Rola sędziego prawa krajowego w stosowaniu unijnego prawa antydyskryminacyjnego Dr Alicja Sikora

Transkrypt

1 Rola sędziego prawa krajowego w stosowaniu unijnego prawa antydyskryminacyjnego Dr Alicja Sikora Referendarz w Trybunale Sprawiedliwości Unii Europejskiej Gabinet Pierwszego Rzecznika Generalnego N. Jääskinena ERA Trewir

2 Część 1 Rola sądów państw członkowskich w stosowaniu zasad ogólnych prawa Unii Europejskiej

3 1.1 Ewolucja zasady równego traktowania zarys Zrodzona w kontekście integracji gospodarczej oraz uznana przez TSUE za ogólną zasadę prawa (117/76, Ruckdeschel) W kontekście zakazu dyskryminacji ze względu na płeć, zdefiniowana jako część praw o wymiarze fundamentalnym (49/77, Defrenne) Podlegająca procesowi konstytucjonalizacji zarówno w relacjach między obywatelami UE jak i w następstwie przyjęcia art. 13 TAmst. (kompetencje UE w dziedzinie dyskryminacji ze względu na płeć, rasę, pochodzenie etniczne, religię, światopogląd, niepełnosprawność, wiek, orientację seksualną), NB: brak bezpośredniego skutku! Z czasem, uznana za autonomiczną gałąź prawa UE, wykraczając daleko poza założenia wspólnego rynku

4 1.1 Ewolucja zasady równego traktowania zarys Zasięg zasady równego traktowania Ewolucja od zasady niedyskryminacji ze względu na narodowość oraz płeć Ustawodawstwo drugiej generacji na podstawie art. 19 TFUE Wąskie ujęcie w odniesieniu do obywateli państw trzecich (Dyrektywa 2003/109) Stosowanie zasady do kategorii pracowników zatrudnionych na czas określony (Porozumienia ramowe) Esencja zasady równego traktowania Zasada o wymiarze konstytucyjnym Status ogólnej zasady prawa UE w świetle orzecznictwa Wpisana w Karcie Praw Podstawowych Problematyka charakteru wykładni w kontekście różnych podstaw dyskryminacji (różnorodność uzasadnienia wyjątków od zasady równego traktowania np. wiek)

5 1.2. Sędzia prawa krajowego a stosowanie zasady pierwszeństwa prawa UE - zarys Wykreowana w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości (16/64 Costa v. Enel) Przynależność do UE sprawia, że państwa członkowskie pozbawione są możliwości przyznania środkom krajowym pierwszeństwa w stosunku do prawa UE. Żadne przepisy prawa krajowego nie mogą przeważać nad prawem wywodzącym się z traktatu. Zasada o nieograniczonym zasięgu. Z pierwszeństwa korzystają wszystkie normy prawa UE. Konsekwencje zasady obejmują wszystkie normy prawa krajowego, w tym normy konstytucyjne. Wykluczona jest dopuszczalność oceny norm prawa UE z punktu widzenia zgodności z normami konstytucyjnymi. Z pierwszeństwa korzystają normy prawa UE niezależnie od tego czy są wcześniejsze czy późniejsze niż niezgodne z nimi normy prawa krajowego

6 1.2. Sędzia prawa krajowego a stosowanie zasady pierwszeństwa prawa UE - zarys Konflikt norm : Pierwszeństwo obowiązywania = uchylenie normy prawa krajowego? Pierwszeństwo stosowania = potwierdzone w orzecznictwie (106/7, Simmenthal) Niezgodność nie powoduje utraty mocy obowiązującej przez normę prawa krajowego, lecz norma ta nie może być stosowana w konkretnych przypadkach (nie oznacza to, że w ogóle nie może znaleźć zastosowania, gdyż może być stosowana poza zakresem obowiązywania prawa UE)

7 1.2. Sędzia prawa krajowego a stosowanie zasady pierwszeństwa prawa UE - zarys Obowiązek odmowy stosowania niezgodnej normy prawa krajowego spoczywa na każdym sądzie rozpoznającym sprawę. Brak konieczności zwrócenia się do sądów wyższej rangi a zwrócenie się do TSUE na podstawie art. 267 TFUE w celu wykładni normy prawa UE ma charakter fakultatywny (C- 505/07, Kücükdeveci, p. 55) NB: na podstawie praw państw członkowskich, w razie konfliktu norm, a w szczególności w przypadku niezgodności ustaw z konstytucją, podobne kompetencje nie zawsze przysługują sądom Granice zasady pierwszeństwa : zasady pewności prawa i poszanowania trwałości rozstrzygnięć organów krajowych Problematyka wzruszalności ostatecznych decyzji administracyjnych (C-453/00 Kühne&Heitz) oraz orzeczeń sądowych (C-234/04, Kapferer)

8 1.2. Sędzia prawa krajowego a stosowanie zasady pierwszeństwa prawa UE - zarys Na podstawie zasady pierwszeństwa prawa UE, z której korzysta także zasada niedyskryminacji ze względu na wiek, uregulowanie krajowe, które wchodzi w zakres zastosowania prawa Unii, a jest z nim sprzeczne, nie powinno być stosowane (C-144/04, Mangold, p. 77)

9 1.2. Sędzia prawa krajowego a stosowanie zasady pierwszeństwa prawa UE - zarys Kwestia konieczności niestosowania przepisu krajowego z powodu jego sprzeczności z prawem UE powstaje dopiero wtedy, gdy okaże się, że nie jest możliwa żadna wykładnia tego przepisu zgodna z prawem Unii [XXX] (C-282/10, Dominguez, pkt 23).

10 1.2. Sędzia prawa krajowego a stosowanie zasady pierwszeństwa konflikt norm Układ zbiorowy, przyjęty na podstawie ustawy prawa krajowego regulującej prawo do urlopu, zawiera przepisy dotyczące płatnego urlopu rocznego Układ wydaje się sprzeczny z ustawą krajową oraz dyrektywą 2003/88 dotyczącą organizacji czasu pracy. PP dotyczy też art. 31 KPP (warunki pracy) Spór zawisły przed sądem prawa krajowego : pracownik przedsiębiorca (jednostki!) Sprawa Reimann (C-317/11) w toku Sprawa Kassner (C-311/12) w toku

11 1.3. Sędzia prawa krajowego a zasada bezpośredniego skutku - zarys Bezpośrednie obowiązywanie prawa UE Od dnia wejścia w życie, normy prawa UE stają się częścią porządku prawnego państw członkowskich Bezpośrednie stosowanie Normy prawa UE stanowią podstawę prawną działań organów państw członkowskich (dotyczy ogółu norm) Bezpośredni skutek (wyrok 26/62, van Gend) Normy prawa UE mogą być samodzielnym źródłem praw lub obowiązków jednostek (os. fiz. i pr.) Przepisy wystarczająco precyzyjne i bezwarunkowe, niezależne od późniejszych działań organów UE lub krajowych Układ wertykalny i horyzontalny

12 1.3. Sędzia prawa krajowego a zasada bezpośredniego skutku - zarys Normy traktatowe np. art. 157 TFUE równouprawnienie kobiet i mężczyzn w zakresie warunków pracy i płacy (43/75, Defrenne II) Normy Karty Praw Podstawowych w świetle art. 52(5) KPP - rozróżnienie między prawem (wolnością) a zasadą Postanowienia Karty zawierające zasady mogą być wprowadzane w życie przez akty prawodawcze i wykonawcze przyjęte przez instytucje, organy i jednostki organizacyjne Unii oraz przez akty Państw Członkowskich, gdy wykonują one prawo Unii, korzystając ze swoich odpowiednich uprawnień. Można się na nie powoływać w sądzie jedynie w celu wykładni tych aktów i kontroli ich legalności. A contrario, prawa i wolności mogą mieć walor bezpośredniego skutku

13 1.3. Sędzia prawa krajowego a zasada bezpośredniego skutku - zarys Normy dyrektyw Dopuszczalne powołanie się przez jednostkę na normy dyrektywy w relacji wertykalnej, jeśli płyną z nich obowiązki dla państw członkowskich (41/74, van Duyn), ale nie na odwrót [penalizacja braku implementacji] Niedopuszczalne powołanie się na normy w stosunkach prawnych między jednostkami układ horyzntalny (152/84, Marshall), ale TSUE opiera się na szerokiej interpretacji pojęcia państwa w orzecznictwie TSUE (103/88, Fratelli Constanzo, C-243/09, Fuß)

14 1.3. Sędzia prawa krajowego a zasada bezpośredniego skutku - zarys Czy na normy o randze traktatowej (w tym KPP) mogą powoływać się jednostki w sporze w układzie horyzontalnym? Trzy możliwości: Spór między jednostką (A) o organem państwowym (O) dotyczący środka skierowanego do innej jednostki (B) = sytuacja trójkątna, ale nie horyzontalna [C-112/00, Schmidberger] Spór między dwoma jednostkami (A v. B), kiedy B powołuje się na niezgodność normy prawa krajowego (N) z normą prawa UE. Pracownik v. pracodawca sektora prywatnego, powołał się na niezgodność N z zasadą niedyskryminacji ze względu na wiek. TSUE potwierdził obowiązek niestosowania przez sądy N w przypadku jej sprzeczności z powyższą zasadą [ww. wyroki Mangold, Kücükdeveci] Spór między dwoma jednostkami (A v. B), który nie dotyczy środków prawnych, ale polega na powołaniu się bezpośrednio na swobody podstawowe v. prawa podstawowe [C-438/05, Viking Line]

15 1.4. Sędzia prawa krajowego a wykładnia zgodna z prawem UE Konstrukcja prawna służąca zapewnieniu efektywności (effet utile) prawu UE Po raz pierwszy sformułowany w orzeczeniu dot. dyrektywy o równouprawnieniu kobiet i mężczyzn w stosunkach pracy (14/83, Colson/Kamann) Początkowo rozważana w kontekście nie implementowanych lub nieprawidłowo implementowanych dyrektyw, aktualnie ma zastosowanie do innych źródeł prawa UE, w tym prawa pierwotnego NB. linia orzecznicza Inter-Environnement Wallonie obowiązek powstrzymania się przez państwa od przyjmowania przepisów sprzecznych z celami dyrektyw zarówno okresie przewidzianym na dokonanie ich transpozycji jak i w okresie przejściowym (C-463/10, Aftodioikisi Aitoloakarnanias)

16 1.4. Sędzia prawa krajowego a wykładnia zgodna z prawem UE Zakres obowiązku : stosując prawo wewnętrzne, sądy krajowe zobowiązane są tak dalece, jak jest to możliwe, dokonywać jego wykładni w świetle brzmienia i celu rozpatrywanej dyrektywy, by osiągnąć przewidziany w niej rezultat. Wymóg dokonywania wykładni prawa krajowego zgodnej z prawem Unii jest nierozerwalnie związany z systemem traktatu FUE, gdyż zezwala sądom krajowym na zapewnienie, w ramach ich właściwości, pełnej skuteczności prawa Unii przy rozpoznawaniu zawisłych przed nimi sporów Zasada wykładni zgodnej z prawem Unii wymaga ponadto, by sądy krajowe czyniły wszystko, co leży w zakresie ich kompetencji, uwzględniając wszystkie przepisy prawa krajowego i stosując uznane w porządku krajowym metody wykładni, by zapewnić pełną skuteczność rozpatrywanej dyrektywy i dokonać rozstrzygnięcia zgodnego z realizowanymi przez nią celami

17 1.4. Sędzia prawa krajowego a wykładnia zgodna z prawem UE W sytuacji, gdyby dokonanie zgodnej wykładni nie było możliwe, należy zbadać, czy przepisy dyrektywy wywołują bezpośredni skutek, a jeżeli tak, czy strona może powoływać się na nie oraz w stosunku do kogo (C-97/11, Amia) Sędzia prawa krajowego zobowiązany jest do dokonania zgodnej wykładni przed podjęciem decyzji o niestosowaniu przepisów krajowych niezgodnych z prawem UE

18 Część 2 Rola sądów państw członkowskich w ramach procedury pytań prejudycjalnych

19 2.1. Uwagi wprowadzające o Trybunale Sprawiedliwości UE TSUE Podstawy prawne Traktaty, statut TSUE (protokół nr 3), regulamin postępowania TSUE («Rgl») [zmiana od 01/11/2012] Artykuł 19 TUE : TSUE obejmuje TS, Sąd i sądy wyspecjalizowane TSUE zapewnia poszanowanie prawa w procesie wykładni i stosowania Traktatów Trybunał orzeka : [ ] b) w trybie prejudycjalnym, na wniosek sądów państw członkowskich, w sprawie wykładni prawa Unii lub ważności aktów przyjętych przez instytucje

20 2.1. Uwagi wprowadzające o Trybunale Sprawiedliwości UE TSUE - skład 27 sędziów ( w tym prezes i wiceprezes TSUE) 8 rzeczników generalnych (w tym pierwszy rzecznik generalny) Sekretarz Izby «5 sędziów» (skład: 5 sędziów, Izby od I do IV) Izby «3 sędziów» (skład: 4 sędziów, Izby od VI do IX) TSUE składy orzekające Pełny skład - (27 sędziów; 0,18 % spraw) Wielka Izba - (15 sędziów,11,40% spraw) [od 01/11/2012] Izba 5 sędziów - (55,15% spraw) Izba 3 sędziów - (32,54 % spraw) Prezes Trybunału - (0,73% spraw )

21 2.2. Uwagi wprowadzające o procedurze pytań prejudycjalnych Art. 267 TFUE Trybunał Sprawiedliwości jest właściwy do orzekania w trybie prejudycjalnym o: a) o wykładni Traktatów b) o ważności i wykładni aktów przyjętych przez instytucje, organy lub jednostki organizacyjne Unii; W przypadku gdy pytanie z tym związane podniesione jest przed sądem jednego z państw członkowskich, sąd ten może, jeśli uzna że decyzja w tej kwestii jest niezbędna do wydania wyroku, zwrócić się do Trybunału Sprawiedliwości z wnioskiem o rozpatrzenie tego pytania. W przypadku gdy takie pytanie jest podniesione w sprawie zawisłej przed sądem krajowym, którego orzeczenia nie podlegają zaskarżeniu według prawa wewnętrznego, sąd ten jest zobowiązany wnieść sprawę do TS. Jezeli takie pytanie jest podniesione w sprawie zawisłej przed sądem krajowym dotyczącej osoby pozbawionej wolności, Trybunał stanowi w jak najkrótszym terminie.

22 2.2. Uwagi wprowadzające o procedurze pytań prejudycjalnych Tryby postępowania prejudycjalnego : Zwykły tryb prejudycjalny (Art Rgl) Przyspieszony tryb prejudycjalny (Art Rgl) Pilny tryb prejudycjalny (PPU) (Art Rgl) Wspólne przepisy proceduralne (art Rgl)

23 2.2. Uwagi wprowadzające o procedurze pytań prejudycjalnych TRYB PRZYSPIESZONY Na wniosek sądu krajowego, na podstawie propozycji sędziego sprawozdawcy, po wysłuchaniu RG Jeśli okoliczności wskazują, że wydanie wyroku jest sprawą szczególnie pilną Wniosek składa się w osobnym piśmie Prezes wyznacza niezwłocznie datę rozprawy Pisma procesowe i uwagi na piśmie - Prezes wyznacza termin nie krótszy niż 15 dni; ograniczenie do zasadniczych kwestii prawnych; przekazuje się je stronom i innym podmiotom przed rozprawą TSUE orzeka po wysłuchaniu RG

24 2.2. Uwagi wprowadzające o procedurze pytań prejudycjalnych TRYB PILNY (PWBS - tytuł V, część III TFUE) Wniosek sądu krajowego (lub w wyjątkowych przypadkach rozpoznanie z urzędu) Decyzję o rozpoznaniu w trybie pilnym podejmuje, na podstawie sprawozdania SSpr po wysłuchaniu RG wyznaczona Izba PPU Decyzja o skierowaniu lub nieskierowaniu do rozpoznania w trybie pilnym jest natychmiast doręczana sądowi krajowemu, stronom postępowania przed tym sądem, państwu członkowskiemu, którego ustawodawstwu podlega sąd pytający i instytucjom z art. 23 STSUE W wypadkach wyjątkowo pilnych Izba może zdecydować o pominięciu fazy pisemnej Data rozprawy zostaje podana do wiadomości stron i innych zainteresowanych podmiotów wraz z doręczeniami pism procesowych i uwag na piśmie Izba PPU orzeka po wysłuchaniu RG

25 2.3. Dynamika roli sędziego krajowego w ramach procedury pytań prejudycjalnych Złożenie pytania prejudycjalnego prowadzi do Interpretacji prawa pierwotnego i wtórnego UE Kontroli relacji prawa krajowego z prawem UE Kontroli ważności prawa pochodnego UE Sędziemu krajowemu przysługuje przywilej: wdrażania pojęć, zasad prawa UE przyznania gwarancji ochrony prawnej stosowania sankcji

26 2.3. Dynamika roli sędziego krajowego w ramach procedury pytań prejudycjalnych Kategorie sądów prawa krajowego w świetle art. 267 TFUE Pytania prejudycjalne mogą być zadane przez każdy sąd prawa krajowego Sądy, których orzeczenia nie podlegają zaskarżeniu wg prawa wewnętrznego są zobowiązane wnieść pytanie do TSUE podstawa systemu pytań prejudycjalnych - służy jednolitej wykładni i unikaniu nieprawidłowego stosowania prawa unijnego w porządku krajowym Sądy niższej instancji charakter fakultatywny ale Sprawa Foto-Frost - nie mogą orzekać o ważności aktów prawa pochodnego- winny wnieść sprawę do TSUE

27 2.3. Dynamika roli sędziego krajowego w ramach procedury pytań prejudycjalnych «Sądy krajowe, których orzeczenia podlegają zaskarżeniu według prawa wewnętrznego, mogą badać ważność aktów wspólnotowych, a jeśli nie uznają za uzasadnione zgłaszanych przez strony zarzutów dotyczących ich nieważności, mogą odrzucić te zarzuty, stwierdzając, że akt prawny jest w pełni ważny. Działając w ten sposób, nie podważają bowiem istnienia aktu wspólnotowego. Natomiast sądy krajowe, niezależnie od istnienia możliwości zaskarżenia ich orzeczenia, nie mają prawa orzekać o nieważności aktów wydawanych przez instytucje wspólnotowe [ ]» (C-314/85, Foto Frost)

28 2.4. Jak sformułować pytanie prejudycjalne? Postawienie pytania istotne jest by pytania sądów krajowych były zadane w sposób umożliwiający udzielenie odpowiedzi (C-14/86, Pretore di Salo) Czy dany przepis prawa unijnego U zezwala (albo zakazuje) P? ( i tutaj co wynika z przepisu prawa krajowego ) Przedmiotem pytania nie może być wykładnia prawa krajowego. Pytanie nie może dotyczyć zgodności przepisu prawa krajowego z prawem unijnym

29 2.4. Jak sformułować pytanie prejudycjalne? Fakty niezbędne dla zrozumienia prawnego zakresu skargi głównej Prawo krajowe mające zastosowanie w sprawie Pozycja stron postępowania Powody dla których sąd krajowy zwraca się z pytaniem Jeśli możliwe opinia sądu co do aspektów prawa unijnego istotnych dla sprawy Samo pytanie Istnieje możliwość zadania tzw. pytań kaskadowych (C-267/06, Maruko)

30 2.4. Jak sformułować pytanie prejudycjalne? Instrumenty stosowane w przypadku pytań nieodpowiednio sformułowanych: TSUE wybierze wątki które mogą być przedmiotem orzeczenia wstępnego: «Trybunał jest władny wybrać z całości materiałów te elementy prawa Wspólnot które odnosząc się do przedmiotu sporu wymagają interpretacji lub oceny ich ważności» (C- 83/78, Pigs Marketing Board) Art. 101 Rgl Wniosek o wyjaśnienia : TSUE może zwrócić się do sądu odsyłającego o udzielenie wyjaśnień w wyznaczonym terminie (!) Art. 62(1) Rgl SSpr lub RG mogą zwrócić się do stron z prośbą do stron o dostarczenie informacji o faktach, dokumentach i innych danych Art. 62(2) Rgl - SSpr lub RG - pytania do stron, na które odpowiedź udzielona ma być na rozprawie

31 2.5. Aspekty proceduralne prawa krajowego a postępowanie przed TSUE Skierowanie pytania prejudycjalnego - wyłączna prerogatywa sądu krajowego (Por. C-137/08) Istotna autonomia sędziego krajowego - sąd nie jest związany wnioskiem stron (C-283/81, CILFIT) Prawo krajowe przesądza zarówno o tym czy postanowienie o zawieszeniu postępowania jest zaskarżalne jak i o momencie przekazania pytania (tj. przed czy po uprawomocnieniu się postanowienia) Od sądu zadającego pytanie zależy możliwość skutecznego cofnięcia pytania do momentu wydania przez TSUE orzeczenia (wtedy wiąże sad i wywołuje skutki prawne) Postanowienie w sprawie wystąpienia z odesłaniem prejudycjalnym jest wiążące i powinno ono być skuteczne tak długo, jak nie zostanie wycofane lub zmienione przez sąd, który je wydał, gdyż jedynie ten sąd może decydować o wycofaniu go lub zmianie (C-210/06, Cartesio, pkt 89, 97) Prawo krajowe reguluje podstawę prawną zawieszenia postępowania Sady krajowe przedstawiają pytania bezpośrednio na podstawie art. 267 TFUE

32 2.5. Aspekty proceduralne prawa krajowego a postępowanie przed TSUE Orzeczenia, które można zaskarżyć na drodze sądowej wg prawa krajowego : Art. 267 TFUE nie stoi na przeszkodzie temu, by postanowienia sądu w sprawie wystąpienia do Trybunału w trybie prejudycjalnym podlegały zwykłym środkom odwoławczym przewidzianym w prawie krajowym Gdy sprawa po raz drugi trafia przed sąd niższej instancji po tym, jak wydany przez niego wyrok został uchylony przez sąd orzekający w ostatniej instancji, tenże sąd niższej instancji może nadal zwrócić się do Trybunału na mocy art. 267 TFUE, pomimo istnienia w prawie krajowym zasady, że ocena co do prawa wydana przez sąd wyższej instancji jest dla sądu wiążąca (C-210/06, Cartesio, pkt 94) Do sądu I inst. należy wyciągnięcie konsekwencji z wyroku wydanego w ramach apelacji od postanowienia w sprawie wystąpienia z odesłaniem prejudycjalnym, a w szczególności uznanie, że należy bądź to utrzymać wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym, bądź też zmienić go lub wycofać.

33 2.5. Aspekty proceduralne prawa krajowego a postępowanie przed TSUE Środek odwoławczy prawa krajowego skutkuje: Odroczenie postępowania przed TSUE jeśli złożenie odwołania ma skutek zawieszający w prawie krajowym (postanowienia: 31/68, Chanel, C- 132/87; Nationaal Instituut; C-34/90, Plapied i Gallez) W braku skutku zawieszającego, postępowanie przed TSUE toczy się dalej Uwzględnienie środka odwoławczego od orzeczenia sądu odsyłającego skutkuje wykreśleniem sprawy z rejestru TSUE (postanowienia: C-269/92, Bosman; C-310/94, Ardon i in.) Rozstrzygnięcie sporu przed sądem krajowym przez sąd apelacyjny skutkuje umorzeniem postępowania przed TSUE (non-lieu à statuer) (C-525/06 Nationale Loterij) Polubowne załatwienie sporu sprawa staje się bezprzedmiotowa - wykreślenie sprawy z rejestru TSUE (postanowienie C- 132/07, Group Beecham)

34 2.6. Problematyka dopuszczalności pytania prejudycjalnego «Jeśli postawione pytania dotyczą wykładni prawa Unii, Trybunał jest co do zasady zobowiązany do wydania orzeczenia» (C-45/09, Rosenbladt) Pytania dotyczące wykładni prawa Unii, z którymi zwrócił się sąd krajowy w ramach stanu prawnego i faktycznego, za którego ustalenie jest on odpowiedzialny i którego prawidłowość nie podlega ocenie Trybunału, korzystają z domniemania znaczenia dla sprawy (C-45/09, Rosenbladt) «Jednakże, w szczególnych okolicznościach, w celu zweryfikowania swojej kompetencji, do Trybunału należy zbadanie okoliczności, w jakich sąd krajowy kieruje do niego wniosek» (C-318/00, Bacardi-Martini)

35 2.6. Problematyka dopuszczalności pytania prejudycjalnego «Obowiązkiem Trybunału nie jest wyrażanie doradczych opinii odnoszących się do ogólnych albo hipotetycznych kwestii, ale wspomaganie wymiaru sprawiedliwości w państwach członkowskich. Zakres jurysdykcji Trybunału nie obejmuje odpowiedzi na pytania ( ) które nie odpowiadają warunkowi niezbędności dla rozstrzygnięcia sporu» (C-104/79, Foglia/Novello) «Wyłącznie do sądu krajowego przed którym toczy się spór i który wobec tego musi przyjąć na siebie odpowiedzialność za wydane orzeczenie, należy ocena, w świetle konkretnych okoliczności sprawy, zarówno niezbędności orzeczenia prejudycjalnego do wydania wyroku, jak i istotnego charakteru pytań skierowanych do Trybunału.» (C-379/98, Preussen Elektra, pkt 38; C-169/07, Hartlauer, pkt 24, C- 544/07, Rüffler, pkt 36)

36 2.6. Problematyka dopuszczalności pytania prejudycjalnego «Odmowa udzielenia odpowiedzi na pytanie prejudycjalne jest możliwa jedynie wtedy, gdy : żądana wykładnia prawa wspólnotowego w sposób oczywisty nie ma żadnego związku ze stanem faktycznym lub przedmiotem sporu toczącego się przed sądem krajowym, lub gdy problem ma charakter hipotetyczny albo, gdy Trybunał nie posiada wystarczającej wiedzy na temat okoliczności faktycznych i prawnych, aby odpowiedzieć na postawione mu pytania w sposób użyteczny» (C-379/98, Preussen Elektra, pkt 39; C-221/07, Zablocka- Weyhermüller, pkt 20; C 222/05 - C 225/05, van der Weerd, pkt 22)

37 2.6. Problematyka dopuszczalności pytania prejudycjalnego W świetle art. 53(2) Rgl, jeżeli TSUE jest oczywiście niewłaściwy do rozpoznania sprawy lub wniosek jest oczywiście niedopuszczalny, TSUE po zapoznaniu się ze stanowiskiem RG może w każdej chwili wydać postanowienie z uzasadnieniem, bez dalszych czynności procesowych

38 2.6. Brak kompetencji TSUE do wydania orzeczenia w trybie prejudycjalnym Granica między zakresem prawa krajowego i prawa unijnego brak związku z prawem UE lub środek krajowy poza zakresem prawa UE Sprawa Kremzow, C-299/95 swoboda przepływu Sprawa Vajnani, C-328/04 użycie symboli totalitaryzmu Sprawa Corpul Naţional, C-434/11 legalność przepisów prawa krajowego wprowadzających obniżkę płac wielu kategorii funkcjonariuszy służby publicznej w świetle KPP lub EKPCz Sprawa Noël, C-333/09 zróżnicowanie traktowania pracowników w świetle systemu zwolnień z powodów ekonomicznych

39 2.7. Wydanie przez TSUE wyroku w trybie prejudycjalnym Formy orzekania TSUE w odpowiedzi na pytanie prejudycjalne : Wyrok Postanowienie z uzasadnieniem art. 99 Rgl Zadane pytanie jest identyczne jak pytanie w przedmiocie którego ETS już orzekał Odpowiedź można wywieść w sposób jednoznaczny z istniejącego orzecznictwa Odpowiedź na pytanie nie budzi wątpliwości

40 2.7. Wydanie przez TSUE wyroku w trybie prejudycjalnym Zakres odpowiedzi udzielanej przez TSUE Pełna wykładnia Odesłanie przez TSUE sędziemu prawa krajowego kwestii do definitywnego rozstrzygnięcia lub interpretacji C-276/06, Maruko C-391/09, Runevič Vardyn, Wardyn

41 2.7. Wydanie przez TSUE wyroku w trybie prejudycjalnym Skutki wydania przez TSUE wyroku w odpowiedzi na pytanie prejudycjalne : Wiąże ono sąd w danej sprawie, inter partes, ex tunc tj. od chwili wejścia w życie środka prawnego którego dotyczy wyrok Wiąże także inne sądy rozpatrujące tę sprawę w wyniku wniesienia środków odwoławczych Orzeczenia stwierdzające nieważność aktu unijnego prawa pochodnego uznaje się za wiążące również w innych sprawach Wykładnia prawa UE ma skutek erga omnes

42 2.8. Varia Odpowiedzialność państw członkowskich z tytułu naruszenia prawa unijnego - Pojęcie «uchybienia orzeczniczego» C-224/01, Köbler Naruszenie przez sąd musi mieć charakter oczywisty, aby stanowić przesłankę odpowiedzialności państwa członkowskiego C-173/03, Traghetti del Mediterraneo Państwo członkowskie ponosi odpowiedzialność za szkody wyrządzone jednostkom w zw. z naruszeniem prawa unijnego przez sąd orzekający w ostatniej instancji w wyjątkowym przypadku, gdy sąd ten naruszy obowiązujące prawo Prawo unijne stoi na przeszkodzie obowiązywaniu ustawodawstwa krajowego, które ogranicza odpowiedzialność wyłącznie do przypadków winy umyślnej i innego poważnego uchybienia sędziego, jeśli ograniczenie to prowadzi do wyłączenia odpowiedzialności państwa członkowskiego Pytania prejudycjalne w świetle Europejskiej Konwencji Praw Człowieka Brak naruszenia art. 6 EKPCz w braku zwrócenia się z pytaniem prejudycjalnym do TSUE pomimo wniosku stron, jeśli odmowa ma charakter wystarczająco uzasadniony (ETPCz, wyrok z dnia 20 września 2011 w sprawie Ullens de Schooten et Rezabek)

43 2.8. Varia Aspekty praktyczne składania PP Pytanie sądu krajowego (orzeczenie odsyłające plus akta sprawy) Sekretariat TSUE potwierdza wpłyniecie wniosku (sąd krajowy - potwierdzenie danych sprawy, szczególnie ważne dane stron oraz pełnomocników) Doręczenie sądowi kopii uwag na piśmie Zawiadomienie o rozprawie (ew. opinii RG) Doręczenie sprawozdania na rozprawę [sprawozdanie zniesione w świetle ostatnich zmian statutu i Rgl TSUE] Zawiadomienie o ogłoszeniu wyroku Doręczenie odpisu wyroku (w języku postępowania) O kosztach postępowania prejudycjalnego rozstrzyga sąd krajowy (TSUE ew. koszty stawiennictwa lub reprezentacji) Sąd krajowy proszony jest o informowanie o dalszych losach sprawy i przesłanie odpisu wyroku krajowego ///NB Składanie i doręczanie dokumentów elektronicznie: Decyzja w sprawie aplikacji e-curia///

44 2.8. Varia - Pytania prejudycjalne w statystykach Ilość pytań wniesionych: [na 688 spraw ogółem wniesionych przed TSUE] Ilość spraw rozpatrzonych: [na 638 spraw ogółem rozpatrzonych przez TSUE]