Stanisław Mordwa 3. CIEMNA LICZBA PRZESTPSTW. PRZYKŁAD BADA WIKTYMIZACYJNYCH MIESZKACÓW WYBRANYCH OBSZARÓW W ŁODZI 3.1. Wprowadzenie Badacz zajmujcy si pomiarem zjawisk przestpczoci stoi przed dylematem z jakiego rodzaju ródeł informacji o poziomie zjawiska skorzysta. Wybór tylko z pozoru jest oczywisty. Wydaje si bowiem, e najlepszym ródłem mogłaby by oficjalna statystyka. Takie instytucje jak Policja, sdownictwo czy wiziennictwo maj obowizek gromadzenia i udostpniania wybranych informacji o przestpczoci. Oczywistym jest, e w statystykach tych uwzgldnione zostaj tylko te czyny, które zostały uprzednio zgłoszone przez obywateli na Policj lub wykryte przez ni. Łatwo zatem domyli si, e istnieje wic jaka cz czynów karalnych, które nie zostaj ujawnione. Zgodnie z wynikami uzyskanymi w trakcie Polskiego Badania Przestpczoci w latach 2007 i 2008 z teoretycznej liczby przestpstw w Polsce ujawnione zostało 47,5% czynów (Siemaszko, Gruszczyska, Marczewski 2009). Pozostałe 52,5% to przestpstwa nieujawnione, czyli tzw. ciemna liczba przestpstw. Liczb t moemy pozna poprzez zbadanie opinii ofiar przestpstw. Nauk zajmujc si problematyk bada ofiar przestpstw jest wiktymologia. Istniej obecnie róne koncepcje przedmiotu i zakresu jej bada. W najszerszym rozumieniu według B. Mendelshona wiktymologia jest samodzieln dyscyplin naukow, która zajmuje si ofiarami niezalenie od ródeł ich pokrzywdzenia obejmuje zarówno ofiary działa sił przyrody, jak i działa ludzkich. W najwszej koncepcji kryminologii według H. von Hentinga zajmuje si ona jedynie ofiarami przestpstw (Błachut, Gaberle, Krajewski 2006). Ju Arystoteles (1988) pisał: ofiarami przestpstw s ci, którzy posiadaj to, czego innym brakuje, albo dla zaspokojenia koniecznych potrzeb, albo dla zbytku, albo dla zadowolenia zmysłów. Współczenie, w rozumieniu Polskiej Karty Praw Ofiary, ofiar ( ) jest osoba fizyczna, której dobro prawem chronione zostało bezporednio naruszone lub zagroone przez
146 Stanisław Mordwa przestpstwo, a take jej najblisi. Natomiast w polskim systemie prawno- -karnym zamiast pojcia ofiary zastosowano termin pokrzywdzonego. W art. 49 kodeksu postpowania karnego zapisano, e pokrzywdzonym jest osoba fizyczna lub prawna, której dobro prawne zostało bezporednio naruszone lub zagroone przez przestpstwo (Dz. U., nr 89, poz. 555). W praktyce kryminologicznej stosowanych jest kilka metod badania przestpczoci nieujawnionej. S to eksperymenty 1, obserwacje uczestniczce 2 i wywiady. Wywiady o popełnionych przestpstwach mona przeprowadza z: ich ofiarami (survey wiktymizacyjny), ich sprawcami (badania typu self-report) oraz z osobami, które w jaki sposób posiadły o nim wiedz (np. były wiadkami, dowiedziały si z relacji innych osób). Wiktymizacja 3 moe dotyka poszczególne grupy ludzi w rónym stopniu. Dlatego badacze zmierzaj do ujawnienia czynników ryzyka wiktymizacyjnego. Wród tych czynników mona wyróni przestrzenne, sytuacyjne (zwizane z aktywnoci i stylem ycia poszczególnych jednostek) oraz wypływajce z cech fizycznych, psychicznych i społecznych badanych osób. Jak zauwayła A. Kossowska (1993) rodzaj zabudowy mieszkalnej moe stymulowa popełnianie przestpstw. Niektóre rozwizania urbanistyczno-architektoniczne stwarzaj wrcz dogodne moliwoci ku popełnieniu przestpstwa. W opracowaniu tym podjto prób opisania wywiadów z ofiarami przestpstw z obszaru trzech łódzkich osiedli. Badania typu survey wiktymizacyjny prowadzone s w wielu krajach na wiecie (od kilku lat take w Polsce) i stanowi tam niezwykle istotn kwesti w prawidłowo prowadzonej polityce społecznej. W Wielkiej Brytanii i USA survey prowadzony jest rutynowo (stałe coroczne panele) w celu okrelenia poziomu i głównych tendencji przestpczoci. Wyniki s traktowane jako pełnoprawna alternatywa danych urzdowych o przestpczoci. Jednake aby dobrze przeprowadzi badania wiktymizacyjne naley mie wiadomo o pewnej specyfice i uwarunkowaniach tej metody. Oto kilka 1 Przykładem eksperymentu moe by badanie przeprowadzone w sklepie w Niemczech. Złodzieje mieli za zadanie dokonywa drobnych kradziey rónych towarów. Okazało si, e tylko jedna na 40 kradziey została ujawniona, czyli okrelono ciemn liczb kradziey sklepowych na 1:40 (Błachut, Gaberle, Krajewski 2006). 2 Obserwacja uczestniczca polega na bezporednim udziale badacza w zjawisku o charakterze przestpczym. Obserwator wnika w struktur badanej społecznoci, np. bandy, gangu, rodowiska patologicznego, subkultury. Przykładem zastosowania tej metody jest opracowanie Z. Boyczki (1962). Zbadał on rodowisko złodziei kieszonkowych we Wrocławiu. M.in. ustalił tam ciemn liczb kradziey kieszonkowych na poziomie 1:200. 3 Wiktymizacja pokrzywdzenie, czyli doznanie krzywd i szkód w wyniku jakiego zdarzenia (Biekowska 2000).
Ciemna liczba przestpstw. Przykład bada wiktymizacyjnych 147 wanych kwestii, które naley uwzgldni na kadym etapie prowadzenia bada, jak i podczas analizy uzyskanych wyników: to samo przestpstwo moe by opisane kilka razy, np. wówczas gdy było wicej jego ofiar ni jedna; badane s tylko osoby fizyczne nie bada si zatem przestpczoci dotykajcej osób prawnych i instytucji; badane s rozmiary tylko tzw. przestpczoci pospolitej 4, czyli tej najbardziej powszechnej i uciliwej dla mieszkaców; cała gama innych czynów (w tym wystpujcych niezwykle rzadko) nie jest uwzgldniana w badaniach; ofiary maj skłonno do ujawniania tylko tych przestpstw, które s zarejestrowane w ich wiadomoci i umysłach; moliwe s przy tym zjawiska teleskopingu (przyblianie bd oddalanie zdarze w czasie) i zapominania; ofiary mog nie ujawnia czynów, o których nie wiedz, e s karalne lub o czynach, o których nie chc mówi (np. lobbing, molestowanie, gwałt); s przestpstwa bez ofiar (np. narkotykowe) i ofiary, których nie mona zbada (np. zabójstwo); s grupy wysokiego ryzyka wiktymizacyjnego, które trudno uj w badaniach (ołnierze, winiowie, alkoholicy, bezdomni ). Pomimo powyszych uwag, a take innych wad jakie niewtpliwie maj badania wiktymizacyjne, powszechnie uznaje si, e wierniej oddaj one obraz przestpczoci rzeczywistej na danym obszarze i z tego powodu uznawane s za bardziej przydatne (Siemaszko 2001). Nawet badacze przestpczoci, którzy wykorzystuj j nie oceniaj jej nazbyt entuzjastycznie, uznaj wyniki uzyskane za jej pomoc za uzupełniajce w stosunku do danych policyjnych. 3.2. Badania ciemnej liczby przestpstw Ciemn liczb przestpstw zbadano przeprowadzajc wywiady kwestionariuszowe. Badania odbyły si w styczniu 2010 r. Badano po 100 przypadkowo spotkanych, dorosłych osób, które zadeklarowały, e w cigu ostatniego roku były ofiarami wybranych przestpstw i które zamieszkiwały obszary wczeniej wytypowanych osiedli. Były to: Nowe Miasto, Julianów i Dbrowa. Róni je od siebie przede wszystkim róny wiek i typ zabudowy (fot. 1). 4 Najczciej s to: kradzie samochodu, kradzie z samochodu, wandalizm samochodowy, kradzie motocykla, kradzie roweru, kradzie z włamaniem, usiłowanie włamania, rozbój, kradzie własnoci osobistej, czyny o charakterze seksualnym, pobicie.
148 Stanisław Mordwa W Nowym Mie cie cie współcze współcze nie dominuje zabudowa typu ródmiejskiego ródmiejskiego z przełomu XIX i XX w. Przewa aj tutaj kamienice trzykondygnacyjne, które ówcze nie nie posiadały bardzo wysoki standard mieszka mieszka.. Obecnie jednak budynki charakteryzuje wysoki stopie stopie zu ycia ycia technicznego. Do Nowego Miasta nale yy reprezentacyjna dla Łodz Łodzi ul. Piotrkowska, ale tak e e m. m.in. ciesz ce si zł sław aw ulice Wschodnia i Rewolucji 1905 r. Julianów reprezentuje typ willowej zabudowy jednorodzinnej o du ej ej kubaturze. Tutejsza zabudowa nie ie tworzy jednego ci gu ci domów o podobnym typie czy wygl dzie. dzie. Osiedle to uwa ane uwa jest za jedno z najbardziej ardziej preferowanych miejsc do zamieszkania w Łodzi. Wielorodzinna zabudowa blokowa blokow D brod wy powstała głównie w latach 1970 75. 1970 Typowa dla tego obszaru zaru jest du a du liczba bloków, w których znajduje si si wiele mieszka o niedu ej ej powierzpowierz chni u ytkowej. ytkowej. Wysoko Wysoko zabudowy jest zró nicowana nicowana podobnie jak standard mieszka,,, który generalnie jest jednak niewysoki (Dzieciuch (Dzieciuchowicz 1979, 2005). a) b) c) d) Fot. 1. Przykłady zabudowy z obszaru: ob a) D browy, ul. Feli skiego; skiego; b) Julianowa, ul. Skarbowa; c) Nowego Miasta, ul. Piotrkowska; d) Nowego Miasta, ul. Wschodnia ródło: fot. własne autora
Ciemna liczba przestpstw. Przykład bada wiktymizacyjnych 149 3.3. Badania wiktymizacyjne Zgłaszalno Głównym celem prowadzenia bada wiktymizacyjnych jest okrelenie przestpczoci rzeczywistej. Bo o tym, e przestpstw jest wicej niby to wynikało ze statystyk policyjnych, wiedz wszyscy. Poznanie tej rónicy, a wic ciemnej liczby, stanowi drog do okrelenia poziomu przestpczoci rzeczywistej. Ponadto rozmiary ciemnej liczby uywane s jako wskaniki efektywnoci pracy Policji, a nawet całego wymiaru sprawiedliwoci. Jedn z najwaniejszych miar w badaniach wiktymizacyjnych jest współczynnik zgłosze czyli stosunek liczby czynów zgłoszonych organom cigania przez pokrzywdzonych na 100 popełnionych. Według danych uzyskanych w ramach Polskiego Badania Przestpczoci w latach 2007/2008 zgłaszalno ogólnie w Polsce wyniosła 47,5%, a województwo łódzkie ze współczynnikiem 54,2% znalazło si na 4 miejscu w kraju (najlepsza sytuacja była w Podkarpackiem 58,6%, a najgorsza na lsku 41,9%). Na rys. 1 przedstawiono natomiast porównanie odnoszce si do zgłaszania organom cigania przestpstw przez respondentów z trzech łódzkich osiedli. Wyszy współczynnik zgłosze ni w województwie łódzkim uzyskano tylko dla Julianowa. 100% 90% 80% 70% 51% 45% 58% 60% 50% 40% przestpstwa nie zgłoszone przestpstwa zgłoszone 30% 20% 49% 55% 42% 10% 0% Dbrowa Julianów Nowe Miasto Rys. 1. Ogólny współczynnik zgłosze ródło: oprac. własne Dla badajcych zjawisko zgłaszalnoci przestpstw niezwykle ciekawe s powody, którymi kierowały si zarówno osoby, które dokonały zgłoszenia o przestpstwie, jak i te, które tego nie uczyniły (Siemaszko 2001). Według ogólnopolskich wyników bada najczstszymi powodami zgłaszania
150 Stanisław Mordwa przestpstwa były odpowiedzi (Siemaszko 2001): aby sprawca został ujty, przestpstwa powinny by zgłaszane, aby zapobiec powtórzeniu si zdarzenia oraz aby odzyska mienie. W opracowaniu M. Marczewskiego (Siemaszko 2008) znajdujemy natomiast przyczyny niezgłaszania przestpstw. Najczciej pokrzywdzeni wybierali kategorie: nie było to zdarzenie tak powane, by zgłasza je Policji, niewiara w złapanie sprawcy przez Policj, ch uniknicia długich urzdowych procedur oraz Policja nie zajłaby si t spraw. Ze wzgldu na ograniczone ramy kwestionariusza w prezentowanych badaniach dokonano tylko analizy powodów niezgłaszania przestpstw. Ogólnie respondenci z trzech łódzkich osiedli jako najczstsz przyczyn niezgłaszania przestpstw równie podawali niewielk powag czynu (42% badanych). Tak odpowied najczciej wybierały ofiary kradziey własnoci osobistej, kradziey z samochodu i rozboju. Drug przyczyn biernoci respondentów była niewiara w skuteczno pracy Policji (23%). Szczególnie czsty był to pogld wród osób, którym ukradziono co z samochodu, zniszczono samochód, skradziono rower, ukradziono co z mieszkania, bd usiłowano si do niego włama. Brak zaufania do Policji był trzecim z kolei powodem nieinformowania o zaistnieniu przestpstwa (17% ofiar). Takie pogldy mieli czciej pokrzywdzeni czynami o charakterze seksualnym, pobici i ofiary rozboju. Generalnie niepokojcym wnioskiem z analizy struktury odpowiedzi na pytanie o powody niezgłaszania przestpstw jest bardzo czste zwracanie uwagi na róne aspekty pracy Policji. Z tego punktu widzenia instytucja ta czsto uzyskiwała bardzo niepochlebne opinie. Podczas analizy przyczyn niezgłaszania przestpstw zwrócono take uwag na rónice w opiniach midzy mieszkacami rónych czci Łodzi. Wyniki zestawiono w tab. 1. W tabelach 1 i 2 szczególn uwag naley zwróci na opinie mieszkaców Nowego Miasta. Otó zauwaalna jest znamienna wród tych badanych korelacja midzy najniszym współczynnikiem zgłosze i ponadprzecitnym udzielaniem odpowiedzi zwizanych z niewiar w skuteczn prac Policji oraz konieczno samodzielnego radzenia sobie w swoim rodowisku ( samodzielne załatwienie sprawy, obawa przed zemst ). Na podsumowanie tej czci artykułu naley jeszcze zwróci uwag na szczególnie due znaczenie bada wiktymizacyjnych w Łodzi w obliczu tak niskiego poziomu zgłaszania przestpstw, który czyni statystyki policyjne mniej wiarygodne.
Ciemna liczba przestpstw. Przykład bada wiktymizacyjnych 151 Powody niezgłaszania przestpstw Tabela 1 Dlaczego to zdarzenie nie zostało zgłoszone Dbrowa Julianów Nowe Policji lub prokuraturze? Miasto Nie było to zdarzenie tak powane, by je zgłasza + Policja i tak nie złapałaby sprawcy + + Brak zaufania do Policji + Sprawca i tak nie został by ukarany + Policja i tak nie zajłaby si t spraw + Ch uniknicia długich urzdowych procedur + Samodzielne załatwienie sprawy + Obawa przed zemst + Inne powody + + Uwaga: +/ oznacza nadwyk/deficyt wskaza w porównaniu ze redni dla ogółu respondentów. ródło: oprac. własne. Ryzyko wiktymizacji W badaniu ryzyka wiktymizacji czy zagroenia przestpczoci podstawow miar jest współczynnik wiktymizacji (czyli iloraz ogólnej liczby uwzgldnionych w badaniu czynów na 100 respondentów), który obrazuje jaka cz populacji rzeczywicie została niestety ofiar przestpstwa. W badaniach przedstawionych przez A. Siemaszk, B. Gruszczysk, M. Marczewskiego (2009) warto tego współczynnika dla całego kraju wyniosła 20,4% co oznacza, e w latach 2007/08 ofiar przestpstw padł co pity Polak. W województwie łódzkim według tych autorów zagroenie przestpczoci oszacowano na poziomie 21,7%, wobec najbardziej zagroonych obszarów Dolnego lska (30,1%), Komendy Stołecznej Policji 5 (26,1%) i lska (24,9%). Za najbezpieczniejsze uznano w tym opracowaniu Podkarpacie (10,5%) i witokrzyskie (12,1%). W porównaniu z tymi krajowymi współczynnikami uzyskane dla wybranych obszarów wartoci rocznych współczynników wiktymizacji naley uzna za wysokie (Julianów, Dbrowa) lub za bardzo wysokie (Nowe Miasto) (rys. 2) 6. Jednak warto przy tym zaznaczy, e współczynniki te obrazuj ogólne zagroenie tylko wybranymi rodzajami przestpstw, tzw. pospolitych, do których w prezento- 5 Obszar podległy Komendzie Stołecznej Policji, obejmujcy Warszaw i ssiadujce z ni powiaty, wydzielony został z woj. mazowieckiego. Komenda ta równowana jest pozostałym 16 Komendom Wojewódzkim. Siedzib Komendy Wojewódzkiej dla Mazowsza jest Radom. 6 Na potrzeby obliczenia tego współczynnika podczas przeprowadzania wywiadów zliczano take te osoby, które nie były ofiarami przestpstw w cigu ostatniego roku.
152 Stanisław Mordwa wanych badaniach zaliczono: kradzie samochodu, kradzie z samochodu, wandalizm samochodowy, kradzie motocykla, kradzie roweru, kradzie z włamaniem, usiłowanie włamania, rozbój, kradzie własnoci osobistej, czyny o charakterze seksualnym. 30% 25% 20% 28% 15% 10% 20% 18% 5% 0% Dbrowa Julianów Nowe Miasto Rys. 2. Ogólny roczny współczynnik wiktymizacji ródło: oprac. własne W odrónieniu od rys. 2, w którym przedstawiono ogólne zagroenie jedenastoma wybranymi przestpstwami, w tab. 2 zamieszczono informacje o piciu najczciej popełnianych przestpstwach danego rodzaju. kradzie z samochodu ------- 28 kradzie własnoci osobistej 22 rozbój -------------------------- 17 kradzie z włamaniem -------- 8 kradzie roweru --------------- 7 Struktura najczciej popełnianych przestpstw (w %) * Dbrowa Julianów Nowe Miasto kradzie z włamaniem ------- 21 kradzie z samochodu ------- 20 usiłowanie włamania --------- 16 kradzie własnoci osobistej 13 rozbój -------------------------- 12 Tabela 2 rozbój -------------------------- 27 pobicie------------------------- 23 kradzie z włamaniem ------ 19 kradzie z samochodu --------- 8 kradzie własnoci osobistej - 8 Uwaga: * w tabeli przedstawiono odsetek ofiar przestpstwa danego rodzaju wród ogółu ofiar. Liczb nie naley sumowa, gdy były przypadki ofiar wielokrotnych. ródło: oprac. własne. Cztery czyny: kradzie z samochodu, rozbój, kradzie z włamaniem i kradzie własnoci osobistej znalazły si wród piciu najpowszechniejszych przestpstw we wszystkich badanych obszarach, co mogłoby wskazywa na małe rónice midzy osiedlami. Jednake po bliszej analizie
Ciemna liczba przestpstw. Przykład bada wiktymizacyjnych 153 przedstawionych w tab. 2 wartoci, okazuje si, e rónice w czstoci wystpowania poszczególnych czynów s znaczne. Jedynie kradzie z samochodu i kradzie własnoci osobistej wykazuj zwizki w rozkładzie przestrzennym midzy obszarami. Pewne podobiestwa dotyczce ryzyka wiktymizacji wystpuj midzy Dbrow i Nowym Miastem. Korelacja w tym przypadku jest bardzo wysoka jednake ujemna, co oznacza, e proporcje midzy ofiarami poszczególnych przestpstw s odwrotne. Duej liczbie ofiar danego rodzaju czynu z jednego obszaru towarzyszy mała liczba ofiar tego przestpstwa z obszaru drugiego. Zupełnie niepodobna do innych obszarów jest sytuacja w zakresie zagroenia przestpczoci w Julianowie. Przeprowadzone analizy bada sondaowych ofiar przestpstw pochodzcych z trzech rónych obszarów miasta dowiodły, e istnieje due przestrzenne zrónicowanie nie tylko co do nasilenia ogólnego zagroenia wiktymizacyjnego, ale take zagroenia poszczególnymi rodzajami rozpatrywanych czynów. 3.4. Wnioski Na podstawie wczeniej prowadzonych badaniach na obszarze Dbrowy, Julianowa i Nowego Miasta dokonano analizy poczucia bezpieczestwa mieszkaców (Mordwa 2010). Odczucia mieszkaców dotyczce ich bezpieczestwa uzyskane w trakcie bada sondaowych zestawiono z przestpczoci stwierdzon. Zauwaono wówczas znaczn rozbieno midzy poczuciem zagroenia a statystykami policyjnymi. Tam, gdzie rejestrowana przestpczo była najwysza (Julianów), mieszkacy czuli si najbezpieczniej. W przypadku opinii mieszkaców Nowego Miasta stwierdzono natomiast równie niewłaciw percepcj przestpczoci. Otó, przy niskich wskanikach natenia przestpczoci utrzymywał si tam wysoki poziom strachu przed przestpczoci. W prezentowanym opracowaniu przedstawiono wyniki bada wiktymizacyjnych wród mieszkaców trzech jednostek osiedlowych w Łodzi. Okazało si, e mona wskaza na pewne zbienoci midzy uzyskanym obrazem przestpczoci w opiniach ofiar przestpstw i poczuciem zagroenia przestpczoci, czyli midzy przestpczoci nierejestrowan a poziomem bezpieczestwa. I tak, Nowe Miasto charakteryzuje si najwyszym ogólnym współczynnikiem wiktymizacji i najnisz zgłaszalnoci przestpstw, co wyranie koresponduje z opiniami mieszkaców o wysokim zagroeniu czynami karalnymi. Najmniejszemu poczuciu zagroenia przestpczoci wród mieszkaców Julianowa towarzyszy natomiast najnisze ryzyko wiktymizacyjne. Gdyby przyj załoenie, e społeczny odbiór poziomu przestpczoci na danym obszarze jest wypadkow przestpczoci faktycznej, to okazuje si
154 Stanisław Mordwa w wietle przedstawionych wyników bada, e lepszym ródłem informacji o przestpczoci s dane wiktymizacyjne, a nie policyjne statystyki. Poczucie bezpieczestwa wród mieszkaców jest bowiem wysokie tam, gdzie niskie jest ryzyko wiktymizacyjne, czyli tam gdzie szanse spotkania ofiar s mniejsze. Taki wniosek zbieny jest zreszt z logicznymi przewidywaniami. Ale przecie przyjte załoenie jest zbytnim uproszczeniem problemu, gdy przyczyn złoonego zjawiska poczucia bezpieczestwa jest niewtpliwie wicej (Krajewski 2008). Daleko idce stwierdzenie, e do rozwaa o rzeczywistym poziomie przestpczoci lepsze s wyniki bada wiktymizacyjnych jest zatem nieuzasadnione. Ale mona wskaza, e badania te powinno prowadzi si równolegle i komplementarnie w stosunku do oficjalnych policyjnych statystyk. LITERATURA Arystoteles, 1988, Retoryka-Poetyka, PWN, Warszawa. Biekowska E., 2000, Wiktymologia. Zarys wykładu, Wyd. Zrzeszenia Prawników Polskich, Warszawa. Błachut J., Gaberle A., Krajewski K., 1999, Kryminologia, Wyd. Arche s.c., Gdask. Boyczko Z., 1962, Kradzie kieszonkowa i jej sprawca, Wyd. Prawnicze, Warszawa. Dzieciuchowicz J., 1979, Kształtowanie warunków mieszkaniowych wielkiego miasta na przykładzie Łodzi, Acta Universitatis Lodziensis, seria II, z. 21. Dzieciuchowicz J., 2005, Spółdzielcze budownictwo mieszkaniowe w Łodzi struktura i typologia przestrzenna, Acta Universitatis Lodziensis. Folia Geographica Socio-Oeconomica, nr 6. Kossowska A., 1993, rodowiskowo-przestrzenne uwarunkowania przestpczoci (wybrane zagadnienia współczesnej ekologii przestpczoci), Archiwum Kryminologii, t. 19. Krajewski K. (red.), 2008, Poczucie bezpieczestwa mieszkaców wielkich miast. Kraków na tle innych miast europejskich, Wyd. UJ, Kraków. Mordwa S., 2010, Poczucie bezpieczestwa mieszkaców wybranych osiedli w Łodzi [w:] Madurowicz M. (red.), Wartociowanie współczesnej przestrzeni miejskiej, Wydział Geografii i Studiów Regionalnych Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa. Siemaszko A., 2001, Kogo bij, komu kradn. Przestpczo nie rejestrowana w Polsce i na wiecie, Instytut Wymiaru Sprawiedliwoci, Warszawa. Siemaszko A. (red.), 2008, Geografia wystpku i strachu. Polskie Badanie Przestpczoci 07, Instytut Wymiaru Sprawiedliwoci, Warszawa. Siemaszko A., Gruszczyska B., Marczewski M., 2009, Atlas przestpczoci w Polsce 4, Instytut Wymiaru Sprawiedliwoci, Warszawa. Ustawa Kodeks postpowania karnego z dnia 6 czerwca 1997 r., (Dz. U., 1997, nr 89, poz. 555, z pón. zm.).
Ciemna liczba przestpstw. Przykład bada wiktymizacyjnych 155 ABSTRACT DARK FIGURE OF CRIME. AN EXAMPLE OF VICTIMIZATION SURVEY AMONG THE RESIDENTS OF SELECTED HOUSING ESTATES IN ŁÓD In Poland, only about one in two crimes is reported to police, but there is an another type of data source that shows the rest of crimes. By directly questioning victims about their experiences, it is possible to generate information about the socalled dark figure of crime, i.e. about those incidents that go either unreported or unrecorded by the police. The paper presents the analysis of the researches on the dark figure of crime of three selected housing estates in Łód: Dbrowa (tower blocks), Julianów (single housing) and Nowe Miasto (downtown). Various parts of the paper analyze the research results on reporting rate and risk of victimization. The socio-demographic characteristics of residents which influence the level of fear were also studied. The survey also confirmed a correlation between the sense of security and the level of unrecorded crime. The residents of Nowe Miasto, for example, lowly assess their personal security (although it has the average recorded crime rate) because of the highest victimization rate.