WPŁYW TYPU ODBIORCY NA AKTYWNOŚĆ INNO- WACYJNĄ PRZEMYSŁU SPOŻYWCZEGO NA TLE SEK- TORA NISKIEJ TECHNIKI W ZACHODNIEJ POLSCE W LATACH

Piotr Dzikowski WPŁYW TYPU ODBIORCY NA AKTYWNOŚĆ INNO- WACYJNĄ PRZEMYSŁU SPOŻYWCZEGO NA TLE SEK- TORA NISKIEJ TECHNIKI W ZACHODNIEJ POLSCE W LATACH 2009-2012 Streszczenie Artykuł przedstawia wyniki badania, którego celem jest znalezienie i porównanie zależności zachodzących pomiędzy typem odbiorcy a rodzajem podejmowanej działalności innowacyjnej wśród producentów artykułów spożywczych i napojów na tle przedsiębiorstw niskiej techniki funkcjonujących w obrębie czterech regionów Polski zachodniej w latach 2009-2012. Najczęściej wskazywanym typem odbiorcy jest konsument końcowy, który uzyskał odpowiednio 60% wskazań w przemyśle spożywczym i 52% wskazań w przemyśle niskiej techniki. W obydwóch analizowanych grupach największe znaczenie dla działalności innowacyjnej ma odbiorca przemysłowy. Odbiorcy podnoszą skłonność analizowanych grup przedsiębiorstw do zacieśniania współpracy innowacyjnej zarówno z konkurentami, dostawcami jak i sferą nauki. Wstęp Jedną z najistotniejszych cech systemu przemysłowego są interakcje międzysektorowe. Ich identyfikacja pozwoli określić czy mają one miejsce i jaki jest ich wpływ na kształtowanie innowacyjności. Zrozumienie istniejącego układu powiązań umożliwi zamodelowanie przepływu wiedzy. Bycie przedsiębiorstwem innowacyjnym wymaga takiego kształtowania produktów, usług, procesów, organizacji i przekazu marketingowego, aby móc zaspokoić nie tylko obec-

2 Piotr Dzikowski nych, ale i przyszłych klientów 1. Działalność przemysłowa stanowi główne źródło odpowiedzialne za kreowanie nowych rozwiązań na rynku. W dobrze rozwiniętym systemie przemysłowym przepływ wiedzy jest intensywny. Jednym z najważniejszych kierunków przepływu wiedzy są informacje pochodzące od odbiorców. Współczesne teorie innowacji coraz silniej skupiają się na roli otoczenia zewnętrznego przedsiębiorstwa, przy czym szczególna rola w kształtowaniu nowych rozwiązań przypisywana jest odbiorcom. Firmy stają się coraz bardziej otwarte i szeroko wykorzystują dostępną wiedzę, dlatego też istotne wydaje się zidentyfikowanie typów odbiorców, którzy mają największy wpływ na aktywność innowacyjną przedsiębiorstw. Próba odwzorowania zachodzących interakcji pomiędzy typem odbiorcy a aktywnością innowacyjną badanej zbiorowości przedsiębiorstw umożliwi wskazanie grup, które są motorem działań innowacyjnych. Prace badawcze związane z rozwojem produktów pokazują, że zaangażowanie klientów jest istotnym źródłem nowych idei prowadzących do poprawy jakości i obsługi klienta 2. Personel potrafiący zgromadzić wiedzę o potrzebach klientów i posiadający umiejętność twórczego stosowania konceptualizacji tych potrzeb jest kluczem do przekształcania potrzeb i problemów w innowacje 3. Zaangażowanie odbiorców ma pozytywny wpływ na sukces procesu wprowadzania produktu na rynek 4. Z perspektywy badań prowadzonych w ramach nurtu geografii ekonomicznej 5 i nurtu sieciowego 6 wynika, że grupy odbiorców są ważnym źródłem informacji rynkowych. Umożliwiają szybsze przyswajanie i tworzenie nowej wiedzy 7. Wiedza pozyskana od klientów ma pozytywny wpływ na efekty innowacyjne takie jak krótszy czas wprowadzania nowych produktów na rynek 8. 1 W. Janasz, Innowacje w strategii rozwoju organizacji w Unii Europejskiej, Difin, Warszawa 2009, s. 42. 2 Feng, Taiwen, Linyan Sun, and Ying Zhang, The Effects of Customer and Supplier Involvement on Competitive Advantage: An Empirical Study in China, Industrial Marketing Management, 39 (8), 2010, s.1384 94. 3 William E. Souder, David Buisson, and Tony Garrett, Success Through Customer-Driven New Product Development: A Comparison of US and New Zealand Small Entrepreneurial High Technology Firms, Journal of Product Innovation, Management, 14 (6), 1997, s.459 72. 4 Kjell E. Gruner, Christian Homburg, Does Customer Interaction Enhance New Product Success?, Journal of Business Research, 49 (1), 2000, s.1 14. 5 Hervas-Oliver, Jose and Jose L. Albors-Garrigós, Local Knowledge Domains and the Role of MNE Affiliates Bridging and Complementing Cluster s Knowledge, Entrepreneurship and Regional Development, 20 (6), 2008, s.581 98. 6 Beckman, Christine M. and Pamela R. Haunschild, Network Learning: The Effects of Partners Heterogeneity of Experience on Corporate Acquisitions, Administrative Science Quarterly, 47 (1), 2002, s.92 124. 7 Stuart, Toby E. and Joel M. Podolny, Positional Causes and Consequences of Strategic Alliances in the Semiconductor Industry, working paper, Graduate School of Business, University of Chicago, 1997. 8 Hansen, Morten T., The Search-Transfer Problem: The Role of Weak Ties in Sharing Knowledge Across Organization Subunits, Administrative Science Quarterly, 44 (1), 1999, s.82-111.

Celem pracy jest znalezienie i porównanie zależności zachodzących pomiędzy typem odbiorcy a rodzajem podejmowanej działalności innowacyjnej wśród producentów artykułów spożywczych i napojów na tle przedsiębiorstw niskiej techniki funkcjonujących w obrębie czterech regionów Polski zachodniej w latach 2009-2012. Hipotezą badawczą jest założenie, że znaczenie danego typu odbiorcy wzrasta proporcjonalnie do liczby i zakresu powiązanych z nim działań innowacyjnych. Analizę przeprowadzono w oparciu o dane zebrane w latach 2009-2012 w przedsiębiorstwach przemysłu spożywczego z Wielkopolski, Dolnego Śląska, Lubuskiego i Zachodniopomorskiego. 3 1. Działalność innowacyjna przedsiębiorstwa Definicja innowacji przyjęta w tym opracowaniu określa innowację jako wdrożenie nowego lub znacząco udoskonalonego produktu (wyrobu lub usługi) lub procesu, nowej metody marketingowej lub nowej metody organizacyjnej w praktyce gospodarczej, organizacji miejsca pracy lub stosunkach z otoczeniem 9. Innowacje są rezultatem wszelkich działań o charakterze naukowym, technicznym, organizacyjnym, finansowym i komercyjnym, które prowadzą lub mają w zamierzeniu prowadzić do ich wdrożenia. Klasyfikacja działalności innowacyjnej obejmuje: (1) działalność badawczo-rozwojową (B+R), (2) zakup gotowej wiedzy w postaci patentów, licencji, usług technicznych, (3) nabycie innowacyjnych maszyn i urządzeń niezbędnych do wytworzenia nowych procesów i produkcji nowych wyrobów 10. Prowadzenie działalności innowacyjnej wymaga ponoszenia nakładów na: (a) prace badawczo rozwojowe (B+R) dotyczące w większości innowacji w obrębie produktów i procesów oraz w małym stopniu innowacji marketingowych lub organizacyjnych, (b) technologie niematerialne (licencje, prawa do korzystania z patentów i wynalazków nieopatentowanych, znaki towarowe, know how), (c) nabycie zaawansowanych maszyn, urządzeń, sprzętu lub oprogramowania komputerowego, a także gruntów i budynków (w tym ulepszeń, modyfikacji i napraw), które są konieczne do wdrażania innowacji w obrębie produktów lub procesów, (d) szkolenia personelu i marketing nowych oraz ulepszonych produktów (e) pozostałe działania takie jak prace projektowe, planowanie i testowanie nowych produktów (wyrobów i usług), procesy produkcyjne i metody dostarczania11. W sektorze niskiej techniki poziom wydatków przedsiębiorstw przemysłowych na badania i rozwój wynosi mniej niż 0,4% przychodów przedsiębiorstwa. Grupa ta obejmuje produkcję artykułów spożywczych, napojów i wyrobowi tytoniowych, produkcję drewna, wyrobów z drewna, produkcję 9 OECD, Podręcznik Oslo, Zasady gromadzenia i interpretacji danych dotyczących innowacji, Wydanie polskie, Warszawa 2008, s. 85-86. 10 W.Janasz, K. Kozioł-Nadolna, Innowacje w organizacji, PWE, Warszawa 2011, s.18-19. 11 P. Dwojacki, J.Hlousek, Zarządzanie innowacjami, Centrum Badawczo-Rozwojowe, Gdańsk, 2008, s.48.

4 Piotr Dzikowski celulozy, papieru, działalność wydawniczą i poligraficzną oraz pozostałą działalność produkcyjną, zaopatrywanie w wodę, energię i gaz, zagospodarowanie odpadów12. 2. Charakterystyka przeprowadzonych badań Do analizy wybrano 1434 przedsiębiorstw przemysłowych reprezentujących sektor niskiej techniki, w tym 442 przedsiębiorstw reprezentujących dwie główne kategorie PKD: produkcję artykułów spożywczych (PKD 10) oraz produkcję napojów (PKD 11)13. Grupa przedsiębiorstw niskiej techniki obejmuje 497 (34,66%) mikro, 590 (41,14%) małych, 273 (19,04%) średnich i 74 (5,16%) dużych przedsiębiorstw w tym 1266 firm opartych na krajowym kapitale, 83 firm zagranicznych i 85 firm o kapitale mieszanym. Struktura wielkościowa sektora spożywczego obejmuje 127 (28,73%) mikro, 201 (45,48%) małych, 90 (20,36%) średnich i 24(5,43%) dużych przedsiębiorstw. Ze względu na pochodzenie kapitału w sektorze spożywczym mamy 393 (88,91%) przedsiębiorstw krajowych, 22 (4,98%) firm zagranicznych i 27 (6,11%) przedsiębiorstw posiadających kapitał mieszany. Wszystkie zbadane przedsiębiorstwa funkcjonują w jednym z następujących regionów: w Wielkopolsce, na Dolnym Śląsku, w Lubuskim lub Zachodniopomorskim. Zakres badania dotyczy innowacji na poziomie firmy i uwzględnia dyfuzję do poziomu nowość dla firmy. Badanie przeprowadzono w oparciu o ankietę wysyłaną emailem, a następnie przeprowadzony był wywiad telefoniczny z właścicielem bądź menadżerem danego przedsiębiorstwa. Dane zebrano w latach 2009-2013 w oparciu o kwestionariusz ankietowy, a dotyczyły okresu 2009-2012. Część metodyczna analiz wykorzystuje modelowanie probitowe, które umożliwia wyznaczenie szansy zajścia określonego działania innowacyjnego w wyniku nawiązania relacji z danym typem odbiorcy14. Ze względu na fakt, że działania innowacyjne i typ odbiorcy mają postać binarną szukane relacje przyjmują postać równań liniowych, w których dodatni parametr oznacza, że prawdopodobieństwo zajścia zdarzenia innowacyjnego jest wyższe dla określonego sektora odbiorcy niż w pozostałych zbiorowościach. 12 T.Hatzichronoglou, Revision of the high-technology sector and product classification, OECD, Paris, 1996, s.17. 13 Dz.U. z 2007 nr 251, poz.1885, z późn. zmianami. 14 A. Świadek, Determinanty aktywności innowacyjnej w regionalnych systemach przemysłowych w Polsce, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 2008, s. 119-132.

5 3. Znaczenie typu odbiorcy dla działalności innowacyjnej Najczęściej wskazywanym typem odbiorcy jest konsument końcowy, który uzyskał odpowiednio 60% wskazań w przemyśle spożywczym i 52% wskazań w przemyśle niskiej techniki. Blisko 52% odbiorców z obu badanych zbiorów pochodzi z sektora handlowego. Najrzadziej wskazywanymi typami odbiorców są: finanse i ubezpieczenia brak wskazań w grupie producentów żywności i napojów i 3,49% wskazań w grupie niskiej techniki. Wykres 1 przedstawia szczegółową strukturę analizowanych typów odbiorców. W następnej części analizy zbudowano 508 modeli ekonometrycznych reprezentujących relacje pomiędzy typem odbiorcy a podejmowanym rodzajem działalności innowacyjnej. 80 (15,74%) modeli okazało się istotne statystycznie w tym 25 modeli dla producentów artykułów spożywczych i napojów. Dla każdego modelu obliczono dwa prawdopodobieństwa: wystąpienia danego zdarzenia P1 oraz prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzenia alternatywnego P2. Wykres 1. Typ odbiorcy uporządkowany malejąco według % wskazań Źródło: opracowanie własne Tablica 1 przedstawia modele probitowe opisujące działalność innowacyjną w funkcji 3 typów odbiorcy (górnictwo, przemysł, energetyka). Ogółem znaleziono 29 modeli istotnych statystycznie, w tym 11 modeli dla grupy producentów artykułów spożywczych i napojów. W obu analizowanych grupach współpraca z odbiorcą przemysłowym przyczynia się do wzrostu nakładów na działalność B+R. Różna jest natomiast siła tego wpływu. Obliczając kolejno dla każdej grupy iloraz prawdopodobieństwa P1 zaistnienia danego działania dla danego typu i

6 Piotr Dzikowski prawdopodobieństwa zaistnienia tego zdarzenia dla pozostałych typów P2 można określić skalę wzrostu nakładów na B+R, która w przemyśle spożywczym wzrasta 2,28 razy, a w przemyśle niskiej techniki 1,68 razy, przy czym wartość prawdopodobieństwa w pierwszej grupie (0,57) jest większania niż w drugiej (0,42). Współpraca z odbiorcą przemysłowym w drugiej grupie sprzyja inwestycjom w dotychczas niestosowane środki trwałe. Następuje wzrost inwestycji ogółem o blisko 14%, przy wysokiej wartości prawdopodobieństwa (0,82). Wzrasta o blisko 19% skłonność do inwestycji w maszyny i urządzenia techniczne (0,76) i o niemal 23% rośnie prawdopodobieństwo inwestycji w oprogramowanie komputerowe (0,65). W przemyśle niskiej techniki inwestycjom w budynki, lokale i grunty sprzyjają odbiorcy reprezentujący górnictwo i energetykę. W obu przypadkach wzrost jest niemal identyczny i wynosi ponad 50% przy podobnym poziomie prawdopodobieństw, które dla górnictwa wynosi (0,36), a dla energetyki (0,38). Producenci artykułów spożywczych i napojów pod wpływem swoich odbiorców częściej wprowadzają nowe wyroby, przy czym zarówno odbiorcy przemysłowi (0,83) jak i reprezentujący górnictwo (0,86) i energetykę (0,84) mają pozytywny wpływ wzrost o około 40%. W przypadku odbiorców przemysłowych w obu badanych grupach przedsiębiorstw rośnie skłonność do implementacji nowych procesów technologicznych, ale różny jest poziom tego wpływu. Dla przemysłu spożywczego (0,69) wzrost wynosi około 32%, a w drugiej grupie (0,81) jest niższy bliski 13%. W obu przypadkach odbiorca przemysłowy sprzyja wprowadzaniu nowych metod wytwarzania z tym, że w pierwszej grupie wartość prawdopodobieństwa wynosi (0,79), a wzrost to około 61%. Natomiast w przemyśle niskiej techniki prawdopodobieństwo to (0,59), a wzrost to około 25%. Nowe metody wytwarzania w przemyśle spożywczym są wprowadzane na wskutek współpracy z odbiorcami reprezentującymi górnictwo (0,69) i energetykę (0,68). W obu przypadkach następuje wzrost o niemal 41%. W przemyśle niskiej techniki pod wpływem współpracy po stronie odbiorców z górnictwem (0,39) i przemysłem (0,34) rośnie współpraca z dostawcami wzrost odpowiednio 1,5 razy i 1,36 razy. Odbiorca przemysłowy sprzyja w obu grupach podejmowaniu współpracy z konkurentami. Jednak przedsiębiorstwa spożywcze częściej współpracują z konkurentami (0,17) niż firmy z drugiej grupy (0,09) i pod wpływem odbiorców przemysłowych 5 razy częściej nawiązują tego typu relacje. W drugiej grupie wzrost jest 3 -krotny. Odbiorca przemysłowy sprzyja nawiązywaniu współpracy z jednostkami badawczo-rozwojowymi z tym, że w pierwszej grupie są to organizacje zagraniczne a w drugiej grupie krajowe. W obu przypadkach częstotliwość podejmowania tego typu współpracy jest jednakowa (0,09), ale większy wzrost występuje w przemyśle spożywczym - 4,5 razy. W przemyśle niskiej techniki odbiorca przemysłowy (0,29) i reprezentujący górnictwo (0,30) w niemal jednakowym stopniu sprzyja współpracy z odbiorcami wzrost o 66%. W obu grupach odbiorca przemysłowy zwiększa blisko dwukrot-

nie prawdopodobieństwo nawiązywania współpracy innowacyjnej ogółem. W przypadku niskiej techniki podobny wpływ ma górnictwo (0,58). 7 Tablica 1. Modele probitowe opisujące działalność innowacyjną w funkcji odbiorców reprezentujących górnictwo, przemysł i energetykę Rodzaj działalności innowacyjnej Nakłady na działalność B+R Inwestycje w dotychczas niestosowane środki trwałe: Budynki, lokale i grunty Maszyny i urządzenia techniczne Oprogramowanie komputerowe Wprowadzanie nowych wyrobów Implementacja nowych procesów technologicznych -metody wytwarzania Współpraca z dostawcami Współpraca z konkurentami Współpraca z JBR-mi Współpraca z odbiorcami Typ odbiorcy Przemysł spożywczy Przemysł niskiej techniki górnictwo przemysł energetyka górnictwo przemysł energetyka P1 P2 P1 P2 P1 P2 P1 P2 P1 P2 P1 P2 +,85x-,69 +,47x-,66,57,25,42,25 +,83x+,26 +,66x+,28 +,73x+,26,86,60,83,60,84,60 +,85x+,50 +,33x+,59,82,72 +,35x-,70 +,38x-,70,36,24,38,24 +,34x+,36,76,64 +,41x+,10 +,30+,09 +,35x+,11,70,54,65,53,68,54,91,69,81,72 +,29x+,59 +,52x-,03 +,81x-,03 +,49x-,03 +,29x-,07,69,49,79,49,68,49,59,47 +,38x-,65 +,26x-,66,39,26,34,25 +,50x- +,92x-1,87 1,86,17,03,09,03 +,83x-2,19 (zagraniczny) +,43x- 1,79 (krajowy),09,02,09,04 +,41-,92 +,40-,96,30,18,29,17

8 Współpraca innowacyjna ogółem Źródło: opracowanie własne Piotr Dzikowski +,87x-,43 +,49x-,30 +,46x-,34,66,33,58,38,55,37 Modele istotne statystycznie dla budownictwa, handlu i transportu zostały umieszczone w tablicy 2. Ogółem zbudowano 19 modeli, w tym 7 dla grupy producentów artykułów spożywczych i napojów. W przypadku niskiej techniki odbiorcy reprezentujący transport przyczyniają się do wzrostu o 37% inwestycji w dotychczas niestosowane środki trwałe ogółem (0, 37) w tym inwestycjom w oprogramowanie komputerowe (0,70) wzrost o 30%. Blisko 12% wzrost inwestycji w oprogramowanie komputerowe występuje w przypadku odbiorców reprezentujących handel (0,58). Natomiast pozytywny wpływ na inwestycje w budynki, lokale i grunty ma sektor budowlany (0,30) wzrost o 25%. W przypadku producentów artykułów spożywczych sektor transportowy wywołuje ponad 3 krotny wzrost inwestycji w budynki, lokale i grunty, podczas, gdy odbiorcy reprezentujący sektor handlu (0,56) przyczyniaja się do wzrostu o 27% inwestycji w oprogramowanie komputerowe. W grupie przedsiębiorstw niskiej techniki odbiorcy reprezentujący budownictwo przyczyniają się do wpływa na wzrost implementacji nowych procesów technologicznych (0,79) ogółem wzrost o niecałe 10% w tym metod wytwarzania (0,55) wzrost o 17%. Handel przyczynia się do częstszego implementowania systemów okołoprodukcyjnych w obu analizowanych grupach. W przemyśle spożywczym (0,36) wzrost o 71%, podczas, gdy w drugiej grupie (0,34) wzrost o 21%. W pierwszej grupie odbiorca zajmujący się handlem zwiększa częstotliwość implementacji systemów wspierających (0,24) blisko o 85%. W grupie niskiej techniki handel (0,29) wpływa pozytywnie na zacieśnianie współpracy z dostawcami wzrost o 21%, a transport (0,11) wzmacnia współpracę z konkurentami 3,66 krotny wzrost prawdopodobieństwa zajścia tego typu zdarzenia. W przemysle spożywczym odbiorcy reprezentujący budownictwo pozytywnie wpływają na zacieśnienie współpracy z jednostkami PAN (0,33) blosko 33-krotny wzrost. Natomiast odbiorcy reprezentujący transport wpływają pozytywnie na współpracę przemysłu spożywczego ze szkołami wyższymi (0,11) 11-krotny wzrost prawdopodobieństwa. W obu analizowanych grupach odbiorcy budowlani przyczyniają się do zwiększenia prawdopodobieństwo podjęcia współpracy innowacyjnej ogółem w tym w pierwszej grupie (0,83) blisko 2,4 wzrost, a w grupie niskiej techniki (0,46) wzrost o 21%. Podejmowaniu współpracy innowacyjnej ogółem w przemyśle niskiej techniki sprzyja typ odbiorców reprezentujących transport (0,48) wzrost o 26%. Formalnym efektem działalności innowacyjnej są patenty, których pradopodobieństwo wystąpienia wzrasta w przemyśle niskiej techniki pod wpływem odbiorców reprezentujących transport (0,27) wzrost o 58%.

9 Tablica 2. Modele probitowe opisujące działalność innowacyjną w funkcji odbiorców reprezentujących budownictwo, handel i transport Rodzaj działalności innowacyjnej Inwestycje w dotychczas niestosowane środki trwałe w tym: -budynki, lokale i grunty -oprogramowanie komputerowe Implementacja nowych procesów technologicznych w tym: a)metody wytwarzania b) systemy okołoprodukcyjne c) systemy wspierające Współpraca z dostawcami Współpraca z konkurentami Przemysł spożywczy Przemysł niskiej techniki budownictwo handel transport budownictwo handel transport P1 P2 P1 P2 P1 P2 P1 P2 P1 P2 P1 P2 +,29x-,62,37,27 +1,43x- +,20x-,72 0,68 0,78 0,25,30,24 +,31x- +,17x+,04 +,44x+,09,16 --,56,44,58,52,70,54 +,23x+,59,79,72 Współpraca z jednostkami PAN Współpraca ze szkołami wyższymi Współpraca innowacyjna ogółem +,19x-,06,55,47 +,44x-,80 +,19x-,60,36,21,34,28 +0,42x- 1,13,24,13 +,17x-,72,29,24 +,60x- 1,85,11,03 +1,92x-2,36 0,33 0,01 +1,24x- 2,47 0,11 0,01 +1,39x-0,42 +,21x-,31 +,24x-,30 0,83 0,34,46,38,48,38 Patenty Źródło: opracowanie własne +,32x-,94,27,17

10 Piotr Dzikowski Tablica 3 przedstawia modele probitowe opisujące działalność innowacyjną w funkcji odbiorców reprezentujących sferę publiczną, gastronomię oraz finanse i ubezpieczenia. Ogółem zbudowano 12 modeli, w tym 4 dla przemysłu spożywczego. Wszystkie znalezione relacje w grupie producentów artykułów spożywczych i napojów dotyczą odbiorców reprezentujących sferę publiczną. W zakresie wprowadzania nowych wyrobów (0,48) i implementacji nowych procesów technologicznych (0,52) wpływ ten ma destrukcyjny charakter (negatywny parametr). Prawdopodobieństwo wprowadzenia nowych wyrobów maleje o 25%, a prawdopodobieństwo implementacji nowych procesów technologicznych zmieniejsza się o 29%. Odbiorcy z sektora publicznego ożywiają natomiast współpracę przedsiębiorstw spożywczych z konkurentami (0,10) 3-krotny wzrost oraz współpracę ze szkołami wyższymi (0,04) - 4-krotny wzrost prawdopodobieństwa. W grupie niskiej techniki odbiorczy publiczni również zmniejszają prawdopodobieństwo wprowadzania nowych wyrobów (0,48) spadek o 19% i przyczyniają się do wzrostu prawdopodobieństwa współpracy ze szkołami wyższymi (0,04) wzrost 4-krotny. Odbiorcy reprezentującymi gastronomię przyczyniają się w grupie firm niskiej techniki do podniesienia o 26% inwestycji w budynki, lokale i grunty (0,29) oraz wzrostu częstotliwości wprowadzania nowych wyrobów (0,63) wrost o 10%. Z kolei odbiorcy z sektora finansowego i ubezpieczeń obniżają prawdopodobieństwo wprowadzania nowych wyrobów (0,42) spadek o blisko 13%. Natomiast przyczyniają się do wzrostu o ponad 40% nakladów na oprogramowanie komputerowe (0,76). Pod ich wpływem rośnie częstotliwość współpracy ze szkołami wyższymi (0,06) 3-krotny wzrost i odbiorcami (0,30) wzrost o ponad 66%. Tablica 3. Modele probitowe opisujące działalność innowacyjną w funkcji odbiorców reprezentujących sferę publiczną, gastronomię oraz finanse i ubezpieczenia Rodzaj działalności innowacyjnej Inwestycje w dotychczas niestosowane środki trwałe w tym: a)budynki, lokale i grunty c)oprogramowanie komputerowe Wprowadzanie nowych wyrobów Implementacja nowych procesów technologicznych Przemysł spożywczy Sfera publiczna Gastronomia Przemysł niskiej techniki Finanse i ubezpieczenia Sfera publiczna P1 P2 P1 P2 P1 P2 P1 P2 +,18x-,73,29,23 +,60x+,11,76,54 -,40x+,35 +,16x+,17 -,42x+,22 -,17x+,24,48,64,63,57,42,48,48,59 -,56x+,61,52,73

w tym: Współpraca z +,59x-1,87 konkurentami,10,03 Współpraca ze szkołami +,82x-2,57 +,59x-2,15 +,39x-2,20 wyższymi,04,01,06,02,04,01 +,39x-,91 Współpraca z odbiorcami,30,18 Źródło: opracowanie własne 11 W tablicy 4 umieszczono modele probitowe opisujące działalność innowacyjną w funkcji odbiorców reprezentujących sektor edukacji i ochrony zdrowia. Ogółem zbudowano 10 modeli istotnych statystycznie w tym 2 dla producentów artykułów spożywczych i napw przemyśle spożywczym odbiorcy reprezentujący sektor edukacyjnyprzyczyniają się do wzrostu nakładów na maszyny i urządzenia techniczne (0,93) wrost 45%. Natomiast sektor ochrony zdrowia zwiększa prawdopodobieństwo implementacji systemów wspierających (0,57) ponad 3- krotny wzrost. Podobnie jest w drugiej grupie, gdzie sektor ochrony zdrowia przyczynia się do wzrostu częstotliwości implementacji systemów wspierających (0,44) dwukrotny wzrost prawdopodobieństwa oraz inwestycji w oporgramowanie komputerowe (0,72) wzrost o 33%. Wpływ odbiorców z sektora edukacji w drugiej grupie jest większy, ale nie zawsze pozytywny. Negatywny wpływ odbiorców dotyczy wprowadzania nowych wyrobów (0,59) spadek o 23%. Pozostałe znalezione relacje są pozytywne i dotyczą inwestycji w oporgramowanie komputerowe (0,70) wzrost o 30%, implementacji nowych procesów technologicznych ogółem (0,82) wzrost o 12% w tym systemów okołoprodukcyjnych (0,42) wzrost o 40% i systemów wspierających (0,32) wzrost o 39%. Odbiorcy z tego sektora wzmacniają współpracę ze szkołami wyższymi (0,09) wzrost 9 krotny. Tablica 4. Modele probitowe opisujące działalność innowacyjną w funkcji odbiorców reprezentujących sektor edukacji i ochrony zdrowia Rodzaj działalności innowacyjnej Inwestycje w dotychczas niestosowane środki trwałe w tym: -maszyny i urządzenia techniczne Przemysł spożywczy Edukacja Ochrona zdrowia Przemysł niskiej techniki Edukacja Ochrona zdrowia P1 P2 P1 P2 P1 P2 P1 P2 +1,10x+0,36 0,93 0,64 -oprogramowanie komputerowe +,43x+,09 +,48x+,10,70,54,72,54

12 Piotr Dzikowski -,28x+,23 Wprowadzanie nowych wyrobów,59,48 Implementacja nowych procesów +,29x+,60 technologicznych w tym:,82,73 +,32x-,53 - systemy okołoprodukcyjne,42,30 +1,1x-,91 +,28x-,75 +,60x-,76 - systemy wspierające,57,18,32,23,44,22 +,93x-2,30 Współpraca ze szkołami wyższymi --,09,01 Źródło: opracowanie własne Tablica 5 zawiera modele istotne statystycznie dla odbiorców reprezentujących sektor rozrywki, rekreacji, rolnictwa i rybactwa oraz konsumenta końcowego. Ogółem zbudowano 10 modeli w tym 1 dla przemysłu spożywczego dla odbiorców z sektora rozrywki i rekreacji. Odbiorcy tego sektora przyczyniają się do niemal 2,5 krotnego wzrostu implementacji nowych procesów technologicznych w tym systemów wspierających (0,42). Analogiczne zjawisko (0,31) zachodzi w grupie firm niskiej techniki. Jednak wzrost jest mniejszy i wynosi 40%. Odbiorcy reprezentujący ten sektor sprzyjają inwestycjom w dotychczas niestosowane środki trwałe (0,81) wrost o blisko 10%, w tym inwestycje w maszyny i urządzenia techniczne (0,73) wzrost o 12% i inwestycje w oprogramowanie komputerowe ((0,73) wzrost o 40%. Odbiorcy z sektora rozrywki i rekreacji przyczyniają osię wzrostowi o 41% implementacji nowych procesów technologicznych w tym systemow wspierających (0,31) oraz lepszej współpracy ze szkołami wyższymi (0,05) pięciokrotny wzrost prawdopodobieństwa. Konsumenci końcowi mają pozytywny wpływ na implementacje systemów wspierających (0,26) wzrost o 23%, ale nie sprzyjają współpracy innowacyjnej ogółem (0,36) spadek prawdopodobieństwa o 14%. Odbiorcy reprezentujący rolnictwo i rybactwo sprzyjają inwestycjom w budynki, lokale i grunty (0,43) blisko 1,8 krotny wzrost ponadtozwiększają o 66% prawdopodobieństwo podjęcia współpracy z odbiorcami (0,30). Tablica 5. Modele probitowe opisujące działalność innowacyjną w funkcji odbiorców reprezentujących sektor rozrywki, rekreacji, rolnictwa i rybactwa oraz konsumenta końcowego Rodzaj działalności innowacyjnej Inwestycje w dotychczas niestosowane środki trwałe w Przemysł spożywczy Rozrywka, rekreacja Rozrywka, rekreacja Przemysł niskiej techniki Konsument końcowy Rolnictwo i rybactwo P1 P2 P1 P2 P1 P2 P1 P2 +,28x+,60,81,73

tym: -budynki, lokale i grunty - maszyny i urządzenia techniczne -oprogramowanie komputerowe Implementacja nowych procesów technologicznych w tym systemów wspierających +,22x+,38,73,65 +,54x+,06,73,52 +,73x-,94 +,27x-,76 +,16x-,82,42,17,31,22,26,21 Współpraca z odbiorcami Współpraca ze szkołami wyższymi Współpraca innowacyjna ogółem Źródło: opracowanie własne Zakończenie +,59x-2,23,05,01 13 +,54x-,71,43,24 +,41x-,82,30,18 -,15x+,20,36,42 Przeprowadzona analiza wykazała, że najczęściej wskazywanym typem odbiorcy jest konsument końcowy, który uzyskał odpowiednio 60% wskazań w przemyśle spożywczym i 52% wskazań w przemyśle niskiej techniki. Blisko 52% odbiorców z obydwóch zbiorów reprezentuje handel. Najrzadziej wskazywanymi typami odbiorców są: finanse i ubezpieczenia brak wskazań w grupie producentów żywności i napojów oraz 3,49% wskazań w grupie niskiej techniki. Największe znaczenie dla działalności innowacyjnej w przypadku producentów artykułów spożywczych i napojów ma odbiorca przemysłowy (7 pozytywnych modeli), sfera publiczna (4 modele w tym dwa negatywne) oraz handel (3 pozytywne modele). W przemyśle niskiej techniki największe znaczenie ma przemysł (11 pozytywnych modeli), edukacja (6 modeli w tym 1 negatywny) oraz sektor rozrywki i rekreacji (5 pozytywnych modeli). Spośród 25 otrzymanych modeli dla przemysłu spożywczego największą wartość prawdopodobieństwa uzyskują relacje: odbiorców z sektora edukacji na inwestycje w maszyny urządzenia (0,93), odbiorców przemysłowych na implementacje nowych procesów technologicznych (0,91) oraz wpływ odbiorców z sektora górnictwa (0,86) i energetyki (0,84) na wprowadzanie nowych wyrobów. W grupie niskiej techniki najwyższe prawdopodobieństwo występuje dla wpływu odbiorców przemysłowych na inwestycje w dotychczas niestosowane środki trwałe (0,82), związków odbiorców reprezentujących sektor edukacji i implementacji nowych procesów technologicznych (0,82) oraz wpływu odbiorców przemysłowych na implementacje nowych procesów technologicznych (0,81.).

14 Piotr Dzikowski W obydwóch analizowanych grupach największe znaczenie dla działalności innowacyjnej mają odbiorcy przemysłowi (odpowiednio 7 i 11 modeli). Najczęściej podejmowanym rodzajem działań innowacyjnych są inwestycje w dotychczas niestosowane środki trwałe i implementacje nowych procesów technologicznych. Ponadto każdy typ odbiorcy sprzyjaj zacieśnianiu współpracy innowacyjnej zarówno z konkurentami, dostawcami jak i sferą nauki. Literatura 1. Beckman, Christine M. and Pamela R. Haunschild, Network Learning: The Effects of Partners Heterogeneity of Experience on Corporate Acquisitions, Administrative Science Quarterly, 47 (1), 2002 2. Dwojacki P., J.Hlousek, Zarządzanie innowacjami, Centrum Badawczo-Rozwojowe, Gdańsk, 2008 3. Dz.U. z 2007 nr 251, poz.1885, z późn. zmianami. 4. Feng, Taiwen, Linyan Sun, and Ying Zhang, The Effects of Customer and Supplier Involvement on Competitive Advantage: An Empirical Study in China, Industrial Marketing Management, 39 (8), 2010 5. Gruner Kjell E., Christian Homburg, Does Customer Interaction Enhance New Product Success?, Journal of Business Research, 49 (1), 2000 6. Hansen, Morten T., The Search-Transfer Problem: The Role of Weak Ties in Sharing Knowledge Across Organization Subunits, Administrative Science Quarterly, 44 (1), 1999 7. Hatzichronoglou T., Revision of the high-technology sector and product classification, OECD, Paris, 1996 8. Hervas-Oliver, Jose and Jose L. Albors-Garrigós, Local Knowledge Domains and the Role of MNE Affiliates Bridging and Complementing Cluster s Knowledge, Entrepreneurship and Regional Development, 20 (6), 2008 9. Janasz W., Innowacje w strategii rozwoju organizacji w Unii Europejskiej, Difin, Warszawa 2009 10. Janasz W., K. Kozioł-Nadolna, Janasz W., Kozioł-Nadolna K., Innowacje w organizacji, PWE, Warszawa 2011 OECD, Podręcznik Oslo, Zasady gromadzenia i interpretacji danych dotyczących innowacji, Wydanie polskie, Warszawa 2008 11. Souder William E., David Buisson, and Tony Garrett, Success Through Customer- Driven New Product Development: A Comparison of US and New Zealand Small Entrepreneurial High Technology Firms, Journal of Product Innovation, Management, 14 (6), 1997 12. Stuart, Toby E. and Joel M. Podolny, Positional Causes and Consequences of Strategic Alliances in the Semiconductor Industry, working paper, Graduate School of Business, University of Chicago, 1997 13. Świadek A., Determinanty aktywności innowacyjnej w regionalnych systemach przemysłowych w Polsce, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 2008

THE IMPACT OF CUSTROMER'S SECTOR ON INNOVATIVE ACTIVITY IN FOOD INDUSTRY AND LOW TECHNOLOGY SECTOR IN WESTERN POLAND IN 2009-2012 15 Summary The paper presents the results of a study aimed at identifying and comparing the relation between the customer s sector and innovative activity among manufacturers of food and beverages and low technology sector in western Poland in 2009-2012. The end customer's sector is the most frequently indicated sector in both food industry (60%) and low technology sector (52%) whereas the most influencial customers in both analysed groups are industry customers. In general customers increase the probability of innovation cooperation both with competitors, suppliers and such institutions as universities and research units. Nie kasować nic poniżej tej linii