Rola sędziego prawa krajowego w stosowaniu unijnego prawa antydyskryminacyjnego

Rola sędziego prawa krajowego w stosowaniu unijnego prawa antydyskryminacyjnego Dr Alicja Sikora Referendarz w Trybunale Sprawiedliwości Unii Europejskiej Gabinet Pierwszego Rzecznika Generalnego N. Jääskinena ERA Trewir 11.06. 2013 Część 1 Rola sądów państw członkowskich w stosowaniu prawa Unii Europejskiej - zarys 1

1.1. Dyrektywa jako źródło prawa unijnego Dyrektywa wiąże każde Państwo Członkowskie, do którego jest kierowana, w odniesieniu do rezultatu, który ma być osiągnięty (Art. 288 TFUE źródła prawa) Dyrektywa pozostawia jednak organom krajowym swobodę wyboru formy i środków 1.1. Dyrektywa jako źródło prawa unijnego Implementacja sensu largo : ogół działań, jakie muszą podjąć państwa członkowskie w celu osiągnięcia rezultatu założonego przez dyrektywę Termin implementacji: skierowany do państw Wraz z jego upływem następuje zmiana adresata: dyrektywa skierowana jest do wszystkich podmiotów w krajowym porządku prawnym Dyrektywy stają się wiążące nie DLA a W państwach członkowskich 2

1.1. Dyrektywa jako źródło prawa unijnego Transpozycja dyrektyw : przenoszenie, inaczej transformacja norm dyrektyw na normy prawa krajowego przez stanowienie aktów normatywnych (np. KP) Stosowanie dyrektyw = stosowanie prawa krajowego prawidłowo implementującego dyrektywę W braku poprawnej implementacji : stosowanie oznacza, że organy krajowe stosują bezpośrednio dyrektywę 1.2. Sędzia prawa krajowego a zasada bezpośredniego skutku - zarys Bezpośrednie obowiązywanie prawa UE Od dnia wejścia w życie, normy prawa UE stają się częścią porządku prawnego państw członkowskich Bezpośrednie stosowanie Normy prawa UE stanowią podstawę prawną działań organów państw członkowskich (dotyczy ogółu norm) Bezpośredni skutek (wyrok 26/62, van Gend) Normy prawa UE mogą być samodzielnym źródłem praw lub obowiązków jednostek (os. fiz. i pr.) Przepisy wystarczająco precyzyjne i bezwarunkowe, niezależne od późniejszych działań organów UE lub krajowych Układ wertykalny i horyzontalny 3

1.2. Sędzia prawa krajowego a zasada bezpośredniego skutku - zarys Normy traktatowe np. art. 157 TFUE równouprawnienie kobiet i mężczyzn w zakresie warunków pracy i płacy (43/75, Defrenne II) Normy Karty Praw Podstawowych w świetle art. 52(5) KPP - rozróżnienie między prawem (wolnością) a zasadą Postanowienia Karty zawierające zasady mogą być wprowadzane w życie przez akty prawodawcze i wykonawcze przyjęte przez instytucje, organy i jednostki organizacyjne Unii oraz przez akty Państw Członkowskich, gdy wykonują one prawo Unii, korzystając ze swoich odpowiednich uprawnień. Można się na nie powoływać w sądzie jedynie w celu wykładni tych aktów i kontroli ich legalności. A contrario, prawa i wolności mogą mieć walor bezpośredniego skutku 1.2. Sędzia prawa krajowego a zasada bezpośredniego skutku - zarys Normy dyrektyw Dopuszczalne powołanie się przez jednostkę na normy dyrektywy w relacji wertykalnej, jeśli płyną z nich obowiązki dla państw członkowskich (41/74, van Duyn), ale nie na odwrót [penalizacja braku implementacji] Niedopuszczalne powołanie się na normy w stosunkach prawnych między jednostkami układ horyzntalny (152/84, Marshall), ale TSUE opiera się na szerokiej interpretacji pojęcia państwa w orzecznictwie TSUE (103/88, Fratelli Constanzo, C-243/09, Fuß) 4

1.3. Sędzia prawa krajowego a stosowanie zasady pierwszeństwa prawa UE - zarys Wykreowana w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości (16/64 Costa v. Enel) Przynależność do UE sprawia, że państwa członkowskie pozbawione są możliwości przyznania środkom krajowym pierwszeństwa w stosunku do prawa UE. Żadne przepisy prawa krajowego nie mogą przeważać nad prawem wywodzącym się z traktatu. Zasada o nieograniczonym zasięgu. Z pierwszeństwa korzystają wszystkie normy prawa UE. Konsekwencje zasady obejmują wszystkie normy prawa krajowego, w tym normy konstytucyjne. Wykluczona jest dopuszczalność oceny norm prawa UE z punktu widzenia zgodności z normami konstytucyjnymi (ale wyrok TK SK 45/09) Z pierwszeństwa korzystają normy prawa UE niezależnie od tego czy są wcześniejsze czy późniejsze niż niezgodne z nimi normy prawa krajowego 1.3. Sędzia prawa krajowego a stosowanie zasady pierwszeństwa prawa UE - zarys Konflikt norm : Pierwszeństwo obowiązywania = uchylenie normy prawa krajowego? Pierwszeństwo stosowania = potwierdzone w orzecznictwie (106/7, Simmenthal) Niezgodność nie powoduje utraty mocy obowiązującej przez normę prawa krajowego, lecz norma ta nie może być stosowana w konkretnych przypadkach (nie oznacza to, że w ogóle nie może znaleźć zastosowania, gdyż może być stosowana poza zakresem obowiązywania prawa UE) 5

1.3. Sędzia prawa krajowego a stosowanie zasady pierwszeństwa prawa UE - zarys Obowiązek odmowy stosowania niezgodnej normy prawa krajowego spoczywa na każdym sądzie rozpoznającym sprawę. Brak konieczności zwrócenia się do sądów wyższej rangi a zwrócenie się do TSUE na podstawie art. 267 TFUE w celu wykładni normy prawa UE ma charakter fakultatywny (C- 505/07, Kücükdeveci, p. 55) NB: na podstawie praw państw członkowskich, w razie konfliktu norm, a w szczególności w przypadku niezgodności ustaw z konstytucją, podobne kompetencje nie zawsze przysługują sądom Granice zasady pierwszeństwa : zasady pewności prawa i poszanowania trwałości rozstrzygnięć organów krajowych Problematyka wzruszalności ostatecznych decyzji administracyjnych (C-453/00 Kühne&Heitz) oraz orzeczeń sądowych (C-234/04, Kapferer) 1.3. Sędzia prawa krajowego a stosowanie zasady pierwszeństwa prawa UE - zarys Na podstawie zasady pierwszeństwa prawa UE, z której korzysta także zasada niedyskryminacji ze względu na wiek, uregulowanie krajowe, które wchodzi w zakres zastosowania prawa Unii, a jest z nim sprzeczne, nie powinno być stosowane (C-144/04, Mangold, p. 77) 6

1.3. Sędzia prawa krajowego a stosowanie zasady pierwszeństwa prawa UE - zarys Kwestia konieczności niestosowania przepisu krajowego z powodu jego sprzeczności z prawem UE powstaje dopiero wtedy, gdy okaże się, że nie jest możliwa żadna wykładnia tego przepisu zgodna z prawem Unii (C-282/10, Dominguez, pkt 23). 1.4. Sędzia prawa krajowego a wykładnia zgodna z prawem UE Konstrukcja prawna służąca zapewnieniu efektywności (effet utile) prawu UE Po raz pierwszy sformułowany w orzeczeniu dot. dyrektywy o równouprawnieniu kobiet i mężczyzn w stosunkach pracy (14/83, Colson/Kamann) Początkowo rozważana w kontekście nie implementowanych lub nieprawidłowo implementowanych dyrektyw, aktualnie ma zastosowanie do innych źródeł prawa UE, w tym prawa pierwotnego NB. linia orzecznicza Inter-Environnement Wallonie obowiązek powstrzymania się przez państwa od przyjmowania przepisów sprzecznych z celami dyrektyw zarówno okresie przewidzianym na dokonanie ich implementacji jak i w okresie przejściowym (C- 463/10, Aftodioikisi Aitoloakarnanias) 7

1.4. Sędzia prawa krajowego a wykładnia zgodna z prawem UE Zakres obowiązku zgodnej wykładni: stosując prawo wewnętrzne, sądy krajowe zobowiązane są tak dalece, jak jest to możliwe, dokonywać jego wykładni w świetle brzmienia i celu rozpatrywanej dyrektywy, by osiągnąć przewidziany w niej rezultat wymóg dokonywania wykładni prawa krajowego zgodnej z prawem Unii jest nierozerwalnie związany z systemem traktatu FUE, gdyż zezwala sądom krajowym na zapewnienie, w ramach ich właściwości, pełnej skuteczności prawa Unii przy rozpoznawaniu zawisłych przed nimi sporów sądy krajowe powinny uczynić wszystko, co leży w zakresie ich kompetencji, uwzględniając przepisy prawa krajowego i stosując uznane w porządku krajowym metody wykładni, by zapewnić pełną skuteczność rozpatrywanej dyrektywy 1.4. Sędzia prawa krajowego a wykładnia zgodna z prawem UE Granice zasady zgodnej wykładni: W sytuacji, gdyby dokonanie zgodnej wykładni nie było możliwe, należy zbadać, czy przepisy dyrektywy wywołują bezpośredni skutek, a jeżeli tak, czy strona może powoływać się na nie oraz w stosunku do kogo (C-97/11, Amia) Sędzia prawa krajowego zobowiązany jest do dokonania zgodnej wykładni przed podjęciem decyzji o niestosowaniu przepisów krajowych niezgodnych z prawem UE 8

Sędzia prawa krajowego a stosowanie zasady pierwszeństwa konflikt norm Czy w przypadku sporu o między jednostkami (spór horyzontalny) można powołać się bezpośrednio na prawo podstawowe uregulowane w KPP, sprecyzowane postanowieniami dyrektywy? Pytanie prejudycjalne w sprawie C-176/12, AMS (w toku) Jak postąpi sędzia w sytuacji sprzeczności prawa krajowego z dyrektywą, popartą postanowieniami KPP w braku możliwości zgodnej interpretacji? Zakres stosowania Karty Praw Podstawowych ostatnie orzecznictwo Art. 51 KPP przepisy KPP mają zastosowanie do państw członkowskich wyłącznie w zakresie z jakim stosują one prawo UE Wyrok TS w sprawie C-617/10, Åkerberg Fransson : Okoliczność, że przepisy krajowe służące za podstawę zobowiązań jednostek nie zostały wydane w celu transpozycji dyrektywy lecz ich zastosowanie stanowi sankcję za naruszenie przepisów dyrektywy powoduje, że przepisy te należy uznać za akt stosowania prawa UE. 9

Część 2 Rola sądów państw członkowskich w ramach procedury pytań prejudycjalnych 2.1. Uwagi wprowadzające o Trybunale Sprawiedliwości UE Artykuł 19 TUE : TSUE obejmuje TS, Sąd i sądy wyspecjalizowane TS zapewnia poszanowanie prawa w procesie wykładni i stosowania Traktatów Trybunał orzeka : [ ] b) w trybie prejudycjalnym, na wniosek sądów państw członkowskich, w sprawie wykładni prawa Unii lub ważności aktów przyjętych przez instytucje 10

2.1. Uwagi wprowadzające o Trybunale Sprawiedliwości UE Ramy prawne : Reforma postępowania w 2012 r. : Zmiana Statutu TS [rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE, Euratom) nr 741/2012 z dnia 11 sierpnia 2012 r. zmieniającego Protokół w sprawie statutu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej i załącznik I do tego protokołu (Dz.U. L 228, s. 1), które weszło w życie w dniu 1 września 2012 r. Nowy Regulamin postępowania [Rgl z dnia 25 września 2012 r. (Dz.U. L 265, s. 1) wszedł w życie w dniu 1 listopada 2012 r] 2.1. Uwagi wprowadzające o Trybunale Sprawiedliwości UE TS - skład i struktura 27 sędziów ( w tym prezes i wiceprezes TSUE) 8 rzeczników generalnych (w tym pierwszy rzecznik generalny) Izby «5 sędziów» (skład: 5 sędziów, Izby od I do V) Izby «3 sędziów» (skład: 4 sędziów, Izby od VI do X) TS składy orzekające Pełny skład - (27 sędziów; 0,19 % spraw) Wielka Izba - (15 sędziów [po zmianie Statutu], 8,99% spraw) Izba 5 sędziów - (54,11% spraw) Izba 3 sędziów - (34,42 % spraw) Prezes Trybunału - (2,29% spraw ) 11

2.2. Uwagi wprowadzające o procedurze pytań prejudycjalnych Art. 267 TFUE Trybunał Sprawiedliwości jest właściwy do orzekania w trybie prejudycjalnym o: a) o wykładni Traktatów b) o ważności i wykładni aktów przyjętych przez instytucje, organy lub jednostki organizacyjne Unii; W przypadku gdy pytanie z tym związane podniesione jest przed sądem jednego z państw członkowskich, sąd ten może, jeśli uzna że decyzja w tej kwestii jest niezbędna do wydania wyroku, zwrócić się do Trybunału Sprawiedliwości z wnioskiem o rozpatrzenie tego pytania. W przypadku gdy takie pytanie jest podniesione w sprawie zawisłej przed sądem krajowym, którego orzeczenia nie podlegają zaskarżeniu według prawa wewnętrznego, sąd ten jest zobowiązany wnieść sprawę do TS. Jezeli takie pytanie jest podniesione w sprawie zawisłej przed sądem krajowym dotyczącej osoby pozbawionej wolności, Trybunał stanowi w jak najkrótszym terminie. 2.2. Uwagi wprowadzające o procedurze pytań prejudycjalnych Ewolucja kategorii pytań o interpretację na podstawie Traktatu: Pytanie o wykładnię prawa UE Wyrok z sprawie van Gend: Pytanie o bezposredni skutek prawa UE Pytanie o relację między prawem krajowym a prawem UE 12

2.3. Dynamika roli sędziego krajowego w ramach procedury pytań prejudycjalnych Złożenie pytania prejudycjalnego prowadzi do Interpretacji prawa pierwotnego i wtórnego UE Kontroli relacji prawa krajowego z prawem UE Kontroli ważności prawa pochodnego UE Sędziemu krajowemu przysługuje przywilej: wdrażania pojęć, zasad prawa UE przyznania gwarancji ochrony prawnej stosowania sankcji 2.2. Uwagi wprowadzające o procedurze pytań prejudycjalnych Tryby postępowania prejudycjalnego : Zwykły tryb prejudycjalny (Art. 93-104 Rgl) Przyspieszony tryb prejudycjalny (Art. 105-106 Rgl) Pilny tryb prejudycjalny (PPU) (Art.107-114 Rgl) Wspólne przepisy proceduralne (art. 43-92 Rgl) 13

2.3. Dynamika roli sędziego krajowego w ramach procedury pytań prejudycjalnych Kategorie sądów prawa krajowego w świetle art. 267 TFUE Pytania prejudycjalne mogą być zadane przez każdy sąd prawa krajowego Sądy, których orzeczenia nie podlegają zaskarżeniu wg prawa wewnętrznego są zobowiązane wnieść pytanie do TSUE podstawa systemu pytań prejudycjalnych - służy jednolitej wykładni i unikaniu nieprawidłowego stosowania prawa unijnego w porządku krajowym Sądy niższej instancji charakter fakultatywny ale Sprawa Foto-Frost - nie mogą orzekać o ważności aktów prawa pochodnego- winny wnieść sprawę do TSUE 2.3. Dynamika roli sędziego krajowego w ramach procedury pytań prejudycjalnych «Sądy krajowe, których orzeczenia podlegają zaskarżeniu według prawa wewnętrznego, mogą badać ważność aktów wspólnotowych, a jeśli nie uznają za uzasadnione zgłaszanych przez strony zarzutów dotyczących ich nieważności, mogą odrzucić te zarzuty, stwierdzając, że akt prawny jest w pełni ważny. Działając w ten sposób, nie podważają bowiem istnienia aktu wspólnotowego. Natomiast sądy krajowe, niezależnie od istnienia możliwości zaskarżenia ich orzeczenia, nie mają prawa orzekać o nieważności aktów wydawanych przez instytucje wspólnotowe [ ]» (C-314/85, Foto Frost) 14

Pojęcie sądu Organy wykonujące funkcje orzecznicze Działające na podstawie ustawy a nie tylko umowy stron Rozstrzygające spory między stronami Funkcjonujące w sposób stały Orzekające na podstawie prawa a nie tylko zasad słuszności Niezależne w orzekaniu Sądy dyscyplinarne dopuszczalne (C-246/80 Broekmeulen) Nie mogą składać wniosków o orzeczenia wstępne: organy niesądowe, prawodawcze, administracyjne, doradcze, sądy arbitrażowe, powołane do orzekania na podstawie umowy stron chyba, że prawo państw członkowskich dopuszcza kontrolę sądów powszechnych nad orzeczeniami sądów arbitrażowych. W takiej sytuacji sąd rozpoznający skargę ma prawo zwrócić się z pp (C -126/97, Eco Swiss China Ltd) Quid organy ustanowione w celu zwalczania dyskryminacji? Wyrok w sprawie Belov, C-394/11, Komisia za zashtita ot diskriminatsia - NO Wyrok w sprawie Impact, C-268/08, Labour Court - OK Sprawa Z, C-363/12, w toku, Equality Tribunal -? 2.4. Jak sformułować pytanie prejudycjalne? Istotne jest by pytania sądów krajowych były zadane w sposób umożliwiający udzielenie odpowiedzi (C- 14/86, Pretore di Salo) Przedmiotem pytania nie może być wykładnia prawa krajowego Pytanie nie może dotyczyć zgodności przepisu prawa krajowego z prawem unijnym Art. 94 Rgl zawartość wniosku o wydanie orzeczenia 15

2.4. Jak sformułować pytanie prejudycjalne? Instrumenty stosowane w przypadku pytań nieodpowiednio sformułowanych: TSUE wybierze wątki które mogą być przedmiotem orzeczenia wstępnego: «Trybunał jest władny wybrać z całości materiałów te elementy prawa Wspólnot które odnosząc się do przedmiotu sporu wymagają interpretacji lub oceny ich ważności» (C- 83/78, Pigs Marketing Board) Art. 101 Rgl Wniosek o wyjaśnienia : TSUE może zwrócić się do sądu odsyłającego o udzielenie wyjaśnień w wyznaczonym terminie (!) Art. 62(1) Rgl SSpr lub RG mogą zwrócić się do stron z prośbą do stron o dostarczenie informacji o faktach, dokumentach i innych danych Art. 62(2) Rgl - SSpr lub RG - pytania do stron, na które odpowiedź udzielona ma być na rozprawie 2.5. Aspekty proceduralne prawa krajowego a postępowanie przed TS Skierowanie pytania prejudycjalnego - wyłączna prerogatywa sądu krajowego (Por. C-137/08) Istotna autonomia sędziego krajowego - sąd nie jest związany wnioskiem stron (C-283/81, CILFIT) Prawo krajowe przesądza zarówno o tym czy postanowienie o zawieszeniu postępowania jest zaskarżalne jak i o momencie przekazania pytania (tj. przed czy po uprawomocnieniu się postanowienia) Od sądu zadającego pytanie zależy możliwość skutecznego cofnięcia pytania Art. 100 Rgl :Trybunał pozostaje właściwy do rozpoznania wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym tak długo, jak długo sąd, który skierował ten wniosek, go nie cofnie. Cofnięcie wniosku może zostać uwzględnione do chwili podania daty ogłoszenia wyroku Prawo krajowe reguluje podstawę prawną zawieszenia postępowania Sady krajowe przedstawiają pytania bezpośrednio na podstawie art. 267 TFUE 16

2.5. Aspekty proceduralne prawa krajowego a postępowanie przed TS Orzeczenia, które można zaskarżyć na drodze sądowej wg prawa krajowego : Art. 267 TFUE nie stoi na przeszkodzie temu, by postanowienia sądu w sprawie wystąpienia do Trybunału w trybie prejudycjalnym podlegały zwykłym środkom odwoławczym przewidzianym w prawie krajowym Gdy sprawa po raz drugi trafia przed sąd niższej instancji po tym, jak wydany przez niego wyrok został uchylony przez sąd orzekający w ostatniej instancji, tenże sąd niższej instancji może nadal zwrócić się do Trybunału na mocy art. 267 TFUE, pomimo istnienia w prawie krajowym zasady, że ocena co do prawa wydana przez sąd wyższej instancji jest dla sądu wiążąca (C-210/06, Cartesio, pkt 94) Do sądu I inst. należy wyciągnięcie konsekwencji z wyroku wydanego w ramach apelacji od postanowienia w sprawie wystąpienia z odesłaniem prejudycjalnym, a w szczególności uznanie, że należy bądź to utrzymać wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym, bądź też zmienić go lub wycofać. 2.6. Problematyka dopuszczalności pytania prejudycjalnego «Obowiązkiem Trybunału nie jest wyrażanie doradczych opinii odnoszących się do ogólnych albo hipotetycznych kwestii, ale wspomaganie wymiaru sprawiedliwości w państwach członkowskich. Zakres jurysdykcji Trybunału nie obejmuje odpowiedzi na pytania ( ) które nie odpowiadają warunkowi niezbędności dla rozstrzygnięcia sporu» (C-104/79, Foglia/Novello) «Wyłącznie do sądu krajowego przed którym toczy się spór i który wobec tego musi przyjąć na siebie odpowiedzialność za wydane orzeczenie, należy ocena, w świetle konkretnych okoliczności sprawy, zarówno niezbędności orzeczenia prejudycjalnego do wydania wyroku, jak i istotnego charakteru pytań skierowanych do Trybunału.» (C-379/98, Preussen Elektra, pkt 38; C-169/07, Hartlauer, pkt 24, C- 544/07, Rüffler, pkt 36) 17

2.6. Problematyka dopuszczalności pytania prejudycjalnego «Odmowa udzielenia odpowiedzi na pytanie prejudycjalne jest możliwa jedynie wtedy, gdy : żądana wykładnia prawa wspólnotowego w sposób oczywisty nie ma żadnego związku ze stanem faktycznym lub przedmiotem sporu toczącego się przed sądem krajowym, lub gdy problem ma charakter hipotetyczny albo, gdy Trybunał nie posiada wystarczającej wiedzy na temat okoliczności faktycznych i prawnych, aby odpowiedzieć na postawione mu pytania w sposób użyteczny» (C-379/98, Preussen Elektra, pkt 39; C-221/07, Zablocka- Weyhermüller, pkt 20; C 222/05 - C 225/05, van der Weerd, pkt 22) 2.6. Problematyka dopuszczalności pytania prejudycjalnego W świetle art. 53(2) Rgl, jeżeli TSUE jest oczywiście niewłaściwy do rozpoznania sprawy lub wniosek jest oczywiście niedopuszczalny, TSUE po zapoznaniu się ze stanowiskiem RG może w każdej chwili wydać postanowienie z uzasadnieniem, bez dalszych czynności procesowych 18

2.6. Brak kompetencji TSUE do wydania orzeczenia w trybie prejudycjalnym Granica między zakresem prawa krajowego i prawa unijnego brak związku z prawem UE lub środek krajowy poza zakresem prawa UE Sprawa Kremzow, C-299/95 swoboda przepływu Sprawa Vajnani, C-328/04 użycie symboli totalitaryzmu Sprawa Corpul Naţional, C-434/11 legalność przepisów prawa krajowego wprowadzających obniżkę płac wielu kategorii funkcjonariuszy służby publicznej w świetle KPP lub EKPCz Sprawa Noël, C-333/09 zróżnicowanie traktowania pracowników w świetle systemu zwolnień z powodów ekonomicznych 2.7. Wydanie przez TSUE wyroku w trybie prejudycjalnym Formy orzekania TSUE w odpowiedzi na pytanie prejudycjalne : Wyrok Postanowienie z uzasadnieniem art. 99 Rgl Zadane pytanie jest identyczne jak pytanie w przedmiocie którego ETS już orzekał Odpowiedź można wywieść w sposób jednoznaczny z istniejącego orzecznictwa Odpowiedź na pytanie nie budzi wątpliwości Zakres odpowiedzi udzielanej przez TSUE Pełna wykładnia Odesłanie przez TSUE sędziemu prawa krajowego kwestii do definitywnego rozstrzygnięcia lub interpretacji C-276/06, Maruko C-391/09, Runevič Vardyn, Wardyn 19

2.7. Wydanie przez TSUE wyroku w trybie prejudycjalnym Skutki wydania przez TSUE wyroku w odpowiedzi na pytanie prejudycjalne : Wiąże ono sąd w danej sprawie, inter partes, ex tunc tj. od chwili wejścia w życie środka prawnego którego dotyczy wyrok Wiąże także inne sądy rozpatrujące tę sprawę w wyniku wniesienia środków odwoławczych Orzeczenia stwierdzające nieważność aktu unijnego prawa pochodnego uznaje się za wiążące również w innych sprawach Wykładnia prawa UE ma skutek erga omnes 2.8. Varia Aspekty praktyczne składania PP Pytanie sądu krajowego (orzeczenie odsyłające plus akta sprawy) Sekretariat TSUE potwierdza wpłyniecie wniosku (sąd krajowy - potwierdzenie danych sprawy, szczególnie ważne dane stron oraz pełnomocników) Doręczenie sądowi kopii uwag na piśmie Zawiadomienie o rozprawie (ew. opinii RG) Doręczenie sprawozdania na rozprawę [sprawozdanie zniesione w świetle ostatnich zmian statutu i Rgl TSUE] Zawiadomienie o ogłoszeniu wyroku Doręczenie odpisu wyroku (w języku postępowania) O kosztach postępowania prejudycjalnego rozstrzyga sąd krajowy (TSUE ew. koszty stawiennictwa lub reprezentacji) Sąd krajowy proszony jest o informowanie o dalszych losach sprawy i przesłanie odpisu wyroku krajowego ///NB Składanie i doręczanie dokumentów elektronicznie: Decyzja w sprawie aplikacji e-curia/// 20