UNIWERSYTET MIKOŁAJA KOPERNIKA ROZPRAWA HABILITACYJNA MIROSŁAW BOCHENEK PREKURSORZY EKONOMII MATEMATYCZNEJ W POLSCE WYDAWNICTWO NAUKOWE UNIWERSYTETU MIKOŁAJA KOPERNIKA TORUŃ 2008
SPIS TREŚCI Wstęp 9 Rozdział 1. - Józef Maria Hoene-Wroński - pionier ekonomii matematycznej w Polsce 17 1.1. Józef Maria Hoene-Wroński w nauce polskiej 17 1.2. Biografia J.M. Hoene-Wrońskiego 23 1.3. Dzieła ekonomiczne J.M. Hoene-Wrońskiego - ogólna charakterystyka 32 1.4. Odkrycie J.M. Hoene-Wrońskiego jako ekonomisty 35 1.5. Przedmiot ekonomii społecznej i teoria wartości J.M. Hoene-Wrońskiego 46 1.6. Analiza systemów ekonomicznych 51 1.6.1. System merkantylny 52 1.6.2. Fizjokratyzm 57 1.6.3. System naukowy ekonomii politycznej Adama Smitha 61 1.7. System dynamiczny J.M. Hoene-Wrońskiego 65 1.7.1. Warunki gospodarowania, czyli elementy gospodarki społecznej 66 1.7.2. Prawa ekonomii dynamicznej 71 1.7.3. Wydajność ekonomiczna 71 1.7.4. Zysk społeczny i potęga społeczna 73 1.7.5. Wzrost gospodarczy 73 1.7.6. Podział ekonomiczny i konkurencja ekonomiczna 77 1.7.7. Powrót ekonomiczny 78 1.7.8. Dyskonto społeczne, procent społeczny i mienie społeczne 79 1.7.9. Prawa podziału zysku społecznego 80 1.7.10. Pomyślność społeczna 87 1.7.11. Wpływ systemów prawno-politycznych na podział zysku społecznego 88 1.7.11.1. Ekonomiczne skutki istnienia zasady zwierzchności ludzkiej 88 1.7.11.2. Ekonomiczne skutki prawodawczej zwierzchności moralnej 92
1.7.11.3. Skutki utożsamiania prawodawczej zwierzchności ludzkiej ze zwierzchnością moralną za pomocą zwierzchności rozumowej 92 1.8. Krytyka idei socjalistycznych 94 1.9. Rola państwa w gospodarce 95 1.10. Podsumowanie 97 Rozdział 2 n Zygmunt Rewkowski - pionier optymalizacji procesów gospodarczych 103 2.1. Droga życiowa Zygmunta Rewkowskiego 104 2.2. Dojrzewanie koncepcji i modyfikacja prac ekonomicznych 114 2.3. Historia nauki o Z. Rewkowskim 116 2.4. Zagadnienia teorii statystyki 122 2.4.1. Sposoby wyznaczania przeciętnych, ich rodzaje i właściwości... 122 2.4.2. Eliminacja błędów obserwacji 127 2.5. Ogólna teoria robót oraz teoria ceny 137 2.5.1. Pojęcia ogólne dotyczące przedsięwzięć gospodarczych 137 2.5.2. Rodzaje wydatków i ich rozbiór 138 2.5.3. Analiza prac zwyczajnych oraz prac fabrycznych 146 2.5.4. Wyznaczanie minimum ceny oraz optimum czasu pracy 148 2.5.5. Twierdzenia ekonomii politycznej o cenie towaru 155 2.5.6. Analiza współczynników ogólnego równania ceny 157 2.5.7. Uwagi krytyczne do koncepcji i odpowiedź Z. Rewkowskiego... 160 2.6. Zastosowanie ogólnej teorii przedsięwzięć gospodarczych w bankowości 162 2.6.1. Specyfika działalności bankowej 163 2.6.2. Minimalizacja wydatków bankowych 165 2.6.3. Optymalne rozmiary udzielanych pożyczek 169 2.7. Podsumowanie 172 Rozdział 3 Leon Winiarski - propagator metody matematycznej w ekonomii 179 3.1. Socjologia i literaturoznawstwo Leona Winiarskiego w ocenie historyków nauki 179 3.2. Życie i dzieło L. Winiarskiego 189 3.3. Zainteresowanie twórczością ekonomiczną L. Winiarskiego 197 3.4. Chroniczna nadprodukcja w krajach przemysłowych 201 3.5. Rozwój kapitalizmu w Anglii 206 3.6. Ekonomiczne poglądy Johanna Karola Rodbertusa 219 3.6.1. Teoria renty 220 3.6.2. Kryzysy gospodarcze 223 3.6.3. Postulaty reform społeczno-gospodarczych 223 3.6.4. Znaczenie teorii J.K. Rodbertusa 224 3.7. Szkoła matematyczna w ekonomii i jej komponenty 226
3.7.1. Twórcy nowej" ekonomii 227 3.7.2. Metoda matematyczna 228 3.7.3. Użyteczność i teoria wartości 229 3.7.4. Teoria wymiany 233 3.7.5. Teoria produkcji 236 3.7.6. Teoria kapitalizacji 241 3.7.7. Teoria równowagi ogólnej 243 3.7.8. Znaczenie systemu L. Walrasa 246 3.8. Rewizja marksizmu 248 3.8.1. Teorie wartości i wartości dodatkowej 248 3.8.2. Prawo zniżkowej tendencji stopy zysku 252 3.8.3. Kapitał handlowy 254 3.8.4. Dochody czynników produkcji 256 3.9. Przegląd literatury ekonomicznej 258 3.9.1. Literatura angielska 259 3.9.2. Teoria renty A. Marshalla 262 3.9.3. Tworzenie kapitału i jego dochód 263 3.9.4. Literatura francuska 264 3.9.5. Zastosowanie psychologii w ekonomii 266 3.9.6. Nowe prace ekonomistów amerykańskich 269 3.10. Podsumowanie 271 Rozdział 4 Władysław Marian Zawadzki - przedstawiciel i pierwszy historyk ekonomii matematycznej 279 4.1. Biografia Władysława Mariana Zawadzkiego 281 4.2. Dorobek naukowy W.M. Zawadzkiego w ocenie polskich ekonomistów 292 4.3. Ekonomia matematyczna i jej wpływ na rozwój nauki ekonomii 310 4.3.1. Ekonomia teoretyczna i ekonomia opisowa 310 4.3.2. Argumenty na rzecz ekonomii matematycznej 312 4.3.3. Początki matematyzacji ekonomii 314 4.3.4. Antoine Augustin Cournot i narodziny ekonomii matematycznej 319 4.3.5. Teoria użyteczności krańcowej oraz teorie pochodne 325 4.3.6. Teoria ogólnej równowagi ekonomicznej L. Walrasa 333 4.3.7. Teoria wyborów i równowaga konsumenta 337 4.3.8. Równowaga ogólna przy stałej ilości dóbr konsumpcyjnych 343 4.3.9. Równowaga produkcji 346 4.3.9.1. Równowaga produkcji towarów według L. Walrasa 346 4.3.9.2. Równowaga produkcji w ujęciu V. Pareto 348 4.3.9.3. Analiza współczynników produkcji 350 4.3.10. Zagadnienie kapitalizacji 351 4.3.11. Teoria pieniądza 354 4.3.12. Twierdzenie o maksimum użyteczności V. Pareto 355
4.3.13. Wyznaczanie równowagi za pomocą krzywych podaży i popytu... 356 4.3.14. Korzyści ze stosowania matematyki w rozważaniach ekonomicznych 361 4.3.15. Rozwój ekonomii matematycznej do 1937 r 364 4.3.16. Poziom cen równowagi 367 4.4. Teorie wartości - krytyka i postulat ich odrzucenia 374 4.5. Teoria produkcji W.M. Zawadzkiego 380 4.5.1. Podstawowe warunki produkcji 380 4.5.2. Warunki prawidłowości w poszczególnyelttypach produkcji 384 4.6. Marnotrawstwo zasobów i kryzys gospodarczy w Polsce 400 4.7. Niedorozwój polskiej ekonomii 405 4.8. Równowaga ekonomiczna 406 4.9. Problemy pomiaru bogactwa społecznego 410 4.10. Polityka socjalna, jej cele i rodzaje : 412 4.11. Uzasadnienie polityki budżetowej prowadzonej w latach 1931 1935... 417 4.12. Zagadnienia pieniężne 429 4.12.1. Teorie pieniądza 429 4.12.2. Polityka monetarna 435 4.12.3. Deflacja 439 4.12.4. Znaczenie banków w gospodarce narodowej 441 4.13. Przedmowy i recenzje 445 4.14. Podsumowanie 453 Uwagi końcowe 465 Bibliografia 475 Precursors of mathematical economics in Poland. Summary 497