Polityka senioralna województwa warmi sko-mazurskiego na lata 2014-2020

Polityka senioralna województwa warmi sko-mazurskiego na lata 2014-2020 Olsztyn, 2013 1

Spis tre ci Spis skrótów... 3 Wst p... 4 1. Metodologia tworzenia programu... 6 2. Zjawisko starzenia si spo ecze stw w dokumentach strategicznych Europy, Polski i województwa warmi sko-mazurskiego... 10 3. Dane statystyczne dotycz ce osób starszych w województwie warmi sko-mazurskim... 16 4. Srebrna gospodarka... 18 5. Wizja programu... 20 6. Obszary, cele strategiczne i szczegó owe, dzia ania, wska niki... 21 6.1. Zdrowie (profilaktyka, rehabilitacja), infrastruktura i us ugi socjalne... 21 6.1.1. Analiza SWOT... 27 6.1.2. Cele strategiczne i szczegó owe, dzia ania, wska niki... 29 6.2. Aktywno spo eczna, kulturalna i edukacyjna... 31 6.2.1. Analiza SWOT... 33 6.2.2. Cele strategiczne i szczegó owe, dzia ania, wska niki... 34 6.3. Aktywno zawodowa... 38 6.3.1. Analiza SWOT... 39 6.3.2. Cele strategiczne i szczegó owe, dzia ania, wska niki... 41 6.4. Turystyka, sport i rekreacja... 42 6.4.1. Analiza SWOT... 46 6.4.2. Cele strategiczne i szczegó owe, dzia ania, wska niki... 47 7. Wdra anie Programu... 50 7.1. Finansowanie Programu... 50 7.2. Monitorowanie Programu... 51 8. Sk ad Zespo u ds. opracowania Wojewódzkiego programu na rzecz osób starszych na lata 2014-2020.... 52 Harmonogram realizacji Polityki senioralnej województwa warmi sko-mazurskiego na lata 2014-2020... 53 2

Spis skrótów ATW CBOS FOSa GUS MNiSW NFZ ONZ OPS OZPS PCPR PTTK ROPS UE UTW WHO Akademia Trzeciego Wieku Centrum Badania Opinii Spo ecznej Federacja Organizacji Socjalnych Województwa Warmi sko-mazurskiego G ówny Urz d Statystyczny Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wy szego Narodowy Fundusz Zdrowia Organizacja Narodów Zjednoczonych O rodek Pomocy Spo ecznej (w tym Miejskie, Miejsko-Gminne i Gminne O rodki Pomocy Spo ecznej) Ocena Zasobów Pomocy Spo ecznej Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze Regionalny O rodek Polityki Spo ecznej Urz du Marsza kowskiego Województwa Warmi sko-mazurskiego w Olsztynie Unia Europejska Uniwersytet Trzeciego Wieku wiatowa Organizacja Zdrowia (ang. World Health Organization) 3

Wst p Proces starzenia si ludno ci jest zaliczany do najwa niejszych zjawisk spo ecznych XXI wieku, a jego skutki stanowi i b d stanowi kluczowe wyzwanie w sferze polityki spo ecznej w najbli szych latach. Wed ug Strategii Lizbo skiej liczba ludno ci do 2050 roku b dzie si zmniejsza, natomiast liczba ludno ci w wieku powy ej 65 lat wzro nie o 60%, w stosunku do 2005 roku. wiadomo nieuchronnego starzenia si spo ecze stw staje si obowi zkowym elementem planowania przysz o ci we wszystkich sferach ycia. Powstaje wiele opracowa naukowych diagnozuj cych sytuacj osób starszych w kraju i na wiecie. Na ich podstawie opracowywane s dokumenty unijne i krajowe wyznaczaj ce kierunki dzia a niezb dnych do podj cia w celu przygotowania si do ycia w znacznie zmienionej strukturze demograficznej, o których b dzie mowa w dalszej cz ci dokumentu. Podejmuj c dzia ania na rzecz osób starszych nale y pami ta, e dzia ania pa stwa/w adz publicznych nie zast pi aktywno ci ca ego spo ecze stwa. Dlatego wa ne jest, aby samorz dy terytorialne, które s najbli ej swoich mieszka ców w czy y si w proces kreowania nowej, przyjaznej seniorom rzeczywisto ci. W roku 2009 województwo warmi sko-mazurskie zamieszkiwa o 206 036 osób w wieku poprodukcyjnym, co stanowi o 14,44% ogó u mieszka ców województwa, a w roku 2012 by o to ju 228 147 osób, co stanowi o 15,73% mieszka ców regionu. Samorz d Województwa Warmi sko-mazurskiego, maj c na uwadze rosn cy odsetek mieszka ców województwa w wieku poprodukcyjnym (w roku 2009 14,44% do 15,73% w roku 2012) od wielu lat prowadzi szereg dzia a na rzecz wsparcia i aktywizowania osób starszych w regionie Warmii, Mazur i Powi la. Podejmowane dzia ania s u przygotowaniu zarówno spo ecze stwa jak i samych seniorów do ycia w zmieniaj cych si uwarunkowaniach spo eczno-ekonomicznych. Staro to naturalna faza ycia ludzkiego nast puj ca po m odo ci i dojrza o ci. Obecnie jest ona kojarzona z obni aniem sprawno ci organizmu, zarówno psychicznej jak i fizycznej, ograniczon samodzielno ci, obni on zdolno ci przyswajania nowej wiedzy i umiej tno ci oraz dostosowywania si do wszelkich zmian. Cz sto te, traktowana jest jako czynnik w znacznej mierze wp ywaj cy na wycofanie osób starszych z ycia zawodowego i spo ecznego. W zwi zku z powy szym nale y podj niezb dne dzia ania w celu wypracowania pozytywnego wizerunku seniorów. Powinni my tak planowa i dzia a, aby osoby starsze by y pe noprawnymi i aktywnymi obywatelami naszych spo eczno ci. Rozwi zanie szeregu problemów wa nych dla ludzi starszych wymaga zmian systemowych, zale nych od polityki rz du, ale jest tak e wiele sfer, gdzie zmiany mog i powinny by wprowadzane z inicjatywy samorz du województwa, samorz dów powiatowych i gminnych oraz instytucji, organizacji pozarz dowych i samych obywateli. Zapisy wyznaczaj ce kierunki rozwoju polityki senioralnej województwa warmi skomazurskiego znajduj si w najwa niejszych dokumentach strategicznych, okre laj cych kierunki rozwoju naszego regionu, w tym m. in. w Strategii rozwoju spo eczno-gospodarczego 4

województwa warmi sko-mazurskiego do roku 2025 oraz w Strategii polityki spo ecznej województwa warmi sko-mazurskiego do roku 2020. Ponadto, Uchwa nr 1/2/09/III Zarz du Województwa Warmi sko-mazurskiego z dnia 6 stycznia 2009 r. przyj to Wojewódzki program na rzecz osób starszych na lata 2009-2013 Pogodna i bezpieczna jesie ycia na Warmii i Mazurach, w którym wyznaczono cztery obszary wsparcia tj. zdrowie, profilaktyka, s u ba zdrowia; system wsparcia infrastruktura i us ugi socjalne; aktywno, zainteresowania i potrzeby duchowe osób starszych; wizerunek osoby starszej w spo ecze stwie. W 2011 r. opracowano raport z monitoringu wdra ania powy szego programu w latach 2009-2010 1. Kolejny monitoring zostanie przeprowadzony w 2014 r. Okres wdra ania powy szego programu dobiega ko ca w grudniu 2013 r., w zwi zku z czym zasz a potrzeba opracowania nowego programu, b d cego w du ej mierze kontynuacj dzia a Samorz du Województwa na rzecz osób starszych. Obecny Program jest dokumentem otwartym, o du ym stopniu ogólno ci, co umo liwia b dzie podejmowanie ró norodnych, po ytecznych inicjatyw na rzecz osób starszych. W wietle dotychczasowych dzia a na rzecz osób starszych, podejmowanych przez administracj publiczn, szereg instytucji i sektor pozarz dowy, widzimy post p w zakresie wyrównywania szans osób starszych i przeciwdzia ania ich spo ecznemu wykluczeniu. Sprzyjaj temu równie pozytywne zmiany zachodz ce w wiadomo ci spo ecznej, polegaj ce na rozumieniu, e ten etap ycia czeka ka dego z nas i ju dzi nale y zadba o równo praw wszystkich obywateli bez wzgl du na wiek. Mimo to, w dalszym ci gu osoby starsze napotykaj zbyt wiele przeszkód, by mog y w pe ni z tych praw korzysta. Dotychczasowe do wiadczenia w realizacji zada na rzecz osób starszych i coraz wi ksza odpowiedzialno partnerów spo ecznych za stworzenie odpowiednich warunków ycia wszystkim obywatelom bez wzgl du na wiek pozwalaj mie nadziej, e zwi kszy si skuteczno wspólnych dzia a wynikaj cych z tego Programu. Proces opracowywania programu na lata 2014-2020 zosta przedstawiony w dalszej cz ci dokumentu. 1 Dokument do pobrania: http://portal.warmia.mazury.pl/images/departamenty/regionalny_osrodek_polityki_spolecznej/programy/raport_ z_monitoringu.pdf 5

1. Metodologia tworzenia programu Z inicjatyw opracowania Polityki senioralnej województwa warmi sko-mazurskiego na lata 2014-2020 wyst pi Regionalny O rodek Polityki Spo ecznej Urz du Marsza kowskiego Województwa Warmi sko-mazurskiego w Olsztynie oraz Federacja Organizacji Socjalnych Województwa Warmi sko-mazurskiego w Olsztynie (FOSa). Polityka senioralna województwa warmi sko-mazurskiego na lata 2014-2020 skierowana jest do trzech grup odbiorców, tj.: 1. do osób w wieku powy ej 60 r. jako bezpo rednich odbiorców zaproponowanych w nim dzia a, 2. do osób, w wieku ok. 55 r., które dopiero wkraczaj w okres senioralny, 3. do otoczenia osób starszych, czyli do ca ego spo ecze stwa jako po rednich, a czasem i bezpo rednich odbiorców niniejszego programu, szczególnie w kontek cie edukowania o procesie starzenia si i przygotowania nas wszystkich do tego etapu ycia. Wyodr bnienie ww. grup wynika z przekonania, e aktywizacj i wsparciem nale y obj nie tylko osoby, które obecnie uko czy y 60 r.., ale konieczne s równie dzia ania s u ce w a ciwemu przygotowaniu si do zdrowej i aktywnej staro ci 2. Wed ug G ównego Urz du Statystycznego jako osoby starsze uznaje si osoby w wieku 60 lub 65 lat i wi cej. Wyodr bnia si grupy ekonomiczne oraz grupy biologiczne, okre lane w nast puj cy sposób: grupy ekonomiczne: ludno w wieku przedprodukcyjnym (0-17 lat), ludno w wieku produkcyjnym (18-59 lat kobiety i 18-64 lat m czy ni), ludno w wieku poprodukcyjnym (60 lat i wi cej kobiety; 65 lat i wi cej m czy ni), grupy biologiczne: 0-14 lat dzieci, 15-64 lat m odzie i doro li bez osób starszych, 65 lat i wi cej osoby starsze. W kontek cie wyd u onego w Polsce, od 2013 r., wieku aktywno ci zawodowej dla kobiet i m czyzn do 67 r.. nale y spodziewa si zmian w powy szych definicjach. G ówny Urz d Statystyczny starzenie si ludno ci definiuje jako proces zwi kszania si udzia u ludno ci w starszym wieku w ogólnej liczbie ludno ci. Okre la si tzw. próg staro ci, tzn. wiek, po osi gni ciu którego mo na dan osob zaliczy do grupy ludno ci w starszym wieku. Najcz ciej, jako próg, przyjmuje si jednolicie wiek 60 lub 65 lat, b d wprowadza si odr bny próg dla m czyzn wiek 65 lat, a dla kobiet 60 lat. W opracowaniach ONZ stosuje si dla kobiet i m czyzn wiek jednolity 65 lat. 2 Zgodnie z ustaleniami Zespo u ds. opracowania niniejszego Programu. 6

W celu opracowania niniejszego Programu, Uchwa Nr 19/256/13/IV Zarz du Województwa Warmi sko-mazurskiego z dnia 15 kwietnia 2013 r. powo ano Zespó do spraw opracowania Wojewódzkiego programu na rzecz osób starszych na lata 2014-2020 oraz przyj to harmonogram prac nad Programem. Sk ad Zespo u stanowili przedstawiciele: 1) Samorz du Województwa Warmi sko-mazurskiego, 2) Wojewody Warmi sko-mazurskiego, 3) Rady do spraw Polityki Senioralnej przy Ministerstwie Pracy i Polityki Spo ecznej. 4) Warmi sko-mazurskiego Kuratora O wiaty w Olsztynie, 5) Komendy Wojewódzkiej Policji w Olsztynie, 6) Oddzia u Terenowego TVP S.A. w Olsztynie, 7) Radia Olsztyn S.A., 8) Federacji Organizacji Socjalnych Województwa Warmi sko-mazurskiego FOSa w Olsztynie, 9) Rzecznik Praw Osób Starszych Województwa Warmi sko-mazurskiego, 10) Zast pca Rzecznika Praw Osób Starszych Województwa Warmi sko-mazurskiego, 11) Rady Organizacji Pozarz dowych Województwa Warmi sko-mazurskiego, 12) Konwentu O rodków Pomocy Spo ecznej Województwa Warmi sko-mazurskiego, 13) Konwentu Powiatowych Centrów Pomocy Rodzinie Województwa Warmi sko- Mazurskiego, 14) Domu Pomocy Spo ecznej Niezapominajka w Elbl gu, 15) Uniwersytetu Warmi sko-mazurskiego w Olsztynie, 16) Wojewódzkiego Urz du Pracy w Olsztynie, 17) Narodowego Funduszu Zdrowia Warmi sko-mazurskiego Oddzia u Wojewódzkiego w Olsztynie, 18) Okr gowej Izby Piel gniarek i Po o nych Regionu Warmii i Mazur z siedzib w Olsztynie, 19) Stowarzyszenia Gmin RP Euroregionu Ba tyk w Elbl gu, 20) Porozumienia Uniwersytetów Trzeciego Wieku Warmii i Mazur, 21) Sieci Organizacji Paliatywnych Województwa Warmi sko-mazurskiego PALIUM, 22) Warmi sko-mazurskiego Uniwersytetu Trzeciego Wieku w Olsztynie, 23) Akademii Trzeciego Wieku przy Miejskim O rodku Kultury w Olsztynie, 24) Rodzinnego Domu Pomocy Maria w Reszkach. Przed rozpocz ciem prac Zespo u, ROPS we wspó pracy z FOS, w marcu 2013 r., zorganizowa otwarte spotkanie dotycz ce opracowywanego projektu Wojewódzkiego programu na rzecz osób starszych na lata 2014-2020. Wzi o w nim udzia ok. 80 osób, w ród których by y osoby reprezentuj ce jednostki organizacyjne pomocy i integracji spo ecznej, uniwersytety trzeciego wieku, kluby seniora oraz inne podmioty i organizacje pozarz dowe zainteresowane podj ciem dzia a na rzecz poprawy warunków i jako ci ycia seniorów w województwie warmi sko-mazurskim. Spotkanie by o prowadzone nowatorsk metod Open Space, której ide jest stworzenie mo liwo ci i przestrzeni do dyskusji, ocen, komentarzy, zg aszania rekomendacji i rozwi za, przez mo liwie du liczb osób i podmiotów bezpo rednio zainteresowanych danym tematem. 7

Uczestnicy spotkania zg osili bardzo wiele ciekawych propozycji dzia a w siedmiu zaproponowanych obszarach do dyskusji, tj. zdrowie, aktywno zawodowa, pomoc instytucjonalna nad wymagaj cymi opieki w domu, kultura i edukacja, sport i aktywno fizyczna, aktywno spo eczna, turystyka. Powsta zbiór niezwykle cennych i inspiruj cych propozycji i pomys ów, które stanowi y materia do prac nad Programem. Spotkanie stanowi o równie przestrze do debaty na temat partycypacji seniorów w realizacji lokalnych polityk publicznych. By a to jedna z dwunastu regionalnych debat tematycznych realizowanych w kilkunastu miastach Polski w ramach projektu Wspólnoty Roboczej Zwi zków Organizacji Socjalnych WRZOS pt.: Aktywny senior najlepszy rzecznik swoich spo eczno ci, Rz dowego Programu na rzecz Aktywno ci Spo ecznej Osób Starszych na lata 2012-2013. W okresie stycze -marzec 2013 r. Obserwatorium Integracji Spo ecznej, funkcjonuj ce przy ROPS, realizowa o dwa badania. Jedno z nich, przeprowadzone w oparciu o opinie o rodków pomocy spo ecznej i powiatowych centrów pomocy rodzinie, dotyczy o dzia a skierowanych do osób starszych w gminach i powiatach naszego województwa, drugie badanie obejmowa o zagadnienia aktywno ci spo ecznej osób starszych oraz korzystanie przez osoby starsze z pomocy spo ecznej. W drugim badaniu respondentami by o 296 osób z 25 instytucji organizuj cych zaj cia dla osób starszych, w tym w wieku 60 lat i wi cej. W kwietniu 2013 r., przyj to dwa raporty badawcze, b d ce wynikami powy szych bada tj.: Dzia ania skierowane do osób starszych w gminach i powiatach województwa warmi sko-mazurskiego oraz Osoby starsze w województwie warmi sko-mazurskim aktywno spo eczna i korzystanie z pomocy spo ecznej 3, z których wnioski i rekomendacje stanowi y swoist diagnoz niezb dn do opracowania niniejszego Programu. W okresie kwiecie -czerwiec 2013 r. odby y si cznie cztery spotkania warsztatowe Zespo u, podczas których wypracowano analiz SWOT, wizj programu oraz cele, dzia ania i wska niki do wyodr bnionych czterech obszarów dzia a na rzez osób starszych. W ramach wspó pracy nawi zanej ze Stowarzyszeniem Gmin RP Euroregion Ba tyk w Elbl gu, jedno z powy szych spotka mia o charakter dwudniowych warsztatów i po wi cone by o w szczególno ci zagadnieniu turystyki osób starszych w województwie warmi skomazurskim. Spotkanie zorganizowane zosta o w ramach projektu TOURAGE Rozwój turystyki osób starszych w regionach peryferyjnych, realizowanego ze rodków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach programu Interreg IV C. Ogólnym celem projektu jest wzmocnienie gospodarki regionalnej poprzez rozwój turystyki dla osób starszych oraz wspieranie aktywnego i zdrowego starzenia si. Maj c na wzgl dzie jak najlepsze wykorzystanie potencja u tkwi cego w dotychczasowych dzia aniach na rzecz osób starszych, instytucjach i organizacjach pracuj cych z osobami i na rzecz osób starszych, Zespó skupi si przede wszystkim na istniej cych w tym obszarze zasobach ludzkich, instytucjonalnych i rzeczowych oraz na kreowaniu wizji i rozwi za. Zastosowano metod zwan scenariuszami przysz o ci (w nieco zmodyfikowanej formie), która polega na analizie stanu zastanego w poszczególnych obszarach programu pod 3 Dokumenty do pobrania: http://portal.warmia.mazury.pl/badania-i-analizy 8

k tem posiadanych zasobów i mocnych stron, a nast pnie okre leniu stanu po danego (wizja, cele) i opracowaniu kroków doj cia od stanu zastanego do stanu po danego (dzia ania). W efekcie prac Zespo u okre lono cztery obszary aktywizacji i wsparcia osób starszych, tj.: Obszar I Zdrowie (profilaktyka, rehabilitacja), infrastruktura i us ugi socjalne, Obszar II Aktywno spo eczna, kulturalna i edukacyjna, Obszar III Aktywno zawodowa, Obszar IV Turystyka, sport i rekreacja. Program ma charakter interdyscyplinarny, jego wdra anie wymaga wspó pracy administracji rz dowej i samorz dowej: gminnej, powiatowej i wojewódzkiej oraz wielu partnerów: jednostek organizacyjnych pomocy spo ecznej, instytucji o wiaty, kultury i edukacji, jednostek s u by zdrowia, instytucji ko cielnych, a tak e podmiotów zajmuj cych si aktywizacj zawodow i spo eczn oraz organizacji spo ecznych. Od ich zaanga owania w du ej mierze zale e b d d ugofalowe efekty zaplanowanych dzia a Okre lone w programie cele i dzia ania, wypracowane w szerokiej partycypacji spo ecznej z udzia em osób starszych, odpowiadaj ich potrzebom i zainteresowaniom. Rol niniejszego programu jest wytyczenie kierunków dzia a na rzecz osób starszych, koniecznych do podj cia przez wszystkie sektory ycia spo ecznego w celu kreowania rzeczywisto ci przyjaznej seniorom. 9

2. Zjawisko starzenia si spo ecze stw w dokumentach strategicznych Europy, Polski i województwa warmi skomazurskiego. Wspó czesne europejskie spo ecze stwo charakteryzuje si dynamicznymi zmianami w strukturze demograficznej ludno ci. W populacji Europy ro nie udzia osób starszych, ze wzgl du na niski wska nik dzietno ci oraz wyd u aj c si d ugo ycia. Wed ug danych Eurostatu za 2011 rok osoby w wieku 65+ stanowi y 17,5% ludno ci w krajach Unii Europejskiej, przy czym w Polsce by o ich 13,5% w ca ej populacji. Tabela nr 1. Udzia osób w poszczególnych grupach wiekowych UE-27 i Polsce w 2011 r. 0-14 15-64 65+ UE-27 15,6 % 66,9 % 17,5 % Polska 15,2 % 71,3 % 13,5 % ród o: Eurostat Komisja oraz Rada UE podejmowa a ró norodne inicjatywy zwi zane z dzia aniami na rzecz osób starszych oraz aktywnego starzenia si. Unia Europejska nie wypracowa a jednak oddzielnej polityki europejskiej w tym zakresie, ze wzgl du na wielowymiarowy charakter zjawiska starzenia si ludno ci, uwarunkowania prawno-ustrojowe czy polityczne. Mimo tego pa stwa cz onkowskie wspó pracowa y ze sob w kwestiach zwi zanych ze starzeniem si ludno ci poprzez szereg ró norodnych dzia a. By y one obecne m.in. w Europejskiej Strategii Zatrudnienia (oddzielne cele zatrudnieniowe dla ludno ci w wieku oko o emerytalnym), odnowionej Strategii Lizbo skiej (przede wszystkim w kontek cie zapewnienia stabilno ci systemów emerytalnych), opieki zdrowotnej i opieki d ugookresowej oraz w strategii Europa 2020. Po raz pierwszy kwesti starzenia si ludno ci zaj a si Rada Europejska na szczycie, który odby si w Sztokholmie w marcu 2001 r. Rada ustanowi a fundamenty strategii na rzecz podj cia g ównych wyzwa gospodarczych i bud etowych zwi zanych ze starzeniem si spo ecze stwa, w celu zach cenia pa stw cz onkowskich do: szybkiego zredukowania zad u enia, podniesienia wska ników zatrudnienia i produktywno ci, przeprowadzenia reform systemów emerytalnych, s u by zdrowia i opieki d ugoterminowej 4. Kolejnym istotnym wydarzeniem by o wydanie przez Komisj Europejsk w 2005 r. Zielonej Ksi gi Wobec zmian demograficznych: nowa solidarno mi dzy pokoleniami. Dokument zawiera opis wyzwa, wi cych si ze starzeniem spo ecze stw Europy. Wed ug zapisów Ksi gi, dzia ania realizowane na forum unijnym powinny skupia si wokó trzech priorytetów: 4 Aktywno osób starszych i solidarno mi dzypokoleniowa. Statystyczny portret Unii Europejskiej 2012, Urz d Publikacji Unii Europejskiej, Luksemburg 2011. 10

przywrócenia przyrostu ludno ci (czemu powinno s u y unowocze nienie systemów zabezpieczenia spo ecznego, podniesienie stopy zatrudnienia oraz kontrolowane wykorzystanie imigracji), czuwania nad równowag mi dzypokoleniow oraz udziale w finansowaniu wiadcze emerytalnych oraz ochrony zdrowia, znalezienia nowych etapów przej ciowych mi dzy fazami w yciu cz owieka (tutaj znalaz y si odwo ania do rosn cej liczby m odych emerytów ) 5. Dnia 29 kwietnia 2009 r. Komisja Europejska przyj a równie komunikat Sprostanie wyzwaniom zwi zanym ze skutkami starzenia si spo ecze stwa w UE. Przedstawiono w nim prognozy wydatków zwi zanych ze starzeniem si spo ecze stwa w wietle kryzysu finansowego i gospodarczego. Podkre lono równie potrzeb przeprowadzenia dalszych reform w celu zredukowania kosztów bud etowych wynikaj cych z procesu starzenia si spo ecze stwa, zw aszcza w zakresie programów wydatków na emerytury i opiek zdrowotn. Zwrócono tak e uwag na potrzeb zach cania ludzi, by zamiast wcze nie przechodzi na emerytur, jak najd u ej zostawali na rynku pracy 6. W dniu 17 czerwca 2010 r. Komisja Europejska przyj a Strategi Europa 2020 Strategia na rzecz inteligentnego i zrównowa onego rozwoju sprzyjaj cego w czeniu spo ecznemu. Deklarowanym celem tej strategii jest podwy szanie poziomu zatrudnienia, wydajno ci pracy oraz spójno ci spo ecznej. Cele strategii skupiaj si wokó pi ciu g ównych obszarów: zatrudnienia, innowacji, edukacji, integracji spo ecznej, klimatu. Europejska Strategia obejmuje szereg dzia a i wytycznych ukierunkowanych na osoby starsze, mi dzy innymi dzia ania nawo uj ce do poprawy stanu zdrowia (pracowników), zach caj ce osoby starsze do kontynuowania pracy i odradzaj ce wczesne przechodzenie na emerytur. Zwraca równie uwag na systemy ochrony socjalnej oparte na stabilno ci finansowania, w celu wspierania uczestnictwa osób starszych na rynku pracy i pozostania na nim, oraz w celu wyd u enia aktywno ci zawodowej 7. Z punku widzenia kraju, Polska pozostaje nadal krajem relatywnie m odym pod wzgl dem demograficznym, ale obserwowane od kilkunastu lat tendencje wskazuj na to, e sytuacja b dzie si zmienia w ci gu nast pnych dwóch dekad. Przyczyn takiej sytuacji upatruje si w strukturze wiekowej ludno ci, w pozytywnych trendach odnosz cych si do wyd u ania oczekiwanej d ugo ci ycia przy jednoczesnej niskiej dzietno ci, których poziom decyduje o sytuacji demograficznej kraju. Dlatego te w nied ugiej perspektywie czasowej w Polsce b dziemy mieli do czynienia z populacj o zaawansowanej staro ci demograficznej 8. 5 Zielona Ksi ga Wobec zmian demograficznych: nowa solidarno mi dzy pokoleniami, Komisja Europejska, Bruksela 2005. 6 Aktywno osób starszych i solidarno mi dzypokoleniowa. Statystyczny portret Unii Europejskiej 2012, Urz d Publikacji Unii Europejskiej, Luksemburg 2011. 7 EUROPA 2020. Strategia na rzecz inteligentnego i zrównowa onego rozwoju sprzyjaj cego w czeniu spo ecznemu, Komisja Europejska, Bruksela 2010. 8 Polska 2030. Wyzwania rozwojowe, pod red. M. Boni, Kancelaria Rady Ministrów 2009 (dalej: Polska 2030), s. 47. 11

W zwi zku z powy szym, na podstawie Zarz dzenia nr 68 Prezesa Rady Ministrów z dnia 16 sierpnia 2012 r., utworzono Departament Polityki Senioralnej w Ministerstwie Pracy i Polityki Spo ecznej, który odpowiada za: tworzenie i rozwój kierunków dzia a skierowanych do seniorów, tworzenie i rozwój warunków dla poprawy systemu wsparcia seniorów, realizacj zada w obszarze aktywnego starzenia si, tworzenie i rozwój wspó pracy wewn trz i mi dzypokoleniowej z udzia em seniorów, monitorowanie wdra anych rozwi za. Departament prowadzi równie wspó prac z organizacjami i instytucjami, które kieruj swoje dzia ania do seniorów, w tym wspó prac mi dzynarodow w obszarze aktywnego starzenia si 9. Ponadto, w Polsce w ostatnich latach opracowano i wdro ono ró norodne programy i plany dzia ania zwi zane z problematyk starzej cego si spo ecze stwa. Do najwa niejszych nale : Strategia Rozwoju Kraju 2020. Strategia zosta a przyj ta 25 wrze nia 2012 r. przez Rad Ministrów i jest g ówn strategi rozwojow w rednim horyzoncie czasowym. Wskazuje strategiczne zadania pa stwa, których podj cie w perspektywie najbli szych lat jest niezb dne, by wzmocni procesy rozwojowe. Strategia w swoich za o eniach uwzgl dnia dzia ania maj ce na celu popraw sytuacji osób starszych, w tym m.in.: profilaktyk i zapobieganie chorobom obywateli, zach canie do aktywno ci obywatelskiej poprzez np. wolontariat osób starszych, rozwi zania systemowe wspieraj ce zatrudnienie osób starszych czy umo liwianie osobom w wieku 50+ zdobywania nowej wiedzy w instytucjach edukacyjnych. Strategia zwraca równie uwag na uczenie si przez ca e ycie, wspó prac mi dzypokoleniow, jak równie propagowanie nowych technologii w ród osób starszych. Odnosi si te do konieczno ci zapewnienia osobom starszym dost pu do wiadcze zdrowotnych i us ug opieki d ugoterminowej 10. Strategia Polityki Spo ecznej na lata 2007-2013 (SPS) zosta a przyj ta przez Rad Ministrów w dniu 13 wrze nia 2005 r. Celem SPS jest zbudowanie zintegrowanego systemu polityki pa stwa prowadz cej do u atwienia wszystkim obywatelom równego dost pu do praw spo ecznych, poprawy warunków powstawania i funkcjonowania rodzin oraz wsparcia grup i osób zagro onych wykluczeniem spo ecznym przy zapewnieniu demokratycznego wspó uczestnictwa obywateli. Cele Strategii b d realizowane m.in. w obszarach: wdro enia aktywnej polityki spo ecznej, budowy systemu wsparcia dla osób w wieku poprodukcyjnym, aktywizacji i mobilizacji partnerów lokalnych, partnerstw publiczno-spo ecznych jako podstawy rozwoju us ug spo ecznych. Kluczowymi kierunkami dzia ania w SPS dotycz cymi osób starszych, z którymi jest spójny niniejszy Program s m.in.:. zwi kszenie dost pu do us ug opieku czych, wspieranie rozwi za s u cych pe niejszej integracji spo ecznej osób w wieku poprodukcyjnym, 9 http://www.mpips.gov.pl/seniorzyaktywne-starzenie/ 10 Strategia Rozwoju kraju 2020. Aktywne spo ecze stwo, konkurencyjna gospodarka, sprawne pa stwo. Za cznik do uchwa y nr 157 Rady Ministrów z dnia 25 wrze nia 2012 r. (poz. 882). 12

wspieranie i wzmacnianie lokalnych spo eczno ci s siedzkich osób starszych (w ramach samopomocy), wspieranie ró nych form samoorganizacji i uczestnictwa w yciu spo ecznym; rozwój dzia a wspieraj cych wi zi mi dzypokoleniowe i wzmacniaj ce poczucie odpowiedzialno ci m odszych pokole za opiek nad osobami starszymi; uwzgl dnienie potrzeby aktywizacji osób starszych w systemie kszta cenia ustawicznego; zwi kszenie udzia u organizacji pozarz dowych w realizacji programów dla osób starszych oraz tworzenie warunków uczestnictwa osób w podesz ym wieku w kulturze i wypoczynku 11. Strategia Wspierania Rozwoju Spo ecze stwa Obywatelskiego na lata 2009-2015 Strategia Wspierania Rozwoju Spo ecze stwa Obywatelskiego na lata 2009-2015 (SWRSO) to d ugofalowy dokument maj cy na celu kszta towanie procesu rozwoju spo ecze stwa obywatelskiego. SWRSO stanowi instrument realizacji polityki rozwoju w zakresie rozwoju zachowa prospo ecznych wspólnot lokalnych oraz budowy i umacniania struktur spo ecze stwa obywatelskiego. Celem SWRSO jest wzmocnienie podmiotowo ci obywateli i ich wspólnot oraz stworzenie warunków dla rozwoju instytucji spo ecze stwa obywatelskiego. W ród g ównych kierunków dzia ania Strategii, wi cych si bezpo rednio lub po rednio z osobami starszymi, mo na wymieni : tworzenie infrastruktury dla lokalnej aktywno ci obywatelskiej, edukacj obywatelsk, aktywizacj obywateli w sprawach publicznych, zapewnienie dost pu do us ug spo ecznych grupom wykluczonym i zagro onym wykluczeniem spo ecznym (w tym osobom starszym), zapewnienie tworzenia i funkcjonowania mechanizmów kompleksowego wsparcia integracji spo ecznej itd 12. Program Solidarno pokole. Dzia ania dla zwi kszenia aktywno ci zawodowej osób w wieku 50+. Program ten zosta przyj ty przez Rad Ministrów w dniu 17 pa dziernika 2008 roku. Jest on pakietem dzia a rz dowych zmierzaj cych do zwi kszenia zatrudnienia osób powy ej 50. roku ycia w Polsce. Program ten zak ada z jednej strony dzia ania, które zwi kszaj zach ty do zatrudnienia osób w wieku 50+ przez przedsi biorców, a z drugiej strony dzia ania, które sprzyjaj poprawie kwalifikacji, umiej tno ci i efektywno ci pracy tych osób. Zwi kszenie wska nika zatrudnienia w ród osób po 50. roku ycia jest niezb dne dla utrzymania wysokiego wzrostu gospodarczego w Polsce w perspektywie kolejnych kilkunastu lat. Cz rozwi za proponowanych w programie jest adresowana tak e do osób m odszych, po 45. roku ycia. Wynika to z oceny ekspertów i praktyków, którzy wskazuj, i utrzymanie aktywno ci zawodowej osób w wieku 50 lat i wi cej wymaga odpowiednich dzia a tak e w stosunku do osób m odszych. Celem Programu jest osi gni cie w perspektywie do 2020 roku wska nika zatrudnienia osób w wieku 55-64 lata na poziomie 50%, okre lonym w Strategii Lizbo skiej. Program obejmuje szerokie spektrum inicjatyw, których celem jest lepsze wykorzystanie zasobów ludzkich osób w wieku 50 i wi cej lat 13. Rz dowy Program na rzecz Aktywno ci Spo ecznej Osób Starszych na lata 2012-2013 (ASOS). Przyj ty Uchwa nr 137 Rady Ministrów z dnia 24 sierpnia 2012 r. Zosta opracowany jako odpowied na wyzwania jakie stawiaj przed Polsk procesy demograficzne i spo eczne. Jego g ównym celem jest tworzenie warunków do rozwoju aktywno ci spo ecznej 11 Strategia Polityki Spo ecznej na lata 2007-2013, Ministerstwo Pracy i Polityki Spo ecznej, 2005. 12 Strategia Wspierania Rozwoju Spo ecze stwa Obywatelskiego na lata 2009-2015, Za cznik do uchwa y nr 240/2008 Rady Ministrów z dnia 4 listopada 2008 r. 13 Program Solidarno pokole. Dzia ania dla zwi kszenia aktywno ci zawodowej osób w wieku 50+, przyj ty przez Rad Ministrów dnia 17 pa dziernika 2008 r. 13

osób starszych, które w zwi zku z wy em demograficznym lat 50. wchodz lub w najbli szej przysz o ci b d wchodzi w wiek 60+. Program zak ada dzia ania jednocze nie w czterech obszarach obejmuj cych aktywno spo eczn seniorów. Opiera si na nast puj cych priorytetach: Priorytet I. Edukacja osób starszych, Priorytet II. Aktywno spo eczna promuj ca integracj wewn trz- i mi dzypokoleniow, Priorytet III. Partycypacja spo eczna osób starszych, Priorytet IV. Us ugi spo eczne dla osób starszych. Na program sk ada si komponent konkursowy oraz systemowy. Komponent konkursowy zak ada wsparcie finansowe projektów realizowanych przez organizacje dzia aj ce w sferze po ytku publicznego w czterech wymienionych powy ej obszarach priorytetowych. 14 W ramach komponentu systemowego Rz dowego Programu ASOS w lutym 2013 r. zosta a powo ana Rada ds. Polityki Senioralnej. Jej kszta t odpowiada za o eniu tworzenia polityki senioralnej w formule partycypacyjnej. Jest to organ pomocniczy Ministra Pracy i Polityki Spo ecznej. Do sta ego udzia u w jej pracach zostali zaproszeni przedstawiciele ministerstw oraz centralnych organów administracji publicznej, jak równie przedstawiciele organizacji jednostek samorz du terytorialnego, organizacji trzeciego sektora i eksperci, wydelegowani do prac w Radzie. Rada ma charakter konsultacyjny i opiniodawczy. Projekt za o e d ugofalowej polityki senioralnej ma by g ównym efektem jej prac Za o enia d ugofalowej polityki senioralnej w Polsce na lata 2014-2020 obecnie trwaj prace nad tym dokumentem, do uzupe nienia w pa dzierniku. W województwie warmi sko-mazurskim równie przyj to dokumenty strategiczne uwzgl dniaj ce w swoich za o eniach dzia ania na rzecz osób starszych: Strategia Rozwoju Spo eczno-gospodarczego Województwa Warmi sko- Mazurskiego do roku 2025 przyj ta Uchwa Nr XXVIII/553/13 Sejmiku Województwa Warmi sko - Mazurskiego z dnia 25 czerwca 2013 r. której wizja brzmi: Warmia i Mazury regionem, w którym warto y ( ) niezale nie od wieku. M odym mieszka com regionu stworzone zostan szanse na odpowiadaj cy aspiracjom rozwój, a osobom starszym godne warunki do sp dzania jesieni ycia. W ród Priorytetów Strategii znajduje si m.in. Cel strategiczny 7.2. Wzrost aktywno ci spo ecznej, Cel operacyjny 7.2.2. Wzrost dost pno ci i jako ci us ug publicznych. W ramach tego celu, w województwie zaplanowane zosta y nast puj ce dzia ania na rzecz osób starszych: tworzenie systemów zast pczej opieki rodzinnej oraz opieki nad osobami starszymi (na poziomie wojewódzkim i powiatowym, wymagaj cych równie inicjowania rozwoju wolontariatu, tworzenia grup samopomocowych, wsparcia organizacji pozarz dowych dzia aj cych na rzecz osób i rodzin wymagaj cych pomocy z zewn trz), promocja zdrowego stylu ycia, promocja zintegrowanych programów aktywizacji (m.in. osób starszych), rozwój infrastruktury przyjaznej i uwzgl dniaj cej potrzeby ludzi starszych 15. 14 http://www.mpips.gov.pl/seniorzyaktywne-starzenie/rzadowy-program-asos/ 14

Strategia polityki spo ecznej województwa warmi sko-mazurskiego do 2020 roku, przyj ta Uchwa Nr XIV/253/12 Sejmiku Województwa Warmi sko-mazurskiego z dnia 21 lutego 2012 r. która w Priorytecie II Wzmacnianie integracji spo ecznej wyodr bni a Cel operacyjny 2.1. Coraz wi ksza aktywizacja i integracja osób starszych oraz lepsze wykorzystanie ich potencja u w rodowisku lokalnym. Powy szy cel b dzie realizowany poprzez ni ej wymienione dzia ania: udzielanie wsparcia rodzinie w opiece nad osob starsz poprzez zwi kszanie dost pno ci i rozwój rodowiskowych us ug opieku czych (w tym specjalistycznych) oraz us ug rehabilitacyjnych, rozwój ró nego typu placówek w regionie oraz w rodowiskach lokalnych adekwatnych do potrzeb osób starszych, opracowywanie i realizacja programów i projektów na rzecz aktywizacji osób starszych, zlecanie organizacjom pozarz dowym zada publicznych i us ug z zakresu pomocy spo ecznej w obszarze wsparcia osób starszych, rozwój lokalnych form aktywizacji spo ecznej i wsparcia na rzecz osób starszych (w tym np. klubów seniora, Uniwersytetów III Wieku i innych), promocja i wspieranie idei wolontariatu na rzecz i w ród osób starszych, inicjowanie i organizacja spotka, imprez, przedsi wzi integracyjnych dla osób starszych, w tym z udzia em lokalnych spo eczno ci, rozwój wspó pracy z organizacjami pozarz dowymi na rzecz rozwi zywania problemów osób starszych 16. Wojewódzki Program na Rzecz Osób Starszych na lata 2009-2013 Pogodna i bezpieczna jesie ycia na Warmii i Mazurach, który zosta podzielony na nast puj ce obszary i cele strategiczne: Obszar I: Zdrowie, profilaktyka, s u ba zdrowia. Cel strategiczny: Poprawa stanu zdrowia osób starszych. Obszar II: System wsparcia infrastruktura i us ugi socjalne. Cel strategiczny: Zapewnienie bezpiecze stwa socjalnego, wyrównywanie szans i przeciwdzia anie wykluczeniu spo ecznemu osób starszych. Obszar III: Aktywno, zainteresowania i potrzeby duchowe osób starszych. Cel strategiczny: Pe noprawny, aktywny udzia osób starszych w yciu spo ecznym, gospodarczym i politycznym. Obszar IV: Wizerunek osoby starszej w spo ecze stwie. Cel strategiczny: Poprawa wizerunku osób starszych w spo eczno ciach lokalnych. 15 Strategia Rozwoju Spo eczno-gospodarczego Województwa Warmi sko-mazurskiego do roku 2025, Za cznik do Uchwa y Nr XXVIII/553/13 Sejmiku Województwa Warmi sko-mazurskiego z dnia 25 czerwca 2013 r., Dokument do pobrania: http://strategia2025.warmia.mazury.pl/artykuly/72/strategia-2025.html 16 Strategia polityki spo ecznej województwa warmi sko-mazurskiego do 2020 roku, Za cznik do Uchwa y Nr XIV/253/12 Sejmiku Województwa Warmi sko-mazurskiego z dnia 21 lutego 2012 r. Dokument do pobrania: http://bip.warmia.mazury.pl/urzad_marszalkowski/system/pobierz.php/zal1strategia_polityki_spolecznej_wojewo dztwa_%20warminsko-m_10_08_2011.pdf?id=12877 15

3. Dane statystyczne dotycz ce osób starszych w województwie warmi sko-mazurskim Wed ug Urz du Statystycznego w Olsztynie, liczba ludno ci w województwie warmi sko-mazurskim wynosi a w 2011 roku 1.452.596 osób. Podzia struktury osób starszych (60 lat i wi cej) ze wzgl du na wiek oraz miejsce zamieszkania przedstawia poni sza tabela. Tabela nr 2. Liczba ludno ci w wieku 60 lat i wi cej w województwie warmi skomazurskim w 2011 roku Wiek Ogó em Miasto Wie 60-64 88.175 58.363 29.812 65-69 46.381 29.905 16.476 70-74 43.746 27.236 16.510 75-79 38.334 23.653 14.681 80 lat i wi cej 45.227 28.200 17.027 Razem 261.863 167.357 94.506 ród o: opracowanie w asne na podstawie Rocznik statystyczny województwa warmi skomazurskiego 2012, Urz d Statystyczny w Olsztynie Najwi kszy odsetek w prezentowanej grupie stanowi y osoby w wieku 60-64 lata. Drug co do wielko ci by a grupa osób w wieku 65-69 lat oraz jako trzecia co do liczebno ci grupa wiekowa 80 lat i wi cej. Osoby w wieku 60 lat i powy ej stanowi y 18% ogó u ludno ci mieszkaj cej w województwie. W poni szej tabeli zosta a przedstawiona liczba osób, która utrzymywa a si w g ównej mierze z otrzymywanych wiadcze emerytalnych. Tabela nr 3. Liczba ludno ci w województwie warmi sko-mazurskim w 2011 roku, której g ównym ród em utrzymania by a emerytura (w tys.) Ogó em M czy ni Kobiety Miasto Wie Emerytura 230,2 86,2 144,0 150,2 79,9 ród o: opracowanie w asne na podstawie Rocznik statystyczny województwa warmi sko-mazurskiego 2012, Urz d Statystyczny w Olsztynie Jak wynika z powy szych danych, wi ksz cz prezentowanej grupy stanowi y kobiety otrzymuj ce wiadczenia emerytalne, jak równie osoby mieszkaj ce w mie cie. Poni sza tabela obrazuje prognoz wzrostu liczby ludno ci w wieku poprodukcyjnym wg województw do 2035 roku. Tabela nr 4. Prognoza liczby ludno ci w wieku poprodukcyjnym wg województw w latach 2015-2035 (w %) Rok 16

2015 2020 2025 2030 2035 Polska 19,4 22,1 24 25,2 26,7 dolno l skie 20,3 23,5 25,4 26,2 27,4 kujawsko-pomorskie 18,9 21,7 23,8 25 26,5 lubelskie 19,9 22,6 24,7 26,2 27,9 lubuskie 18,5 21,8 24 25,2 26,5 ódzkie 21,6 24,5 26,3 27,4 28,8 ma opolskie 18,5 20,6 22,4 23,8 25,5 mazowieckie 19,9 22,1 23,4 24,2 25,7 opolskie 19,9 22,8 25,2 27,1 28,9 podkarpackie 18,1 20,6 22,7 24,5 26,5 podlaskie 19,4 22 24,4 26,4 28,3 pomorskie 18,2 20,9 22,6 23,6 25 l skie 20,5 23,5 25,6 26,8 28,2 wi tokrzyskie 21,1 24,2 26,5 28,1 29,8 warmi sko-mazurskie 17,6 20,8 23,2 24,8 26,3 wielkopolskie 18 20,6 22,4 23,6 25 zachodniopomorskie 19,1 22,5 24,5 25,5 26,8 ród o: opracowanie w asne na podstawie Prognoza ludno ci na lata 2008 2035 z 2009 roku, G ówny Urz d Statystyczny Zauwa y nale y, e powy sze prognozy dokonywane by y w 2009 roku i nie uwzgl dniaj reformy emerytalnej, która z dniem 1 stycznia 2013 r. wprowadzi a w ycie przepisy ustawy z dnia 11 maja 2012 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpiecze Spo ecznych nowelizuj cej m.in. wyd u anie wieku emerytalnego, a tym samym zmiany w strukturze ludno ci w wieku poprodukcyjnym. W konsekwencji zmian w ekonomicznych grupach wieku obni y si wspó czynnik obci enia demograficznego. Oznacza to, e w 2011 r. na ka de 100 osób w wieku produkcyjnym przypada y 53 osoby w wieku nieprodukcyjnym, czyli o 10 osób mniej ni mia o to miejsce w 2002 r. Wi kszy spadek warto ci wska nika odnotowano dla ludno ci wiejskiej (o 16 punktów) ni miejskiej (o 6 punktów). Obni enie wspó czynnika obci enia demograficznego wynika wy cznie ze zmniejszenia warto ci wspó czynnika dotycz cego ludno ci w wieku przedprodukcyjnym. W grupie tej odnotowano spadek o 12 punktów (z 42 w 2002 r. do 30 w 2011 r.), podczas gdy wspó czynnik dla wieku poprodukcyjnego wzrós o 2 punkty (z 21 do 23). W rezultacie zmniejsza o si obci enie ludno ci w wieku przedprodukcyjnym, a wzrasta o obci enie ludno ci w wieku poprodukcyjnym 17. Tabela nr 5. Ludno w wieku nieprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym w województwie warmi sko-mazurskim w 2011 roku Razem M czy ni Kobiety Ogó em 53 42 65 w wieku przedprodukcyjnym 30 29 31 w wieku poprodukcyjnym 23 13 34 17 Narodowy spis powszechny ludno ci i mieszka 2011, Raport z wyników w województwie warmi skomazurskim, Urz d Statystyczny w Olsztynie, Olsztyn 2012. 17

Miasto 51 40 62 Wie 56 44 69 ród o: opracowanie w asne na podstawie danych Urz du Statystycznego w Olsztynie W ostatniej dekadzie ubieg ego stulecia obserwowano istotny post p w wyd u aniu si przeci tnego trwania ycia we wszystkich województwach. Ta korzystna tendencja utrzymuje si nadal. Pocz wszy od 1992 r. obserwowano równie wyra n popraw dalszego trwania ycia m czyzn w wieku 45 lat. Uleg a bowiem odwróceniu trwaj ca ponad dwadzie cia lat tendencja obni ania si dalszego trwania ycia tej grupy ludno ci. W 2012 r. m czyzna w wieku pe nej aktywno ci zawodowej mia przed sob rednio 30,2 lat ycia, czyli o 4,7 roku wi cej ni jego rówie nik w 1950 r. Przeci tne dalsze trwanie ycia 45-letniej Polki wynosi o w 2012 r. 37,1 lat, co oznacza, e w omawianym okresie przyrost parametrów trwania ycia kobiet w tym wieku wynosi 7,9 roku. Tym samym, w latach 1995-2012 w województwie warmi sko-mazurskim, dalsze trwanie ycia kobiet wyd u y o si o 4,2 lata, natomiast m czyzn o 4,8 lat 18. Tabela nr 6.Przeci tne trwanie ycia w wieku 0 lat w województwie warmi skomazurskim w wybranych latach Lata 1995 2000 2005 2010 2011 2012 Kobiety 76,8 78,6 79,4 80,4 80,7 81,0 M czy ni 66,9 69,2 70,0 71,3 71,5 71,7 ród o: opracowanie w asne na podstawie danych GUS 4. Srebrna gospodarka Zachodz ce przemiany demograficzne, okre lane jako starzenie si spo ecze stwa, cz sto odbierane s w kategorii problemów i wywo uj negatywne skojarzenia. 18 Trwanie ycia w 2012 roku, G ówny Urz d Statystyczny, Warszawa 3013. 18

Wielu ekonomistów, socjologów oraz polityków zwraca uwag na fakt, e nale y odej od pesymistycznego postrzegania powy szego zjawiska, gdy jest to dzia anie hamuj ce rozwój gospodarczy. Zjawisko starzenia si spo ecze stwa powoduje, e wy ania si du a grupa osób o ró norodnych potrzebach. Obecni seniorzy, mimo silnie zakorzenionych stereotypów, to zupe nie inna grupa spo eczna ni w poprzednich dziesi cioleciach. Dzi osoby starsze s znacznie lepiej wykszta cone, yj w lepszych warunkach, korzystaj z szeroko dost pnej informacji, s zainteresowane aktywnym stylem ycia zarówno zawodowego jak i spo ecznego. Ta przemiana jest wyzwaniem i szans na pojawienie si nowych produktów i us ug oraz stwarza mo liwo ci rozwoju wielu ga zi gospodarki np. w ochronie zdrowia czy turystyce. Odpowiedzi na powy sze wyzwania jest koncepcja srebrnej gospodarki. Silver economy zosta a zainicjowana w 2005 r. w Niemczech (Nadrenia Pó nocna- Westfalia), jako wspólna inicjatywa europejskich regionów. G ównym przekazem programu jest traktowanie starzenia si spo ecze stwa nie jako zagro enia lecz przeciwnie - jako wyzwania i szansy dla osi gni cia wzrostu gospodarczego i poprawy konkurencyjno ci Europy. Natomiast celem nadrz dnym jest poprawa jako ci ycia osób starszych, stymulowanie dzia alno ci gospodarczej na rzecz wzrostu, tworzenie miejsc pracy i spójno ci, wsparcie i integracja ró nych regionów Unii Europejskiej. Takie podej cie zw aszcza w kontek cie d ugofalowym przyczynia si do podnoszenia wiadomo ci w spo ecze stwie, wymiany do wiadcze i efektywniejszej komunikacji w tym obszarze 19. Wed ug prof. dr hab. Stanis awy Golinowskiej poj cie srebrnej gospodarki (silver economy) ma dwa znaczenia. Pierwsze, nazywane neutralnym czy opisowym, polega na ukazywaniu gospodarki ewoluuj cej w kierunku potrzeb starszej populacji bez jej specjalnego - interwencyjnego ukierunkowywania. Drugie ukazuje mo liwo wykorzystania starzenia si populacji do takiego ukierunkowania rozwoju, w którym zmiana struktury potrzeb ludno ci oraz pewien wzrost ich aktywno ci mog yby sta si ród em post pu i wzrostu gospodarczego. Ponadto, w opracowaniu Strategie dzia ania w starzej cym si spo ecze stwie. Tezy i rekomendacje, w rozdziale po wi conym zagadnieniu srebrnej gospodarki autorstwa prof. dr hab. S. Golinowskiej czytamy, e seniorzy najbli szych lat maj szanse by znacznie bardziej aktywni jako pracownicy, producenci, a przede wszystkim konsumenci. Aby tendencja ta by a powszechna trzeba by bardziej zainwestowa w rozwi zania dostosowane do tej grupy. Dla grupy m odszych seniorów w przyjazne warunki pracy, przyjazn infrastruktur transportow i wdro enie stylu pracy w firmach zwanego równowag praca- ycie. Dla grupy seniorów na emeryturze budowanie dostosowanych mieszka i przyjaznej infrastruktury lokalnej. Dotychczasowe tendencje: rozwój wielkich sieci handlowo-us ugowych oraz wirtualizacja transakcji, wymagaj rozwi za równoleg ych: lokalnych i mniejszych o rodków, w których mo liwe b d tradycyjne us ugi, zakupy i kontakty. Dla najstarszych regulacje i rozwi zania umo liwiaj ce zarówno domow opiek piel gnacyjn i socjaln, jak i stacjonarne us ugi d ugoterminowe. 19 Za o enia d ugofalowej polityki senioralnej w Polsce na lata 2014-2020 uzupe ni przypis po przyj ciu dokumentu 19

Prof. Golinowska zwraca uwag na fakt, e aktywna koncepcja srebrnej gospodarki ma raczej charakter regionalny. Oznacza to, e tylko w niektórych miejscach istniej zasoby mo liwe do uruchomienia w celu ukierunkowania rozwoju na potrzeby osób starszych. Koncepcja ta powinna by rozwa ona w regionach m odszych demograficznie, w których istnieje demograficzny potencja jej uruchomienia i obs ugi 20. Województwo warmi sko-mazurskie jest województwem relatywnie m odym demograficznie w porównaniu do innych województw. Wed ug prognoz GUS w 2030 r. w naszym regionie ludno w wieku poprodukcyjnym b dzie stanowi a 24,8% ogó u ludno ci, dla porównania w województwie wi tokrzyskim b dzie to 28,1%. Jeste my zatem regionem predestynowanym do wdra ania koncepcji srebrnej gospodarki. Zapisy przewiduj ce rozwój województwa w tym kierunku zosta y uj te w Strategii Rozwoju Spo eczno-gospodarczego Województwa Warmi sko-mazurskiego do roku 2025, o czym ju wy ej by a mowa. Realizacja niniejszego Programu równie przyczyni si do rozwoju srebrnej gospodarki w naszym regionie, poniewa zachodz ce przemiany demograficzne b d generowa y produkty i us ugi m.in. w czterech, wytyczonych w niniejszym dokumencie, obszarach wsparcia osób starszych tj. zdrowie (profilaktyka, rehabilitacja), infrastruktura i us ugi socjalne, aktywno spo eczna, kulturalna i edukacyjna, aktywno zawodowa, turystyka, sport i rekreacja. 5. Wizja programu 20 S. Golinowska, Srebrna gospodarka ekonomiczny wymiar procesu starzenia si populacji, w: Strategie dzia ania w starzej cym si spo ecze stwie. Tezy i rekomendacje. Warszawa 2012, s.134. 20

Starzej ce si spo ecze stwo jest aktywne spo ecznie i zawodowo, korzysta z szerokiego katalogu us ug zdrowotnych, turystycznych, edukacyjnych, kulturalnych, sportoworekreacyjnych zgodnie z potrzebami i zainteresowaniami. Seniorzy yj w godnych warunkach, pozbawionych barier, w powszechnym szacunku, funkcjonuj samodzielnie w miar mo liwo ci, czuj si bezpieczni i zdrowi. 6. Obszary, cele strategiczne i szczegó owe, dzia ania, wska niki 6.1. Zdrowie (profilaktyka, rehabilitacja), infrastruktura i us ugi socjalne W zwi zku z szybkim tempem procesu starzenia si spo ecze stw najwa niejsze b d dzia ania zabezpieczaj ce stan zdrowia osób starszych. Obszar ten zosta wyodr bniony jako pierwszy, poniewa zdrowie w g ównej mierze determinuje nasz aktywno spo eczn, kulturaln, edukacyjn oraz sportowo-rekreacyjn i turystyczn. Zdrowie ma te szczególne znaczenie w utrzymaniu aktywno ci zawodowej, szczególnie w kontek cie wyd u enia wieku emerytalnego do 67 r.. dla kobiet i m czyzn. W najbli szych 20 latach odsetek osób starszych w Polsce ulegnie podwojeniu do 24%, a ludzie starsi stanowi b d w 2030 roku populacj 8,5-milionow. Niemal w po owie b d to osoby po 75 roku ycia, z typow dla tej grupy wieku przewlek wielochorobowo ci, niesprawno ci fizyczn i upo ledzeniem funkcji poznawczych, które skutkuj z o onymi potrzebami zdrowotnymi, rehabilitacyjnymi i opieku czymi. Prognozowany przyrost liczby osób starszych b dzie w naszym kraju szybszy, ni w krajach Europy Zachodniej. Wzrost prze ywalno ci jest dowodem poprawy warunków ycia, post pu cywilizacji, zdrowia publicznego i technologii medycznych, jednak nie oznacza utrzymania dobrego zdrowia w zaawansowanej staro ci. A 90% osób powy ej 75 roku ycia le ocenia stan swego zdrowia, podczas gdy w przedziale wieku 60 74 lat tak samo uwa a 34% badanych w sonda u CBOS 21. Ze wzgl du na wyst puj ce u osób starszych choroby przewlek e, wielochorobowo i wielolekowo seniorzy w wysokim stopniu korzystaj ze wiadcze zdrowotnych. Wed ug Biuletynu statystycznego ochrony zdrowia 2011, opracowanego przez Wojewod Warmi sko-mazurskiego, w 2011 roku w województwie warmi sko-mazurskim w ród ogólnej liczby chorych 31,81% to pacjenci w wieku 65 lat i wi cej (tj. 163 728 osób na 514 717 chorych) 22. W zwi zku z powy szym szczególnie istotne b dzie stworzenie infrastruktury opieki geriatrycznej, maj c tu na wzgl dzie zarówno lekarzy geriatrów jak i poradnie, oddzia y, szpitale geriatryczne itp. Geriatria to dziedzina, która integruje wiedz z ró nych dyscyplin medycznych, stara si sprosta z o onym procesom wieku podesz ego i ca o ciowo rozwi zywa problemy zdrowotne i opieku cze. Jej naczelnym celem jest utrzymanie i wzmocnienie sprawno ci 21 J. Derejczyk, B. Bie, K. Szczerbi ska, T. Grodzicki, Ochrona zdrowia osób starszych, w: Strategie dzia ania w starzej cym si spo ecze stwie, op. cit., str. 44 22 Biuletyn statystyczny ochrony zdrowia 2011, Wojewoda Warmi sko-mazurski, Olsztyn 2013, str. 71 21

funkcjonalnej fizycznej, emocjonalnej i poznawczej, mo liwo ci niezale nego ycia w rodowisku, a przez to zapewnienie optymalnej jako ci ycia w okresie staro ci. Geriatria jest dyscyplin, która dzi ki kompleksowemu spojrzeniu na pacjenta gwarantuje racjonalno wyboru sposobu diagnozowania i leczenia osób w starszym wieku, znacz co zmniejszaj c koszty leczenia. Niestety, wg GUS dysponujemy baz jedynie 569 ó ek geriatrycznych (wobec 26032 internistycznych), udzielaj c na nich zaledwie 0,77% ogó u wiadcze szpitalnych, co umiejscawia nas na jednym z ostatnich miejsc w Europie. Kieruj c si zaleceniami wiatowej Organizacji Zdrowia (WHO), zasoby w Polsce powinno stanowi 7500 ó ek w szpitalnych oddzia ach geriatrycznych i przynajmniej 300 poradni geriatrycznych 23. Wed ug informacji uzyskanych z Warmi sko-mazurskiego Oddzia u Wojewódzkiego Narodowego Funduszu Zdrowia w Olsztynie, w 2011 r. w województwie warmi skomazurskim: - 6 lekarzy posiada o specjalizacj z zakresu geriatrii, - funkcjonowa a 1 poradnia geriatryczna (w Nidzicy), - nie funkcjonowa aden oddzia geriatryczny. Z badania przeprowadzonego w naszym województwie, przez OIS pt. Osoby starsze w województwie warmi sko-mazurskim aktywno spo eczna i korzystanie z pomocy spo ecznej, wynika, e w ród 296 respondentów najliczniejsza grupa badanych (44,3%, 131 osób) oceni a swój stan zdrowia jako ani dobry, ani z y, czyli przeci tnie. Natomiast a 115 osób (38,9%) uzna o go za dobry, a tylko 27 (9,1%) za z y. wiadczy to o stosunkowo dobrej kondycji zdrowotnej badanych, dzi ki której mog uczestniczy w ró nych formach aktywno ci spo ecznej. Wed ug Strategii dzia ania w starzej cym si spo ecze stwie. Tezy i rekomendacje, w celu poprawy ochrony zdrowia nad lud mi starszymi nale a oby, m.in.: prowadzi systematyczne szkolenia z zakresu geriatrii dla personelu podstawowej, opieki zdrowotnej, opieki d ugoterminowej i pomocy spo ecznej, utworzy sie specjalistycznych poradni geriatrycznych konsultuj cych chorych z wielochorobowo ci i z o on niesprawno ci w ramach polityki planowanego zwi kszenia kontraktów takich poradni z NFZ, zwi kszy kontrakty z NFZ na opiek paliatywn i d ugoterminow stacjonarn, a zw aszcza realizowan w domu pacjenta, poprawi jako opieki geriatrycznej poprzez wdra anie standardów post powania, w a ciwe informowanie pacjentów i rodziny/opiekunów w celu utrzymania kontynuacji leczenia poszpitalnego, poprawi sposób finansowania opieki geriatrycznej, rozwija opiek d ugoterminow tak, aby zwi kszy jej dost pno dla osób starszych, ró norodno wiadcze, poprawi jako i sposób finansowania, zwi kszy dost p do wiadcze rehabilitacyjnych, przygotowa i wdro y system wsparcia osób stale opiekuj cych si osobami starszymi 24. 23 J. Derejczyk, B. Bie, K. Szczerbi ska, T. Grodzicki, Ochrona zdrowia osób starszych., op. cit., str. 44-45. 24 J. Derejczyk, B. Bie, K. Szczerbi ska, T. Grodzicki, Ochrona zdrowia osób starszych., op. cit., str. 48-54. 22