Zintegrowany Plan Rozwoju Obszarów Miejskich i Poprzemysłowych dla Miasta Kalisza do roku 2020

Zintegrowany Plan Rozwoju Obszarów Miejskich i Poprzemysłowych dla Miasta Kalisza do roku 2020 Kalisz, wrzesień 2011 1

SPIS TREŚCI 1. Wprowadzenie 5 1.1. Podstawy prawne 5 1.2. Metodologia 6 2. Diagnoza sytuacji przestrzenno - społeczno - gospodarczej Miasta Kalisz 6 2.1. Sfera przestrzenna 8 2.1.1. Charakterystyka lokalizacji Miasta 8 2.1.2. Uwarunkowania historyczne 8 2.1.3. Zagospodarowanie przestrzenne 11 2.1.4. Zasoby oraz uwarunkowania przyrodnicze 14 2.1.5. Źródła oraz wielkość emisji zanieczyszczeń 16 2.1.5.1. Ochrona powietrza 16 2.1.5.2. Ochrona wód 17 2.1.5.3. Ochrona przed hałasem 19 2.1.6. Obiekty zabytkowe 20 2.1.7. Układ drogowy i komunikacyjny 22 2.1.8. Pozostała infrastruktura 25 2.1.9. Identyfikacja problemów w sferze przestrzennej 26 2.2. Sfera gospodarcza 27 2.2.1. Branża turystyczna 32 2.2.2. Identyfikacja problemów w sferze gospodarczej 35 2.3. Sfera społeczna 36 2.3.1. Mieszkańcy 36 2.3.2. Rynek pracy 38 2.3.3. Pomoc społeczna w Kaliszu 41 2.3.4. Oświata 43 2.3.5. Przestępczość na terenie Kalisza 45 2.3.6. Organizacje pozarządowe funkcjonujące na terenie Kalisza 48 2.3.7. Identyfikacja problemów w sferze społecznej 48 2.4. Sfera mieszkaniowa 49 2.4.1. Mieszkalnictwo 49 2.4.2. Identyfikacja problemów w sferze mieszkaniowej 54 2.5. Analiza SWOT 55 3. Odniesienie do strategicznych dokumentów dotyczących rozwoju kraju, regionu i miasta 59 3.1. Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia 2007-2013 59 3.2. Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2010 2020: Regiony, Miasta, Obszary wiejskie 60 3.3. Wielkopolski Regionalny Program Operacyjny na lata 2007 2013 60 3.4. Strategia Rozwoju Województwa Wielkopolskiego do roku 2020 61 3.5. Plan zagospodarowania przestrzennego województwa wielkopolskiego 62 3.6. Strategia Rozwoju Kalisza na lata 2004-2013 62 3.7. Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Miasta Kalisza. Zmiana Studium 64 2

3.8. Miejscowy Plan Zagospodarowania Przestrzennego 64 3.9. Plan Rozwoju Lokalnego Miasta Kalisza na lata 2006 2013 64 3.10. Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta Kalisza na lata 2009 2012 65 3.11. Strategia Rozwoju Turystyki dla Miasta Kalisza na lata 2007-2013 65 3.12. Strategia Rozwoju Transportu w Kaliszu na lata 2008-2020 wraz z Programem Rozwoju Transportu w Kaliszu na lata 2008-2013 66 3.13. Program ochrony środowiska dla Kalisza - Miasta na prawach powiatu na lata 2011 2014, z uwzględnieniem perspektywy do roku 2018 66 3.14. Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych dla Miasta Kalisza na lata 2008-2015 67 3.15. Wieloletni Program Gospodarowania Mieszkaniowym Zasobem Miasta Kalisza na lata 201-2014 68 4. Konsultacje Społeczne 68 5. Analiza możliwości budżetowych dotyczących realizacji przedsięwzięć inwestycyjnych 76 6. Założenia do rewitalizacji 80 6.1. Okres realizacji ZPROMiP 83 6.2. Grupy społeczne objęte rewitalizacją 83 7. Obszary objęte rewitalizacją 83 7.1. Metodologia wyznaczenia obszarów dysfunkcyjnych 83 7.2. Wyniki krytycznej analizy wskaźnikowej obszarów dysfunkcyjnych (kryteria ZPORR i URBAN II) 85 7.2.1. Obszar 1. Ulice Stawiszyńska Warszawska 85 7.2.2. Obszar 2. Ulica Fabryczna 87 7.2.3. Obszar 3. Ulica Wojciecha Jabłkowskiego 88 7.2.4. Obszar 4. Ulica Żytnia 90 7.3. Wyniki analizy obszarów dysfunkcyjnych pod kątem kryteriów wsparcia mieszkalnictwa 92 7.4. Charakterystyka obszarów dysfunkcyjnych 92 7.4.1. Obszar 1. Ulice Stawiszyńska Warszawska 93 7.4.1.1. Zasięg terenowy 93 7.4.1.2. Uwarunkowania historyczne 94 7.4.1.3. Aspekt społeczno przestrzenny rewitalizacji Obszaru 1 97 7.4.1.4. Aspekt ekonomiczny rewitalizacji Obszaru 1 98 7.4.1.5. Aspekt architektoniczno estetyczny rewitalizacji Obszaru 1 98 7.4.1.6. Aspekt urbanistyczno ekonomiczny rewitalizacji Obszaru 1 99 7.4.1.7. Aspekt ekologiczny rewitalizacji Obszaru 1 100 7.4.1.8. Założenia dla rewitalizacji Obszaru 1 101 7.4.2. Obszar 2. Ulica Fabryczna 103 7.4.2.1. Zasięg terenowy 103 7.4.2.2. Uwarunkowania historyczne 104 7.4.2.3. Aspekt społeczno przestrzenny rewitalizacji Obszaru 2 106 7.4.2.4. Aspekt ekonomiczny rewitalizacji Obszaru 2 107 7.4.2.5. Aspekt architektoniczno estetyczny rewitalizacji Obszaru 2 108 7.4.2.6. Aspekt urbanistyczno ekonomiczny rewitalizacji Obszaru 2 109 7.4.2.7. Aspekt ekologiczny rewitalizacji Obszaru 2 109 7.4.2.8. Założenia dla rewitalizacji Obszaru 2 111 7.4.3. Obszar 3. Ulica Wojciecha Jabłkowskiego 114 7.4.3.1. Zasięg terenowy 114 3

7.4.3.2. Uwarunkowania historyczne 114 7.4.3.3. Aspekt społeczno przestrzenny rewitalizacji Obszaru 3 115 7.4.3.4. Aspekt ekonomiczny rewitalizacji Obszaru 3 116 7.4.3.5. Aspekt architektoniczno estetyczny rewitalizacji Obszaru 3 116 7.4.3.6. Aspekt urbanistyczno ekonomiczny rewitalizacji Obszaru 3 117 7.4.3.7. Aspekt ekologiczny rewitalizacji Obszaru 3 117 7.4.3.8. Założenia dla rewitalizacji Obszaru 3 118 7.4.4. Obszar 4. Ulica Żytnia 121 7.4.4.1. Zasięg terenowy 121 7.4.4.2. Uwarunkowania historyczne 122 7.4.4.3. Opis aktualnego stanu Zagospodarowania Obszaru 4 122 7.4.4.4. Założenia dla rewitalizacji Obszaru 4 124 8. Projekty rewitalizacyjne 126 8.1. Identyfikacja kierunków działań rewitalizacyjnych 126 8.2. Projekty rewitalizacyjne 127 8.3. Plan finansowy ZPROMiP 142 9. System wdrażania, monitorowania, aktualizacji. Komunikacja i partycypacja społeczna 145 9.1. Wdrażanie 145 9.2. Monitorowanie i ocena realizacji ZPROMiP 145 9.3. System aktualizacji ZPROMiP 146 9.4. Komunikacja i partycypacja społeczna 146 9.5. Zakończenie 146 Spis tabel 147 Spis wykresów 148 4

1. Wprowadzenie (1) W strategicznej wizji rozwoju Kalisza, określającej miasto jako przedsiębiorcze i obywatelskie - najstarsze polskie miasto, konkurencyjne we wspólnej Europie - poprawa jakości życia w mieście stanowi jeden z czterech podstawowych celów strategicznych. (2) Istotne znaczenie w realizacji tego celu przypisano działaniom ukierunkowanym na kompleksową odnowę zdegradowanych fragmentów miasta, w tym obszarów poprzemysłowych, mającym na celu zapewnienie zrównoważonego rozwoju miasta oraz aktywizację społeczności lokalnej w obszarach kryzysowych. Stanowią one przedmiot szeroko pojętej rewitalizacji miasta, zorientowanej na poprawę warunków życia mieszkańców, umocnienie tożsamości lokalnej, ograniczenie negatywnych zjawisk społecznych, ożywienie gospodarcze i przeciwdziałanie bezrobociu, przywrócenie ładu przestrzennego wraz z ponownym włączeniem obszarów zdegradowanych, w tym, obszarów poprzemysłowych w strukturę funkcjonalno - przestrzenną i krajobraz miasta. (3) Zintegrowany Plan Rozwoju Obszarów Miejskich i Poprzemysłowych dla Miasta Kalisza do roku 2020 (dalej też zamiennie ZPROMiP i Plan) opracowuje się w celu ukierunkowania działań rewitalizacyjnych i stworzenia warunków do równoważenia struktur przestrzennej i społecznej miasta oraz udziału mieszkańców i interesariuszy w życiu miasta, a także określenia celów i rezultatów rewitalizacji obszarów uznanych za dysfunkcyjne w wyniku ich odnowy w sferach przestrzennej, technicznej, społecznej i ekonomicznej. (4) ZPROMiP ma charakter wieloletniego programu działań w sferach przestrzennej, społecznej, gospodarczej i mieszkaniowej. Jest kompleksowym dokumentem przeciwdziałania degradacji obszaru miasta oraz marginalizacji określonych grup społecznych. Ma na celu, poprzez wskazanie zadań inwestycyjnych i pozainwestycyjnych, skorelowanych z polityką lokalną i regionalną oraz dostępnymi źródłami finansowania, ustalenie długofalowych działań na przyszłość w zakresie rewitalizacji dysfunkcyjnych obszarów miasta. 1.1. Podstawy prawne (5) ZPROMiP jest zgodny z wymaganiami opisanymi w dokumentach: Wytyczne w zakresie zasad opracowania programów umożliwiających ubieganie się o wsparcie w ramach Inicjatywy JESSICA oraz Działania 4.2 Wielkopolskiego Regionalnego Programu Operacyjnego na lata 2007-2013, Wytyczne w zakresie zasad opracowania i oceny Zintegrowanych Planów Rozwoju Obszarów Miejskich w ramach Wielkopolskiego Regionalnego Programu Operacyjnego na lata 2007 2013 (projekt) oraz Wytyczne Ministra Rozwoju Regionalnego w zakresie programowania działań dotyczących mieszkalnictwa. (6) ZPROMiP tworzy warunki do ubiegania się o środki z programu Joint European Support for Sustainable Investment in City Areas (JESSICA). JESSICA jest innowacyjnym instrumentem finansowym, powołanym do życia wspólnie przez Komisję Europejską, Europejski Bank Inwestycyjny i Bank Rozwoju Rady Europy. Ma na celu wsparcie finansowe inwestycji miejskich realizowanych na obszarach uznanych za zdegradowane, stwarzających szansę na rozwój i tworzenie miejsc pracy w ramach partnerstwa publiczno - prywatnego. 5

1.2. Metodologia (7) Prace nad ZPROMiP przeprowadzono we współpracy z pracownikami Urzędu Miasta, członkami Zespołu ds. rewitalizacji. Bazowano na dokumentach planistycznych, strategicznych i programowych miasta i regionu oraz bezpośrednich informacjach z Urzędu Miasta i jednostek podległych miastu. (8) W metodologii opracowania ZPROMiP, zgodnie z wymaganiami, zastosowano podejście zintegrowane. Takie podejście uwzględnia trzy wymiary rewitalizacji: przestrzenno - ekologiczny, ekonomiczny i społeczny. Wymiar przestrzenno - ekologiczny obejmuje przede wszystkim uwarunkowania lokalizacyjne, funkcjonalne, środowiskowe, kulturowe oraz kompozycyjno estetyczne, a także jakość przestrzeni publicznych i dostępność komunikacyjną. Wymiar ekonomiczny związany jest z tworzeniem nowych miejsc pracy i przeciwdziałaniem bezrobociu, z budowaniem przewag konkurencyjnych w oparciu o endogeniczne czynniki wzrostu. Wymiar społeczny z kolei to kreowanie lepszej jakości życia mieszkańców, budowanie relacji społecznych umacniających lokalną tożsamość i tworzących kapitał społeczny. (9) W ramach etapu przygotowania, powołano Zespół ds. rewitalizacji, złożony z pracowników merytorycznych poszczególnych wydziałów Urzędu Miasta. Zadaniem Zespołu było udostępnienie danych liczbowych i niezbędnych informacji oraz wskazanie wstępnych obszarów dysfunkcyjnych, które z uwagi na istniejące stany kryzysowe należało objąć analizą. (10)W ramach etapu diagnozowania przeprowadzono wieloczynnikowe analizy, faktograficzną i jakościową, w sferach ekologiczno - przestrzennej, gospodarczej oraz społecznej, umożliwiające wskazanie najważniejszych obszarów problemowych. Zorganizowano także konsultacje społeczne. Zidentyfikowano obszary dysfunkcyjne, których wyznaczenie bazowało na Wytycznych w zakresie zasad opracowania programów umożliwiających ubieganie się o wsparcie w ramach Inicjatywy JESSICA oraz Działania 4.2 Wielkopolskiego Regionalnego Programu Operacyjnego na lata 2007-2013. (11)W oparciu o wyniki diagnozy, konsultacji społecznych, analizy problemów występujących na wyznaczonych obszarach dysfunkcyjnych zidentyfikowano zintegrowane projekty rewitalizacyjne. Zastosowano podejście zintegrowane, uwzględniające zarówno cele i interes miasta, wyrażone w miejskich strategiach sektorowych dla sfer gospodarczej, społecznej i infrastrukturalnej, jak i cele i interes mieszkańców i partnerów społecznych zainteresowanych rewitalizacją, w tym: przedsiębiorców, instytucji otoczenia biznesu i organizacji pozarządowych. (12)ZPROMiP został sporządzony metodą ekspercko-partnerską, w ścisłym partnerskim współdziałaniu z podmiotami gospodarującymi na obszarach wskazanych do rewitalizacji i lokalną społecznością. W programie ujęto 5 projektów rewitalizacyjnych, w tym 3 zintegrowane. 2. Diagnoza sytuacji przestrzenno - społeczno - gospodarczej Miasta Kalisz (13)Diagnoza bazuje na informacjach zawartych w programach rozwojowych Miasta i dokumentach branżowych oraz ogólnodostępnych danych statystycznych. 6

(14)W odniesieniu do programów rozwojowych Miasta Kalisza korzystano w szczególności z następujących dokumentów: (a) Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Miasta Kalisza Zmiana Studium, Załącznik Nr 1 do Uchwały Nr XXXIV/527/05 Rady Miejskiej Kalisza z dnia 30 czerwca 2005, (b) Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Miasta Kalisza Zmiana Studium, Załącznik Nr 1 do Uchwały Nr XXXVIII/543/2009 Rady Miejskiej Kalisza z dnia 3 września 2009, (c) Opracowanie ekofizjograficzne podstawowe dla potrzeb sporządzenia zmiany Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Miasta Kalisza. Wrocław 2008, (d) Prognoza oddziaływania na środowisko do projektu Zmiany Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Miasta Kalisza, Wrocław 2009, (e) Strategia Rozwoju Miasta Kalisza na lata 2004 2013, Kalisz 2004, (f) Plan Rozwoju Lokalnego Miasta Kalisza na lata, Uchwała Nr XLVIII/713/2006 Rady Miejskiej Kalisza z dnia 29 czerwca 2006, (g) Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta Kalisza na lata 2009-2012, Załącznik do Uchwały Nr XXXIX/561/2009 Rady Miejskiej Kalisza z dnia 1 października 2009, (h) Wieloletni Program Gospodarowania Mieszkaniowym Zasobem Miasta Kalisza na lata 2010 2014, Załącznik do uchwały Nr XLVI/649/2010 z dnia 25 marca 2010 roku Rady Miejskiej Kalisza, (i) Strategia Rozwoju Turystyki dla Miasta Kalisza na lata 2007-2013, Kalisz Listopad 2007, (j) Program Gospodarczy p.n. Wieloletni Program Inwestycyjny Kalisza Miasta na Prawach Powiatu na lata 2011 2014, Załącznik do Uchwały Nr / XLIII/608/2009 Rady Miejskiej Kalisza z dnia 29 grudnia.2009, (k) Program Ochrony Środowiska dla Kalisza Miasta na prawach powiatu na lata 2011-2014 z uwzględnieniem perspektywy do roku 2018, Załącznik do uchwały Nr VII/65/2011 Rady Miejskiej Kalisza z dnia 31 marca 2011, (l) Strategia Rozwoju Transportu w Kaliszu na lata 2008-2020 wraz z Programem Rozwoju Transportu w Kaliszu na lata 2008 2013, Kalisz 2008, (m) Miejski Program Działań na rzecz Osób Niepełnosprawnych w Kaliszu na lata 2009 2012, Załącznik do uchwały Nr XXXI/464/2009 Rady Miejskiej Kalisza z dnia 22 stycznia 2009, (n) Miejski Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie na lata 2008 2011, Załącznik do uchwały Nr XX/304/2008 Rady Miejskiej Kalisza z dnia 28 lutego 2008, (o) Aglomeracja Kalisko Ostrowska Studium Rozwoju Przestrzennego, Synteza, Poznań 2005, 7

(p) Strategia Rozwoju Aglomeracji Kalisko Ostrowskiej, Strategia identyfikacji i wdrażania zmian gospodarczych Aglomeracji Kalisko Ostrowskiej, Ostrów Wielkopolski 2010, (q) Analiza Subregionu Kaliskiego pod kątem Lokalizacji i Funkcjonowania Centrum Zaawansowanych Technologii, Kalisz 2008, (r) Analiza SWOT problemów społecznych dla miasta Kalisza, (s) Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego - Tyniec, zatwierdzony uchwałą Rady Miejskiej Kalisza nr.xi/135/2003 z dnia.25 września 2003 roku, (t) Prognoza oddziaływania na środowisko przyrodnicze ustaleń miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego - Tyniec w Kaliszu, autor: mgr Jadwiga Koryńska, Kalisz 2003. 2.1. Sfera przestrzenna 2.1.1. Charakterystyka lokalizacji Miasta (15)Kalisz usytuowany jest w centralno zachodniej Polsce, w południowo-wschodniej części województwa wielkopolskiego. Sąsiaduje z powiatami kaliskim, ostrowskim oraz pleszewskim. Położony jest na skrzyżowaniu dróg północ-południe i wschódzachód oraz na jednym z głównych szlaków kolejowych z zachodu Europy na wschód. Powierzchnia miasta wynosi ok. 70 km 2. (16)W latach 1975-1998 miasto było siedzibą województwa kaliskiego. Obecnie, jako jedno z czterech miast na prawach powiatu województwa wielkopolskiego, Kalisz jest ważnym ośrodkiem administracyjnym, zlokalizowanym pomiędzy dużymi miastami kraju (Poznaniem, Wrocławiem i Łodzią). Utrzymuje partnerskie kontakty z miastami: Hautmont - Francja, Heerhugowaard Holandia, Erfurt, Hamm Niemcy, Kamieniec Podolski Ukraina, Preston, Southampton - Wielka Brytania, Adria Włochy, Martin Słowacja, Tongeren, La Louviere Belgia. 2.1.2. Uwarunkowania historyczne (17)Kalisz jest najstarszym miastem w Polsce, położonym na historycznym Szlaku Bursztynowym, ważnym ośrodkiem administracyjnym i gospodarczym, pełniącym w południowej Wielkopolsce ważne funkcje przemysłowe, usługowe i kulturalnooświatowe. (18)Ślady osadnictwa i aktywności człowieka na obszarze dzisiejszego miasta sięgają schyłkowego paleolitu (około 10 000 r. p.n.e.). Już w okresie neolitu (4300-1700 r. p.n.e.) tereny te zamieszkiwała ludność kilku kultur ceramiki wstęgowej kłutej, lendzielskiej, pucharów lejkowatych, ceramiki grzebykowo-dołkowej i ceramiki sznurowej. Znaleziska z epok brązu (1700-650 r. p.n.e.) oraz żelaza (650 r. p.n.e. 500 r. n.e.) świadczą o zamieszkiwaniu tych obszarów przez ludność kultury łużyckiej i pomorskiej. W okresie lateńskim epoki żelaza (400 r. p.n.e. - 35/40 r. n.e.), ok. I w. p.n.e. na tereny podkaliskie przybyli celtyccy Bojowie, przynosząc ze sobą wyższą kulturę rolniczą (intensywniejsze metody uprawy ziemi, nowe narzędzia pracy) i materialną (np. produkcję naczyń toczonych, zaczątki bednarstwa, szklarstwa czy złotnictwa). Aleksandryjski geograf, astronom i matematyk Ptolemeusz w dziele Nauka geograficzna (ok. 145 r. n.e.) wśród miejscowości na szlaku bursztynowym, wymienił Kalisię, identyfikowaną przez badaczy z Kaliszem. 8

(19)Okres wpływów rzymskich (35/40-375 n.e.) pozostawił liczne ślady importów naczynia z brązu wyroby szklane, biżuterię, monety rzymskie, co potwierdza znaczenie kaliskiego centrum osadniczego jako ośrodka wymiany zarówno z ludnością zamieszkującą tereny, jak i plemionami germańskimi oraz prowincjami cesarstwa rzymskiego. Badania archeologiczne oraz liczne znaleziska stanowią postawę do identyfikacji Kalisii ze skupiskiem osad z początków naszej ery, w granicach współczesnego miasta, odległych od siebie o 1-3 km i położonych w dolinie Prosny i jej dopływów. (20)W okresie wczesnego średniowiecza, aż do schyłku XIII w., kaliskie centrum osadnicze tworzył zespół kilku członów osadniczych na lewym brzegu Prosny na Zawodziu (gród wraz z osadami). W czasach państwa wczesnopiastowskiego ze względu na położenie na skrzyżowaniu głównych szlaków handlowych, rangę polityczną i militarną grodu książęcego i kasztelańskiego, stanowiło ono jeden z głównych ośrodków kształtującej się państwowości polskiej. (21)Najstarsza wzmianka o Kaliszu w polskich źródłach pisanych pojawiła się w XII w. w Kronice Polaków autorstwa Galla Anonima. Kronikarz umieścił zapis o zajęciu w 1106 r. przez Bolesława Krzywoustego grodu usytuowanego wśród licznych odnóg Prosny (Zawodzie). (22)W połowie XII wieku, za panowania księcia Mieszka Starego, chroniąc się przed prześladowaniami w Czechach i Niemczech, do Kalisza przybyli pierwsi Żydzi. Już w XIII w. zorganizowana tu była gmina żydowska (kahał), jedna z najznaczniejszych w Wielkopolsce i na ziemiach polskich. Świadectwem ówczesnego znaczenia gminy żydowskiej był tzw. statut kaliski nadany Żydom przez Bolesława Pobożnego w 1264 r. Po przeniesieniu centrum osadniczego Kalisza, Żydzi zamieszkali w jego południowo-zachodniej części, pomiędzy bramą Piskorzewską a Końskim Targiem. (23)Około 1257 r. Bolesław Pobożny ulokował Kalisz na prawie niemieckim w jego średzkiej odmianie. Była to pierwsza lokacja na prawie średzkim dokonana w Wielkopolsce. (24)Proces kształtowania się układu przestrzennego średniowiecznego miasta trwał około 100 lat i zakończył się w poł. XIV w. Na czasy Kazimierza Wielkiego (1310 70) przypadło zakończenie budowy murów miejskich i rozbudowa zamku. (25)Wraz z powstaniem miasta, poza jego murami obronnymi, poczęły kształtować się przedmieścia, Toruńskie, Wrocławskie. Charakteryzowała je luźna i rozproszona zabudowa, w większości drewniana, rozlokowana prawie wyłącznie przy głównych drogach do miasta. W okresie od końca XIII wieku do końca XVII wieku powstawały na nich murowane obiekty, istotne dla prestiżu miasta. (26)W XIV w. Kalisz został stolicą województwa i pełnił tę rolę do 1793 r. Rozkwit miasta, zwłaszcza w sferach architektonicznej i intelektualnej, przypadł na okres XV i XVI wieku. Ważne znaczenie dla Kalisza miało sprowadzenie Jezuitów oraz ufundowanie kolegium i kościoła przez Stanisława Karnkowskiego, prymasa i arcybiskupa gnieźnieńskiego. O jego ówczesnej randze świadczy fakt, iż w Kaliszu zawarto w 1343 r. pokój z Krzyżakami, w wyniku którego Polska odzyskała Ziemię Dobrzyńską i Kujawy. (27)Do rozbiorów Kalisz był miastem wojewódzkim w Prowincji Poznańskiej. Po drugim rozbiorze Polski, w latach 1793-1806, znalazł się pod rządami pruskimi. Do miasta, wraz z administracją zaborcy, przybyła znaczna grupa kolonistów niemieckich. 9

(28)W latach 1815-30 miasto zdobywało pozycję prężnego ośrodka włókiennictwa (m.in. fabryki braci Repphanów, W. D. Przechadzkiego, I. Neumarka), a po 1830 r. także przemysłu odzieżowego i spożywczego. (29)W początkach XIX w. Kalisz należał do najbogatszych miast Królestwa. Był też ważnym ośrodkiem administracyjnym, gospodarczym i kulturalnym. Ożywieniu towarzyszył intensywny ruch budowlany organizowany głównie przez J. Radoszewskiego oraz architektów Sylwestra Szpilowskiego (ok. 1790 1832) i Franciszka Reinsteina (1792-1853). Po 1820 r., zgodnie z wprowadzonymi przepisami, rozbudowa miasta poczęła przebiegać w sposób planowy. W okresie tym powstały liczne klasycystyczne gmachy użyteczności publicznej budynki 4 rogatek (zachowała się jedynie rogatka wrocławska) trybunał, teatr, szkoła wojewódzka, przebudowa kompleksu pojezuickiego na siedzibę władz wojewódzkich, korpus kadetów, dzwonnica przy kolegiacie Wniebowzięcia NMP, a także domy mieszczańskie i zabudowania fabryczne. Utworzono duży plac zwany zamkowym, na którego skraju w II poł. XIX w. stanęła cerkiew św. Piotra i Pawła (rozebrana w latach 20-tych XX w.); drugi plac św. Józefa powstał obok kolegiaty, po wyburzeniu części stojących tu budynków. Wytyczona została także ulica Sukiennicza, którą poprzez ogrody franciszkańskie doprowadzono do Prosny i połączono z Aleją Józefiny mostem Trybunalskim. (30)Na przełomie XIX i XX w. rozwój miasta przyśpieszyło uzyskanie w 1902 r. połączenia kolejowego z Łodzią i Warszawą, a w 1906 r. z Ostrowem Wielkopolskim. Wtedy też powstało kilka reprezentacyjnych budowli. W 1888 r. rozpoczęto wg proj. J. Chrzanowskiego budowę gmachu ratusza. Na tyłach kolegiaty stanął budynek Kaliskiego Towarzystwa Muzycznego (oddany do użytku w 1902 r.). W Alei Józefiny, obok Trybunału, wybudowano Bank Ziemi Kaliskiej (wg proj. Rogera Sławskiego), zaś nieopodal Mostu Kamiennego Bank Kredytowy (wg proj. H. Kudera). (31)Kres pomyślnemu rozwojowi miasta przyniosła I wojna światowa. W początkach sierpnia 1914 r. Kalisz został spalony i zburzony przez wkraczające wojska pruskie. Zabudowa historycznego centrum w 95% legła w gruzach przestały istnieć gmachy użyteczności publicznej, ratusz, teatr oraz całe pierzeje ulic z zabudową mieszkalną. Szczęśliwie ocalały obiekty sakralne, ucierpiała jedynie świątynia poreformacka. Miasto na skutek tej klęski wyludniło się - pozostało zaledwie 5 tyś. mieszkańców. Zarówno kaliszanie, jak i architekci polscy uznali odbudowę Kalisza za sprawę niezwykle istotną dla polskiej historii i kultury. W 1915 r. Koło Architektów w Warszawie ogłosiło konkurs na odbudowę miasta. Jednak nie zrealizowano żadnej z konkursowych propozycji. Podobnie było z pierwszym planem zagospodarowania przestrzennego miasta opracowanego przez architekta miejskiego S. Pajzderskiego i kolejnym opracowanym przez W. Michalskiego. Wobec tego, że przedłożone plany nie zostały zatwierdzone przez władze miejskie, odbudowę podjęto według planów przyjętych jeszcze w 1917 r. (32)Zniszczenia dokonane przez wojska pruskie w 1914 r. sprawiły, że Kalisz spadł do rangi miast powiatowych. Jednakże systematycznie odbudowany i rozbudowany, rozwijał się jako ośrodek przemysłowy i handlowy. Podczas II wojny światowej Kalisz włączono do Rzeszy. (33)Bezpowrotnie zniszczone zostało wielowiekowe dziedzictwo Żydów kaliskich: wielka synagoga przy ul. Nadwodnej (ob. ul. Parczewskiego), synagoga nowa (tzw. Reformowana) przy ul. Krótkiej, mykwa (łaźnia rytualna) przy ul. Piskorzewskiej, istniejący od XIII w. cmentarz żydowski na Rypinku. Z pożogi wojennej ocalały: zabudowa dawnej dzielnicy żydowskiej, zajmującej znaczący obszar miasta, objęty 10

ulicami: Nowy Rynek, ul. Parczewskiego (d. Nadwodna), ul. Złotą (zwana dawniej Żydowską), a także ul. Chopina i Kanonicka oraz cmentarz żydowski (tzw. Nowy) przy ob. ul. Podmiejskiej, wytyczony w pocz. XX w. Rzeczywistość wielokulturowego, wielonarodowego Kalisza i jego mieszkańców odeszła w przeszłość. (34)W okresie powojennym Kalisz rozwijał się wielokierunkowo, jako ośrodek przemysłowy, handlowy, kulturalny i oświatowy. Poszerzały się też jego granice administracyjne, tworząc warunki do przestrzennego rozwoju. (35)W dziejach Wielkopolski Kalisz zasłynął z przemysłu włókienniczego, koronkarskiego, garbarskiego, skórzanego, spożywczego, lotniczego i muzycznego. Jako ośrodek intelektualny zapisał się osiągnięciami w dziedzinie literatury dzięki twórczości Adama Asnyka, Marii Konopnickiej i Marii Dąbrowskiej. Historia kaliskiego teatru utożsamiana jest z nazwiskiem Wojciecha Bogusławskiego. W gronie kaliskich animatorów życia naukowego i kulturalno oświatowego znaleźli się m.in.: Stefan Szolc - Rogoziński, Stefan i Agaton Gillerowie, Cezary Biernacki, Józef Raciborski, Adam Chodyński, Melania i Alfons Parczewscy oraz wiele innych wybitnych osobowości. (36)Na terytorium Kalisza wyróżnia się następujące typy jednorodnych pod względem osadniczym i funkcyjnym obszarów: (a) Historyczne Centrum, ukształtowane w okresie średniowiecza, (b) Obszar zabudowy wielorodzinnej (głównie z XIX i z XX w.), okalający Centrum, (c) Obszar zabudowy z II połowy XX w., położony pomiędzy historycznym Centrum a zachodnią obwodnicą i dworcem kolejowym, (d) Obszar nowej zabudowy wielorodzinnej, rozbudowujący się i przewidziany do dalszego rozwoju, (e) Obszary przemysłowe i przemysłowo-składowe, (f) Obszar Winiar i Szczypiorna, oddalone od Centrum i łączące funkcję mieszkaniową z przemysłową i usługową, (g) Obszary istniejącej intensywnej zabudowy jednorodzinnej oraz przewidziane do dalszej zabudowy tego typu, (h) Obszary mało intensywnej zabudowy jednorodzinnej i gospodarki rolnej. 2.1.3. Zagospodarowanie przestrzenne (37)WG danych GUS na koniec 2010r. miasto Kalisz zajmowało powierzchnię 6.942ha. (38)Na przyjęte kierunki zagospodarowania Kalisza zasadniczy wpływ mają cele rozwoju i uwarunkowania ich realizacji, wynikające z istniejącego stanu zagospodarowania przestrzennego miasta i wpływu regionalnego i krajowego otoczenia na miasto, a także założenia rozwoju społeczno-gospodarczego oraz zgłoszone wnioski i wydane decyzje administracyjne. (39)Z punktu widzenia układu przestrzennego miasto rozwija po obydwu stronach Prosny, wokół kształtowanego już centrum. Zakłada się uzupełnianie i intensyfikację oraz restrukturyzację istniejącego zainwestowania. W tym zakresie kluczowe znaczenie ma 11

wybudowanie nowych odcinków wałów ochronnych wzdłuż Prosny w północnej części miasta oraz wzdłuż Swędrni. (40)Dane dotyczące obecnej i docelowej struktury użytkowania gruntów w Kaliszu prezentuje poniższa tabela. Tabela 1. Struktura użytkowania gruntów w Kaliszu Lp. Rodzaj użytkowania Stan obecny Stan docelowy (ha) (%) (ha) (%) 1 Tereny zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej (w tym rezydencjonalnej i zagrodowej) 2 Tereny zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej z towarzyszącymi usługami 3 Tereny zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej 1 094,40 15,78 1 439,15 20,75 - - 380,06 5,48 287,90 4,15 425,74 6,14 4 Tereny zabudowy usługowej 212,78 3,07 429,54 6,19 5 Tereny obiektów handlowych, o których mowa w art. 10, ust. 2, pkt. 8 ustawy o pizp z dnia 27 marca 2003 r. 97,34 1,40 135,57 1,96 6 Tereny zabudowy produkcyjno usługowej - - 468,07 6,75 7 Tereny zabudowy techniczno produkcyjnej 334,85 4,83 99,15 1,43 8 Tereny sportu i rekreacji 25,42 0,37 68,51 0,99 9 Tereny komunikacji 459,39 6,62 525,37 7,58 10 Tereny infrastruktury technicznej 4,94 0,07 8,68 0,13 11 Tereny przestrzeni publicznej 1,15 0,02 1,92 0,03 12 Tereny zieleni urządzonej (w tym tereny ogrodów działkowych) 205,14 2,96 366,23 5,28 13 Cmentarze 35,08 0,51 56,28 0,81 Tereny zainwestowane 2 758,39 39,78 4 404,27 63,52 14 Tereny rolnicze 3 344,12 48,23 1 690,49 24,38 15 Tereny zieleni niskiej 442,73 6,38 434,57 6,27 16 Lasy 265,30 3,83 281,21 4,04 17 Tereny wód powierzchniowych - śródlądowych 123,80 1,79 123,80 1,79 Tereny niezainwestowane 4 175,95 60,22 2 530,07 36,48 RAZEM: 6 934,34 100,00 6 934,34 100,00 Źródło: Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Kalisza (41)Dotychczasowy stan zainwestowania i zagospodarowania przestrzennego miasta w sposób zasadniczy determinuje przyszły układ funkcjonalno - przestrzenny i wpływa na przeznaczenie terenów rozwojowych Kalisza. 12

(42)Miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego w Kaliszu objętych jest ponad 1.100ha terenów miejskich i poprzemysłowych. W opracowaniu są kolejne plany obejmujące kilkaset ha. Listę obszarów objętych planami prezentuje tabela. Tabela 2. Miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego Kalisza Lp. Obszary objęte planami Data uchwalenia 1 MPZP Parafialna 29.10.1996 2 MPZP terenu w rejonie ulic Długiej, Grzybowej i Szerokiej 30.10.1997 30.10.1997 3 Zmiany MPOZP miasta Kalisza dla terenu kopalni iłów Winiary 30.06.1999 4 MPZP Cmentarz Komunalny 16.09.1999 5 MPZP terenu w rejonie ulic: Cicha - Prosta 17.02.2000 6 MPZP Tereny Przydworcowe 17.02.2000 7 MPZP terenu w rejonie ulic: Tuwima i Kruczkowskiego 27.09.2001 8 MPZP Poznańska 201-207 23.05.2002 9 MPZP w rejonie ulicy Wysokiej 30.12.2002 10 MPZP terenu Regionalnej Strefy Gospodarczej Rypinek 27.03.2003 11 MPZP dla osiedla Dobrzec 22.05.2003 12 MPZP Tyniec 25.09.2003 13 MPZP Chmielnik część południowa 25.09.2003 14 MPZP terenu ograniczonego ulicami Częstochowską, Budowlanych, Polną i planowaną Trasą Bursztynową 29.12.2003 15 MPZP terenu w rejonie ulicy Owsianej 28.04.2005 16 MPZP dla osiedla Dobrzec Północ 1 Korczak 19.05.2005/24.06.2010 (uchwała ws zmiany MPZP) 17 MPZP terenów położonych na osiedlu Rajsków 30.06.2005 18 MPZP dla Dobrzec Zachód część południowa 30.06.2005 19 MPZP dla strefy usługowo handlowej w rejonie Al. Wojska Polskiego 22.09.2005 20 MPZP Sulisławice Kolonia Sulisławice 02.03.2006 21 MPZP Serbinowska Młynarska II 22.02.2007/30.09.2010 (uchwała ws. zmiany MPZP) 22 MPZP w rejonie ulic: Celtycka Słowiańska 24.01.2008 23 MPZP Tereny Przydworcowe II 07.09.2009 24 MPZP terenu położonego w rejonie skrzyżowania ulic 24.02.2011 Dobrzecka -Podmiejska Źródło: Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Kalisza i http://www.bip.kalisz.pl/index.php?id=1250&s=1280&file=miejscplan.htm 13

(43)Definiuje się następujące założenia rozwoju przestrzennego Kalisza: (a) Rozwój przestrzenny Kalisza w większym stopniu wynikać będzie ze wzrostu standardów zamieszkania i wypoczynku niż ze wzrostu liczby ludności, (b) Dla rozwoju mieszkalnictwa wyznaczono tereny głównie w rejonie dzielnic i osiedli: Huby, Celtycka Słowiańska, Piwonice, Sulisławice, Szczypiorno, Dobrzec, Majków, Chmielnik, Tyniec Północ i Lis, (c) Dla wszystkich terenów występowania zabudowy mieszkaniowej, tak jednorodzinnej jak i wielorodzinnej, wskazuje się konieczność dogęszczania i koncentracji, (d) Dla terenów produkcyjno usługowych i techniczno produkcyjnych zakłada się restrukturyzację i rehabilitację oraz intensyfikację poprzez wprowadzanie nowych podmiotów gospodarczych. (44)Za problemowe uznano następujące obszary: (a) Obszary narażone na niebezpieczeństwo powodzi wodą 100-letnią, (b) Obszary o bardzo trudnych warunkach posadowienia budynków, (c) Obszary wymagające przekształceń, rehabilitacji lub rekultywacji. (45)Obszary dysfunkcyjne, wyznaczone do rewitalizacji nie są objęte miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego miasta Kalisza. 2.1.4. Zasoby oraz uwarunkowania przyrodnicze (46)Miasto Kalisz położone jest na obszarze Wysoczyzny Kaliskiej, wchodzącej w skład Niziny Południowowielkopolskiej. Obszar charakteryzuje się łagodnym klimatem. (47)Kalisz położony jest w regionie będącym najcieplejszym obszarem Polski, o stosunkowo niskich opadach atmosferycznych. Jednocześnie posiada rozwiniętą sieć dolin rzecznych, będących kanałami przewietrzania miasta, co sprawia, że posiada względnie korzystne warunki dla osadnictwa. (48)Miasto leży w obszarze korytarza ekologicznego o znaczeniu krajowym w sieci ECONET PL, którego osią jest rzeka Prosna. Tworzy ona wraz z kanałami Bernardyńskim i Rypinkowskim oraz dopływami (Pokrzywnicą, Swędrnią) Kaliski Węzeł Wodny. Mniejszymi ciekami są Piwonka i Krępica. (49)Wraz z systemem obszarów chronionego krajobrazu (OCHK), Doliny rzeki Swędrni na północnym wschodzie, Doliny rzeki Prosny na południowym wschodzie i Doliny rzeki Ciemnej na północnym zachodzie, kaliska część doliny Prosny zapewnia ciągłość systemu przyrodniczego o wysokiej aktywności przyrodniczej. Integralną częścią tego systemu są powierzchnie leśne i zbiorniki wodne (Las Winiarski położony na wschodzie miasta, Las Wolica oraz sztuczny zbiornik retencyjny Szałe, leżące tuż za wschodnią granicą miasta), które podnoszą atrakcyjność rekreacyjną i ekologiczną miasta. (50)W bezpośrednim sąsiedztwie miasta, na granicy OCHK Doliny rzeki Swędrni wskazany został potencjalny obszar ochrony siedlisk NATURA 2000 Dolina Swędrni. Obszar biegnący wzdłuż rzeki Swędrni w kierunku wschodnim, poza 14

granicą administracyjną miasta Kalisza, jest miejscem lęgów wielu gatunków ptaków wodnych. (51)Do terenów o bardzo wysokich walorach przyrodniczych zaliczają się: (a) Dolina rzeki Swędrni, (b) Kompleks leśny Winiary, (c) Rezerwat Torfowisko Lis, (d) Starorzecze Prosny Bzizie w Rajskowie. (52)Kalisz posiada przewagę gleb pochodzenia mineralnego, zaliczanych do klas IVa i IVb, nie mniej udział gleb II i III klasy bonitacyjnej jest znaczny i wynosi 26,7% użytków rolnych. Najlepsze gleby występują na osiedlach: Winiary, Dobrzec, Szczypiorno, Kolonia Majków, Tyniec w rejonie Swędrni oraz Chmielnik. (53)W granicach administracyjnych miasta istnieją obszary prawnie chronione (4,7ha to rezerwaty przyrody). W mieście zlokalizowanych jest 48 pomników przyrody. (54)Około 0,7% ogólnej powierzchni miasta zajmują lasy. Dominującym ogniwem drzewostanu są siedliska borowe, gdzie gatunkiem najczęściej występującym jest sosna, zajmująca 92,2% powierzchni lasu. Atrakcją turystyczną są liczne kompleksy leśne z unikalnymi drzewostanami jodły i okazałe odmiany paproci Długosza królewskiego. Na wytyczonym pieszym szlaku (Pólko, Rożdżały, Winiary) zobaczyć można 714 gatunki roślin, w tym 19 chronionych. (55)Na terenie Kalisza występują liczne tereny zielone, w tym: (a) Park Miejski, o pow. 22,23ha, położony między Kanałem Bernardyńskim i rzeką Prosną, liczący ok. 164 gatunków i odmian drzew oraz krzewów, w tym 28 pomników przyrody. Największy udział w drzewostanie parkowym mają klony pospolite, olsze czarne, dęby szypułkowe i lipy szerokolistne. Obecne są również gatunki obce typu miłorząb chiński, tulipanowiec amerykański, glediczja trójcierniowa i tzw. bezbronna, jesiony amerykańskie, magnolie i orzechy, (b) Park Przyjaźni, o pow. 11,13ha, zlokalizowany w południowej części miasta, na wysoczyźnie wznoszącej się nad doliną Prosny, w wyniku rekultywacji glinianek. Na terenie Parku rośnie kilka tysięcy krzewów, m. in. jaśminowce, tawuły, forsycje, irgi. Wśród drzew dostępne są: klony, lipy, jawory, kasztanowce i wierzby, (c) Park w Szczypiornie. o pow. 5,6ha, położony w południowej części starego Szczypiorna park podworski. Szata roślinna obejmuje 39 gatunków i odmian drzew, w tym starą aleję kasztanowców i olbrzymi platan. W drzewostanie dominują lipy, dęby, jesiony i akacje, (d) Park im. Rodziny Wiłkomirskich, o pow. 2,74ha, położony pomiędzy ul. S. Wyspiańskiego i J. Tuwima, na krawędzi pradoliny Prosny, park podworski.. Wśród drzew dominują jesiony, dęby, graby, kasztanowce, buki i akacje, (e) Planty Miejskie, o pow. 2,5ha, rozciągają się od ul. Wodnej do Placu Kilińskiego, pomiędzy ulicami Parczewskiego i Babiną. Stanowią element pierścienia zieleni w mieście. Dominują gatunki drzew wierzba, topole, akacje, klony, lipy i jesiony. Z krzewów występują śnieguliczka, berberys, ognik, forsycje, tamaryszek, tawuły, 15

(f) Teren zieleni nad Krępicą o pow. 2,5ha, położony pomiędzy ul. Kulisiewicza i osiedlem Złoty Stok. ok. 300 drzew, wśród których dominują brzozy, lipy, klony, olchy i dęby oraz ok. 1.700 krzewów (m.in. jaśminowiec, żarnowiec, dereń, perukowiec, tawuła), (g) Ogród Dydaktyczny na os. Majków, o pow. 29.068m 2, położony na tyłach Cmentarza Wojskowego. Szata roślinna obejmuje ok. 550 krzewów (ognik, jaśminowiec, tawuła) oraz drzewa, w tym: akacje, klony i jarzęby, (h) Ogródek Jordanowski, teren rekreacyjno - wypoczynkowy o pow. 3.31138m 2 położony pomiędzy ul. Częstochowską i Wioślarską. Szata roślinna obejmuje ok. 32 gatunków drzew i krzewów, wśród których przeważają dęby, klony, lipy i akacje oraz tawuła, śnieguliczka i suchodrzew, (i) Pozostałe zieleńce i zieleń uliczna, w tym: bulwar nadrzeczny w al. Wolności, najstarszy Skwer w Kaliszu im. E. Kor-Walczaka przy Muzeum Okręgowym Ziemi Kaliskiej, Skwer im. Sybiraków przy ul. Staszica na tyłach kościoła pw. Opatrzności Bożej przy ul. Polnej oraz zieleń wzdłuż ciągów ulicznych. 2.1.5. Źródła oraz wielkość emisji zanieczyszczeń 2.1.5.1. Ochrona powietrza (56)Powietrze jest jednym z najważniejszych komponentów środowiska, który w decydujący sposób wpływa na życie i zdrowie człowieka oraz na stan roślinności. O jego stanie jakościowym decydują różne czynniki. Większość zanieczyszczeń znajdujących się w powietrzu jest pochodzenia antropogenicznego, czyli wynikających z działalności człowieka. Znaczącymi źródłami emisji są duże zakłady przemysłowe, duże źródła energetyczne oraz zanieczyszczenia pochodzące z tzw. niskiej emisji, głównie z palenisk domowych. Istotny wpływ mają także zanieczyszczenia pochodzące ze środków transportu. (57)W przypadku Kalisza duży wpływ na sytuację aerosanitarną miasta ma jego położenie geograficzne, tj. znaczne różnice wysokości n.p.m. pomiędzy centrum miasta, a wyraźnie wyniesionymi jego peryferiami, które wpływają na słabe przewietrzanie śródmieścia. Ponadto, istotne znaczenie mają sposób ogrzewania budynków, lokalizacja zakładów przemysłowych w mieście (od strony zachodniej) oraz rodzaj i charakter zabudowy miejskiej. (58)Oceny stanu zanieczyszczenia powietrza dokonuje Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska (WIOŚ), w oparciu o wyniki badań monitoringowych, prowadzonych na terenie miasta. Badania mają na celu uzyskanie informacji o stężeniach zanieczyszczeń na danym obszarze i wskazanie terenów, na których występują przekroczenia wartości dopuszczalnych. Pozwalają na określenie obszarów wymagających podjęcia działań na rzecz poprawy jakości powietrza lub - w przypadku uznania posiadanych informacji za niewystarczające podjęcia dodatkowych badań. (59)Badania monitoringowe w roku 2009 utrzymały miasto Kalisz w strefie C, ze względu na ponadnormatywne zanieczyszczenie powietrza atmosferycznego pyłem zawieszonym PM10, spowodowane głównie tzw. niską emisją (spalanie paliw na cele ogrzewania). Przekroczenie dopuszczalnych poziomów zanieczyszczenia powietrza spowodowało konieczność opracowania Programu Ochrony Powietrza. Konieczna jest jego efektywna realizacja skutkująca pożądanym ograniczeniem emisji zanieczyszczeń pyłowych do powietrza poprzez zaopatrzenie budynków w ciepło z nośników nie 16

powodujących nadmiernej i niekontrolowanej emisji zanieczyszczeń tj. podłączenie do miejskiej sieci ciepłowniczej, stosowanie kotłów gazowych lub olejowych, a także wykorzystanie energii odnawialnej. (60)Pod kątem zawartości ozonu miasto Kalisz należy do strefy wielkopolskiej. W wyniku rocznej oceny jakości powietrza za rok 2009 (wg Raportu o stanie środowiska w Wielkopolsce przygotowanego przez WIOŚ w Poznaniu) strefę wielkopolską sklasyfikowano w klasie C, ze względu na przekroczenia poziomu docelowego ozonu. (61)W ostatnich latach podjęto szereg działań mających na celu poprawę jakości powietrza: (a) Nawiązano m.in. współpracę z WIOŚ w zakresie weryfikacji ewidencji źródeł zanieczyszczeń powietrza na terenie Miasta; w ramach rozwoju istniejącej sieci pomiarowej zakupiono urządzenia do analizy stanu zanieczyszczenia powietrza, które przekazano WIOŚ. (b) Wykonano termomodernizacje i modernizacje 28 jednostek oświatowych, w których skład wchodziły licea, gimnazja, szkoły zawodowe i szkoły podstawowe na kwotę ok. 50 mln zł, zmniejszając zużycie energii cieplnej i elektrycznej oraz emisje CO2, (c) Przeprowadzono m.in. akcję dofinansowania osobom fizycznym zmiany systemu ogrzewania, modernizację kotłowni lokalnych oraz sieci cieplnych celem zmniejszenia zużycia energii oraz strat na przesyle, (d) Wykonano także prace przygotowawcze związane z zastosowaniem biomasy w przedsiębiorstwach zaopatrujących miasto w ciepło i energię elektryczną, (e) Straż miejska oraz Policja prowadziły kontrole spalin, dzięki zakupionemu ze środków GFOŚiGW dymomierzowi. (62)Zadania z zakresu ochrony powietrza realizują także kaliskie przedsiębiorstwa komunikacyjne zakupiono pojazdy spełniające normy EURO. (63)Cele i kierunki działań w kolejnych latach, zapisane w Programie Ochrony Środowiska dla Kalisza Miasta na prawach powiatu na lata 2011-2014 z uwzględnieniem perspektywy do roku 2018 (Program Ochrony Środowiska) są następujące: (a) Cel długoterminowy do roku 2018: Poprawa stanu jakości powietrza atmosferycznego i utrzymanie norm emisyjnych wynikających z ustawodawstwa, (b) Kierunki działań do roku 2014: (i) (ii) (iii) Rozwój lokalnego monitoringu powietrza na terenie miasta Kalisza, Ochrona środowiska przed negatywnymi skutkami spalania paliw, Zmniejszenie negatywnego oddziaływania transportu drogowego. 2.1.5.2. Ochrona wód (64)System zaopatrzenia w wodę jest oparty na czwartorzędowym ujęciu Lis oraz ujęciach jurajskich włączonych do istniejącego wodociągu komunalnego Kalisza. 17

(65)Pod względem zaopatrzenia w wodę miasto podzielone jest na pięć stref zasilania: SUW Lis, SUW Poznańska, SUW Warszawska, SUW- Winiary, SUW Fabryczna. Pomimo iż, awaryjność systemu wodociągowego sukcesywnie spada, konieczne są działania takie jak: wymiana azbestowo-cementowej sieci wodociągowej, wymiana przyłączy wodociągowych, czy rozbudowa ujęcia Lis, które zostały ujęte w Wieloletnim planie rozwoju i modernizacji urządzeń wodociągowych i kanalizacyjnych będących w posiadaniu Przedsiębiorstwa Wodociągów i Kanalizacji Sp. z o.o. w Kaliszu. Ponadto, przewiduje się prowadzić dalszą modernizację sieci wodociągowej w celu dostosowania jej sprawności technicznej do wzrastających potrzeb społeczności miejskiej, w tym doskonalenie monitoringu zużycia wody poprzez zakup i montaż urządzeń pomiarowych zużycia wody przez odbiorców oraz monitoring ilościowy strat wody na przesyle i ich minimalizacja. (66)Jakość wody odpowiada normom określonym w przepisach (67)Przez teren miasta przepływa rzeka Prosna, która wraz z kanałami Bernardyńskim i Rypinkowskim oraz dopływami Pokrzywnica, Swędrnia, Piwonka i Krępica tworzy Kaliski Węzeł Wodny. (68)Badania stanu zanieczyszczenia rzek przepływających przez Kalisz prowadzone są w ramach monitoringu wykonywanego przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Poznaniu. Badana w 2008 r. Prosna, ze względu na czystość wody, została zaliczona jako woda złej jakości pod względem ekologicznym i chemicznym. Pomimo iż stan jakości rzek w mieście ulega powolnej poprawie, nie jest w pełni zadowalający. (69)Miasto posiada następujące systemy kanalizacji: (a) System ogólnospławny w śródmieściu, (b) System rozdzielczy w części miasta (głównie na lewym brzegu rzeki Prosny), (70)W zakresie ochrony wód w mieście zrealizowano prace związane z budową i modernizacją kanalizacji sanitarnej i deszczowej oraz likwidacją wylotów ścieków. Wykonano także prace przygotowawcze do realizacji przedsięwzięcia związanego z rozbudową ujęcia Lis. (71)Realizacja projektu podniosła wskaźnik skanalizowania miasta do 94%. Dzięki realizacji inwestycji rozwiązane zostały najpilniejsze problemy wodno-kanalizacyjne Kalisza. Częściowo zlikwidowane szamba w mniejszym stopniu zagrażają glebie oraz wodom powierzchniowym i podziemnym. Zmniejszyła się ilość ścieków odprowadzanych bezpośrednio do wód rzeki Prosny, na rzecz większej ilości ścieków trafiających do Grupowej Oczyszczalni Ścieków w Kucharach. (72)Miasto Kalisz posiada program działań inwestycyjnych związanych z gospodarką ściekową miasta Wieloletni plan rozwoju i modernizacji urządzeń wodociągowych i kanalizacyjnych będących w posiadaniu Przedsiębiorstwa Wodociągów i Kanalizacji Sp. z o.o. w Kaliszu. W najbliższych latach działania w zakresie gospodarki ściekowej będą skoncentrowane na: (a) Realizacji przyłączy kanalizacji sanitarnej dla osób fizycznych, (b) Wykorzystanie potencjału oczyszczalni ścieków w Kucharach, 18

(c) Rozbudowie i modernizacji miejskiej sieci kanalizacyjnej, (d) Budowie nowych odcinków kanalizacji sanitarnej i deszczowej, (e) Kontynuacji działań związanych z likwidacją wylotów ścieków nieoczyszczonych do wód powierzchniowych. (73)W zakresie działań służących poprawie jakości wód płynących konieczne jest podjęcie współpracy z władzami sąsiednich gmin położonych w zlewni rzek płynących przez teren Kalisza. Planowane rozwiązania powinny również uwzględniać maksymalne ograniczenie zrzutów zanieczyszczeń do wód i do gruntu, ochronę zbiorników wód przed zanieczyszczeniami i zaśmiecaniem. (74)Cele i kierunki działań w kolejnych latach, zapisane w Programie Ochrony Środowiska, są następujące: (a) Cel długoterminowy do roku 2018: Poprawa jakości wód powierzchniowych i podziemnych oraz zapewnienie mieszkańcom dobrej jakości wody do picia (b) Kierunki działań do roku 2014: (i) Porządkowanie gospodarki ściekowej, (ii) Rozwój monitoringu sieci wodociągowej pod względem ilościowym, (iii) Rozbudowa i eksploatacja sieci wodociągowej. 2.1.5.3. Ochrona przed hałasem (75)Hałas jest zjawiskiem szkodliwym dla zdrowia, uciążliwym i powodującym dyskomfort w funkcjonowaniu społeczeństwa. Charakteryzuje się mnogością źródeł i powszechnością występowania. Głównym źródłem hałasu (ponad 80%) jest hałas drogowy, mniej ruch kolejowy. (76)Kalisz jest ważnym węzłem drogowym, przez który przechodzą 2 drogi krajowe i 3 drogi wojewódzkie. Koncentracja ruchu tranzytowego w mieście, który odbywa się przez obwodnicę przechodzącą częściowo przez obszary zabudowane, nadmierny ruch pojazdów, zakłócenie płynności ruchu (korki, sygnalizacja świetlna), znaczna liczba samochodów osobowych w mieście powodują, że nadmierny hałas jest problemem. W szczególności dotyczy on centrum i głównych tras przelotowych miasta (Wojska Polskiego, Łódzka, Wrocławska, Częstochowska). (77)Transport kolejowy w obsłudze miasta pełni rolę drugoplanową, co wynika z faktu, że przebieg linii kolejowej jest peryferyjny po obrzeżach miasta. Kalisz nie jest stacją węzłową, ma tylko 3 punkty dostępu do kolei (dworzec oraz 2 przystanki osobowe) i kilka bocznic, które mogą pomóc w zaopatrzeniu kaliskiego przemysłu w niezbędne surowce i części oraz w wywozie gotowej produkcji. (78)Przez Kalisz przechodzi linia kolejowa nr 14, łącząca Warszawę Łódź Kalisz i Wrocław. Pomimo, iż jest to ważna, o znaczeniu państwowym, magistrala kolejowa, ze względu na jej niezadowalający stan techniczny nie jest w pełni wykorzystywana do obsługi pociągów relacji Warszawa-Wrocław. (79)Należy podkreślić, że Kalisz trzeci pod względem powierzchni ośrodek województwa wielkopolskiego - ma bardzo niedogodne połączenie kolejowe z 19

Poznaniem, siedzibą władz wojewódzkich. Do tego, linia o znaczeniu państwowym, jest również technicznie przestarzała. (80)Celem zmniejszenia uciążliwości mieszkańców wynikających z ponadnormatywnego poziomu hałasu związanego z ruchem pojazdów w mieście władze Kalisza podejmują działania mające na celu ograniczenie hałasu. Realizowane są prace związane z budową obwodnic miasta. Ponadto powstało wiele dróg rowerowych. (81)Cele i kierunki działań w kolejnych latach, zapisane w Programie Ochrony Środowiska, są następujące: (a) Cel długoterminowy do roku 2018: Ograniczenie narażenia mieszkańców miasta na ponadnormatywne poziomy hałasu (b) Kierunki działań do roku 2014: (i) Sporządzenie mapy akustycznej miasta i opracowanie programu ochrony przed hałasem (lata 2012-2013), (ii) Ograniczenie emisji hałasu w mieście poprzez: 1. Kształtowanie zachowań komunikacyjnych pożądanych z punktu widzenia zmniejszenia negatywnego oddziaływania transportu, 2. Rozwój transportu publicznego, 3. Tworzenie infrastruktury dla ruchu rowerowego, 4. Realizacja rozwiązań z zakresu inżynierii dróg i organizacji ruchu powodujących uspokojenie ruchu na terenach osiedlowych, 5. Budowę barier dźwiękoizolacyjnych chroniących przed hałasem najbardziej zagrożone tereny i obiekty (ekrany akustyczne, pasy zieleni ochronnej). 2.1.6. Obiekty zabytkowe (82)Dziedzictwo kulturowe Kalisza tworzą: (a) Historyczne śródmieście, położone między Prosną a Kanałem Bernardyńskim, które zachowało układ urbanistyczny z 2 poł. XIII w. Ośrodkiem założenia miejskiego pozostaje okazały rynek, pośrodku którego stoi ratusz (z lat 1920-24). Jest to trzeci w dziejach ratusz (pierwszy spłonął w 1792 r., drugi w 1914 r.). (b) Struktury osadnicze, położone w obrębie obecnego terytorium miejskiego, lecz odrębne pod względem historycznej genezy, włączane funkcjonalnie bądź administracyjnie w granice miasta od XIX w., (c) Budowle uznane za zabytkowe oraz dominanty przestrzenne, do których zaliczają się: (i) W skali miasta: 1. Bazylika mniejsza, d. kolegiata Wniebowzięcia NMP z wieżą barokową, 2. Kościół św. Mikołaja z wieżą neogotycką, 20

3. Ratusz z l.1920/24, (ii) W skali dzielnic i fragmentów miasta: 1. Kościół franciszkański św. Stanisława widok od strony Prosny, 2. Zespół więzienia na Tyńcu z 1844 r., 3. Kościół św. Gotarda na Rypinku z lat 1908/10, 4. Kościół Opatrzności Bożej przy ul. Polnej z l. 1967/72, 5. Kościół Miłosierdzia Bożego z l. 1977/88 na Osiedlu im. A. Asnyka, 6. Szpital wojewódzki przy ul. Poznańskiej z l. 1975-88, 7. Kościół św. Michała na Dobrzecu z l. 1881/6, 8. Grodzisko i kościół św. Wojciecha dla Zawodzia, 9. Szpital przy ul. Toruńskiej dla Chmielnika, 10. Zespół zabytkowych cmentarzy wyznaniowych przy Rogatce (katolicki, ewangelicki, prawosławny), (iii) W skali wnętrz urbanistycznych (placów i ulic): 1. Kolegium jezuickie i pałac biskupi przy ul. Kolegialnej, 2. Zespół monumentalnej zabudowy al. Wolności (Trybunał, Teatr, bank), 3. Kościół i klasztor pobernardyński z lat 1594 1622, 4. Fabryka B. Repphana, pl. Kilińskiego, 5. D. wieża ciśnień z 1920 dla zbiegu ulic Górnośląskiej i Legionów dla Kalińca, 6. Kolejowa wieża ciśnień dla zespołu dworcowego przy ul. Dworcowej, 7. Most Kamienny dla ul. Śródmiejskiej i Al. Wolności oraz Most Trybunalski dla ul. Sukiennicznej i Al. Wolności, 8. Historyczne zespoły szkolne: d. Szkoły Wojewódzkiej, ob. I L.O. im. A. Asnyka dla Pl. Kilińskiego i ul. Grodzkiej oraz d. Wyższej Szkoły Realnej, ob. III L. O. im. M. Kopernika dla ul. Kościuszki, a także d. Szkoły Handlowej, ob. II L. O. im. T. Kościuszki dla ul. Kopernika, 9. D. zespół podworski i kościół NMP Królowej Polski z l. 1983 1990 dla Majkowa 10. Zespół fabryki fortepianów z k. XIX w. dla ul. Chopina i Złotej (Piskorzewie), 21

11. Rogatka wrocławska dla skrzyżowania ul. Śródmiejskiej i Nowy Świat, 12. Cerkiew prawosławna p.w. śś. Piotra i Pawła, 13. Kościół poreformacki, ob. św. Rodziny, 14. D. koszary carskie dla środkowej strefy Szczypiorna. (83)Do zabytków Kalisza zaliczają się także kamienice objęte wpisami do rejestru zabytków, pochodzące głównie z końca XIX i I ćw. XX w. Są to dwu- i trzykondygnacyjne kamienice z oficynami, często z przekształconymi elewacjami w poziomie parteru. Jednym z najcenniejszych obiektów w tej grupie jest tzw. dom pod aniołami przy ul. Mostowej 4. (84)Z dawnych zespołów dworskich i folwarcznych włączonych w obręb obecnego miasta do rejestru wpisane są dwór i park na Majkowie (klasycystyczny, z pocz. XIX w., obecnie siedziba Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Poznaniu, Delegatura w Kaliszu oraz Filia nr 7 Miejskiej Biblioteki Publicznej im. A. Asnyka). (85)Ponadto, w Kaliszu ochroną konserwatorską na podstawie wpisu do rejestru zabytków objęte są 3 inne parki i ogrody, w tym: Park Miejski (zał. w 1798 r.), park w dzielnicy Szczypiorno oraz ogrody, przy willi ul. Niecała 5 i Widok 80 oraz 4 cmentarze - trzy z nich, rzymskokatolicki tzw. Miejski założony w 1807 roku, ewangelicki funkcjonujący od 1790 roku oraz greko-prawosławny założony w 1786 roku położone są przy rogatce wrocławskiej. W chwili założenia ulokowane poza obrębem miasta, obecnie włączone w zabudowę miejską. Czwarty, cmentarz żydowski z końca XIX w., znajduje się przy ul. Podmiejskiej. Należy podkreślić, że nekropolie Kalisza są podstawą kultywowania tradycji wielokulturowości miasta. 2.1.7. Układ drogowy i komunikacyjny (86)Kalisz położony jest w południowej części województwa wielkopolskiego, nad rzeką Prosną, lewobrzeżnym dopływem Warty, na historycznym Szlaku Bursztynowym. (87)Układ przestrzenny miasta ukształtował się w okresie średniowiecza. W późniejszych latach następowało dalsze formowanie się sieci osadniczej, w tym sieci ulic i dróg, stanowiących układ komunikacyjny miasta. Na układ ten istotny wpływ ma duża liczba mostów na rzekach i kanałach przecinających miasto. (88)Układ drogowy tworzy system dróg krajowych, wojewódzkich i powiatowych, w tym: (a) Droga krajowa nr 12, przebiegająca przez miasto od wschodu (ulica Łódzka, Warszawska, Aleja gen. Wł. Sikorskiego, Stawiszyńska, Godebskiego, Piłsudskiego, Poznańska) w kierunku na północny zachód. Jest to ważna droga krajowa łącząca Dorohusk Chełm Lublin Radom Piotrków Trybunalski Sieradz Kalisz Leszno Głogów Żary Łęknica (granica z Niemcami), (b) Droga krajowa nr 25, przebiegająca przez miasto od południowego zachodu (ulice: Wrocławska, Aleja Wojska Polskiego, Podmiejska, Stanczukowskiego, Piłsudskiego, Godebskiego, Stawiszyńska) na północny wschód. Droga ta łączy Oleśnicę (Wrocław) Ostrów Wielkopolski Kalisz Konin Inowrocław Bydgoszcz Człuchów Bobolice (Koszalin), 22

(c) Droga wojewódzka nr 470: Kalisz Turek Koło, wychodząca z Kalisza na północnym wschodzie jako ulica Warszawska, (d) Droga wojewódzka nr 442: Kalisz Września. Wylot w Kaliszu na północny zachód: ulica Godebskiego, (e) Droga wojewódzka nr 450: Kalisz Wieruszów. Wylot w Kaliszu na południe: ulice Harcerska, Nowy Świat i Częstochowska, (f) Droga powiatowa nr 13.209: Kalisz Brzeziny. Wylot na południowy wschód: ulica Starożytna, (g) Droga powiatowa nr 13.261 Kalisz Szałe. Wylot na południowy wschód: ulice Pokrzywnicka. (89)Drogi te stanowią podstawowy element węzła drogowego w Kaliszu, gdyż przechodząc przez obszar miasta, przeprowadzają ruch tranzytowy, a także wyprowadzają z miasta i wprowadzają do niego ruch pozamiejski. (90)Transport kolejowy w obsłudze miasta pełni rolę drugoplanową, co wynika z faktu, że przebieg linii kolejowej jest peryferyjny po obrzeżach miasta. Kalisz nie jest stacją węzłową, ma tylko 3 punkty dostępu do kolei (dworzec oraz 2 przystanki osobowe) i kilka bocznic, które mogą pomóc w zaopatrzeniu kaliskiego przemysłu w niezbędne surowce i części oraz w wywozie gotowej produkcji. (91)Przez Kalisz przebiega regionalna linia kolejowa AGTC relacji Ostrów Wielkopolski Łódź. Linia ta zabezpiecza możliwości połączeń miasta w skali międzyregionalnej i międzynarodowej. Jakość połączeń, częstotliwości kursowania pociągów, zależą od ustaleń ponadlokalnych, gdzie efektywność rozkładów jazdy jest przedmiotem analiz i decyzji PKP. Stan torów i istniejące możliwości powiązań miasta z układem kolejowym zewnętrznym są stosunkowo dobre, kolejne usprawnienia i modernizacje zależą od ustaleń, związanych z realizacją polityki transportowej kraju. (92)Przez Kalisz przechodzi linia kolejowa nr 14, łącząca Warszawę Łódź Kalisz i Wrocław. Jest to ważna magistrala kolejowa, znajduje się bowiem wśród linii znaczenia państwowego. Ze względu na jej niezadowalający stan techniczny nie jest jednak w pełni wykorzystywana do prowadzenia pociągów w relacji Warszawa Wrocław, co powoduje, że ruch ten odbywa się przez Konin-Poznań i Leszno. (93)Miasto Kalisz nie posiada własnego lotniska. W stosunkowo niedużej odległości (ok. 110-120 km od Kalisza) funkcjonują lotniska w Poznaniu, Łodzi i Wrocławiu. (94)Proces tworzenia układu transportowego trwa, a szybki rozwój gospodarczy Kalisza stawia przed miastem nowe wyzwania i zadania takiego kształtowania układu dróg i ulic, aby sprawny system transportowy stawał się czynnikiem sprzyjającym jego rozwojowi, a nie barierą hamującą postęp gospodarczy. (95)W tym celu władze miasta podejmują działania mające doprowadzić do usprawnienia funkcjonowania systemu transportowego w mieście i w jego otoczeniu, zgodnie ze Strategią Rozwoju Transportu w Kaliszu na lata 2008-2020 wraz z Programem Rozwoju Transportu w Kaliszu na lata 2008-2013. (96)Wiążące znaczenie dla zapewnienia wewnątrzmiejskiej i okołomiejskiej spójności systemu transportowego miasta, wpływającej bezpośrednio na jakość życia 23

mieszkańców oraz atrakcyjność gospodarczą Kalisza mają zadania inwestycyjne dotyczące: (a) Budowy dróg o charakterze obwodnic i tras przelotowych, w tym: (i) Budowa zewnętrznej obwodnicy Kalisza od Alei Wojska Polskiego do ul. Poznańskiej, a następnie pomiędzy ul. Poznańską a drogą krajową nr 25 w rejonie Niedźwiad i Kokanina. W dalszej kolejności budowa obwodnicowego połączenia drogi nr 25 (wylot na Konin) i drogi nr 12 (wylot na Sieradz i Łódź) i na wschód od Opatówka koniec obwodnicy, z łącznikiem obwodnicy i drogi nr 12 w rejonie Zdun. Pozwoli zamknąć od zachodu, północy i wschodu zewnętrzną obwodnicę miasta, co umożliwi połączenie dróg krajowych nr 25 i 12 oraz dróg wojewódzkich nr 442 (wylot na Wrześnię) i 470 (połączenie z autostradą A2) i w konsekwencji wyeliminuje z miasta zdecydowaną większość ruchu tranzytowego. Dzięki realizacji obwodnicy odciążeniu ulegnie ciąg ulic: Wojska Polskiego, Podmiejska, Stanczukowskiego, Piłsudskiego i Godebskiego który obecnie pełni rolę zarówno obwodnicy jak i ciągu komunikacyjnego wewnątrzmiejskiego, (ii) Dokończenie budowy Trasy Bursztynowej poprzez budowę południowej części Trasy Bursztynowej od ulicy Nowy Świat, Częstochowskiej do ul. Górnośląskiej w pobliżu dworca kolejowego oraz budowę połączenia dróg krajowych nr 12 i 25 w północno-wschodniej części miasta na odcinku od ul. Godebskiego do ul. Warszawskiej (droga nr 470) i od ronda Godebskiego Stawiszyńska do ul. Łódzkiej, w rejon wylotu obecnego Szlaku Bursztynowego. Pozwoli to w pełni zamknąć wewnętrzny pierścień ulic otaczający Centrum miasta i najważniejsze dzielnice mieszkaniowe. W efekcie ruch lokalny wewnątrz miasta będzie mógł odbywać się z pominięciem Śródmieścia co ma szczególnie istotne znaczenie w związku z planami rozwoju strefy aktywności gospodarczej w rejonie dworca. Jednocześnie nowo przeprowadzony ciąg ulic stworzy wewnętrzną obwodnicę Śródmieścia od wschodu i przede wszystkim od południa, co pozwoli przerzucić tu ruch tranzytowy przynajmniej do czasu budowy obwodnicy północno-wschodniej i usprawnienia ruchu tranzytowego na południu Miasta, (iii) Budowa Południowo-Zachodniej obwodnicy Kalisza od połączenia ulic Wrocławskiej i Alei Wojska Polskiego ulicą Zachodnią na południe przez tory kolejowe i następnie do drogi nr 450. Pozwoli to uzupełnić pierścień obwodnic zewnętrznych w południowej części miasta i wyeliminować część ruchu tranzytowego ze Śródmieścia. Droga ta usprawni tez dojazd do tworzonej strefy aktywności gospodarczej i przyczyni się do aktywizacji tej części Kalisza. Budowa jej odciąży także od ruchu pojazdów ulicę Częstochowską. (b) Przebudowa, budowa i modernizacja ulic w obrębie Miasta. (97)Do rozwiązania pozostają także problemy z parkowaniem. (98)Poza istniejącymi ciągami, brak jest odpowiedniego układu ścieżek rowerowych, tworzących spójny system. 24

(99)Ogromną szansą dla rozwoju miasta może być rozważana w NPR na lata 2007-2013 budowa przez Kalisz szybkiej kolei ze stacją węzłową w Kaliszu lub bliskim sąsiedztwie Kalisza. Budowa szybkiej kolei zrekompensowałaby w pewnym stopniu niedogodność komunikacyjną wynikającą z faktu znacznego oddalenia Kalisza od sieci autostrad budowanych i planowanych do budowy. 2.1.8. Pozostała infrastruktura (100) Infrastrukturę techniczną, stanowiącą o wyposażeniu zasobów mieszkaniowych w mieście tworzą sieci: wodociągowa, kanalizacyjna, gazowa, energetyczna oraz ciepłownicza. (101) Dostępność mieszkańców Kalisza do infrastruktury technicznej w latach 2007-2010 prezentuje poniższa tabela. Tabela 3. Korzystający z instalacji technicznych w Kaliszu w latach 2007 2010 Korzystający z instalacji /Lata 2007 2008 2009 2010 Wodociąg (%) 97,1 97,1 97,2 97,2 Kanalizacja (%) 85,8 85,8 86,5 86,9 Gaz (%) 72,7 71,8 71,4 71,5 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS (102) Z tabeli wynika, iż liczba osób korzystających z wodociągu i kanalizacji w analizowanym okresie rosła. Zmalała natomiast liczba osób korzystających z gazu, o 0,6%. (103) Właścicielem i zarządcą miejskiej sieci wodociągowej i kanalizacyjnej jest Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji Sp. z o.o. w Kaliszu. Obszar działania obejmuje teren całego Miasta. (104) Łączna długość sieci wodociągowej w Kaliszu na koniec 2010r. wynosiła 233,8km. (105) Łączna długość czynnej sieci kanalizacyjnej w Kaliszu na koniec 2010r. wynosiła 143,2km. (106) Usługi w zakresie zaopatrzenia odbiorców w gaz, dostarczany siecią gazową, realizują jednostka organizacyjna ogólnokrajowego przedsiębiorstwa państwowego użyteczności publicznej polskie Górnictwo Naftowe i Gazownictwo S.A. w Warszawie, Wielkopolskie Okręgowe Zakłady Gazownicze w Poznaniu, Zakład Gazowniczy w Kaliszu. (107) Zaopatrzenie miasta w gaz odbywa się z krajowego systemu przesyłu gazu podgrupy E. Długość sieci gazowej w Kaliszu na koniec 2009r. wynosiła 212,5km. (108) System ciepłowniczy miasta Kalisza obejmuje sieć o łącznej długości 61,56 km, w tym 12,23 km sieci magistralnych. Długość sieci w technologii preizolowanej wynosi 26,55 km, co stanowi 43% jej całości. Sieć zasilana jest z dwóch źródeł ciepła, tj. eksploatowanej przez PEC S.A. Ciepłowni Rejonowej oraz Elektrociepłowni Kalisz - Piwonice. (109) PEC SA dostarcza energię cieplną do blisko 56 tysięcy mieszkańców Kalisza, co stanowi 52% ogółu, a ogrzewana kubatura to 6.478 tys. m3. 25

2.1.9. Identyfikacja problemów w sferze przestrzennej (110) Główne problemy w sferze przestrzennej, wymagające interwencji w nadchodzących latach, to: (a) Ponadnormatywne zanieczyszczenie powietrza, (b) Niezadowalający stan czystości wód powierzchniowych, (c) Ponadnormatywny poziom hałasu, (d) Postępująca degradacja walorów urbanistyczno-architektonicznych i obiektów poprzemysłowych, (e) Niedostosowany układ drogowy do rosnącego natężenia ruchu co utrudnia wyprowadzenie ruchu tranzytowego ze śródmieścia miasta, (f) Niekorzystny wpływ transportu drogowego na środowisko wskutek jego natężenia i faktu, że znaczna część samochodów ma około 10 lat, co stwarza dla środowiska dodatkowe zagrożenie hałasem i emisją spalin, (g) Niezadowalający stan techniczny dróg tranzytowych, ulic i obiektów mostowych w Kaliszu, (h) Narastające, szczególnie w Centrum, zatłoczenie ulic nadmiernym ruchem drogowym, na skutek stałego wzrostu liczby pojazdów, braku wystarczającej przepustowości istniejącego układu drogowego i niedostatecznej liczby miejsc parkingowych, (i) Przeciążony wewnętrzny układ ulic, szczególnie w śródmieściu, (j) Niewystarczający poziom bezpieczeństwa ruchu, wyrażający się znaczną liczbą wypadków pomimo spadku ich liczby w ostatnim okresie, (k) Niedostateczne uwzględnianie w technicznych projektach drogowych rozwiązań dla komunikacji zbiorowej, takich jak pętle i zatoki autobusowe, (l) Przyjęte przez władze centralne plany rozbudowy autostrad i dróg ekspresowych, które pozostawiają rejon Kalisza na uboczu najważniejszych inwestycji drogowych omijających miasto w znacznej odległości od nich, (m) Słabo rozwinięty system parkingowy w mieście, potrzeba uwzględnienia miejsc dla pojazdów oznaczonych plakietką inwalidy, (n) Brak wystarczającej liczby ścieżek rowerowych, które mogłyby stanowić bezpieczną alternatywę samochodowych dojazdów do pracy i szkół i wpływać na odciążenie systemu komunikacyjnego, (o) Niedostateczne wykorzystanie transportu kolejowego, nawet w relacjach, w których można to zrobić stosunkowo niewielkim kosztem (relacja Ostrów Wielkopolski Kalisz Opatówek) przy wykorzystaniu np. autobusów szynowych, (p) Znaczna odległość od najbliższych lotnisk i brak własnego lotniska pasażerskiego dla Kalisza i Ostrowa Wielkopolskiego, 26

(q) Niepełna infrastruktura kanalizacyjna, (r) Wymagająca dalszej modernizacji infrastruktura ciepłownicza. (111) Rewitalizacja obszarów dysfunkcyjnych miasta Kalisza w sferze przestrzennej będzie miała na celu w szczególności: (a) Zainwestowanie terenów pod przestrzenie publiczne i prywatne, (b) Zróżnicowanie funkcji, (c) Poprawę estetyki, (d) Przywrócenie ładu przestrzennego, (e) Ochronę dziedzictwa kulturowego, (f) Adaptację pomieszczeń pofabrycznych, (g) Wyrównanie poziomów w technicznym zagospodarowaniu miasta, (h) Kształtowanie miejskiej struktury przestrzennej w harmonii ze środowiskiem przyrodniczym i krajobrazem, (i) Zwiększanie spójności terytorialnej miasta, (j) Zwiększanie dostępności przestrzennej i komunikacyjnej miasta. 2.2. Sfera gospodarcza (112) Miasto Kalisz należy do wiodących ośrodków gospodarczych w kraju, wśród miast o porównywalnej charakterystyce ludnościowo-przestrzennej. W szeroko rozumianym obszarze gospodarczym Wielkopolski Kalisz jest drugim ośrodkiem po Poznaniu. (113) Kalisz należy także do jednych z najszybciej rozwijających się miast Wielkopolski. Biorąc pod uwagę strukturę własnościową podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w Kaliszu dominują te z sektora prywatnego. Pod względem struktury gałęziowej największy udział przypada na przemysł: spożywczy, lekki, lotniczy, AGD, paszowy i motoryzacyjny. Duże znaczenie odgrywają usługi budowlane i deweloperskie, logistyczne, telekomunikacyjne, turystyczne i bankowe. (114) Walory gospodarcze miasta coraz częściej postrzegane są przez kapitał zagraniczny. Potencjał gospodarczy miasta tworzą duże, liczące się na krajowym rynku firmy z udziałem kapitału rodzimego jak i zagranicznego. Inwestorzy wywodzą się z krajów europejskich (Niemcy, Włochy, Francja, Szwajcaria, Wielka Brytania, Holandia, Austria, Belgia), a także z USA i Kanady. Wśród zagranicznych inwestorów są m.in. takie firmy jak: Nestle (koncentraty spożywcze), Pratt & Whitney (części do silników lotniczych), Big Star (tekstylia). Dziedzinami gospodarki absorbującymi w największym stopniu kapitał zagraniczny są branże spożywcza i lotnicza. (115) Do najbardziej znaczących firm zlokalizowanych w Kaliszu, w podziale na branże, należą: (a) Przemysł lotniczy: Pratt & Whitney Kalisz Sp. z o.o., Meyer Tool Poland Sp. z o.o., VAC AERO KALISZ Sp. z o.o., WSK "PZL- Kalisz" SA, 27

(b) Przemysł spożywczy: m.in. Jutrzenak Colian SA, Nestle Polska SA - Winiary, FPH PAULA Sp. z o. o. Sp. k., FRUCTON Przetwórnia Owoców i Warzyw K. i P. Grzegorczyk Sp. J., Okręgowa Spółdzielnia Mleczarska w Kaliszu, (c) Przemysł lekki: m.in. Fabryka Firanek i Koronek "Haft" SA, Fabryka Wyrobów Runowych Runotex SA, BIG STAR Ltd., (d) Przemysł motoryzacyjny - Teknia Kalisz Sp. z o.o., Wega Sp. z o.o, (e) Produkacja AGD: SCHNEE Polska Sp. z o. o., Ennon Company Sp. z o. o., "Reco Polska" Sp. z o.o., "Newplast Poland" Sp. z o.o., (f) Energetyka: ENERGA OPERATOR Oddział w Kaliszu, (g) Usługi budowlane i deweloperskie m.in. Novum Sp. z o.o., FB "MAREK ANTCZAK", P.B.U.R. MURBET Sp. z o.o., TBS, MTM Consulting, Portos S.J., "J.A.M. alu" Wasik Sp. J., ZENTEX Sp. z o.o. Przedsiębiorstwo Usługowo Eksportowe, (h) Usługi telekomunikacyjne: Multimedia Polska SA, (i) Usługi logistyczne: m.in. PST OST SPED Sp. z o.o. (j) Usługi turystyczne: touroperatorzy m.in. Aleksander, Neckermann, TUI, Triada. (116) Ważnym elementem struktury branżowej gospodarki Kalisza jest rolnictwo. Wysoki poziom rolnictwa możliwy jest dzięki rozbudowanemu systemowi doradztwa, badań naukowych i edukacji. (117) Rozwojowi gospodarczemu miasta sprzyja rozwój specjalnych stref ekonomicznych (SSE) i stref gospodarczych. (118) Obecnie w Kaliszu funkcjonuje podstrefa Wałbrzyskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej (WSSE) z terenami typu greenfield. Powierzchnia terenów objętych podstrefą wynosi 2,44 ha i obejmuje dwa kompleksy. Tereny przeznaczone są pod zabudowę przemysłowo-usługową i techniczno-produkcyjną. (119) W przygotowaniu do objęcia WSSE są tereny stanowiące własność Miasta Kalisza o łącznej powierzchni 9,0622ha, zlokalizowane w rejonie ulic Zachodniej i Sąsiedzkiej w Kaliszu, z przeznaczeniem pod zabudowę produkcyjno - usługową. (120) Powierzchnia Strefy Gospodarczej Dobrzec-Zachód obejmuje ogółem 119,30ha, w tym 87,34ha do zabudowy. Tereny o bardzo dobrej dostępności komunikacyjnej, w paśmie zasadniczego kierunku rozbudowy miasta - na osi aglomeracji Kalisz-Ostrów Wielkopolski, droga krajowa Nr 25 przeznaczone są, zgodnie z miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego, pod budowę obiektów handlowych o powierzchni sprzedaży ponad 2000m2, obiektów usługowych, produkcyjnych i magazynowych. (121) Dostępne są także inne, niezabudowane tereny do zagospodarowania na działalność gospodarczą, o pow. ok. 71,4ha. Zaprezentowano je na rysunku poniżej. 28

Rysunek 1. Oferty inwestycyjne władz Miasta Kalisza (122) Z punktu widzenia potencjalnych inwestorów znaczenie ma korzystna polityka władz miasta i jej działania wspierające, polegające na oferowaniu zwolnień z podatku od nieruchomości dla inwestorów tworzących nowe miejsca pracy. (123) Istotne znaczenie ma także dostęp do dobrze wyszkolonych, dostosowanych do potrzeb rynku pracy, kadr. Z ostatnich działań w tym zakresie, należy wymienić utworzenie w styczniu 2010r. w Kaliszu - jako piątym w Polsce po Warszawie, Krakowie i Wrocławiu oraz Włocławku - Centrum Edukacji Technicznej Haas (HTEC), szkolące uczniów w zakresie operatorów obrabiarek CNC. (124) O sile gospodarki danego regionu i jego potencjale decyduje ilość i struktura efektywnie działających podmiotów gospodarczych. (125) Liczbę podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w rejestrze REGON w Kaliszu, na tle województwa wielkopolskiego oraz kraju w latach 2007 2010 prezentuje poniższa tabela Tabela 4. Podmioty gospodarki narodowej zarejestrowane w rejestrze REGON w latach 2007 2010 Podmioty gospodarcze/lata 2007 2008 2009 2010 Miasto Kalisz 11 303 11 398 11 502 11 941 Województwo wielkopolskie 352 236 361 046 359 350 375 482 Polska 3 685 608 3 757 093 3 742 673 3 909 802 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Banku Danych Regionalnych GUS 2007 2010 (126) Z tabeli wynika, że w stosunku do 2007 roku liczba podmiotów gospodarczych w Kaliszu w analizowanym okresie wzrosła o 5,6%, co oznacza, że rosła wolniej niż w województwie i kraju, w których tempo wzrostu wyniosło odpowiednio 6,6% i 6,1%. (127) Podział podmiotów zarejestrowanych w rejestrze REGON według sektorów własnościowych w latach 2007 2010 przedstawia poniższa tabela. 29

Tabela 5. Podmioty gospodarki narodowej zarejestrowane w rejestrze REGON wg sektorów własności w latach 2007-2010 Podmioty gospodarki narodowej/lata 2007 2008 2009 2010 Ogółem: 11 303 11 398 11 502 11 941 Sektor publiczny 456 405 399 398 Sektor prywatny 10 847 10 993 11 103 11 543 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Banku Danych Regionalnych GUS 2007 2010 (128) Z tabeli wynika, iż w strukturze podmiotów gospodarki narodowej działających w Kaliszu na koniec 2010r. dominowały te z sektora prywatnego (96,7%). W sektorze publicznym działało odpowiednio 3,3% podmiotów. (129) Podmioty zarejestrowane w rejestrze REGON według sekcji PKD 2004 i 2007 (dla roku 2010) w latach 2007 2010 przedstawia poniższa tabela. Tabela 6. Podmioty gospodarki narodowej zarejestrowane w rejestrze REGON wg sekcji PKD 2004 i 2007 Podmioty gospodarki narodowej/lata 2007 2008 2009 2010 Ogółem 11 303 11 398 11 502 11 941 w tym sektor prywatny: 10 847 10 993 11 103 11 543 A. ROLNICTWO, ŁOWIECTWO I LEŚNICTWO, RYBACTWO 257 252 245 221 w tym sektor prywatny: 257 252 245 221 B.GÓRNICTWO 3 2 3 4 w tym sektor prywatny: 3 2 3 4 C. PRZETWÓRSTWO PRZEMYSŁOWE 1 092 1 069 1 072 1 057 w tym sektor prywatny: 1 083 1 060 1 063 1 049 D. WYTWARZANIE I ZAOPATRYWANIE W ENERGIĘ ELEKTRYCZNĄ, GAZ, WODĘ 8 9 8 10 w tym sektor prywatny: 6 7 6 9 F. BUDOWNICTWO 939 960 966 1 020 w tym sektor prywatny: 936 957 963 1 017 G. HANDEL HURTOWY I DETALICZNY; NAPRAWA POJAZDÓW SAMOCHODOWYCH, MOTOCYKLI ORAZ ARTYKUŁÓW UŻYTKU OSOBISTEGO I DOMOWEGO 3 695 3 658 3 602 3 608 w tym sektor prywatny: 3 693 3 655 3 598 3 605 H. TRANSPORT, GOSPODARKA MAGAZYNOWA I ŁĄCZNOŚĆ 666 712 764 754 w tym sektor prywatny: 663 709 761 751 I. HOTELE I RESTAURACJE 240 236 246 272 w tym sektor prywatny: 236 233 243 269 K. POŚREDNICTWO FINANSOWE 462 486 484 491 w tym sektor prywatny: 461 485 483 490 L.M.N. OBSŁUGA NIERUCHOMOŚCI, DZIAŁALNOŚĆ NAUKOWA I TECHNICZNA, USŁUGI ZWIĄZANE Z PROWADZENIEM DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ/USŁUGI ADMINISTROWANIA I DZIAŁALNOŚĆ WSPIERAJĄCA 2 108 2 121 2 134 2 360 w tym sektor prywatny: 1 870 1 929 1 944 2 165 O. ADMINISTRACJA PUBLICZNA I OBRONA NARODOWA; OBOWIĄZKOWE UBEZPIECZENIA SPOŁECZNE I POWSZECHNE UBEZPIECZENIE ZDROWOTNE 42 40 39 30 w tym sektor prywatny: 9 8 8 8 P. EDUKACJA 332 345 360 395 w tym sektor prywatny: 202 219 238 265 30

Q. OCHRONA ZDROWIA I POMOC SPOŁECZNA 647 678 732 757 w tym sektor prywatny: 631 661 716 741 R. DZIAŁALNOŚĆ USŁUGOWA KOMUNALNA, SPOŁECZNA I INDYWIDUALNA, POZOSTAŁA 812 830 847 962 w tym sektor prywatny: 797 816 832 949 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Banku Danych Regionalnych GUS 2007 2010 (130) Wg danych na koniec 2010r. najwięcej podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w Kaliszu prowadziło działalność w obszarach handlu i napraw (30,2%), obsługi nieruchomości oraz działalności profesjonalnej, naukowej, technicznej i usług administrowania (19,8%), a także przetwórstwa przemysłowego (8,9%). (131) Strukturę podmiotów gospodarki narodowej sektora prywatnego, zarejestrowanych w rejestrze REGON wg sekcji PKD 2007 na koniec 2010r. prezentuje poniższy wykres. Wykres 1. Podmioty gospodarki narodowej sektora prywatnego, zarejestrowanych w rejestrze REGON wg sekcji PKD 2007 (stan na 31 grudnia 2010r.) Opieka zdrowotna i pomoc społeczna 6% 0% 0% Edukacja 2% Administracja publiczna 0% Podmioty gospodarki narodowej sektora prywatnego Kultura, rozrywka i rekreacja 2% Pozostała działalnośd Rolnictwo, leśnictwo, Przetwórstwo usługowa łowiectwo, rybactwo przemysłowe 7% 2% 9% Górnictwo Energia, gaz i wydobywanie 0% 0% Budownictwo 9% Dostawa wody, ścieki i odpady 0% Obsługa rynku nieruchomości, dziłalnośd profesjonalna, usługi administrowania 16% Handel hurtowy i detaliczny 31% Działalnośd finansowa i ubezpieczeniowa 4% Informacja i komunikacja 2% Zakwaterowanie i usługi gastronomiczne 2% Transport i gospodarka magazynowa 7% Źródło: opracowanie własne (132) Z wykresu wynika, iż największa liczba podmiotów gospodarczych w sektorze prywatnym prowadziła działalność w sekcjach handel hurtowy i detaliczny (31%), obsługa nieruchomości, działalność profesjonalna, usługi administrowania (16%) i budownictwo wraz z przetwórstwem przemysłowym (po 9%). (133) Miasto Kalisz posiada duży potencjał gospodarczy, niemniej ograniczona makrodostępność oraz utrata statusu miasta wojewódzkiego, wpływając niekorzystnie na atrakcyjność gospodarczą Kalisza, wymuszają budowanie trwałych przewag konkurencyjnych w oparciu o endogeniczny rozwój, rozumiany jako zdolność do 31