KOMISJA EUROPEJSKA DYREKCJA GENERALNA DS. ROLNICTWA I ROZWOJU OBSZARÓW WIEJSKICH PRZEGLĄD PROGRAMÓW WPR, W RAMACH KTÓRYCH W SZKOŁACH ROZDAWANE SĄ PRODUKTY ROLNE KONSULTACJE SPOŁECZNE W SPRAWIE WARIANTÓW STRATEGICZNYCH I OCENY ICH SKUTKÓW (streszczenie) I. KONTEKST W dziedzinie rolnictwa istnieją dwa programy skierowane bezpośrednio do dzieci w wieku szkolnym: europejski program Mleko dla szkół (SMS), w ramach którego uczniowie otrzymują produkty nabiałowe, Owoce w szkole (SFS), w ramach którego współfinansowane jest dostarczanie uczniom owoców i warzyw. Propozycje Komisji dotyczące reformy Wspólnej Polityki Rolnej po 2020 r.1 zawierają zmiany, których celem jest poprawa skuteczności programów skierowanych do szkół. Niemniej jednak z najnowszych badań opublikowanych po przyjęciu przez Komisję propozycji reformy, w szczególności w ocenie programu SFS oraz w specjalnym sprawozdaniu Trybunału Obrachunkowego 2 wynika, że istnieje potrzeba dalszych udoskonaleń w programach szkolnych, mających na celu zwiększenie ich skuteczności i efektywności. II. PROBLEMY Problemy, które należy rozwiązać i które dały podstawy do sporządzenia niniejszego przeglądu, wynikają zarówno z kwestii związanych z kształtem i sposobem funkcjonowania obecnych programów, jak i z czynników zewnętrznych, które wpływają na sytuację rolników w UE. Problemy wewnętrzne naświetlono szczegółowo w specjalnym sprawozdaniu Trybunału Obrachunkowego, którego autorzy zwracają uwagę na określone zagadnienia, które należy rozwiązać. Są to w szczególności: ograniczona skuteczność programów, spowodowana relatywnie niskimi wydatkami, brak mechanizmu umożliwiającego określenie potrzeb priorytetowych oraz niski poziom wiedzy społeczeństwa o istnieniu tych programów; niejednolite podejście edukacyjne w stosowaniu środków towarzyszących oraz niewystarczający system kontroli i oceny. 1 Szczegółowe informacje na temat Wspólnej Polityki Rolnej po 2013 r. znajdują się na stronie: http://ec.europa.eu/agriculture/cap-post-2013/index_en.htm 2 Specjalne sprawozdanie Trybunału Obrachunkowego nr 10 z 2011 r. pt. Czy programy»mleko dla szkół«oraz»owoce w szkole«są skuteczne? 1
Z kolei problemy zewnętrzne powodowane są czynnikami spoza sektora rolnictwa, takimi jak zmiany tendencji konsumpcyjnych oraz zwiększony dystans między konsumentami a rolnikami i producentami żywności, co ma wpływ na popyt na świeże i jak najmniej przetworzone produkty rolne. 2
III. CELE Celem niniejszej oceny skutków jest sprawdzenie w jakim stopniu wydawanie świeżych i minimalnie przetworzonych produktów rolnych w szkołach mogłoby przyczynić się do rozwiązania wspomnianych problemów poprzez otwarcie dla rolników dodatkowego, alternatywnego i cechującego się stałością rynku. Celem przeglądu programów szkolnych jest przede wszystkim: długoterminowe wspomaganie popytu i stałej konsumpcji świeżych i minimalnie przetworzonych produktów rolnych poprzez zapoznanie uczniów z działalnością gospodarstw wiejskich oraz nauczenie ich skąd pochodzi jedzenie, które spożywają, zarówno poprzez bezpośrednie doświadczenie związane z konsumpcją produktów, jak i przez dodatkowe środki edukacyjne i informacyjne; przyczynienie się do ustabilizowania i dalszego rozwoju rynku dobrze poinformowanych konsumentów oraz promowanie unijnego rolnictwa; sprawienie, aby dzięki ponownemu zbliżeniu konsumentów do producentów żywności wzrosło spożycie produktów pochodzących bezpośrednio z gospodarstw niewielkich producentów dostarczanych za pośrednictwem krótkich łańcuchów zbytu, jednocześnie nie zapominając o roli konwencjonalnych dróg dostawczych. Takie działanie umożliwiłoby rolnikom rozbudowanie nowego rynku (szkoły) oraz uzyskanie większej marży z ostatecznej ceny sprzedaży dzięki ograniczeniu liczby pośredników i etapów prowadzących do sprzedaży towaru; rozwiązanie problemów wynikających ze sposobu funkcjonowania obecnych programów celem uzyskania bardziej skutecznego, efektywnego i jednolitego podejścia w ramach Wspólnej Polityki Rolnej, jeśli chodzi o dostarczanie produktów rolnych młodzieży szkolnej. Bliższe zapoznanie uczniów i szkół z pracą rolników mogłoby przynieść także pozytywne efekty społecznoedukacyjne oraz środowiskowe dzięki wyeliminowaniu potrzeby transportu na znaczne odległości, wspomaganie rozwoju gospodarek lokalnych oraz umożliwienie przyszłym konsumentom odegranie aktywnej roli w rozwoju gospodarczym ich regionów. Ponadto skuteczne środki wsparcia mogą posłużyć edukacji i podnoszeniu poziomu świadomości dzieci, dzięki czemu zmienią one na lepsze swoje zwyczaje żywieniowe, będą bardziej cenić jedzenie (a tym samym dbać, by go nie marnować), szanować środowisko naturalne i swoje otoczenie. IV. OPCJE Poniżej przedstawiamy kilka opcji, które mogą okazać się przydatne w realizacji nakreślonych celów. Z każdą z nich wiążą się pewne aspekty pozytywne oraz negatywne wszystkie należy szczegółowo rozważyć i ocenić. Większość z nich nie jest wyczerpująca i w pewnym zakresie można je ze sobą łączyć. Ich dokładna analiza powinna odpowiedzieć na pytanie, jakie skutki mogą one spowodować, jeżeli zostaną wprowadzone w życie w proponowanej formie. Dokonując oceny zaprezentowanych poniżej opcji, należy wziąć pod uwagę środki przewidziane na WPR w kontekście wieloletnich ram finansowych 2014 2020. 1. Propozycje w ramach WPR 2020 Utrzymana zostanie obecna sytuacja, w której istnieją dwa oddzielne programy: SMS i SFS, oraz zostaną wprowadzone zmiany przewidziane w propozycjach w ramach WPR 2020: 3
Zmiany zaproponowane w przypadku SFS mają na celu zwiększenie ogólnego budżetu programu z 90 mln euro do 150 mln euro, podwyższenie poziomu współfinansowania UE z 50/75 proc. do 75/90 proc. oraz sprawienie, by towarzyszące środki (edukacyjne) kwalifikowały się do współfinansowania UE (obecnie są one finansowane wyłącznie z funduszy krajowych, publicznych lub prywatnych). Zmiany proponowane w przypadku programu SMS przewidują wprowadzenie strategii krajowych oraz dokładniejszy wybór beneficjentów docelowych programu. 2. DOSTOSOWANIE W tym scenariuszu można przewidzieć dalsze dostosowania i zmiany wybiegające poza propozycje dotyczące WPR 2020, celem osiągnięcia wyższego poziomu synergii między programami SFS i SMS, jednakże z utrzymaniem oddzielnych ustaleń dotyczących finansowania. Taka opcja pociągałaby za sobą znacznie głębszą reformę programu SMS. Większy poziom synergii między programami można osiągnąć przy pomocy: - wymogów regulacyjnych określonych na poziomie UE, takich jak wymóg wspólnej strategii dla obydwu programów, wyboru wspólnych grup docelowych, wspólnych środków komunikacji (wspólne kampanie reklamowe i plakaty), połączenia wymogów administracyjnych związanych z zastosowaniem pomocy, procedur kontroli i innych; - praktycznych synergii, które państwa członkowskie same mogłyby osiągnąć (zasada pomocniczości) w aspekcie organizacji i logistyki dystrybucji, kontroli, raportowania itp. W tej opcji przewidziano by także wprowadzenie środków wspierających, w odniesieniu do obydwu programów, cechujących się wyraźnym wymiarem edukacyjnym i informacyjnym, przybliżających dzieciom sektor rolnictwa, produkcję żywności, społeczności lokalne i producentów, jak również zaznajamiających je z takimi zagadnieniami jak środowisko naturalne (unikanie marnowania jedzenia) oraz wyżywienie/zdrowie (zrównoważona dieta, zdrowe nawyki żywieniowe). Ponadto przewidziano by zorganizowanie ogólnoeuropejskiej kampanii informacyjnej celem spopularyzowania obydwu programów oraz inicjatyw UE w zakresie zdrowia, rolnictwa i aktywności fizycznej. 3. NOWY PROGRAM Celem tej opcji będzie udzielenie odpowiedzi na pytanie, czy potrzebny jest zupełnie nowy program, aby umożliwić wydawanie dzieciom w szkołach szerszego wachlarza produktów rolnych. Nowy program łączyłby w sobie najlepsze elementy dwóch obecnie funkcjonujących programów, jednakże bardziej skupiałby się na środkach wspierających, które miałyby na celu większe zaznajomienie dzieci z sektorem rolnictwa oraz edukowanie ich w zakresie produkcji rolnej i szerszych zagadnień strategicznych (wyżywienie, marnowanie jedzenia). Nowy program, do którego państwa członkowskie przystępowałyby dobrowolnie i który byłby dobrze nakierowany na końcowych beneficjentów dzięki odpowiedniej strategii krajowej, mógłby być oparty o połączone wykorzystanie dwóch kluczowych i równie ważnych elementów: (i) Dystrybucja produktów w szkołach w oparciu o następujące kluczowe parametry: 4
* dystrybucja owoców i warzyw oraz produktów mlecznych, w przypadku której państwa członkowskie mogą wykorzystać część dostępnych im środków na wprowadzenie innych produktów rolnych, w oparciu o tradycje swojego kraju, preferencje kulturowe oraz zgodnie z krajowymi normami i kryteriami zdrowotnymi; * dystrybucja bezpłatna dla uczniów; * nakierowanie (poparte specjalnymi środkami zachęcającymi) na dystrybucję produktów lokalnych i regionalnych oraz sezonowych, przy wykorzystaniu krótkich łańcuchów zbytu oraz przy aktywnym zaangażowaniu rolników; (ii) Środki wspierające, które byłyby zapewniane wraz z dystrybucją produktów, ponieważ wyniki badań naukowych wskazują, że te dwa elementy muszą współdziałać, aby programy okazały się skuteczne. Środki te miałyby formę zwiększonych i wzmocnionych środków towarzyszących, obecnie stosowanych w ramach programu SFS. Byłyby współfinansowane, a w ich realizację angażowaliby się również rodzice, nauczyciele, rolnicy i pozostałe zainteresowane osoby. Ponadto cechowałyby się silnym wymiarem edukacyjnym i informacyjnym, ich celem byłoby bliższe zapoznanie dzieci z pracą rolnika, producentów żywności, ze środowiskiem naturalnym oraz z lokalną społecznością. W ramach tych środków ważne również byłyby zagadnienia związane z wyżywieniem i zdrowiem (zrównoważona dieta, zdrowe nawyki żywieniowe) oraz z ochroną środowiska naturalnego (ograniczenie marnowania jedzenia). Ponadto nowy program zostałby wsparty ogólnoeuropejską kampanią informacyjną, dzięki której zostałby spopularyzowany wśród dzieci przy pomocy chwytliwego logo i innych narzędzi komunikacyjnych. Zadaniem kampanii byłoby również promowanie inicjatyw UE w zakresie zdrowia, rolnictwa i aktywności fizycznej. Konsultacje będą trwać do 22 kwietnia 2013 r. Prosimy o przesyłanie opinii przy pomocy formularza elektronicznego, który znajduje się na stronie internetowej konsultacji lub przy pomocy następującego wzoru pocztą elektroniczną na adres: AGRI-HORT-SCHOOLFRUIT@ec.europa.eu lub pocztą: Unit AGRI.C.2 - Olive oil, Horticultural products European Commission rue de la Loi/Wetstraat 130 B 1049 Bruksela Belgia 5