Urszula ZAJĄCZKOWSKA Opolski Ratusz OPOLE Pierwotnie była to drewniana budowla. Pierwsza wzmianka na jego temat pojawiła się w 1308 roku opisuje go jako dom kupiecki. Z czasem budowlę przekształcono w ratusz. W XV wieku zbudowano ratusz z cegły. W XVI wieku wieżę ratuszową ozdobił zegar z tarczą podzieloną na 24 godziny i dzwon zegarowy. Na dzwonie umieszczono łacińską inskrypcję CONCORDIA MATER REI PUBLICE (zgoda jest matką republiki) oraz herb miasta i datę ufundowania 1566. W ratuszu znajdowało się reprezentacyjne pomieszczenie zwane salą książęcą ze sklepieniem krzyżowo-żebrowym i rzeźbionymi kamiennymi zwornikami. W dolnej kondygnacji magistratu mieścił się areszt miejski. Ratusz otaczały kramy i przybudówki. W końcu XVI wieku nastąpiła jego dalsza rozbudowa. Niestety, pożar, który w 1615 roku strawił prawie całe miasto, zniszczył również ratusz. W 1619 roku ratusz odbudowano. Kolejny pożar w 1739 roku strawił ratusz i przechowywane w nim dokumenty archiwalne. Ratusz odbudowano, wieżę nakryto barokowym hełmem. Jedno z pomieszczeń na parterze udostępniono gminie ewangelickiej. Ratusz, widok od strony ul. Krakowskiej 2 I ZABYTKI III
W latach 1818 1821 przystąpiono do przebudowy ratusza. Pozłocono wyremontowany hełm wieży ratuszowej. Zbudowano nowe skrzydło północne z dachem ozdobionym attyką o kształcie jaskółczego ogona. W przyziemiu od strony północnej zbudowano arkady. Przy wykończeniu zastosowano boniowania w tynku. Nowy gmach ratuszowy nosił znamiona stylu Karola F. Schinkla, znanego architekta berlińskiego, który udzielał wskazówek opolskim budowniczym. W 1822 roku ukończono remont auli ratuszowej i sali bankietowej, w której odbywały się później koncerty i spektakle teatralne. W 1863 roku rozebrano ratuszową wieżę z uwagi na jej fatalny stan. Na jej fundamentach wzniesiono w 1864 roku nową wieżę, na wzór florenckiego Palazzo Vecchio, wg projektu Albrechta. Kolejna przebudowa ratusza odbyła się w latach 1933 36. W pierwszym etapie rozebrano domy przylegające do zachodniego i południowego skrzydła. Osłabiło to konstrukcję wieży ratuszowej, która 15 lipca 1934 roku zawaliła się. Zniszczeniu uległa wtedy najstarsza część ratusza z salą książęcą. Ocalał jedynie zwornik z herbem księstwa opolsko-raciborskiego i dzwon z wieży (obecnie znajdują się w muzeum). Wieżę odbudowano w kształcie z 1864 roku, wprowadzając niewielkie zmiany. Do wieży dobudowano nowe skrzydło południowe z arkadami w przyziemiu. Portal wschodni ozdobił w 1936 roku herb Opola wykonany przez Hermanna Diesenera, a portal zachodni kamienny herb autorstwa Roberta Bednorza. W tym okresie powstały też witraże zdobiące klatkę schodową ratusza wykonane przez firmę H. Wagnera wg projektu prof. Maxa Babbergera. W połowie lat dziewięćdziesiątych opolski magistrat zmodernizowano. Została pomalowana jego elewacja, wymieniono główne drzwi, przerobiono pomieszczenia na parterze. W XVI wieku w ratuszu mieściła się Piwnica Świdnicka, w której sprzedawano przednie świdnickie piwo. Obecnie w ratuszu mieści się pub John Bull, namiastka angielskiego szynku, bez angielskiej atmosfery. Według zachowanych danych od 1400 roku do 1945 w ratuszu zasiadało 46 burmistrzów (tytułowanych też niegdyś proconsulem, dyrektorem i nadburmistrzem). Wśród najbardziej znanych i zasłużonych należy wymienić: Wilhelma Leopolda Augustiniego (1818 1841) wspierającego rozbudowę i rozwój miasta przebudowuje ratusz, powiększa obszar miasta; Franza Goretzkiego (1841 53, 1855 71) znanego działacza społecznego, inicjatora wydania pierwszej historii Opola (oprac. przez Franza Idzikowskiego), popierającego rozwój przemysłu cementowego oraz budowę nowych szlaków komunikacyjnych. Za jego kadencji, w 1843 r., Opole połączono z Wrocławiem linią kolejową; Dr. Augusta Neugebauera (1904 1928) kontynuującego rozbudowę miasta powstanie pierwszej elektrowni, budowa kilku szkół, banku państwowego, powstanie nowego portu. Po II wojnie światowej, od 1945 do roku, funkcję prezydenta, przewodniczącego Prezydium Miejskiej Rady Narodowej i ponownie prezydenta pełniło 18 osób. Nie umniejszając zasług wielu z nich, opolanie często wspominają ciekawą postać Papy Musioła, czyli przewodniczącego prezydium MRN Karola Musioła (1953 1965 r.). Był on bardzo zaangażowany we wszystko, co dotyczyło Opola. Był współtwórcą Ogólnopolskiego Festiwalu Polskiej Piosenki, zainicjował Dni Opola, powstanie Towarzystwa Przyjaciół Opola. Nasze miasto zaskakiwało przybywających gości czystością oraz bogactwem zieleni i kwiatów. Dziś w ratuszu jest reprezentacyjna sala Karola Musioła, a nad słynną Młynówką kawiarnia zwana Musiołówką, w pobliżu której od 2008 roku stoi pomnik Karola Musioła autorstwa Wita Pichurskiego. Urszula Zajączkowska Fotografia: E. Hardt reprodukcja pocztówki ze zbiorów Muzeum Śląska Opolskiego Widok ratusza od strony ul. Zamkowej, ok. 1910 r. (pocztówka litograficzna ze zbiorów MŚO) III I ZABYTKI 3
OPOLE Urszula ZAJĄCZKOWSKA Opolski Rynek Opolski rynek zachwyca przyjezdnych swoim barokowym obliczem. Wygląd ten zawdzięcza przeprowadzonej odbudowie, zakończonej w 1955 roku. W czasie działań wojennych, w 1945 roku zabudowa rynku uległa w większości zniszczeniu. Przystępując do jego odbudowy, przyjęto zasadę odtworzenia barokowego charakteru rynku. Te kamienice, które zostały zmodernizowane w XIX lub w początkach XX wieku, przebudowano, przywracając ich fasadom wygląd z okresu baroku. Projekt rekonstrukcji zabudowy rynku w Opolu w dziedzinie Konserwacja zabytków otrzymał w 1956 roku nagrodę III stopnia. Głównym projektantem był mgr inż. architekt Marian Skałkowski. Murowane kamienice zaczęto wznosić wokół rynku w wieku XV, dzięki fundacji księcia Jana Kropidły, który w 1421 roku zapisał miastu 300 grzywien złota na budowę murowanych domów. Zachodnia pierzeja rynku, widok z ratuszowej wieży Na uwagę zasługuje dwanaście kamienic: Pierzeja zachodnia Kamienica Książęca pod nr 1 Narożny dom w zachodniej pierzei z cylindrycznym wykuszem, charakterystycznym elementem budownictwa opolskiego z czasów renesansu. Do 1532 roku stanowił własność książąt opolskich. Po śmierci Jana Dobrego, jej właścicielem był baron Fragstein. W XVII wieku dom był własnością barona Oppersdorffa. W kamienicy tej zatrzymał się, 4 I ZABYTKI III
jak głosi legenda, w 1655 roku król Polski Jan Kazimierz. Od roku 1764 stanowiła własność hrabiego Larischa. Wielokrotnie była przebudowywana. Zachowały się stare sklepienia: w sieni od ul. Zamkowej sklepienie krzyżowe, a w dawnej sieni frontowej sklepienie kolebkowe z XVI/XVII w. Od ulicy Zamkowej dom zdobi barokowy portal z XVIII wieku, który znajdował się pierwotnie w elewacji frontowej. W trakcie remontu kamienicy w 1927 roku przeniesiono go na obecne miejsce. Od 1824 roku mieściła się tu apteka Pod Lwem Heinricha Grabowskiego. Zachowała się ozdobna rzeźba lwa nad dawnym wejściem do apteki. Apteka funkcjonowała jeszcze w latach pięćdziesiątych. Później bez sentymentu zlikwidowano ją, przeznaczając lokal na sklep z pamiątkami. Kolejnym ulepszeniem było poszerzenie sklepu i zlikwidowanie wejścia z trzema kamiennymi schodami, tworząc lokal bez wyrazu, w którym dostępne były pamiątki z Opola. Obecnie mieści się tu bank. Jedynie lew zachowuje stoicki spokój. Może kiedyś apteka wróci w to miejsce? Kamienice nr 5,6,7 Powstały po roku 1618. Odbudowane z zachowaniem sklepień kolebkowo-krzyżowych. Kamienica nr 10 Narożna z wykuszem. Jej kształt pochodzi z XVII wieku. W XIX wieku została przebudowana z dodaniem cech klasycystycznych. Szczyt kamienicy zdobił niegdyś kamienny wazon. Rzeźba lwa z XIX w., symbol dawnej apteki Pod lwem Fragment zachodniej pierzei rynku Kamienica nr 9 i 10 III I ZABYTKI 5
Pierzeja północna rynku; pierwsza z lewej kamienica nr 11, dawny zajazd pocztowy Pierzeja północna Kamienica nr 11 Odbudowana została w stylu klasycystycznym, w którym trwała do końca XIX wieku. W XIX/XX wieku przebudowano ją w duchu eklektyczno-historycznym. W XVIII wieku mieścił się w niej zajazd pocztowy (do 1822 roku). W XIX wieku funkcjonował w niej hotel Pod Czarnym Orłem (zum Schwarzen Adler). Przyjmował gości do około 1910 roku. Później ulokowała się w kamienicy firma obuwnicza Conrada Tacka. 6 I ZABYTKI III
Kamienica nr 12 Fasada pochodzi z poł. XVIII wieku. Po spaleniu kamienicy w 1945 r., zrekonstruowano przyziemie wraz z portalem. Pod środkowym oknem zachowała się płycina z kamienną płaskorzeźbą Zwiastowania z ok. poł. XVIII w. Kamienica nr 13 Fasada pochodzi z pocz. XVIII wieku. W 1924 r. nadbudowano dwa piętra i zniesiono szczyt. W czasie odbudowy, po spaleniu w 1945 r., zrekonstruowana została na podstawie ikonografii sprzed 1924 r. III I ZABYTKI 7
Pierzeja wschodnia W całości odbudowana w latach powojennych w nawiązaniu do barokowych i klasycystycznych domów rynkowych z wyjątkiem domów narożnych. Kamienica nr 16 Narożna, zbudowana w miejscu, gdzie po 1421 r. postawiono pierwszy murowany dom w rynku, który był wtedy własnością Grety Preusskin. W przyziemiu zachowane sklepienia kolebkowe z lunetami z II połowy XVIII w. Kamienica nr 24, 25 Przyziemie kamienic przez lata mieściło spółdzielczy dom towarowy. W latach 80. XX w. kamienice przejął bank. Przeprowadzony wtedy kapitalny remont, przywrócił ich fasadom dawny wygląd. Kamienica nr 25 odzyskała przy tej okazji narożną wieżyczkę, którą odtworzono, wzorując się na fotografii z 1910 r.. 8 I ZABYTKI III
Pierzeja wschodnia rynku; z lewej strony kamienice nr 24 i nr 25 (narożna, z odtworzoną wieżyczką) oraz początek ul. Krakowskiej III I ZABYTKI 9
10 I ZABYTKI III
Pierzeja południowa Pierzeja południowa od średniowiecza podzielona była na siedem parcel i ten układ nie uległ zmianie. Pierwotnie domy miały numery od 45 do 51, które zamieniono w XIX w. na 26, 27, 28, 29, 30, 31 i 32. Po 1945 numeracja ta została utrzymana. Kamienica nr 30 Zbudowana w 1621 roku. Fasada z około 1730 roku. Szczyt zwieńczony kamiennym wazonem. Kamienica nr 31 Fasada późnobarokowa z 1738 roku. Okna bogato zdobione dekoracją stiukową. Nad wejściem kwadratowa ceramiczna płycina z głową kobiety. Szczyt ozdobiony kamiennymi wazonami. Kamienica nr 32 Zbudowana prawdopodobnie w II poł. XVI wieku. Narożna, z cylindrycznym wykuszem Urszula Zajączkowska Fotografie: E. Hardt, P. Pomykalski III I ZABYTKI 11