SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY

KOMISJA EUROPEJSKA Bruksela, dnia 16.8.2013 COM(2013) 593 final SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY dotyczące wdrażania środków na rzecz sektora pszczelarskiego określonych w rozporządzeniu Rady (WE) nr 1234/2007 PL PL

SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY dotyczące wdrażania środków na rzecz sektora pszczelarskiego określonych w rozporządzeniu Rady (WE) nr 1234/2007 1. WPROWADZENIE W art. 184 rozporządzenia Rady (WE) nr 1234/2007 ustanawiającego wspólną organizację rynków rolnych oraz przepisy szczegółowe dotyczące niektórych produktów rolnych ( rozporządzenia o jednolitej wspólnej organizacji rynku ) 1 stwierdza się, że co trzy lata Parlamentowi Europejskiemu i Radzie należy przedstawić sprawozdanie dotyczące wprowadzania w życie środków dotyczących sektora pszczelarskiego określonych w art. 105 i kolejnych artykułach tego rozporządzenia. Niniejsze sprawozdanie stanowi wypełnienie tego obowiązku i obejmuje lata 2009/2010, 2010/2011 i 2011/2012. Okres ten obejmuje ostatni rok poprzednich trzyletnich programów pszczelarskich (2008-2010) oraz pierwsze dwa lata bieżącego programu (2011-2013). Niniejszy dokument jest piątym sprawozdaniem Komisji dotyczącym wprowadzania w życie krajowych programów pszczelarskich w państwach członkowskich. Czwarte sprawozdanie COM(2010)267 final 2 przyjęto w maju 2010 r. i obejmowało ono poprzednie trzy lata wdrażania rozporządzenia Rady (WE) nr 1234/2007. Wszystkie państwa członkowskie zgłosiły krajowy program pszczelarski w odniesieniu do okresów 2008-2010 i 2011-2013. To wskazuje na duże zainteresowanie państw członkowskich oraz na potrzeby europejskiego pszczelarstwa, które jest małym sektorem zdominowanym przez pszczelarzy niezawodowych, stającym wobec poważnych wyzwań wynikających w szczególności ze strat rodzin pszczelich, zwiększonych kosztów produkcji i taniego przywozu. W 2012 r. Komisja zwróciła się o dokonanie zewnętrznej oceny środków na rzecz sektora pszczelarskiego. Niniejsze sprawozdanie zawiera główne rezultaty tej oceny. 2. METODOLOGIA Podstawą niniejszego sprawozdania są następujące źródła informacji: krajowe programy pszczelarskie zgłoszone Komisji przez 27 państw członkowskich za lata 2008-2010 i 2011-2013 przewidziane w art. 105 rozporządzenia o jednolitej wspólnej organizacji rynku oraz art. 1 rozporządzenia Komisji (WE) nr 917/2004 3 w sprawie szczegółowych zasad wykonania rozporządzenia Rady (WE) nr 1234/2007, dotyczące środków mających na celu poprawę warunków produkcji i wprowadzania do obrotu produktów pszczelarskich. Krajowe programy obejmują analizę struktury sektora pszczelarskiego określoną w art. 1 i 9 rozporządzenia (WE) nr 917/2004; 1 2 3 Dz.U. L 299 z 16.11.2007, s. 1. http://eur-lex.europa.eu/lexuriserv/lexuriserv.do?uri=com:2010:0267:fin:pl:pdf. Dz.U. L 163 z 30.4.2004, s. 83. PL 2 PL

wydatki państw członkowskich związane ze środkami podejmowanymi w ramach programów pszczelarskich zgodnie z art. 108 rozporządzenia o jednolitej wspólnej organizacji rynku; dane dotyczące produkcji miodu i międzynarodowego handlu miodem pozyskane z baz danych EUROSTAT, COMEXT i FAO; dane pochodzące z państw członkowskich i europejskiego sektora pszczelarskiego; badanie przeprowadzone przez zewnętrznego konsultanta dotyczące oceny środków na rzecz sektora pszczelarskiego 4. Szczegółowe dane liczbowe i tabele zbiorcze dotyczące rynku miodu oraz programów pszczelarskich są dostępne na stronie internetowej Komisji 5. 3. SYTUACJA NA RYNKU W SEKTORZE PSZCZELARSKIM 3.1. Rynek światowy 3.1.1. Produkcja Zgodnie z danymi FAO światowa produkcja miodu w 2011 r. wynosiła 1 636 000 ton. Wielkość produkcji rośnie w wolnym, ale stałym tempie na przestrzeni ostatnich dziesięciu lat, z dwoma wyjątkami w latach 2007 i 2009. Największym producentem miodu są Chiny, wytwarzając 446 000 ton, co stanowi 27,3 % produkcji światowej; na drugim miejscu znajduje się UE produkująca 217 000 ton (13,3 %). Innymi głównymi producentami są Turcja, gdzie produkcja stale wzrasta, Ukraina i Stany Zjednoczone. Udział Ameryki Środkowej i Południowej zmniejszył się w szczególności ze względu na znaczny spadek produkcji w Argentynie od 2005 r. 3.1.2. Handel Zgodnie z danymi z FAO i COMEXT około jedna piąta światowej produkcji miodu jest przedmiotem handlu na rynku międzynarodowym. Od kilku lat światowy wywóz oscyluje między 300 000 do 360 000 ton; w 2011 r. wynosił 335 000 ton. Chiny zwiększyły wielkość swojego wywozu i przez ostatnie cztery lata były największym na świecie eksporterem, wywożąc około 100 000 ton w 2011 r. Na drugim miejscu pod względem wielkości wywozu znajduje się Argentyna, jednak wywożone przez nią ilości zmniejszają się, a w 2011 r. wielkość jej wywozu wyniosła około 72 000 ton. UE i USA są dwoma głównymi importerami miodu. 3.2. Rynek UE 3.2.1. Produkcja Zgodnie z danymi EUROSTATU produkcja miodu w UE w 2011 r. wynosiła 217 366 ton. W ciągu ostatnich dziesięciu lat unijna produkcja nieznacznie wzrosła 4 5 http://ec.europa.eu/agriculture/evaluation/market-and-income-reports/index_en.htm. http://wcmcom-ec-europa-eu-wip.wcm3vue.cec.eu.int:8080/agriculture/honey/index_en.htm PL 3 PL

(+6 % od 2010 r.), przy czym dodatnie i ujemne zmiany roczne zależały od warunków pogodowych. Cena sprzedaży miodu zależy od rodzaju i jakości miodu oraz od kanału sprzedaży; miód stołowy (stanowiący 85 % miodu sprzedawanego w UE) osiąga ceny wyższe niż miód przemysłowy, wyższe ceny osiągają też miody jednokwiatowe. Jeżeli chodzi o kanały sprzedaży, pszczelarze uzyskują najwyższą cenę, sprzedając miód bezpośrednio konsumentom; drugą najkorzystniejszą opcją jest sprzedawanie miodu kondycjonowanego detalistom, a na trzecim miejscu jest sprzedaż podmiotom pakującym i dystrybutorom. Większość miodu z UE jest sprzedawana przez pszczelarzy bezpośrednio konsumentom; ma to również związek z tym, że w większości państw członkowskich pszczelarstwo ma w znacznym stopniu charakter niezawodowy. Istnieją jednak pewne różnice pod względem kanałów sprzedaży w UE; na przykład w Hiszpanii przeważająca część produkcji jest sprzedawana podmiotom sektora przetwórstwa / pakowania, przy wyższym poziomie profesjonalizacji tamtejszego sektora. 3.2.2. Handel UE jest importerem netto miodu, ponieważ unijna produkcja pokrywa jedynie 61,6 % spożycia w UE. Poziom spożycia jest od lat dość stabilny, a jego wartość średnia wynosi około 0,70 kg/osobę. Trzech głównych producentów miodu w UE to Hiszpania, Niemcy i Rumunia, a wielkość ich produkcji w 2011 r. wynosiła, odpowiednio, 34 000, 25 831 i 24 127 ton. Innymi państwami członkowskimi produkującymi znaczne ilości miodu są Węgry (19 800 ton), Francja (16 000 ton), Grecja (14 300 ton) i Polska (13 369 ton). Od roku 2000 przywóz miodu do UE waha się między 120 000 a 150 000 ton. W 2012 roku wielkość przywozu miodu do Unii Europejskiej wyniosła 149 248 ton, w tym głównie z Chin (63 961 ton, co stanowiło 43 % całkowitego przywozu) oraz z Argentyny (22 344 ton). Udział przywozu z Chin stale wzrastał od 2008 r. ze względu na bardzo niską cenę, podczas gdy równolegle udział przywozu z Argentyny malał. Trzecim pod względem wielkości przywozu dostawcą jest Meksyk dostarczający 21 249 ton, a czwartym Ukraina dostarczająca 8 949 ton. Niemcy są państwem członkowskim o największej ilości przywozu miodu, która w 2012 r. stanowiła ponad jedną trzecią całkowitej wielkości przywozu. Średnia wartość jednostkowa przywozu miodu do UE wzrosła od 2010 r. i osiągnęła w 2012 r. poziom 2,08 EUR/kg. Miód chiński charakteryzuje najniższa wartość jednostkowa na poziomie 1,44 EUR/kg. Średnie wartości jednostkowe przywozu miodu w przypadku innych głównych dostawców do UE wynoszą 1,83 EUR/kg w przypadku Ukrainy, 2,23 EUR/kg w przypadku Argentyny i 2,44 EUR/kg w przypadku Meksyku. Wywóz z UE wzrósł od 2010 r., osiągając wielkość 14 275 ton w 2012 r. (+33 %). Jednak wciąż wynosi on mniej niż 7 % produkcji. Główne kraje przeznaczenia unijnego wywozu nie zmieniły się od 2010 r. i są to Szwajcaria, Japonia, Arabia Saudyjska i USA. Głównymi eksporterami z UE są Niemcy i Hiszpania; państwa te łącznie odpowiadają za ponad połowę wywozu z Unii. PL 4 PL

Średnia wartość jednostkowa wywozu miodu z UE stale wzrastała od 2010 r., osiągając w 2012 r. poziom 5,14 EUR/kg. W konsekwencji znacznie zwiększyła się różnica pomiędzy wartościami jednostkowymi przywozu i wywozu, która wynosi około 3 EUR/kg. Tę różnicę wartości można wyjaśnić faktem, że wywóz z UE składa się głównie z wysokiej jakości miodu pakowanego, natomiast przywóz obejmuje duże ilości tańszego miodu w dużych zbiornikach używanego do mieszania i na potrzeby przemysłu spożywczego. 4. WDRAŻANIE KRAJOWYCH PROGRAMÓW PSZCZELARSKICH 4.1. Cele i kwalifikujące się środki Celem ogólnym programu jest poprawa ogólnych warunków produkcji i wprowadzania do obrotu produktów pszczelarskich w Unii. Do pomocy kwalifikuje się sześć środków o szczegółowych celach, które można uwzględniać w krajowych programach pszczelarskich państw członkowskich; środki te są wymienione w art. 106 rozporządzenia o jednolitej wspólnej organizacji rynku i nie uległy one zmianie od ostatniego sprawozdania. Pomoc techniczna ma na celu zwiększenie wydajności produkcji i wprowadzania do obrotu poprzez wprowadzanie lepszych technik. Obejmuje ona organizację podstawowych kursów dla osób rozpoczynających działalność i kontynuację kształcenia dla doświadczonych pszczelarzy i osób odpowiedzialnych za zrzeszenia i spółdzielnie; szkolenia dotyczą w szczególności takich dziedzin, jak hodowla i zapobieganie chorobom, zbiór i pakowanie, przechowywanie i transport miodu oraz wprowadzanie do obrotu. Dzięki pasiekom szkoleniowym i sieci konsultantów / techników pszczelarskich możliwe jest upowszechnianie praktycznej wiedzy technicznej. Środek ten może również być wykorzystany w celu wsparcia modernizacji sektora poprzez zakup przez pszczelarzy sprzętu do ekstrakcji miodu. Zwalczanie warrozy ma na celu kontrolę zarażeń pszczół tą endemiczną chorobą pasożytniczą. Warroza jest wywoływana przez roztocz, który osłabia układ odpornościowy pszczół i zwiększa wtórne zarażenia pszczół wirusami. Warroza powoduje znaczne zmniejszenie zbioru miodu w UE i prowadzi do strat w rodzinach pszczelich, jeżeli nie stosuje się żadnego leczenia. Jako że całkowite zwalczenie warrozy nie jest możliwe, jedynym sposobem uniknięcia konsekwencji tej choroby jest leczenie pszczół zatwierdzonymi metodami i produktami. Konieczne jest zapewnienie środków finansowych na wsparcie producentów ponoszących wydatki na leczenie pszczół w odpowiedni sposób (przy użyciu produktów i sprzętu, na przykład sieci kryjących). Pomoc na racjonalizację sezonowego przenoszenia uli ma na celu wsparcie zarządzania przemieszczaniem uli na terytorium Unii oraz zapewnienia pszczelarzom miejsc podczas pory kwitnienia. Zarządzaniu sezonowym przenoszeniem uli mogą sprzyjać takie środki, jak identyfikacja uli i ramek, rejestr sezonowego przenoszenia uli, inwestycje w materiały służące do sezonowego przenoszenia uli oraz opracowywanie map pożytków. W kilku państwach członkowskich sezonowe przenoszenie uli ma zasadnicze znaczenie dla zaspokajania potrzeb żywieniowych pszczół i zapewnienia zapylania roślin. Środki wspierające przeprowadzanie analiz miodu mają na celu poprawę wprowadzania miodu do obrotu. Finansowanie analiz miodu pozwala pszczelarzom zagwarantować, że miód wprowadzony do obrotu ma właściwości fizykochemiczne PL 5 PL

określone w dyrektywie 2001/110/WE odnoszącej się do miodu 6 ; dzięki analizom pochodzenia botanicznego miodu pszczelarze zdobywają dokładną wiedzę o zebranym miodzie i mogą oni uzyskiwać wyższą cenę za swój produkt. Wsparcie finansowe na analizy miodu ma zasadnicze znaczenie dla udostępnienia tej usługi dużej liczbie pszczelarzy. Zasiedlanie uli umożliwia rekompensatę strat pszczół, a tym samym zapobiega stratom produkcji; środek ten może obejmować finansowanie działań wspierających produkcję matek pszczelich lub zakup rodzin pszczelich. Przewidziana w ramach wspomnianego rozporządzenia możliwość włączenia do programów miodowych szczegółowych projektów badań stosowanych w zakresie poprawy jakości miodu i rozpowszechnianie wyników takich projektów mogą przyczynić się do zwiększenia wiedzy producentów w zakresie szczegółowych praktyk pszczelarskich. 4.2. Spis uli i pszczelarzy Zgodnie z art. 1 i 9 rozporządzenia (WE) nr 917/2004 państwa członkowskie przekazały informacje dotyczące struktury sektora pszczelarskiego w kontekście programów na lata 2011-2013. Zgodnie z tymi danymi całkowita liczba pszczelarzy w UE w 2010 r. wynosiła 506 038, z czego jedynie 5,2 % (26 318) uznano za pszczelarzy zawodowych (posiadających ponad 150 uli). W 2010 r. całkowita liczba uli w UE wynosiła około 14 milionów (13 985 091), z czego około 6 milionów (5 659551) należy do pszczelarzy zawodowych, którzy posiadają zatem 40 % uli. Należy zwrócić uwagę, że wobec braku prawnego obowiązku rejestracji uli na poziomie UE gromadzenie danych dotyczących całkowitej liczby uli nie jest zharmonizowane wśród państw członkowskich i może wiązać się z brakiem dokładności. Pomimo że odsetek pszczelarzy zawodowych i liczba zarządzanych przez nich uli wzrosły od roku 2007 (33 % liczby uli), sektor wciąż w dużym stopniu składa się z pszczelarzy niezawodowych. Poziom profesjonalizacji w UE jest na ogół niski, jednak między poszczególnymi państwami członkowskimi mogą wstępować duże różnice; na przykład w Niemczech ponad 99 % pszczelarzy to pszczelarze niezawodowi, natomiast w Hiszpanii pszczelarze zawodowi stanowią 23 %. W 2010 r. liczba uli w UE wzrosła o 3 % (382 372) w porównaniu ze spisem z 2007 r. Według pszczelarzy wzrost ten jest konieczny, aby zrekompensować śmiertelność pszczół. Wiązał się on jednak również ze zwiększeniem w tym samym okresie produkcji miodu o 6 %. Pięć państw członkowskich z największą liczbą uli to Hiszpania (19,3 %), Grecja (11,8 %), Francja (10,5 %), Rumunia (10 %) i Włochy (8,8 %). Jednak państwa z większą liczbą uli nie zawsze są państwami o wyższym poziomie produkcji miodu. Można to wyjaśnić różnicami środowiskowymi (klimatem, ilościami nektaru, liczebnością rodzin pszczelich itp.) oraz brakiem zharmonizowanej na poziomie UE metody monitorowania liczby uli, co prowadzi do bardzo dużych różnic w wielkości zbiorów na ul między poszczególnymi państwami członkowskimi (od 9 do 51 kg w 2001 r. w UE). W rezultacie Niemcy mają mniejszą liczbę uli (5,6 %) niż Grecja, Włochy, Francja i Rumunia, ale produkują więcej miodu niż każde z tych państw z 6 Dz.U. L 10 z 12.1.2002, s. 47. PL 6 PL

powodu większych plonów (do 37,2 kg na ul w 2011 r.). Węgry również mają wysokie plony w przeliczeniu na ul (27,4 kg w 2010 r.) i dlatego są czwartym pod względem wielkości produkcji państwem w UE, pomimo że w państwie tym znajduje się jedynie 7,1 % uli. 4.3. Przydział wydatków 4.3.1. Budżet w podziale na państwa członkowskie Zgodnie z art. 108 rozporządzenia o jednolitej wspólnej organizacji rynku Unia zapewnia częściowe finansowanie programów pszczelarskich w wysokości 50 % wydatków poniesionych przez państwa członkowskie. Należy zwrócić uwagę, że od 2007 r. zwiększono roczne środki UE przeznaczone dla sektora pszczelarskiego w celu uwzględnienia rosnącej liczby uli i zwiększających się potrzeb sektora pszczelarskiego. W 2011 r. roczny budżet zwiększono do 32 mln EUR. Zgodnie z wymogiem określonym w art. 2 rozporządzenia (WE) nr 917/2004 państwa członkowskie zgłaszają Komisji swoje krajowe programy pszczelarskie do dnia 15 kwietnia raz na trzy lata (zgłoszenia w 2010 r. dotyczyły programów obejmujących lata 2011, 2012 i 2013). Na postawie prognoz państw członkowskich dotyczących wydatków ujętych w ich krajowych programach pszczelarskich dostępne środki unijne (32 mln EUR rocznie na okres 2011-2013) są dzielone w zależności od udziału każdego państwa członkowskiego w całkowitej liczbie uli w UE, jednak przyznane środki nie mogą przekraczać poziomu 50 % zaprogramowanych wydatków w odniesieniu do każdego państwa członkowskiego. Gdy połowa wydatków przewidziana w programie krajowym wynosi mniej niż kwota odpowiadająca liczbie uli, pozostałe dostępne środki są rozdzielane wśród państw członkowskich, w przypadku których oczekiwane wydatki przekraczają ich proporcjonalny udział w budżecie (zgodnie z art. 3 rozporządzenia (WE) nr 917/2004). Całkowite liczby uli w każdym państwie członkowskim i w Unii są uaktualniane i publikowane co trzy lata w załączniku I do rozporządzenia (WE) nr 917/2004. W 2011 r. sześć państw członkowskich (Bułgaria, Dania, Niemcy, Grecja, Finlandia i Szwecja) prognozowało wydatki na poziomie poniżej przypisanego im budżetu uzależnionego od liczby uli. Odpowiadająca różnicy kwota środków UE została rozdzielona wśród pozostałych państw członkowskich. W 2011 r. pięć państw członkowskich z największą liczbą uli uzyskało łączne środki odpowiadające 55 % dostępnego budżetu UE. Państwa członkowskie z największą liczbą uli korzystają zatem z programu w największym stopniu. 4.3.2. Wykonanie budżetu Zgodnie z przekazanymi przez państwa członkowskie danymi liczbowymi dotyczącymi realizacji budżetu w podziale na rodzaj środków ogólne współczynniki wykorzystania w 27 państwach członkowskich są bardzo wysokie (93 % w 2010 r., 89 % w 2011 r. i 89 % w 2012 r.). Obniżenie współczynnika wykonania między rokiem 2010 a 2011 można wyjaśnić faktem, że budżet przydzielony na program pszczelarski zwiększył się z 26,3 mln do 32 mln między tymi dwoma latami. Ogólnie rzecz ujmując, współczynnik jest zazwyczaj niższy w pierwszym roku programu i zwiększa się wraz ze zbliżaniem się roku trzeciego. PL 7 PL

W 2010 i 2011 r. najwięksi beneficjenci (Hiszpania (93 %, 84 %), Grecja (97 %, 92 %), Francja (90 %, 88 %), Włochy (96 %, 92 %) i Rumunia (100 %, 85 %)) byli bardzo skuteczni pod względem wykorzystania swoich budżetów. Tak było również w 2012 r. (Grecja (97 %), Francja (92 %), Włochy (93 %) i Rumunia (98%)), z wyjątkiem Hiszpanii, gdzie wykorzystano jedynie 69 % budżetu. 4.4. Poniesione wydatki w podziale na rodzaje działań i państwa członkowskie Analiza poniesionych wydatków jest oparta na danych liczbowych przekazywanych corocznie przez państwa członkowskie zgodnie z art. 6 ust. 2 rozporządzenia (WE) nr 917/2004. W latach 2010-2012 dwoma środkami, które uzyskały większe wsparcie, były kontrola warrozy oraz pomoc techniczna. Wydatki na te dwa środki były systematycznie największe i pozostawały stosunkowo stabilne w kolejnych programach, stanowiąc średnio 27-30 % w przypadku kontroli warrozy i 24-28 % w przypadku pomocy technicznej. W szczególności wszystkie państwa członkowskie stosowały w 2010 r. środki kontroli warrozy; świadczy to o tym, że warroza ma charakter endemiczny w UE i jest postrzegana jako główne zagrożenie dla przetrwania pszczół, co wynika z odpowiedzi na kwestionariusz zorganizowany przez laboratorium referencyjne UE ds. zdrowia pszczół 7. Wynika to również ze stosunkowo wysokich kosztów zwalczania roztocza varroa, które według pszczelarzy szacuje się na 10-20 % kosztów produkcji. Państwa członkowskie, które w największym stopniu wykorzystały ten środek, to Hiszpania, Węgry i Polska. Należy jednak zwrócić uwagę, że Grecja przestała stosować ten środek w 2011 r. i 2012 r. z powodu inflacji kosztów leczenia, odporności roztocza varroa na leczenie, ryzyka obecności pozostałości w produktach pszczelarskich oraz gorącego klimatu, który sprzyja rozwojowi jaj przez cały rok i trwałości roztocza varroa. Środki pomocy technicznej były wykorzystywane przez zdecydowaną większość państw członkowskich. Mając na uwadze liczbę pszczelarzy niezawodowych i zmieniające się warunki w sektorze, istnieje konieczność prowadzenia nieprzerwanych działań skupionych na upowszechnianiu informacji. Zarówno sektor pszczelarski, jak i państwa członkowskie uznają, że środki pomocy technicznej mają bardzo korzystne skutki dla produkcji. W latach 2011 i 2012 środek ten był stosowany przede wszystkim przez Włochy, Grecję, Francję, Niemcy, Republikę Czeską, Polskę i Hiszpanię. Należy zwrócić uwagę, że nastąpiły zmiany w przydziale wydatków na pomoc techniczną dla poszczególnych państw członkowskich pomiędzy dwoma programami pszczelarskimi: w 2010 r. Niderlandy, Bułgaria i Rumunia w ogóle nie wykorzystały tego środka, podczas gdy w 2011 i 2012 r. Bułgaria i Rumunia zaczęły go stosować. Pomiędzy 2010 r. a latami 2011-2012 Polska sześciokrotnie zwiększyła wydatki na pomoc techniczną. Między 2010 r. a latami 2011-2012 Hiszpania prawie dwukrotnie zwiększyła wydatki. Środki służące zapewnieniu racjonalizacji sezonowego przenoszenia uli pozostają trzecimi w kolejności najczęściej wspieranymi środkami, stanowiąc 16-20 % wydatków. Najczęściej środek ten stosują państwa południowoeuropejskie, na przykład Grecja, Hiszpania i Rumunia, o różnorodnej roślinności i długim okresie kwitnienia. Inne państwa członkowskie, na przykład Niemcy, wspierają sezonowe przenoszenie uli ze względu na jego znaczenie dla zapylenia. 7 http://ec.europa.eu/food/animal/liveanimals/bees/eu_ref_lab_bee_health_en.htm. PL 8 PL

Na czwartym miejscu znalazły się środki w zakresie zasiedlania uli. Na środki te wykorzystano 19 % wydatków w 2010 r., natomiast w 2012 r. odsetek ten zmniejszył się do 16 %. Stosowano je przede wszystkim w Rumunii, Bułgarii i Polsce. Organizacje pszczelarskie, które uczestniczą w opracowywaniu programów, są bardzo zainteresowane tymi środkami, które służą zrekompensowaniu strat w rodzinach pszczelich i rosnących cen rojów pszczelich. W sektorze pszczelarskim istnieje jednak przeświadczenie, że wsparcie zasiedlania uli jest w pewnym stopniu jedynie krótkoterminowym rozwiązaniem oraz że dalszych badań i działań wymagają przyczyny śmiertelności pszczół. Środki w zakresie badań stosowanych znalazły się na piątym miejscu (4-6 % wydatków). Francja jest w dalszym ciągu państwem członkowskim, które przeznacza największy budżet na badania stosowane, wynoszący około 1,4 mln w 2012 r.; stanowi to ponad połowę całkowitej kwoty przeznaczanej na ten środek w Unii. Na przykład środki w zakresie badań stosowanych wykorzystano we Francji na przeprowadzenie badania dotyczącego narażenia pszczół miodnych na systemowe pestycydy z grupy neonikotynoidów 8. Wreszcie wydatki na analizy miodu są najrzadziej stosowane przez państwa członkowskie i uległy one zmniejszeniu. W 2010 r. stanowiły one 6 % wydatków, następnie zmniejszyły się do 4 % w 2011 r. i do 3 % w 2012 r. Hiszpania, która była jednym z państw z największym budżetem na analizy miodu w latach 2007-2009, zmniejszyła swoje wydatki w 2010 r. i ponownie w 2011 r. i 2012 r. Polska również zmniejszyła swoje wydatki w latach 2010-2011, natomiast Bułgaria zwiększyła swoje wydatki w 2011 r. i 2012 r. w porównaniu z rokiem 2010. Te rozbieżności mogą wynikać z faktu, że po ustanowieniu sieci laboratoriów wydatki są mniej istotne. Należy zwrócić uwagę, że wsparcie analiz prowadzonych przez laboratoria ma szczególnie duże znaczenie dla podmiotów pakujących miód i prowadzących dystrybucję miodu, jako że umożliwia pszczelarzom internalizację tego kosztu. 5. OCENA ŚRODKÓW NA RZECZ SEKTORA PSZCZELARSKIEGO W 2012 r. Komisja zleciła zewnętrznemu konsultantowi przeprowadzenie oceny środków na rzecz sektora pszczelarskiego. W ramach badania oceniono: w jakim stopniu sześć przedmiotowych środków w programach pszczelarskich miało wpływ na produkcję miodu, wprowadzanie go do obrotu i handel nim oraz hodowlę żywych pszczół i handel nimi; w jakim stopniu środki te przyczyniły się do wsparcia działalności gospodarczej i dochodów zawodowych pszczelarzy; w jakim stopniu środki te przyczyniły się do stabilizacji ceny miodu. Badanie ukończono w lipcu 2013 r. W badaniu stwierdzono, że krajowe programy pszczelarskie przyczyniły się do stabilizacji poziomów produkcji miodu w UE w kontekście rosnących kosztów 8 A common pesticide decreases foraging success and survival in honey bees [Powszechny pestycyd ogranicza skuteczność żywienia i możliwość przeżycia pszczół miodnych] w Sciencexpress/http://sciencemag.org/content/early/recent/ 29March 2012/ Page 1/ 10.1126/science.1215039. PL 9 PL

produkcji, zagrożeń dla przetrwania pszczół oraz ostrej konkurencji międzynarodowej ze strony miodu importowanego z państw trzecich. Przedmiotowe środki przyczyniły się do powstrzymania gwałtownego wzrostu kosztów produkcji (w szczególności w przypadku leczenia warrozy i zasiedlania uli) oraz tym samym ograniczyły wpływ tych kosztów na dochody pszczelarzy. Wspomniane sześć środków uzupełnia się nawzajem; wnioski dotyczące skutków każdego poszczególnego środka należy starannie interpretować i powinny one uwzględniać efekty synergii istniejące między środkami. Wydajność działalności pszczelarskiej wzrosła wskutek wprowadzenia ulepszeń strukturalnych w sektorze poprzez pomoc techniczną, racjonalizację sezonowego przenoszenia uli, kontrolę warrozy, modernizację i mechanizację działalności pszczelarskiej, szkolenia i upowszechnianie informacji. Środki umożliwiły wsparcie produkcji wysokiej jakości miodu w UE oraz gwarantują, że produkcja na niższych poziomach pozostaje konkurencyjna. Wysoka jakość i wartość dodana miodu produkowanego w UE umożliwiają istnienie dużej różnicy między średnią wartością jednostkową wywozu miodu z UE a średnią ceną jednostkową przywozu miodu z państw trzecich. Ponadto środki miały pośredni pozytywny wpływ na rozwój obszarów wiejskich i na środowisko. Dzięki zmniejszeniu kosztów, wprowadzeniu ulepszeń strukturalnych i wsparciu dochodów pszczelarzy przyczyniono się do utrzymania działalności pszczelarskiej na obszarach wiejskich, co ma zasadnicze znaczenie dla zapylania i, tym samym, dla rolnictwa. Środki zachęcały również do bardziej zrównoważonych praktyk pszczelarskich w szczególności w odniesieniu do kontroli warrozy. Wreszcie w badaniu podkreślono, że sektor pszczelarski, przemysł miodowy i państwa członkowskie zgodnie uznają, że krajowe programy pszczelarskie są bardzo pożyteczne we wspieraniu tego sektora. W badaniu stwierdzono jednak, że można osiągnąć dalsze postępy poprzez optymalizację wykorzystania istniejących środków w celu promowania miodu, dalszego wspierania współpracy między pszczelarzami, usprawnienia upowszechniania informacji na temat projektów w zakresie badań stosowanych, różnicowania źródeł dochodów pszczelarzy poprzez rozwój produktów pszczelarskich o wysokiej wartości, na przykład mleczka pszczelego, pyłku i propolis. Mając na uwadze potrzeby sektora i krajowe dysproporcje wśród państw członkowskich, wykonawca zalecił również wyraźniejsze ukierunkowanie ze strony Unii w odniesieniu do programów pszczelarskich, jako że wybór konkretnych środków jest obecnie dokonywany na poziomie krajowym lub nawet regionalnym. Należy również szukać efektów synergii między unijnymi programami badawczymi a krajowymi badaniami stosowanymi, tak aby zapewnić lepsze powiązanie między wstępnymi projektami badawczymi a badaniami stosowanymi oraz aby unikać potencjalnego nakładania się działań. 6. UWAGI PAŃSTW CZŁONKOWSKICH I PRZEDSTAWICIELI SEKTORA W październiku 2012 r. Komisja wezwała państwa członkowskie i przedstawicieli sektora do przedstawienia uwag na temat programów pszczelarskich na potrzeby sporządzenia niniejszego sprawozdania. PL 10 PL

Ogólnie rzecz ujmując, co pokazało również badanie oceniające, państwa członkowskie wyraziły zadowolenie ze sposobu prowadzenie programów i opowiedziały się za ich kontynuacją, uznając przedmiotowe środki za dużą pomoc na rzecz pszczelarzy i produkcji miodu. Państwa członkowskie przedstawiły następujące uwagi dotyczące dostosowania tych środków: - Niemcy i Luksemburg zaproponowały zrównanie roku pszczelarskiego z rokiem kalendarzowym. Obecnie roczne zadania w ramach programów pszczelarskich są ustalane od 16 października każdego roku do 15 października roku następnego (art. 2 ust. 2 rozporządzenia (WE) nr 917/2004), natomiast środki kwalifikujące się do współfinansowania muszą zostać zrealizowane do dnia 31 sierpnia danego roku (art. 2 ust. 3 rozporządzenia (WE) nr 917/2004); dlatego też trudno jest finansować działania realizowane we wrześniu i w pierwszej połowie października. W przypadku programów pszczelarskich na lata 2014-2016 Komisja zamierza odnieść się do tej kwestii poprzez zaproponowanie zmiany dat realizacji środków określonych w rozporządzeniu (WE) nr 917/2004 w celu zagwarantowania, aby środki na rzecz pszczelarstwa mogły być realizowane przez cały rok. - Niemcy poprosiły o uproszczenie środków administracji i kontroli, jako że wymagane działania kontrolne wydają się nieproporcjonalne. Państwa członkowskie są odpowiedzialne za monitorowanie i ocenę programów. W rozporządzeniu (WE) nr 917/2004 zawarto obowiązek, aby państwa członkowskie zgłaszały te środki zgodnie z dokładnymi ramami czasowymi, jednak pozostawiono państwom członkowskim dużo elastyczności w zakresie wdrażania środków kontroli zgodnie z ogólną zasadą pomocniczości i oceny ryzyka. W przypadku programów pszczelarskich na lata 2014-2016 przekazywane Komisji zgłoszenia są uproszczone i wpisywane bezpośrednio do systemu informacji do celów zarządzania rynkiem rolnym oraz monitorowania go. - Niemcy zaproponowały wsparcie dodatkowych środków w zakresie pszczelarstwa, poprawy zdrowia pszczół, kontroli szkód spowodowanych warrozą, wprowadzania miodu do obrotu i kwiatów miodowych. Wszystkie te środki można już w pewnym stopniu wspierać w ramach obecnych programów pszczelarskich. Dodatkowe środki szczegółowe służące poprawie zdrowia pszczół 9 są finansowane przez UE poza programami pszczelarskimi. - W odniesieniu do pomocy technicznej Niemcy poprosiły o wyraźniejszy opis kwalifikowalności w odniesieniu do wsparcia w zakresie sprzętu dla pszczelarzy, na przykład w formie sporządzonego przez Komisję wykazu towarów kwalifikujących się do pomocy. Komisja uważa, że ustalona lista towarów wyeliminowałaby pewien zakres elastyczności niezbędnej do uwzględnienia zmienności struktur tego sektora w państwach członkowskich. Ponadto dokonywane przez pszczelarzy inwestycje można już finansować w ramach programów rozwoju obszarów wiejskich zawierających środki na modernizację i innowację gospodarstw rolnych. Ponadto Litwa zasugerowała udzielenie wsparcia na umożliwienie drobnym pszczelarzom odnowienia ich sprzętu do zbioru miodu i wytwarzania plastrów. Takiego wsparcia można już udzielać w ramach środków pomocy technicznej. W następstwie wezwania z października 2012 r. Komisja nie otrzymała żadnych pisemnych uwag od przedstawicieli sektora. Jednak zewnętrzny podmiot oceniający 9 http://ec.europa.eu/food/animal/liveanimals/bees/bee_health_en.htm. PL 11 PL

przeprowadził pełne konsultacje w sektorze poprzez analizę przykładów przeprowadzoną w czterech państwach członkowskich 10, rozmowy i internetowe ankiety oraz stwierdził, że wsparcie udzielone w ramach przedmiotowych środków było bardzo dobrze oceniane przez pszczelarzy i stowarzyszenia pszczelarzy, ponieważ umożliwiło ono obniżenie kosztów produkcji w sektorze borykającym się z trudnościami. Pszczelarze i stowarzyszenia pszczelarzy podkreślali jednak konieczność opracowania bardziej skutecznych sposobów zwalczania warrozy i ograniczenia kosztów ich realizacji. Zwrócili również uwagę, że pomimo iż środek w zakresie zasiedlania uli umożliwia częściowe zrekompensowanie strat w rodzinach pszczelich, jest on jedynie rozwiązaniem krótkoterminowym i że należy prowadzić badania i działania dotyczące przyczyn śmiertelności pszczół. 7. WNIOSKI Krajowe programy pszczelarskie mają na celu poprawę produkcji miodu i wprowadzania go do obrotu w Unii Europejskiej. We wszystkich państwach członkowskich zapewniają one bezpośrednie wsparcie na rzecz pszczelarstwa, które jest małym sektorem pod względem wielkości produkcji, ale ma istotne znaczenie dla rolnictwa ze względu na zapylanie. Zarówno z punktu widzenia państw członkowskich, jak i podmiotów gospodarczych krajowe programy pszczelarskie są korzystne dla sektora pszczelarskiego. Przewidziane w nich środki umożliwiają produkcję miodu wysokiej jakości w UE pomimo trudnych uwarunkowań obejmujących rosnące koszty produkcji, zagrożenia dla przetrwania pszczół i ostrą międzynarodową konkurencję ze strony taniego miodu importowanego z państw trzecich. W świetle informacji przedstawionych w niniejszym sprawozdaniu oraz wyników oceny środków na rzecz sektora pszczelarskiego Komisja nie planuje zmieniać wykazu środków kwalifikujących się do wsparcia pszczelarstwa określonych w rozporządzeniu Rady (WE) nr 1234/2007. Komisja zaproponuje jednak zmianę rozporządzenia wykonawczego (WE) nr 917/2004 w celu zagwarantowania, aby środki na rzecz sektora pszczelarskiego mogły być stosowane i finansowane przez cały rok oraz aby udoskonalić zarządzanie nimi. Ponadto Komisja będzie pracować na rzecz lepszej koordynacji między krajowymi projektami na rzecz badań stosowanych a unijnymi projektami badawczymi, tak aby optymalnie wykorzystywać ich wyniki oraz lepiej je upowszechniać w sektorze pszczelarskim. Wreszcie Komisja będzie dążyć do dalszego zwiększania efektywności istniejących środków poprzez szukanie potencjalnych efektów synergii między środkami na rzecz sektora pszczelarskiego a programami rozwoju obszarów wiejskich. Może to obejmować środki na rzecz rozwoju obszarów wiejskich, na przykład wspieranie młodych pszczelarzy w zakresie uruchamiania i modernizacji gospodarstw, oraz zastosowanie środków rolnośrodowiskowych w celu zwiększenia dostępności roślin miodonośnych dla pszczół miodnych. 10 W Hiszpanii, Niemczech, Grecji i na Węgrzech. PL 12 PL