Metodyka klasyfikacji fizycznogeograficznej obszaru województwa kujawsko-pomorskiego

Kot R., 2016, Metodyka klasyfikacji fizycznogeograficznej obszaru województwa kujawsko-pomorskiego. Problemy Ekologii Krajobrazu, T. XLI, 43 57. Metodyka klasyfikacji fizycznogeograficznej obszaru województwa kujawsko-pomorskiego Methodology of physico-geographical classification of the Kuyavian-Pomeranian Voivodeship Rafał Kot Wydział Nauk o Ziemi, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, ul. Lwowska 1, 87-100 Toruń e-mail : rafalkot@umk.pl Abstract : The article presents a methodology for physico-geographical classification of the Kuyavian-Pomeranian Voivodeship. A method and criteria to the delimitation of physico-geographical regions and types of natural landscapes are presented. The results of this procedure, in the form of maps at scales of 1 : 1 000 000 and 1 : 500 000, is provided in the Internet Atlas of Kuyavian-Pomeranian Voivodeship. A deductive approach and the method of leading factors has been applied throughout the work. The basic criteria of delimitation are relief ( origin, morphometry ), geology ( lithology and its genesis ) and land cover / land use. The paper discusses similarities to and distinctions from the existing regionalization, as well as corrections and adjustments to regionalization marked on maps. Słowa kluczowe : klasyfikacja jednostek przestrzennych, regionalizacja fizycznogeograficzna, typologia krajobrazu, województwo kujawsko-pomorskie Key words : classification of spatial units, physico-geographical regionalization, typology of landscape, Kuyavian-Pomeranian Voivodeship Wprowadzenie W naukach geograficznych porządkowanie jednostek przestrzennych określane jest klasyfikacją ( Richling, Solon 2011 ). Jest ona najczęściej prowadzona na podstawie typologii lub regionalizacji ( Richling 1992, Kot 2008, Richling, Solon 2011 ). Jednostki typologiczne są klasyfikowane na podstawie podobieństwa, a regionalne na podstawie odrębności ( indywidualizmu, różnic ). Zarówno jedne jak i drugie można delimitować dedukcyjnie lub indukcyjnie ( Richling 1992, Ostaszewska, 2002 ). Regiony fizycznogeograficzne oraz typy krajobrazów tworzą hierarchiczne systemy pól o różnej złożoności i wielkości ( Richling 1992, Malinowska

Rafał Kot i in. 2004, Richling i in. 2005 ). W ramach regionalizacji fizycznogeograficznej wypracowano wiele metod, które omówiono w literaturze ( porównaj Richling 1992, Richling, Solon 2011 ). Ostatnio problematyka ta została także omówiona w kontekście zastosowania GIS ( Kistowski, Szydłowski 2014 ). Podejścia do typologii krajobrazu, nie tylko w ujęciu nauk geograficznych, przedstawił J. Solon ( 2008 ). W geografii fizycznej, w typologii najczęściej wyróżniane są typy krajobrazu naturalnego ( Kondracki 1981, Richling, Solon 2011 ). Wydział Nauk o Ziemi Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu w ostatnim czasie wykonał aplikację Internetowy Atlas Województwa Kujawsko-Pomorskiego ( IAWKP ). W ramach tego opracowania, jednym z zadań było wydzielenie regionów fizycznogeograficznych oraz typów krajobrazu naturalnego. Głównym celem artykułu jest zaprezentowanie metodyki delimitacji tych jednostek przestrzennych oraz przedstawienie wyników uzyskanych na podstawie przyjętej procedury postępowania. Obszar badań, materiały Obszarem badań jest całe województwo kujawsko-pomorskie. Jest ono położone w północno-centralnej części kraju, a powstało po reformie administracyjnej w 1998 roku. Jego powierzchnia wynosi ponad 17 900 km 2. Wstępnym etapem prac nad delimitacją jednostek przestrzennych było zebranie publikacji, w których scharakteryzowano dwa stabilne komponenty, rzeźbę terenu i budowę geologiczną. Uwzględniono starsze, jak również najnowsze prace ( Niewiarowski 1968, Andrzejewski 1994, Molewski 1999, Weckwerth 2004, Niewiarowski, Weckwerth 2006, Andrzejewski, Weckwerth 2010 ). Źródłem informacji o tych komponentach były również mapy tematyczne ( Gilewska i in. 1980a, b, Karczewski 2007, Wysota i in. 2013, Molewski i in. 2015, Wysota i in. 2015 ) oraz załączniki kartograficzne w wybranych pracach ( Podgórski 1996, Molewski 1999 ). Wykorzystano także numeryczny model terenu o rozdzielczości ok. 90 m, przygotowany na potrzeby IAWKP oraz mapę pokrycia terenu ( EEA 2006, CLC 2006 ), której użyto podczas rozpoznania granic najszczegółowszych jednostek przestrzennych. Metodyka typologii krajobrazu naturalnego oraz regionalizacji fizycznogeograficznej W trakcie wydzielania regionów i krajobrazów zastosowano podejście dedukcyjne oraz metodę czynników przewodnich ( Richling 1992, Ostaszewska 2002, Richling, Solon 2011 ). Najpierw wydzielono duże jednostki przestrzenne, a następnie w ich granicach mniejsze. Czynnikami przewodnimi podziału były : budowa geologiczna, głównie litologia, rzeźba terenu a w niektórych przypadkach pokrycie terenu, w różny sposób uwzględniane w delimitacji poszczególnych jednostek. Ponadto w pracy istotne były podobieństwo ( w przypadku typologii ) i odrębność ( w przypadku regionalizacji ) budujących komponentów, wielkość form rzeźby terenu ( np. dolin ), wewnętrzna struktura ( wewnętrzne zróżnicowanie ) oraz skala opracowania. Wykonane typologie krajobrazów naturalnych, całości lub części obszaru badań, omówiono w pracy W. Niewiarowskiego i R. Kota ( 2011 ). Zaproponowane w tej publikacji kryteria i rozwiązania zastosowano 44

Metodyka klasyfikacji fizycznogeograficznej obszaru województwa kujawsko-pomorskiego także podczas typologii obszaru województwa. Wprowadzono tutaj także pewne zmiany i korekty. Typami krajobrazów najwyższej rangi są klasy, które wydzielono, podobnie jak w opracowaniu A. Richlinga ( 1992 ), na podstawie głównych cech ukształtowania rzeźby terenu. W granicach województwa występują dwie klasy : nizin oraz dolin i obniżeń. W obrębie klas wydzielono rodzaje ( Kot 2015a ). Kryterium ich rozpoznania stanowi geneza rzeźby terenu oraz utworów powierzchniowych. W granicach województwa wydzielono 7 rodzajów : glacjalne ( młodoglacjalne ), glacjalne ( staroglacjalne ), wodnolodowcowe, eoliczne, dolin rzecznych, dolin rynnowych, obniżeń. Gatunki krajobrazów naturalnych wydzielono na podstawie cech morfometrycznych, w obrębie rodzajów ( Kot 2015b ). Uwzględniono nie tylko cechy form wypukłych, ale także wklęsłych. Wydzielono krajobrazy akwalne, czyli należące do rodzaju dolin rzecznych gatunki niecek jeziornych i zbiorników oraz koryt rzecznych, a w rodzaju dolin rynnowych, gatunek niecek jeziornych. O uwzględnieniu ich w typologii, poza wymienionymi wcześniej kryteriami, zdecydowały także ich wielkość i struktura. Największe obiekty, jak na przykład Zbiornik Włocławski, Jezioro Gopło, Zbiornik Koronowski czy Wisła, odpowiadają gatunkom krajobrazu naturalnego. Odmiany krajobrazu naturalnego wydzielono w granicach gatunków. Kryteriami ich rozpoznania były typy pokrycia terenu / użytkowania ziemi, głównie lasy, użytki rolne i wody ( Kot 2015c ). Zastosowanie podejścia dedukcyjnego podczas wydzielania regionów skutkowało określoną procedurą postępowania. W granicach każdej jednostki wyższego rzędu uwzględniono abiotyczne kryteria delimitacji : rzeźbę terenu i litologię, oraz ich strukturę, rozpoznane w odpowiednim stopniu szczegółowości. Tak wydzielono mniejsze indywidualne fragmenty, czyli regiony niższego rzędu. W przypadku mikroregionów oraz niektórych mezoregionów odrębność litologiczno-morfologiczną dodatkowo podkreśla występowanie zwartych lasów, co może zostać uwzględnione w nazwie jednostki. Kryteria wydzielania oraz rozmieszczenie regionów wyższego rzędu, tj. obszaru, podobszaru, prowincji i podprowincji są podobne, jak w pracy J. Kondrackiego ( 1998 ). Nowsze rozpoznanie i ujęcie kryteriów umożliwiło doprecyzowanie przebiegów ich granic. Przykładem jest przebieg granic podprowincji fizycznogeograficznych, dla których przyjęto najnowszą linię ( w rzeczywistości strefę ) maksymalnego zasięgu zlodowacenia wisły. Makroregiony fizycznogeograficzne wydzielono na podstawie zróżnicowania genezy rzeźby terenu i budowy geologicznej w podprowincjach ( Kot 2015d ). Na podstawie nowych prac dokonano korekt. Granicę Pradoliny Toruńsko-Eberswaldzkiej zmodyfikowano uwzględniając najnowsze koncepcje ( Weckwerth 2004, Niewiarowski, Weckwerth 2006, Andrzejewski, Weckwerth 2010 ). W granicach makroregionów rozpoznano mezoregiony, a w granicach mezoregionów mikroregiony. Takie postępowanie wymaga dobrego rozpoznania obszaru badań, często opracowania odpowiednich materiałów kartograficznych, głównie map tematycznych w określonych skalach. To z kolei umożliwia uwzględnienie struktury i ustalenie przebiegu granic regionów niższego rzędu w obrębie regionu wyższego rzędu. Mezoregiony wydzielono głównie na podstawie szczegółowiej rozpoznanej genezy rzeźby terenu i litologii ( pojezierza, obszary sandrowe porośnięte borami ), także cech morfometrycznych ( dolina, równina ) lub innych cech struktury krajobrazu. Przykładowo, pasowy układ dolin rynnowych zdecydował o korekcie granicy Pojezierza Brodnickiego. Kształt doliny rzecznej Noteci spowodował zmianę przebiegu zachodniej granicy Równiny Inowrocławskiej i Pojezierza Kujawskiego. Struktura krajobrazu, czyli charakterystyczny układ dolin rzecznych i rynnowych, zdecydowały o wyznaczeniu nowego mezoregionu Pojezierza Żnińsko-Mogileńskiego. Wyznaczone 45

Rafał Kot granice mezoregionów, choć zaznaczone linią na mapie, w rzeczywistości mają charakter stref o różnej szerokości ( Kot 2015e ). Granice pomiędzy mezoregionami w obrębie dużych form wklęsłych ( Pradoliny Toruńsko-Eberswaldzkiej lub Doliny Dolnej Wisły ), wyznaczono w oparciu o cechy rzeźby terenu w charakterystycznych przewężeniach tych wielkich form, np. w okolicach Nakła nad Notecią. Mikroregiony fizycznogeograficzne wyróżniono w granicach mezoregionów ( Kot 2015f ). Podstawowymi kryteriami były głównie cechy morfometryczne ( pagórki, równina, kotlina, dolina ), pokrycie terenu ( głównie występowanie lasów ) oraz szczegółowiej niż w mezoregionach ujęte geneza rzeźby i litologia ( sandr, wysoczyzna, pojezierze ). Również tutaj zachowano zasadę, że granice mikroregionów w dużych dolinach ( np. w Dolinie Drwęcy ) wyznaczono w charakterystycznych przewężeniach, uwypuklając pewną morfologiczną odrębność charakterystycznych kotlinowatych rozszerzeń. Rozmieszczenie mikroregionów fizycznogeograficznych na tle podstawowych kryteriów ich delimitacji pokazano na rycinie 1. Występowanie lasów jest przede wszystkim odzwierciedleniem sprzyjających uwarunkowań siedliskowych, głównie litologii oraz określonej przeszłości obszaru. Ich występowanie dodatkowo podkreśla odrębność regionu, co widać wyraźnie np. w przypadku mezoregionu Doliny Brdy oraz mikroregionu Lasy Ostromeckie. W przypadku Doliny Brdy szata leśna wyraźnie podkreśla granice oraz indywidualizm kształtu ( pasowy przebieg ) i treści regionu. Zwarte lasy porastające piaszczyste terasy w okolicach Ostromecka podkreślają indywidualne i specyficzne cechy środowiska przyrodniczego oraz charakterystyczny półwyspowy kształt, które decydują o odrębności mikroregionu Lasy Ostromeckie. Typologia krajobrazu naturalnego województwa kujawsko-pomorskiego Mapy rodzajów i gatunków krajobrazów naturalnych wykonano w skali 1 : 1 000 000. Stworzona w skali 1 : 500 000 mapa odmian krajobrazów naturalnych zamieszczona w Internetowym Atlasie Województwa Kujawsko-Pomorskiego, zajęła w ogólnopolskim konkursie organizowanym przez Zarząd Stowarzyszenia Kartografów Polskich z Wrocławia, najwyższą lokatę i uzyskała tytuł Internetowej Mapy Roku 2014 / 2015 ( ryc. 2 ). Objaśnienia odmian oraz ich przynależność do gatunków, rodzajów i klas przedstawiono w tabeli 1. Regionalizacja fizycznogeograficzna województwa kujawsko-pomorskiego Dotychczas dla obszaru całego województwa lub jego fragmentów, wykonano szereg regionalizacji fizycznogeograficznych. Prace te realizowano różnymi metodami i w różnych skalach ( Krygowski 1956, 1961, Krażewska 1963, Bartkowski 1970, Galon 1973, 1984, Gacki, Szukalski 1982, Kondracki 1998, Richling i in. 2005, Andrzejewski, Kot 2006, Giętkowski 2008, Kot 2008, 2009 ). Regionalizacja fizycznogeograficzna województwa kujawsko-pomorskiego nawiązuje do podziału J. Kondrackiego ( 1998 ). Różni się ona przebiegiem niektórych granic mezoregionów ( ryc. 3 ) i makroregionów fizycznogeograficznych oraz uwzględnia nowe jednostki tej rangi zaproponowane przez autora ( ryc. 4 ). Poza tym nowością jest wydzielenie mikroregionów fizycznogeograficznych dla całego obszaru województwa ( ryc. 5 ). Podział hierarchiczny regionów nawiązuje do wcześniejszego opracowania ( Kondracki 1998 ). 46

Ryc. 1 Mikroregiony fizycznogeograficzne województwa kujawsko-pomorskiego ( Kot 2015f ) na tle kryteriów ich delimitacji, A numeryczny model wysokości, B budowa geologiczna ( według Wysoty i in. 2015 ), C typy pokrycia terenu Fig. 1 Physico-geographical microregions of the KuyavianPomeranian Voivodeship ( Kot 2015f ) on the background of delimitation criteria : A Digital Elevation Model ( DEM ), B geology ( according to Wysota i in. 2015 ), C land cover Metodyka klasyfikacji fizycznogeograficznej obszaru województwa kujawsko-pomorskiego 47

Ryc. 2. Odmiany krajobrazów naturalnych województwa kujawsko-pomorskiego, oznaczenia numerów patrz Tab. 1 ( Kot 2015c ) Fig. 2. Natural landscape variations of the Kuyavian-Pomeranian Voivodeship, numbers designation, see Tab. 1 ( Kot 2015c ) Rafał Kot 48

Ryc. 3. Mezoregiony fizycznogeograficzne województwa kujawsko-pomorskiego, A według J. Kondrackiego ( 1998 ), B według R. Kota ( 2015e ) Fig. 3. Physico-geographical mesoregions of the Kuyavian-Pomeranian Voivodeship, A according to J. Kondracki ( 1998 ), B according to R. Kot ( 2015e ) Metodyka klasyfikacji fizycznogeograficznej obszaru województwa kujawsko-pomorskiego 49

Ryc. 4. Mezoregiony ( Kot 2015e ) i mikroregiony ( Kot 2015f ) fizycznogeograficzne województwa kujawsko-pomorskiego Fig. 4. Physico-geographical mesoregions ( Kot 2015e ) and microregions ( Kot 2015f ) of the Kuyavian-Pomeranian Voivodeship Rafał Kot 50

Ryc. 5. Mikroregiony fizycznogeograficzne województwa kujawsko-pomorskiego ( Kot 2015f ) Fig. 5. Physico-geographical microregions of the Kuyavian-Pomeranian Voivodeship ( Kot 2015f ) Metodyka klasyfikacji fizycznogeograficznej obszaru województwa kujawsko-pomorskiego 51

Rafał Kot Tab. 1. Typy krajobrazu naturalnego w województwie kujawsko-pomorskim Tab. 1. Types of natural landscapes in the Kuyavian-Pomeranian Voivodeship Klasa Rodzaj Gatunek ( numer i nazwa ) 1 : 1 000 000 Odmiana Numer odmiany 1 : 500 000 płaskich równin morenowych, użytki rolne 1 płaskich równin morenowych, użytkowanie rolniczo-leśne 2 płaskich równin morenowych z licznymi rynnami, użytkowanie leśno-rolnicze 3 1 płaskich równin płaskich równin morenowych z licznymi rynnami, użytki rolne 4 płaskich równin morenowych z formami eolicznymi, użytkowanie rolniczo-leśne 5 płaskich równin erozyjnych wód roztopowych, użytki rolne 6 falistych równin morenowych, użytki rolne 7 falistych równin morenowych, lasy 8 2 falistych równin falistych równin morenowych, użytkowanie leśno-rolnicze 9 falistych równin morenowych z rynnami, użytki rolne 10 KRAJOBRAZY NIZIN glacjalne ( młodoglacjalne ) 3 wałowy 4 falisto-pagórkowaty falistych równin morenowych z rynnami, użytkowanie rolniczo-leśne 11 wałów drumlinowych, użytki rolne 12 wałów z erozji wód subglacjalnych, użytki rolne 13 falisto-pagórkowata z pagórkami morenowymi i pojedynczymi kemami, użytki rolne 14 falisto-pagórkowata z pagórkami morenowymi i pojedynczymi kemami, użytkowanie rolniczo-leśne 15 falisto-pagórkowato-wałowa z morenami martwego lodu i kemami, użytki rolne 16 5 falisto-pagórkowato- -wałowy falisto-pagórkowato-wałowa z morenami martwego lodu i kemami, użytkowanie leśno-rolnicze 17 falisto-pagórkowato-wałowa z morenami martwego lodu i kemami, lasy 18 zwartych pagórków i wałów moren czołowych, użytki rolne 19 6 pagórkowato-wałowy zwartych pagórków i wałów moren czołowych, użytkowanie rolniczo-leśne 20 zwartych pagórków i wałów moren czołowych, lasy 21 glacjalne ( staroglacjalne ) 7 równin płaskich płaskich równin morenowych, użytki rolne 22 płaskich równin morenowych, użytkowanie rolniczo-leśne 23 52

Metodyka klasyfikacji fizycznogeograficznej obszaru województwa kujawsko-pomorskiego Klasa KRAJOBRAZY NIZIN KRAJOBRAZY DOLIN I OBNIŻEŃ Rodzaj wodnolodowcowe eoliczne doliny rzeczne Gatunek ( numer i nazwa ) 1 : 1 000 000 8 równin płaskich i falistych 9 płaskich równin 10 wałowe i pagórkowate zwarte 11 zboczy dolin rzecznych 12 płaskich równin teras erozyjno- -akumulacyjnych 13 równinny teras erozyjno-akumulacyjnych z wałami i pagórkami wydmowymi 14 równinny terasy akumulacyjnej z wałami i pagórkami wydmowymi 15 płaskich równin zalewowych 16 niecek jeziornych i zbiorników Numer Odmiana odmiany 1 : 500 000 płaskich i falistych równin sandrowych, lasy 24 płaskich i falistych równin sandrowych, użytkowanie leśno-rolnicze lub rolniczo-leśne 25 płaskich i falistych równin sandrowych, bezleśne, użytki rolne 26 równin osadów zastoiskowych, użytki rolne 27 równin osadów zastoiskowych, użytkowanie rolniczo-leśne 28 równin osadów zastoiskowych, lasy 29 zwartych pagórków i wałów wydmowych na terasach nadzalewowych rzecznych i pradolinnych, lasy 30 zwartych pagórków i wałów wydmowych na terasach nadzalewowych rzecznych i pradolinnych, bezleśne, 31 z roślinnością murawową zwartych pagórków i wałów wydmowych na sandrach, lasy 32 wydm na wysoczyźnie morenowej, lasy 33 wydm na wysoczyźnie morenowej, użytkowanie leśno-rolnicze lub rolniczo-leśne 34 strefy zboczy dolin rzecznych, bezleśne 35 strefy zboczy dolin rzecznych, lasy 36 teras nadzalewowych erozyjno-akumulacyjnych, lasy 37 teras nadzalewowych erozyjno-akumulacyjnych, bezleśne 38 płaskich równin teras nadzalewowych, z rozproszonymi wydmami ( terasowo-wydmowy ), lasy 39 płaskich równin teras nadzalewowych, z rozproszonymi wydmami ( terasowo-wydmowy ), bezleśne 40 płaskiej równiny terasy nadzalewowej akumulacyjnej, z rozproszonymi wydmami ( terasowo-wydmowy ), lasy 41 płaskiej równiny terasy nadzalewowej akumulacyjnej, bezleśne 42 płaskiej równiny zalewowej, użytki rolne 43 płaskiej równiny zalewowej, lasy 44 stref przybrzeżnych jezior i zbiorników oraz płytkie jeziora i zbiorniki 45 otwartych wód jezior i zbiorników 46 17 koryt rzecznych szerokich i głębokich koryt rzecznych 47 53

Rafał Kot Klasa Rodzaj Gatunek ( numer i nazwa ) 1 : 1 000 000 Odmiana Numer odmiany 1 : 500 000 KRAJOBRAZY DOLIN I OBNIŻEŃ doliny rynnowe obniżeń 18 zboczy głębokich rynien subglacjalnych 19 teras i den rynien subglacjalnych z rzekami 20 niecek jeziornych 21 płaskich równin biogenicznych 22 obniżeń i równin po jeziorach wysokich zboczy rynien subglacjalnych, bezleśne ( użytki rolne, głównie pastwiska ) wysokich zboczy rynien subglacjalnych, lasy głównie liściaste 49 teras i den rynien subglacjalnych z rzekami, bezleśne, użytki rolne ( głównie łąki i pastwiska ) oraz wody 50 teras i den rynien subglacjalnych z rzekami, lasy głównie liściaste 51 stref przybrzeżnych dużych jezior oraz płytkie jeziora 52 otwartych wód jezior 53 płaskich równin biogenicznych, użytki rolne, głównie łąki i pastwiska 54 płaskich równin biogenicznych, lasy 55 równin i obniżeń po jeziorach, użytki rolne 56 równin i obniżeń po jeziorach, lasy 57 48 Wnioski Przeprowadzone postępowanie oraz stworzone na jego podstawie mapy, umożliwiają sformułowanie kilku konkluzji. Zastosowane podejście dedukcyjne oraz użyta metoda czynników przewodnich ma oczywiście wady ale także wiele zalet. Do wad należy pewien subiektywizm, zwłaszcza w kontekście roli i wyboru kryteriów delimitacji. Postępowanie prowadzone na zasadach eksperckich nie jest pracochłonne, a co najważniejsze może dawać dobre rezultaty. Tak wydzielane jednostki, zwłaszcza regiony fizycznogeograficzne, mogą znaleźć praktyczne zastosowanie. Dyskutowane i użyte w pracy rozwiązania pokazują, że w zakresie klasyfikacji fizycznogeograficznych nie wyjaśniono jeszcze wielu problemów ( porównaj Maciejowski 2009 ). Konieczne są prace w tym zakresie w skali całego kraju oraz we współpracy z krajami sąsiednimi. Uzasadnione wydaje się rozpoczęcie prac od weryfikacji już istniejących podziałów. Konieczne jest uzupełnienie podziału o jednostki niższego rzędu np. odmiany krajobrazu i mikroregiony oraz ujednolicenie procedur ich delimitacji w skali całej Polski. Warto ustalić podobną rangę oraz przemyśleć kryteria ustalenia powierzchni mezoregionów i mikroregionów na różnych obszarach ( niziny, wyżyny czy góry ). Takie działania mogą przyczynić się do zwiększenia możliwości ich aplikacji, na przykład w audycie krajobrazowym. Dobrym przykładem tego problemu jest porównanie rangi i wielkości mikroregionów fizycznogeograficznych wydzielonych w pracy Richlinga ( 1985 ) oraz mikroregionów w pracy Gackiego i Szukalskiego ( 1982 ). Powinna zostać również opracowana definicja mikroregionu fizycznogeograficznego. Przedstawione i krótko omówione w niniejszym artykule, wybrane problemy i rozwiązania, mogą być głosem w dyskusji nad jak się okazuje wciąż istotnym zagadnieniem klasyfikacji fizycznogeograficznej Polski. 54

Metodyka klasyfikacji fizycznogeograficznej obszaru województwa kujawsko-pomorskiego Literatura Andrzejewski L. 1994. Ewolucja systemu fluwialnego doliny dolnej Wisły w późnym vistulianie i holocenie na podstawie wybranych dolin jej dopływów. UMK, Toruń. Andrzejewski L., Kot R. 2006. O położeniu Torunia [ w : ] Andrzejewski L., Weckwerth P., Burak Sz. ( red. ). Toruń i jego okolice. Monografia przyrodnicza. Wydawnictwo UMK, Toruń, s. 27 33. Andrzejewski L., Weckwerth P. 2010. Dunes of the Toruń Basin against paleogeographical conditions of the Late Glacial and Holocene. Ecological Questions 12, Special Issue, s. 9 15. Bartkowski T. 1970. Opis regionalny [ w : ] Wielkopolska i środkowe Nadodrze. PWN, Warszawa, s.264 369. EEA 2006. CORINE Land Cover 2006 database of Poland, http : / / clc.gios.gov.pl / index.php?idcss=0&id- Str=1228813529. Gacki T., Szukalski J. 1982. Morfostruktura krajobrazu i zróżnicowanie regionalne [ w : ] Augustowski B. ( red. ). Dolina dolnej Wisły. GTN. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław, s. 219 238. Galon R. 1973. Regiony naturalne. [ w : ] Województwo bydgoskie. Krajobraz, dzieje, kultura, gospodarka. PWN, Poznań : 71 76. Galon R. 1984. Typy krajobrazu naturalnego i regiony fizycznogeograficzne [ w : ] Galon R. ( red. ). Województwo toruńskie przyroda ludność i osadnictwo gospodarka. PWN, Poznań, s. 251 259. Giętkowski T. 2008. Problem wyznaczania granicy regionu na przykładzie Borów Tucholskich. Problemy Ekologii Krajobrazu 20, Warszawa, s. 209 217. Gilewska S., Klimek M., Starkel L. ( red. ). 1980a. Przeglądowa mapa geomorfologiczna Polski 1 :500 000. Arkusz Gdańsk, Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowanie PAN, Warszawa. Gilewska S., Klimek M., Starkel L. ( red. ). 1980b. Przeglądowa mapa geomorfologiczna Polski 1 :500 000. Arkusz Poznań, Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowanie PAN, Warszawa. Internetowy Atlas Województwa Kujawsko-Pomorskiego ( IAWKP ). 2015. ( http : / / atlas. kujawsko-pomorskie.pl / maps / app / map ). Karczewski A. 2007. Numeryczna mapa geomorfologiczna. Krygowski B. ( red. ) Mapa geomorfologiczna Niziny Wielkopolsko-Kujawskiej 1 :300 000. Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, Poznań. Kistowski M., Szydłowski J. 2014. Problem zastosowania GIS w regionalizacji fizycznogeograficznej Niżu Polskiego na przykładzie wybranych obszarów Pomorza. Problemy Ekologii Krajobrazu, 38, Warszawa, s. 77 94. Kondracki J. 1981. Geografia fizyczna Polski. PWN, Warszawa. Kondracki J. 1998. Geografia regionalna Polski. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa. Kot R. 2008. Problem delimitacji mikroregionów fizycznogeograficznych w krajobrazach dolin i nizin. Problemy Ekologii Krajobrazu 20, Warszawa, s. 197 207. Kot R. 2009. Próba ujednolicenia rangi jednostek rzeźby terenu dla delimitacji geokompleksów wybranych krajobrazów nizinnych. Problemy Ekologii Krajobrazu 23, Kraków, s. 167 179. Kot R. 2011. Propozycja weryfikacji regionalizacji fizycznogeograficznej Polski na przykładzie wybranych regionów Niżu Polskiego. Problemy Ekologii Krajobrazu 29, Warszawa Kielce, s. 29 39. Kot R. 2015a. Rodzaje krajobrazów naturalnych 1 :1 000 000 [ w :] Internetowy Atlas Województwa Kujawsko-Pomorskiego. ( http :// atlas.kujawsko-pomorskie.pl / maps / app / map# ). Kot R. 2015b. Gatunki krajobrazów naturalnych 1 :1 000 000 [ w :] Internetowy Atlas Województwa Kujawsko- Pomorskiego. ( http :// atlas.kujawsko-pomorskie.pl / maps / app / map# ). 55

Rafał Kot Kot R. 2015c. Odmiany krajobrazów naturalnych 1 :500 000 [ w : ] Internetowy Atlas Województwa Kujawsko- Pomorskiego. ( http : / / atlas.kujawsko-pomorskie.pl / maps / app / map# ). Kot R. 2015d. Makroregiony fizycznogeograficzne 1 :1 000 000 [ w : ] Internetowy Atlas Województwa Kujawsko-Pomorskiego. ( http : / / atlas.kujawsko-pomorskie.pl / maps / app / map# ). Kot R. 2015e. Mezoregiony fizycznogeograficzne 1 :1 000 000 [ w : ] Internetowy Atlas Województwa Kujawsko-Pomorskiego. ( http : / / atlas.kujawsko-pomorskie.pl / maps / app / map# ). Kot R. 2015f. Mikroregiony fizycznogeograficzne 1 :500 000 [ w : ] Internetowy Atlas Województwa Kujawsko- Pomorskiego. ( http : / / atlas.kujawsko-pomorskie.pl / maps / app / map# ). Krażewska A. 1963. Podział Powiatu Toruńskiego na jednostki geograficzno-fizyczne z uwzględnieniem ich kwalifikacji gospodarczej. Zeszyty Naukowe UMK, Geografia II, Toruń, s. 79 90. Krygowski B. 1956. O dwóch nowych podziałach na regiony geograficzne Niziny Wielkopolsko-Kujawskiej. Badania Fizjograficzne nad Polską Zachodnią 3, Poznań, s. 75 112. Krygowski B. 1961. Geografia fizyczna Niziny Wielkopolskiej. Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Poznań. Maciejowski W. 2009. Regionalizacja fizycznogeograficzna przeszłość czy przyszłość geografii fizycznej? Problemy Ekologii Krajobrazu 23, Kraków, s. 115 127. Malinowska E., Lewandowski W., Harasimiuk A. ( red. ). 2004. Geoekologia i ochrona krajobrazu. Leksykon. Uniwersytet Warszawski, Wydział Geografii i Studiów Regionalnych, Warszawa. Molewski P. 1999. Rynna Gopła problem jej genezy i roli w odpływie wód roztopowych podczas zlodowacenia vistuliańskiego. Studia Soc. Sci. Torun., Sec. C 10, 6, Toruń. Molewski P., Weckwerth P., Juśkiewicz W. 2015. Mapa geomorfologiczna 1 :500 000 [ w : ] Internetowy Atlas Województwa Kujawsko-Pomorskiego. ( http : / / atlas.kujawsko-pomorskie.pl / maps / app / map# ). Niewiarowski W. 1968. Morfologia i rozwój pradoliny i doliny dolnej Drwęcy. Studia Soc. Sci. Torun., Sec. C 6, 6, Toruń. Niewiarowski W., Kot R. 2011. Delimitation and characteristics of natural landscape of the Chełmno- Dobrzyń Lakeland, Urszulewo Plain and the neighbouring Vistula and Drwęca valleys. Geographia Polonica 84 ( 1 ), Warszawa, s. 33 59. Niewiarowski W., Weckwerth P. 2006. Geneza i rozwój rzeźby terenu [ w :] Andrzejewski L., Weckwerth P., Burak Sz. ( red. ). Toruń i jego okolice. Monografia przyrodnicza. Wydawnictwo UMK, Toruń, s. 65 98. Ostaszewska K. 2002. Geografia krajobrazu. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa. Podgórski Z. 1996. Antropogeniczne zmiany rzeźby terenu województwa toruńskiego. Studia Soc. Sci. Torun., Sec. C 10, 4, Toruń. Richling A. 1985. Typologia mikroregionów fizycznogeograficznych w granicach województwa suwalskiego. Przegląd Geograficzny 57 ( 1 2 ), Warszawa, s. 123 138. Richling A. 1992. Kompleksowa geografia fizyczna. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa. Richling A., Dąbrowski A. 1995. Regiony fizycznogeograficzne 1 :1 500 000 [ w :] Atlas Rzeczypospolitej Polskiej. PPWK, Warszawa. Richling A., Dąbrowski A. 1995. Typy krajobrazów naturalnych 1 :1 500 000 [ w :] Atlas Rzeczypospolitej Polskiej. PPWK, Warszawa. 56

Metodyka klasyfikacji fizycznogeograficznej obszaru województwa kujawsko-pomorskiego Richling A., Malinowska E., Lechnio J. 2005. Typologia i regionalizacja krajobrazu terenów w strefie oddziaływania Płockiego Zespołu Miejsko-Przemysłowego [ w :] A. Richling, J. Lechnio ( red. ). Z problematyki funkcjonowania krajobrazów nizinnych. Uniwersytet Warszawski, Wydział Geografii i Studiów Regionalnych, Warszawa, s. 29 54. Richling A., Solon J. 2011. Ekologia krajobrazu. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. Solon J. 2008. Przegląd wybranych podejść do typologii krajobrazu. Problemy Ekologii Krajobrazu 20, Warszawa, s. 25 33. Weckwerth P. 2004. Morfogeneza wybranych obszarów Kotliny Toruńskiej a problem jej roli w układzie hydrograficznym podczas górnego plenivistulianu. Praca doktorska, UMK, Toruń. Wysota W., Molewski P., Weckwerth P. 2013. Pojezierze Chełmińsko-Dobrzyńskie i Kotlina Toruńska. Cyfrowa mapa geomorfologiczna w skali 1 :100 000. GUGiK, Warszawa. Wysota W., Sobiech W., Krawiec A. 2015. Mapa geologiczna utworów powierzchniowych 1 :500 000. Internetowy Atlas Województwa Kujawsko-Pomorskiego. ( http :// atlas. kujawsko-pomorskie. pl / maps / app / map# ). 57