacyjna dla mieszkańców i samorządów Dolnego Śląska e-dolnyśląsk, które na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Dolnośląskiego realizowała firma Qumak. Są również prace fotolotnicze zlecane przez Jednostki Samorządu Terytorialnego. Wybrane prace, których celem było wykorzystanie zdjęć dla potrzeb EGIB zawarte zostały w tabeli 1. Prace te są dedykowane pod pomiary fotogrametryczne oraz kartograficzne z wykorzystaniem ortofotomap o wysokiej rozdzielczości. Stąd też rozdzielczość zdjęć jest wyższa niż wymienionych wcześniej. Piksel terenowy zdjęć wynosi tu GSD = 7 8 cm, a pokrycia wynoszą odpowiednio dla podłużnego i poprzecznego 60 i 30%. Wyjątkiem są prace wykonane na zlecenie Związku Powiatów Województwa Kujawsko - Pomorskiego realizujących projekt pod nazwą Uzupełnienie ewidencji gruntów i budynków, dystrybucja zbioru danych o działkach, budynkach i lokalach na terenie województwa kujawsko - pomorskiego jako elementy infrastruktury przestrzennej finansowanego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Kujawsko - Pomorskiego na lata 2007-2013. W pracach tych obejmujących fragmenty powiatów golubsko-dobrzyńskiego, toruńskiego i świeckiego modernizacji podlegały zarówno budynki jak i działki. Stan ewidencji i brak potrzeby pomiaru stereoskopowego budynków w powiecie świeckim zdecydowały o obniżeniu kosztów nalotów i realizację pokrycia poprzecznego q = 30%. W przypadku pokrycia q = 60% pojawiała się bowiem dodatkowa możliwość doboru najlepszej stereopary do pomiaru narożników budynków, o której wspomniano wcześniej. Kolejnym 12 Przegląd Geodezyjny nr 7/2016 Rok LXXXVIII

Powiat Województwo GSD p i q Wykonawca zdjęć golubsko-dobrzyński kujawsko-pomorskie 7 cm 60/60 OPGK Elbląg toruński kujawsko-pomorskie 7 cm 60/60 OPGK Elbląg świecki kujawsko-pomorskie 8 cm 60/30 OPGK Elbląg gorlicki małopolskie 7 cm 60/30 MGGP Aero nowosądecki małopolskie 7 cm 60/30 MGGP Aero brzeski małopolskie 7 cm 60/30 MGGP Aero chrzanowski małopolskie 7 cm 60/30 MGGP Aero tarnowski małopolskie 7 cm 60/30 MGGP Aero tatrzański małopolskie 7 cm 60/30 MGGP Aero krakowski małopolskie 7 cm 60/30 MGGP Aero limanowski małopolskie 7 cm 60/30 MGGP Aero Tab. 1. Wykaz wybranych prac fotolotniczych wykonywanych w celu pozyskania danych dla modernizacji EGIB wraz z parametrami nalotów przykładem prac fotolotniczych wykonanych dla modernizacji EGIB są prace wykonywane w województwie małopolskim przez firmę MGGP Aero (Kuklicz i Kuźnicki, 2015). Prace te realizowane były w ramach programu ZSIN - Budowa Zintegrowanego Systemu Informacji o Nieruchomościach Faza I finansowanego z Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka. Również i tu piksel terenowy ma podobną wartość, a wykonawca we wszystkich nalotach realizował pokrycie poprzeczne q = 30%. 6. Podsumowanie W publikacji Spytkowska et al. (2015) pojawia się pytanie, czy opracowania fotogrametryczne są już na tyle dokładne, aby służyły do pomiarów szczegółów I grupy? Odpowiedź na to pytanie jest pozytywna. Warto jednak pamiętać, że nie każda technika pomiaru nadaje się do tego typu pomiarów. Niewątpliwe fotogrametria w ostatnich kilku latach dokonała ogromnego skoku związanego z cyfryzacją i przenikania się tej specjalności geodezji z widzeniem maszynowym (specjalność informatyki). Fakt ten będzie miał wpływ na rozwój prac w geodezji i kartografii. Podsumowując cały artykuł należy zestawić wnioski płynące z dotychczasowych prac wykorzystujących pomiary z wykorzystaniem technik i produktów fotogrametrycznych. Należy zwrócić uwagę, że trwają w kraju, zakrojone na szeroką skalę prace w zakresie modernizacji EGIB, realizowane w ramach Rządowego Programu Rozwoju Zintegrowanego Systemu Informacji o Nieruchomościach (ZSIN), które trwać będą jeszcze prawdopodobnie do końca bieżącej dekady. Zgodnie z obowiązującymi przepisami i standardami prace te nakładają wysokie wymagania dokładnościowe prac geodezyjnych w zakresie pomiarów granic działek i budynków. Współczesny poziom opracowań fotogrametrycznych, opartych na zdjęciach pozyskiwanych wielkoformatowymi, lotniczymi kamerami cyfrowymi, opracowywanych w technologiach cyfrowych, pozwala osiągnąć dokładności opracowania wymagane obecnymi standardami i przepisami w zakresie EGIB. Geodezyjne pomiary fotogrametryczne (pomiary przestrzenne na modelu zbudowanym ze zdjęć) i geodezyjne pomiary kartograficzne (pomiary na cyfrowej ortofotomapie) mogą być przydatne praktycznie na wszystkich etapach kompleksowej modernizacji EGIB i stanowić główne źródło pomiarów granic działek i budynków. Stereoskopowy pomiar fotogrametryczny uzasadniony jest w przypadku pomiaru narożników budynków, które na ortofotomapie nie są widoczne. W odniesieniu do położenia działek dopuścić można również pomiar kartometryczny, który prezentować będzie nieco niższą dokładność z racji pojawienia się błędów systematycznych wynikających z ortorektyfikacji. Współrzędne ewidencyjne nie są trójwymiarowe, co tym bardziej dopuszcza taki pomiar. Sprostanie wymaganiom prac urządzeniowo-rolnych nakłada na pomiary fotogrametryczne spełnienia szeregu warunków technicznych, wśród których wymienić można: zdjęcia lotnicze wykonywane wielkoformatowymi kamerami cyfrowymi o bardzo dużej zdolności rozdzielczej (małym pikselu terenowym) z zakresu GSD 0,10 m, zwiększone pokrycie zdjęć: podłużne do p=70%, poprzeczne do q=60%, pora wykonania zdjęć: marzec kwiecień (brak wysokich upraw, brak liści na drzewach) lub sierpień październik (po żniwach), aerotriangulacja automatyczna, osnowa sygnalizowana przed nalotem, generowanie cyfrowej ortofotomapy z pikselem terenowym 0,10 m, pomiar na modelu stereoskopowym (granice działek i budynki), pomiar na cyfrowej ortofotomapie (granice działek). Wykorzystanie pomiarów fotogrametrycznych w pracach urządzeniowo-rolnych, adekwatne do faktycznego potencjału takich pomiarów, pozwala efektywnie przeprowadzić w skali kraju prace EGIB i wypełnić ciążące na geodezji zobowiązania w tym zakresie. Doświadczenia dotychczasowe wskazują na dużą efektywność prac fotogrametrycznych. Pozwalają one radykalnie ograniczyć bezpośrednie pomiary terenowe. Efektywność tę można ocenić na pomiar granic działek bez wychodzenia w teren w około 90% przypadków. Według Świerczek i Kuklicz (2015) prace fotogrametryczne przy modernizacji EGIB są efektywnie prowadzone, gdyż jedynie około 5% właścicieli obecnych na ustaleniach działek zgłasza skargi na zastosowanie procedury ustaleń granic z użyciem zobrazowań lotniczych. Zdaniem wykonawców prac właściciele bardzo dobrze odbierają dokumentacje geodezyjną na tle ortofotomapy, a informacja przez nią pokazana jest to dla nich czytelna. Warto wspomnieć, że przecież ortofotomapa znana jest im z programu LPIS, w których wypełniają wnioski o dopłaty bezpośrednie. Szacuje się, że metoda ta staje się ekonomicznie uzasadniona, jeżeli obszar, dla którego wykonuje się modernizację EGIB obejmuje co najmniej 2500 budynków i 2000 działek. Kraj posiada potencjał produkcyjny w zakresie prac fotolotniczych i opracowań fotogrametrycznych adekwatny do nakreślonych zadań w obszarze EGIB, oczekiwać można w przyszłości większego zaufania do technik fotogrametrycznych i ich szerszego udziału w pracach związanych z ewidencją gruntów i budynków. Warto także postulować, aby Wykonawca miał obowiązek zgłoszenia wykonanych zdjęć do CODGIK, gdyż do tej pory nie ma takiego obowiązku, jeżeli prace finansowane były ze źródeł budżetów czy projektów jednostek samorządowych. Byłoby to gwarantem odpowiedniej jakości i dokładność pomiarów fotogrametrycznych. Artykuł recenzowany Literatura: [1] Dale Peter F. 1979. Photogrammetry and Cadastral Surveys within the common wealth. Photogrammetric Record 9 (53): 621-631. [2] Gil Andrzej. 2003. Modernizacja ewidencji gruntów i budynków z wykorzystaniem fotogrametrii cyfrowej dla terenów, gdzie obowiązuje mapa ewidencji gruntów w skali 1:2880. Konferencja Sprzątamy po ewidencji - przyszłość zawodu geodety Pogorzelica. Przegląd Geodezyjny nr 7/2016 Rok LXXXVIII 13

[3] Mierzwa Władysław. 2002. Problemy modernizacji ewidencji gruntów na terenach byłego katastru austriackiego. Geodezja/Akademia Górniczo- -Hutnicza im. Stanisława Staszica w Krakowie 8.2: 323-330. [4] Kuklicz Przemysław, Kuźnicki Witold. 2015. Zdjęcia lotnicze - skuteczna metoda na EGIB. Magazyn geoinformacyjny Geodeta 6/2015: 18-20. [5] Kurczyński Zdzisław, Bakuła Krzysztof, Karabin Marcin, Kowalczyk Michał, Markiewicz Jakub, Ostrowski Wojciech, Podlasiak Piotr, Zawieska Dorota. 2016. The possibility of using images obtained from the UAS In cadastral works. The International Archives of Photogrammetry, Remote Sensing and Spatial Information Science. [6] Lewandowski Patryk, Gołuch Piotr, Jóźków Grzegorz, Borsuk Estera, Dymarska Natalia, Podhorecki Damian, Siekanko Bartłomiej, Rohm Witold. 2015. Co pomierzy dron? Geodeta: magazyn geoinformacyjny 8: 14-21. [7] Pyka Krystian, Myszka Piotr 2015. Status fotogrametrii w ustawie Prawo geodezyjne i kartograficzne i przepisach powiązanych. Archiwum Fotogrametrii, Kartografii i Teledetekcji 27: 97-107. [8] Rozporządzenie Ministra Rozwoju Regionalnego i Budownictwa z dnia 29 marca 2001 r. w sprawie ewidencji gruntów i budynków (Dz.U. 2001 nr 38 poz. 454). [9] Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 29 listopada 2013 r. w sprawie ewidencji gruntów i budynków (Dz. U. z 2013 r., poz. 1551). [10] Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 9 listopada 2011 r w sprawie standardów technicznych wykonywania pomiarów geodezyjnych oraz baz danych dotyczących zobrazowań lotniczych (Dz.U. 2011 nr 263 poz. 1572). [11] Schermerhorn, W., Witt, G. F. 1954. Photogrammetry for cadastral survey. Photogrammetria 10: 45-57. [12] Spytkowska Agata, Guzik Mirosław, Myszka Piotr, Pyka Krystian. 2015. Potencjał ortofoto w pomiarach budynków. Geodeta: magazyn geoinformacyjny 6. [13] Srinivas, P., Venkataraman, V. R., Jayalakshmi, I. 2012. Digital Aerial Orthobase for Cadastral Mapping. Journal of the Indian Society of Remote Sensing 40(3): 497-506. [14] Świerczek Paweł, Kuklicz Przemysław 2015., Problemy prawne i techniczne związane z modernizacją EGiB w województwie małopolskim. XI Ogólnopolskie Sympozjum Krakowskie Spotkania z INSPIRE Kraków, 11-12 maj 2015 r. [15] Taszakowski Jarosław. 2010. Sposób ujmowania prawa własności i jego zasięgu w nabywaniu nieruchomości na rzecz Skarbu Państwa w południowej Polsce. Infrastruktura i Ekologia Terenów Wiejskich 3: 17-28. [16] Weissmann, K. 1971. Photogrammetry applied to cadastral survey in Switzerland. The Photogrammetric Record 7: 5-15. [17] Zaremba Stanisław, Zoń Jacek 2007. Z EGiB do LPIS i z powrotem. Geodeta: magazyn geoinformacyjny 11: 48-53. 14 Przegląd Geodezyjny nr 7/2016 Rok LXXXVIII