Badania przesiewowe w rozpoznawaniu osteoporozy Informacja dla pacjenta Czy powinniśmy wykonywać badania przesiewowe w kierunku osteoporozy?
Badania przesiewowe Informacja dla pacjenta Czy powinniśmy wykonywać badania przesiewowe w kierunku osteoporozy? Dość często (chociaż w ostatnim okresie rzadziej) w aptekach, na festynach czy też w innych przypadkowych miejscach pojawia się okazja wykonania badania w kierunku osteoporozy. Często są to badania nieodpłatne. Może być to badanie ultradźwiękowe kości piętowej, paliczków palców ręki, czasami kości promieniowej przedramienia. Kość piętowa Paliczki palców ręki Kość promieniowa Czy należy skorzystać z takiej okazji? Wielu lekarzy jest przekonanych, że nie, bowiem rozpoznanie osteoporozy i decyzje lecznicze nie mogą zależeć od wyniku takich badań. Takie jest stanowisko Towarzystw Medycznych, mówiące, że zaburzenia gęstości mineralnej kości mogą być rozpoznane jedynie przy użyciu badania densytometrycznego kości w zakresie biodra, najczęściej szyjki kości udowej lub ewentualnie na podstawie badania kręgosłupa lędźwiowego. Na podstawie badań wykorzystywanych w badaniach przesiewowych nie można też oceniać skuteczności leczenia osteoporozy.
Badanie bliższego końca kości udowej, w tym szyjki kości udowej Badanie kręgosłupa lędźwiowego Wyjątkiem od tej zasady jest akceptacja wyniku badania densytometrycznego kości promieniowej przedramienia np. u osób bardzo otyłych, u których z przyczyn technicznych nie można wykonać tradycyjnego badania densytometrycznego (szyjki kości udowej i/lub kręgosłupa lędźwiowego). Jeżeli nie możemy podjąć decyzji leczniczych na podstawie badania ultradźwiękowego czy badania kości promieniowej przedramienia (poza wyjątkiem wspomnianym wyżej), to jaki jest powód proponowania wykonywania takich badań? Dostępność aparatów densytometrycznych do badania szyjki kości udowej i kręgosłupa lędźwiowego w Polsce jest niewystarczająca i nierównomierna. W wielu mniejszych ośrodkach nie ma żadnego aparatu densytometrycznego. Możliwość dotarcia do najdalszych zakątków kraju z małym, przenośnym aparatem stwarza możliwość wykonania badań przesiewowych w kierunku osteoporozy u osób zagrożonych tą chorobą. Badania te mogłyby być ewentualnie wykorzystane jako badania przesiewowe w kierunku osteoporozy. Interpretacja wyników badań przesiewowych nie jest jednak powszechnie zaakceptowana przez opiniotwórcze środowiska medyczne. Przedstawione tu opinie są jedynie propozycją postępowania, nie udokumentowaną jednak w literaturze medycznej. Jak interpretować wyniki badań przesiewowych: 1. W przypadku prawidłowego wyniku możemy nie wykonywać właściwego badania densytometrycznego 2. W przypadku nieprawidłowego wyniku badanie to musi być zweryfikowane dokładnym badaniem densytometrycznym (szyjki kości udowej i/lub kręgosłupa lędźwiowego) i dopiero na podstawie takiego badania można podjąć decyzje lecznicze
Decyzję o konieczności lub nie wykonania dokładnego badania musi podjąć lekarz. Do podjęcia właściwej decyzji konieczna jest znajomość nie tylko wyniku badania przesiewowego, a nawet właściwego badania densytometrycznego kości. Potrzebna jest dokładna informacja o klinicznych czynnikach ryzyka osteoporozy i złamania kości oraz o wynikach badań biochemicznych i dopiero łączna ocena wszystkich danych może być podstawą podjęcia decyzji leczniczych. Jak zachować się w miejscu gdzie zaistniała możliwość wykonania badania przesiewowego? 1. Jeżeli wcześniej wykonane było właściwe badanie densytometryczne kości (szyjki kości udowej i/lub kręgosłupa lędźwiowego), to niezależnie od wyniku nie ma żadnego uzasadnienia do wykonywania badania przesiewowego. W żadnym stopniu decyzja o konieczności lub jej braku podjęta wcześniej nie będzie zmieniona 2. Jeżeli wcześniej nie wykonywano żadnych badań w kierunku osteoporozy, to jeżeli tylko dysponujemy czasem, a badanie jest bezpłatne to można z niego skorzystać. Jak zachować się w przypadku wykonania badania przesiewowego w kierunku osteoporozy? 1. Należy przyjąć wynik badania i przy najbliższej okazji zgłosić się z nim do lekarza rodzinnego, który powinien pomóc w podjęciu dalszych decyzji. W przypadku wątpliwości co do dalszych decyzji powinien skierować daną osobę do specjalisty. 2. Jeżeli to tylko możliwe nie należy przyjmować zaraz po badaniu recepty na lek przepisanej przez lekarza w miejscu badania przesiewowego. Nie ma możliwości podjęcia decyzji leczniczych tylko na podstawie tego badania bez dokładnej informacji o stanie klinicznym danej osoby i bez wykonania podstawowych badań biochemicznych! Jeżeli została nam wręczona recepta, to nie należy jej realizować bez porozumienia się z lekarzem rodzinnym i/lub specjalistą od osteoporozy! Podsumowanie: 1. Przydatność badań przesiewowych w diagnozowaniu osteoporozy jest niewielka, ponieważ nie są dokładnie ustalone zasady ich interpretacji. 2. Główną (i prawdopodobnie jedyną) zaletą wykonania badania przesiewowego w kierunku osteoporozy, nawet jeżeli przypadkowego, jest to, że może stać się ono stymulatorem dla pacjenta, a następnie lekarza rodzinnego, do zajęcia się problemem osteoporozy u danej osoby.
UWAGA Obecny komentarz do badań przesiewowych w osteoporozie pisany jest w ponad 3 lata od poprzedniego. To co wtedy wydawało się nam wszystkim bardzo istotne w postępowaniu w osteoporozie, czyli dyskusja nad badaniami przesiewowymi, obecnie nie jest już gorącym tematem wśród lekarzy zajmujących się osteoporozą. Te kilka lat obserwacji i doświadczeń wykazało, że rola badań przesiewowych jest niewielka i nie wypracowano w żadnym kraju właściwej interpretacji tych badań. Badania przesiewowe nie są też powszechnie zalecane. Obecnie wytyczone są przez środowiska medyczne określone wskazania do rozpoczęcia właściwych badań w kierunku osteoporozy. Warszawa, 10.10.2009 Dr hab. med. Jerzy Przedlacki Dyrektor Medyczny Krajowego Centrum Osteoporozy Ul. Syrokomli 32 03-335 Warszawa Tel. 8117060, 8119019