Sytuacja szkolna uczniów niepełnosprawnych

P o r a d n i a P s y c h o l o g i c z n o - P e d a g o g i c z n a ul. Żwirki i Wigury 1, 63-000 Środa Wlkp. tel./fax (061) 285 32 07 e-mail: pppsroda@wp.pl www.pppsroda.pl Sytuacja szkolna uczniów niepełnosprawnych Raport z badań ankietowych przeprowadzonych w roku szkolnym 2006/2007 w placówkach oświatowych powiatu średzkiego Opracowanie: Danuta Hulewicz 1

Październik 2007 2

W roku szkolnym 2006/2007 Poradnia Psychologiczno Pedagogiczna w Środzie Wlkp. przeprowadziła badania ankietowe w celu zdiagnozowania sytuacji szkolnej uczniów niepełnosprawnych. Przygotowano dwa kwestionariusze, jeden przeznaczony dla placówek przedszkolnych, drugi dla szkół i zespołów szkolno przedszkolnych. Badaniem objęto placówki oświatowe powiatu średzkiego. 1. Liczba badanych szkół W badaniach ankietowych wzięło udział 33 spośród 38 placówek, w tym: 7 samodzielnych placówek przedszkolnych, 26 szkół i zespołów szkolno przedszkolnych. Brak wypełnionych ankiet z placówek: (informacje dotyczące liczby osób niepełnosprawnych uzyskano telefonicznie) - Liceum Ogólnokształcące w Środzie Wlkp. - Zespół Szkół Zawodowych w Środzie Wlkp. - Gimnazjum Nr 2 w Środzie Wlkp. - Zespół Szkół w Słupi Wielkiej - Zespół Szkół w Sulęcinku Tabela 1. Liczba badanych placówek ogółem Gmina przedszkolnych Liczba placówek szkolno - przedszkolnych Liczba uczniów z orzeczeniem o potrzebie kształcenia specjalnego Dominowo - 3 5 Krzykosy - 5 10 Nowe Miasto 2 6 44 Środa Wlkp. 4 12 164 Zaniemyśl 1 5 17 ogółem 7 31 240 Dane szczegółowe prezentuje Tabela 2. Tabela 2. Gmina Dominowo Gmina Krzykosy Szkoła Podstawowa w Dominowie Szkoła Podstawowa w Murzynowie Kościelnym Gimnazjum w Gieczu (1 os. npł.) (3 os. npł.) (1 os. npł.) Zespół Szkół w Krzykosach (4 os. npł.) Zespół Szkolno Przedszkolny w Sulęcinie (3 os. npł.) Zespół Szkół w Pieczkowie (1 os. npł.) Zespół Szkolno Przedszkolny w Murzynowie Leśnym (-) Zespół Szkolny w Sulęcinku (2 os. npł.) 3

Gmina Nowe Miasto (100% placówek) Gmina Środa Wlkp. (73% placówek) Gmina Zaniemyśl (100% placówek) Publiczne Przedszkole w Nowym Mieście Publiczne Przedszkole w Klęce Szkoła Podstawowa w Klęce Zespół Szkół w Chociczy Szkoła Podstawowa w Boguszynie Szkoła Podstawowa w Kolniczkach Gimnazjum w Nowym Mieście ZSZ w Środzie Wlkp., oddziały w Nowym Mieście (9 os. npł.) (9 os. npł.) (6 os. npł.) (2 os. npł.) (8 os. npł.) (11 os. npł.) Przedszkole Nr 1 w Środzie Wlkp. (10 os npł.) Przedszkole Nr 2 w Środzie Wlkp. Przedszkole Nr 3 w Środzie Wlkp. Przedszkole Nr 4 w Środzie Wlkp. Szkoła Podstawowa Nr 2 w Środzie Wlkp. (12 os. npł.) Szkoła Podstawowa Nr 2 Filia w Tadeuszewie (-) Szkoła Podstawowa Nr 3 w Środzie Wlkp. (46 os. npł.) Szkoła Podstawowa w Pławcach Szkoła Podstawowa w Jarosławcu (3 os. npł.) Szkoła Podstawowa w Starkówcu Piątkowskim (4 os. npł.) Zespół Szkół w Słupii Wielkiej (4 os, npł.) Gimnazjum Nr 1 w Środzie Wlkp. (4 os. npł.) Gimnazjum Nr 2 w Środzie Wlkp. Zespół Szkół Rolniczych, Gimnazjum Nr 3 w Środzie Wlkp. (56 os. npł.) Zespół Szkół Zawodowych w Środzie Wlkp. (24 os. npł.) Liceum Ogólnokształcące Przedszkole Samorządowe w Zaniemyślu Zespół Szkół w Zaniemyślu (10 os. npł.) Szkoła Podstawowa w Czarnotkach (-) Zespół Szkół w Pigłowicach (6 os. npł.) Szkoła Podstawowa w Śnieciskach (1 os. npł.) Zespół Szkół Ekonomicznych w Łęknie (-) W Y N I K I B A D A Ń A N K I E T O W Y C H I. Szkoły i zespoły szkolno przedszkolne (N=25) 1. W 25 szkołach powiatu średzkiego (tj. 66% liczby wszystkich szkół) są uczniowie niepełnosprawni. Uczniowie ci posiadają aktualne orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego. 3. Formy realizacji kształcenia specjalnego (N=25) Forma kształcenia Oddział ogólnodostępny Oddział integracyjny Oddział specjalny Liczba szkół (%) 18 (72%) 2 (8%) 5 (20%) Liczba oddziałów Liczba uczniów niepełnosprawnych - 95 3 10 19 124 4

140 120 100 80 60 liczba uczniów niepełnosprawnych 40 20 0 oddział ogólnodostępny oddział integracyjny oddział specjalny Z przedstawionych danych wynika, że duża grupa uczniów posiadających orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego realizuje obowiązek szkolny w oddziałach ogólnodostępnych (41%), a tylko 4% w 3 oddziałach integracyjnych. Oddziały integracyjne Szkoła Liczba oddziałów (klasy) Liczba uczniów Szkoła Podstawowa Nr 2 w Środzie Wlkp. 2 (I, IV) 7 Gimnazjum Nr 1 w Środzie Wlkp. 1 (I) 3 OGÓŁEM 3 10 Oddziały specjalne Szkoła Liczba oddziałów Liczba uczniów Szkoła Podstawowa Nr 3 w Środzie Wlkp. 6 43 Gimnazjum Nr 3 w Środzie Wlkp. 5 44 Zespół Szkół Zawodowych w Środzie Wlkp. 3 24 Zespół Szkół w Chociczy 1 3 Zespół Szkół w Zaniemyślu 1 10 OGÓŁEM 16 124 5

Liczba uczniów posiadających orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego, uczących się w poszczególnych typach szkół. Lp. Uczniowie wg rodzaju niepełnosprawności (zgodnie z orzeczeniem o potrzebie kształcenia specjalnego) PODSTAWOWA GIMNAZJUM PONADGIMNAZJALNA OGÓŁEM 1. niesłyszący, słabo słyszący 1 2 3 2. niewidomi, słabo widzący 1 1 1 3 3. z zaburzeniami psychicznymi 1 1 4. niepełnosprawni ruchowo 5 2 2 9 5. 6. upośledzeni umysłowo w stopniu lekkim upośledzeni umysłowo w stopniu umiarkowanym lub znacznym 68 59 35 162 22 12-34 7. z autyzmem - - - - 8. 9. z niepełnosprawnościami sprzężonymi niedostosowani społecznie, zagrożeni niedostosowaniem społ., zagrożeni uzależnieniem 10 4-14 - - - - 10. z chorobą przewlekłą 2-1 3 OGÓŁEM 229 70 60 50 40 30 uczniowie z lekkim upośledzeniem umysłowym uczniowie z umiarkowanym lub znacznym upośledzeniem umysłowym 20 uczniowie z niepełnosprawnościami sprzężonymi 10 0 PODSTAWOWA GIMNAZJUM PONADGIMNAZJALNA 6

Liczba uczniów niepełnosprawnych w poszczególnych klasach, z uwzględnieniem rodzaju niepełnosprawności. Lp. Uczniowie wg rodzaju niepełnosprawności (zgodnie z orzeczeniem o potrzebie kształcenia specjalnego) PODSTAWOWA GIMNAZJUM PONADGIMNAZJALNA Kl. I Kl. II Kl. III Kl. IV Kl. V Kl. VI Kl. I Kl. II Kl. III Kl. I Kl. II Kl. III KL. IV 1. niesłyszący, słabo słyszący 1 1 1 2. niewidomi, słabo widzący 1 1 1 3. z zaburzeniami psychicznymi 1 4. niepełnosprawni ruchowo 2 1 1 1 (ind) 2 1 1 5. upośledzeni umysłowo w stopniu lekkim 4 6 (1 ind) 13 17 13 (1 ind) 15 20 17 22 15 10 10 6. upośledzeni umysłowo w stopniu umiarkowanym lub znacznym 7. z autyzmem 8. 9. z niepełnosprawnościami sprzężonymi niedostosowani społecznie, zagrożeni niedostosowaniem społecznym, zagrożeni uzależnieniem 2 2 1 Szkoła Życia - 13 Szkoła Życia - 6 1 3 4 (3 ind) 1 11 1 2 1 10. z chorobą przewlekłą 2 1 6 7 15 21 19 20 OGÓŁEM 24 34 25 16 11 12 Szkoła Życia - 19 2% wszystkich uczniów posiadających orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego realizuje obowiązek szkolny w formie indywidualnego nauczania. 7

30 30 25 Uczniowie z lekkim upośledzeniem umysłowym 25 20 20 15 15 10 10 5 5 GIMNAZJUM Gmina: PODSTAWOWA PONADGIMNAZJALNA OGÓŁEM Zaniemyśl Dominowo 3 1 Zaniemyśl 4 Krzykosy 4 2 6 Nowe Miasto 15 15 11 41 Środa Wlkp. 37 37 24 98 Zaniemyśl 9 4 13 OGÓŁEM 68 59 35 162 Dominowo Krzykosy Dominowo Nowe Krzykosy Miasto Środa Nowe Miasto Wlkp. Środa Wlkp. 40 0 0 PODSTAWOWA GIMNAZJUM PONADGIMNAZJALNA PODSTAWOWA GIMNAZJUM PONADGIMNAZJALNA 35 30 25 Dominowo 20 Krzykosy 15 Nowe Miasto 10 Środa Wlkp. 5 Zaniemyśl 0 PODSTAWOWA GIMNAZJUM PONADGIMNAZJALNA Uczniowie z umiarkowanym lub znacznym sprzężoną upośledzeniem umysłowym, niepełnosprawnością PODSTAWOWA GIMNAZJUM Uczn. z umiark. lub znacznym upośledz. Uczn. z niepełn. sprzężoną Uczn. z umiark. lub znacznym upośledz Uczn. z niepełn. sprzężoną PONADGIMNAZJALNA Uczn. z umiark. Uczn. z lub znacznym niepełn. upośledz. sprzężoną OGÓŁEM Gmina: Dominowo - 1 - - - - 1 Krzykosy 1 - - - - - 1 Nowe Miasto 2 1 - - - - 3 Środa Wlkp. 15 8 12 4 - - 39 Zaniemyśl 4 - - - - - 4 OGÓŁEM 22 10 12 4 - - 48 8

16 14 12 10 8 Dominowo 6 4 Krzykosy Nowe Miasto Środa Wlkp. 2 Zaniemyśl 0 Uczn. z umiark. lub znacznym upośledz. Uczn. z niepełn. sprzężoną Uczn. z umiark. lub znacznym upośledz Uczn. z niepełn. sprzężoną PODSTAWOWA GIMNAZJUM WEWNĄTRZSZKOLNY SYSTEM OCENIANIA Wewnątrzszkolny system oceniania określa zasady oceniania uczniów. W przypadku, gdy w szkole uczą się dzieci i młodzież posiadający orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego WSO powinien uwzględniać zasady ich oceniania. Czy sposób oceniania uczniów niepełnosprawnych został uwzględniony w WSO? [N=25] Skala Ilość odpowiedzi % odpowiedzi TAK 18 72% NIE 3 12% BRAK ODPOWIEDZI 4 16% Uwaga. Na pytanie nie udzieliły odpowiedzi szkoły, w których nie uczą się osoby niepełnosprawne, nie ma więc potrzeby uwzględniania odpowiedniego sposobu ich oceniania w WSO. Z uzyskanych informacji wynika, że większość szkół, w których uczą się dzieci i młodzież z orzeczeniem o potrzebie kształcenia specjalnego uwzględniła w WSO sposób oceniania osiągnięć edukacyjnych i zachowania uczniów niepełnosprawnych. 9

Edukacja uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym lub znacznym opiera się na indywidualnych programach edukacyjnych, opracowanych przez nauczycieli i specjalistów pracujących z uczniami. Czy dla uczniów upośledzonych umysłowo w stopniu umiarkowanym lub znacznym opracowano indywidualne programy edukacyjno - terapeutyczne? [N=20] Skala Ilość odpowiedzi % odpowiedzi TAK 9 45% NIE - - BRAK ODPOWIEDZI 11 55% Uwaga. Na pytanie nie udzieliły odpowiedzi szkoły, w których nie uczą się osoby z upośledzeniem umysłowym w stopniu głębszym, to pytanie ich nie dotyczy. We wszystkich szkołach opracowane zostały indywidualne programy edukacyjno terapeutyczne dla uczniów z umiarkowanym lub znacznym upośledzeniem umysłowym. ZAJĘCIA REWALIDACYJNE Proces kształcenia osób niepełnosprawnych powinien być ściśle powiązany z procesem rewalidacji, wspomagającym rozwój dzieci i młodzieży posiadających orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego. W szkole specjalnej na zajęcia rewalidacyjne przeznaczone jest 10 godzin tygodniowo, rozdzielonych na poszczególne zajęcia wg potrzeb szkoły. 2 ust.10 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 12 lutego 2002 r. w sprawie ramowych planów nauczania w szkołach publicznych: Dyrektor szkoły, z wyjątkiem szkoły specjalnej, w uzgodnieniu z organem prowadzącym, przydziela dodatkowe godziny na prowadzenie indywidualnych zajęć rewalidacyjnych z uczniami niepełnosprawnym Istnieje obowiązek organizowania zajęć rewalidacyjnych dla wszystkich uczniów niepełnosprawnych (tj. posiadających orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego, wydane przez publiczną poradnię psychologiczno - pedagogiczną). Przepisy nie określają tygodniowej liczby godzin zajęć rewalidacyjnych dla ucznia niepełnosprawnego. Uczniowie niepełnosprawni uczestniczą we wszystkich zajęciach edukacyjnych z klasą a ponadto mają zorganizowane zajęcia rewalidacyjne. Sugerowana liczba godzin: 2 3 tygodniowo. Czy w szkolnym planie nauczania uwzględniono dodatkowo dla uczniów niepełnosprawnych zajęcia rewalidacyjne? [N=20] Skala Ilość odpowiedzi % odpowiedzi TAK 10 50% NIE 8 40% BRAK ODPOWIEDZI 2 10% 10

Z deklaracji zawartych w ankietach wynika, że w 50% szkół kształcących dzieci niepełnosprawne dyrektorzy przydzielają uczniom godziny na dodatkową pomoc psychologiczno pedagogiczną, zajęcia rewalidacyjne. Zdecydowanie korzystniej w tym zakresie wypadają oddziały specjalne i integracyjne (w SP), które realizują to zadanie w 100%. Brak odpowiedniej pomocy psychologiczno pedagogicznej dla uczniów z orzeczeniem uzasadniano w następujący sposób: brak środków finansowych 3 odp. organ prowadzący nie przyznał dodatkowych godzin 1 odp. brak specjalisty 1 odp. w 2 przypadkach wskazano na udział uczniów niepełnosprawnych w zajęciach dydaktyczno wyrównawczych, w 1 przypadku zwrócono uwagę, iż nie ma potrzeby organizowania zajęć rewalidacyjnych ponieważ ze względu na małą ilość uczniów w klasie (10) praca ma często charakter indywidualny, istnieje również możliwość pracy indywidualnej poza godzinami 3 ust.2 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 12 lutego 2002 r. w sprawie ramowych planów nauczania w szkołach publicznych: W szkolnym planie nauczania należy dodatkowo uwzględnić dla uczniów niepełnosprawnych, w zależności od rodzaju i stopnia niepełnosprawności uczniów, z zastrzeżeniem ust. 3, następujące zajęcia rewalidacyjne: 1) korekcyjne wad postawy, 2) korygujące wady mowy, 3) orientacji przestrzennej i poruszania się, 4) nauki języka migowego lub innych alternatywnych metod komunikacji, 5) inne, wynikające z programów rewalidacji Które z niżej podanych zajęć rewalidacyjnych są prowadzone w szkole: Rodzaj zajęć Liczba wyborów Korygujące wady postawy 6 Korygujące wady mowy 7 Orientacji przestrzennej i poruszania się 4 Nauki języka migowego Brak Alternatywne metody komunikacji 1 Inne wynikające z programów rewalidacji 7 Inne, tj.: zajęcia dydaktyczno wyrównawcze (4 wybory), usprawnianie funkcji percepcyjno motorycznych (2 wybory), ćwiczenia usprawniające motorykę ciała zalecone przez rehabilitantów (1 wybór), zajęcia interpersonalne, kształtowanie orientacji w obrębie własnego ciała, ćwiczenia zmysłów (1 wybór), doskonalenie technik szkolnych (1 wybór). 11

Czy nauczyciele prowadzący powyższe zajęcia mają przygotowanie specjalistyczne? Odpowiedzi twierdzącej udzielono w 8 placówkach. W 8 placówkach zwrócono uwagę na brak specjalistów, w tym z oligofrenopedagogiki. Wskazano rodzaj przygotowania specjalistycznego: studia magisterskie z pedagogiki specjalnej - 4 wybory oligofrenopedagogika, w tym 1 kurs kwalifikacyjny - 5 wyborów studia podyplomowe z oligofrenopedagogiki - 3 wybory pedagogika rewalidacyjna 1 wybór gimnastyka korekcyjna 3 wybory fizjoterapeuta 1 wybór logopedyczne (kursy, studia podyplomowe) 6 wyborów surdopedagogika 1 wybór (nie jest wykorzystywana obecnie) tyflopedagogika 1 wybór (nie jest wykorzystywana obecnie) pedagogika szkolna 1 wybór terapia pedagogiczna 2 wybory Poziom zatrudniania nauczycieli prowadzących zajęcia specjalistyczne z uczniami niepełnosprawnymi jest niewystarczający. ZAJĘCIA REWALIDACYJNO WYCHOWAWCZE Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 stycznia 1997 w sprawie zasad organizowania zajęć rewalidacyjno-wychowawczych dla dzieci i młodzieży upośledzonych umysłowo w stopniu głębokim daje daje prawo osobom od trzeciego do dwudziestego piątego roku życia udziału w indywidualnych i grupowych zajęciach rewalidacyjnowychowawczych. Celem zajęć rewalidacyjno-wychowawczych jest wspomaganie rozwoju dzieci i młodzieży, rozwijanie zainteresowania otoczeniem oraz uzyskiwanie niezależności od innych osób w funkcjonowaniu w codziennym życiu. Czy w obwodzie szkoły mieszkają dzieci i młodzież z głębokim upośledzeniem umysłowym? [N=21] Skala Ilość odpowiedzi % odpowiedzi TAK 7 33% NIE 14 67% Wskazana w ankiecie forma spełniania obowiązku szkolnego to indywidualne zajęcia rewalidacyjno wychowawcze (100% wyborów). W jednym przypadku wskazano również na zespołowe zajęcia rewalidacyjno wychowawcze. Liczba uczniów objętych zajęciami rewalidacyjno wychowawczymi: 8 Zajęcia rewalidacyjno wychowawcze prowadzone są przez osoby wykwalifikowane. ukończone studia magisterskie w zakresie pedagogiki specjalnej 4 osoby (oligofrenopedagogika 3 osoby, rewalidacja upośledzonych umysłowo 1 osoba) 12

studia podyplomowe z zakresu oligofrenopedagogiki 1 osoba pedagogika specjalna w zakresie edukacja i rehabilitacja osób niepełnosprawnych intelektualnie 1 osoba. kurs kwalifikacyjny z oligofrenopedagogiki 1 osoba II. Samodzielne placówki przedszkolne (N=7) 1. W dwóch placówkach przebywają dzieci niepełnosprawne z orzeczeniami o potrzebie kształcenia specjalnego (Przedszkole Nr 1 w Środzie Wlkp., Przedszkole w Nowym Mieście). 2. W jednej placówce przebywa dwoje dzieci niepełnosprawnych bez orzeczeń (P-le w Zaniemyślu). Tabela. Liczba dzieci niepełnosprawnych ze wskazaniem na rodzaj niepełnosprawności w poszczególnych placówkach. Dzieci wg rodzaju niepełnosprawności (zgodnie z orzeczeniem) niesłyszący, słabo słyszący 1 (7lat) 1 niewidomi, słabo widzący Przedszkole z Oddziałami Integracyjnymi Nr 1 w Środzie Wlkp. (10 dzieci niepełnosprawnych) Przedszkole w Nowym Mieście 10 7 lat 6-latki Dzieci młodsze 10 7 lat 6-latki Dzieci młodsze niepełnosprawni ruchowo z umiarkowanym lub znacznym upośledzeniem umysłowym z autyzmem 3 (9lat-2, 7 lat) 1 (5lat) 1 (5lat) 1 (9lat) z niepełnosprawnościami sprzężonymi 1 (npł. ruch. + up. um) 2(5lat) (autyzm, up. um.) (niedosłuch, up.um.) 3. W jednej placówce są oddziały integracyjne Przedszkole Nr 1 3 oddziały 4. W jednej z placówek przebywa dziecko z opinią o wczesnym wspomaganiu (P-le Nr 1). 5. Dla dzieci niepełnosprawnych opracowano indywidualne programy edukacyjno terapeutyczne. Programy te opracowane zostały przez: - oligofrenopedagoga (Nowe Miasto), - zespół specjalistów, tj. psycholog, logopeda, nauczyciel prowadzący, oligofrenopedagog (Środa) 6. W planie pracy przedszkola uwzględniono zajęcia rewalidacyjne: w wymiarze 1 godziny tygodniowo (Nowe Miasto), zależnie od potrzeb (Środa Wlkp.) - prowadzone są zajęcia logopedyczne i z zakresu surdopedagogiki 6. Nauczyciele prowadzący zajęcia rewalidacyjne oraz inne zajęcia z dziećmi niepełnosprawnymi mają przygotowanie specjalistyczne, odpowiednio: Nowe Miasto oligofrenopedagog Środa Wlkp. oligofrenopedagodzy 5 osób, - logopeda 1 osoba - surdopedagog 1 osoba 13

III. Podsumowanie 1. Liczba uczniów objętych kształceniem specjalnym w placówkach oświatowych na terenie powiatu średzkiego 240 uczniów (liczba według wydanych orzeczeń); 2. Forma realizacji kształcenia specjalnego: w oddziałach ogólnodostępnych - 95 uczniów w oddziałach integracyjnych - 10 uczniów w oddziałach specjalnych - 124 uczniów zajęcia rewalidacyjno wychowawcze 7 uczniów 3. Liczba uczniów według rodzaju niepełnosprawności: uczniowie z lekkim upośledzeniem umysłowym 162 uczniowie z umiarkowanym lub znacznym upośledzeniem umysłowym 34 uczniowie z głębokim upośledzeniem umysłowym 7 uczniowie z niepełnosprawnością ruchową 9 uczniowie z niepełnosprawnością sprzężoną 14 inni - 10 4. Uczniowie niepełnosprawni realizują obowiązek szkolny również w placówkach oświatowych poza miejscem zamieszkania (na mocy skierowania z Wydziału Edukacji - lata 2005-2007), m.in. w: Zespole Szkół Specjalnych w Jarocinie 17 uczniów, Specjalnym Ośrodku Szkolno Wychowawczym w Gnieźnie, Specjalnym Ośrodku Szkolno Wychowawczym w Borzęcicach Specjalnym Ośrodku Opiekuńczo Wychowawczym w Gnieźnie, Liceum Ogólnokształcącym dla Dzieci Niesłyszących w Poznaniu, ZSZ w Ośrodku Szkolno Wychowawczym dla Dzieci Niesłyszących w Poznaniu, Młodzieżowym Ośrodku Socjoterapii w Piasecznie. 5. Większość szkół deklaruje, że uwzględniła w WSO sposób oceniania osiągnięć edukacyjnych i zachowania uczniów niepełnosprawnych. 6. We wszystkich szkołach opracowane zostały indywidualne programy edukacyjno terapeutyczne dla uczniów z umiarkowanym lub znacznym upośledzeniem umysłowym. 7. W 50% szkół kształcących dzieci niepełnosprawne dyrektorzy przydzielają uczniom godziny na dodatkową pomoc psychologiczno pedagogiczną, zajęcia rewalidacyjne. Zdecydowanie korzystniej w tym zakresie wypadają oddziały specjalne i integracyjne (w SP), które realizują to zadanie w 100%. 8. W niektórych szkołach niewystarczający jest poziom zatrudnienia nauczycieli prowadzących specjalistyczne zajęcia z uczniami niepełnosprawnymi. 9. Zajęcia rewalidacyjno wychowawcze realizowane są w formie zajęć indywidualnych, prowadzone są przez osoby posiadające odpowiednie kwalifikacje. Opracowanie: Danuta Hulewicz 14