Analiza techniczna i fundamentalna na rynkach kapitałowych. dr inż. Krzysztof Kaczmarek

Analiza techniczna i fundamentalna na rynkach kapitałowych dr inż. Krzysztof Kaczmarek 1

Literatura 1. Dębski W., Rynek finansowy i jego mechanizmy, PWN, Warszawa 2005. 2. Frank K. Reilly, Keith C. Brown, Analiza inwestycji i zarządzanie portfelami t.1/2, PWE, Warszawa,2001. 3. Surdel P. Forex - Podstawy Giełdy Walutowej, Złota Myśl, 2004. 4. Murphy J.J., Analiza techniczna rynków finansowych, WIG-Press, 1999. 5. http://bossa.pl/edukacja/rynek.html 2

Analiza fundamentalna jest to jedna z podstawowych technik analizy rynku kapitałowego. Zajmuje się ona szacowaniem wartości akcji danej spółki w oparciu o następujące czynniki: - polityka fiskalna i monetarna, - ogólny klimat ekonomiczny, - zdarzenia polityczne, - pozycja finansowa spółki, - sytuacja w poszczególnych branżach. Analiza fundamentalna składa się z: - analizy makrootoczenia, - analizy sektorowej, - analizy sytuacyjnej spółki, - analizy finansowej spółki, - wyceny spółki. 3

Do zebrania informacji wykorzystuje się: - prospekt emisyjny, - okresowe i roczne raporty, - analizy rynkowe, - informacje ekonomiczne z otoczenia spółki, - spotkania z zarządami spółek. Stosuje się także takie czynniki jak pesymizm lub optymizm. Analizę fundamentalną powinno się rozpoczynać od zbadania wartości takich wskaźników jak: C/Z, C/WK, C/S, C/PG, C/EBIT. Wartości tych wskaźników są publikowane codzienne w periodykach poświęconych zagadnieniom giełdowym. Znajdują się tam także aktualne notowania poszczególnych walorów i informacje dotyczące działalności spółek, które są ich emitentami. 4

Analiza techniczna Analiza techniczna (inaczej analiza wykresów) zbiór technik mających na celu prognozę przyszłych cen (kursów) papierów wartościowych, walut czy surowców na podstawie cen historycznych. Zadaniem analizy technicznej jest wyznaczenie momentów, kiedy warto jest dany papier wartościowy kupić, a kiedy sprzedać. Wsparciem prognoz są liczne wskaźniki. W przeciwieństwie do analizy fundamentalnej wskaźniki makroekonomiczne, analizy branżowe czy raporty ogłaszane przez spółkę nie są brane pod uwagę w procesie podejmowania decyzji inwestycyjnych. Wszystkie potrzebne do prognozy informacje odczytuje się z wykresu historycznej zmienności cen. Modele analizy technicznej zakładają, że ceny akcji zmieniają się według możliwych do zaobserwowania, powtarzalnych schematów. Zależnie od zastosowanego modelu można zauważyć powtarzalność pewnych figur geometrycznych lub zachowanie wskaźników 5 statystycznych.

Analiza techniczna powinna być stosowana równolegle z analizą fundamentalną. Analiza fundamentalna odpowiada na pytanie: "jaki walor kupić lub sprzedać?" zaś analiza techniczna: "kiedy to uczynić?". Analiza techniczna opiera się na 3 podstawowych założeniach: 1) rynek dyskontuje wszystko - cena uwzględnia wszystkie dostępne informacje dotyczące danego papieru wartościowego, jego emitenta, sytuację mikro i makroekonomiczną oraz uwarunkowania gospodarcze i polityczne. 2) ceny podlegają trendom - ceny znajdują się w określonych trendach (wzrostowym, spadkowym, horyzontalnym) i będą tym trendom podlegać, dopóki nie nastąpią wyraźne sygnały oznajmujące odwrócenie tego trendu. 3) historia się powtarza - analiza techniczna zajmuje się badaniem przyszłości, w oparciu o badanie przeszłości. 6

Zawodowo analizą fundamentalną zajmują się analitycy giełdowi, podobnie jak analizą techniczną. Są to dwa podstawowe rodzaje analiz stosowane na rynku kapitałowym do przewidywania zmian kursów akcji. Analiza fundamentalna powinna udzielić odpowiedzi w jakie akcje inwestować, natomiast analiza techniczna, kiedy dokonać inwestycji. 7

Wprowadzenie - daytrading Gra giełdowa w naszym kraju jako sposób na życie zawodowe cieszy się coraz większą popularnością. Któż nie chce być niezależnym, nie mieć nad sobą szefa czy pracować z domu za duże pieniądze? Idea utrzymywania się z gry giełdowej jest bardzo ale to bardzo atrakcyjna dla wszystkich którzy umieją i lubią podejmować szybkie i trafne decyzje. Nie jest to jednak zajęcie dla wszystkich. Tylko ludzie będący w stanie poświęcić się prawie całkowicie zgłębianiu tajników rynku, gotowi do ciężkiej umysłowej pracy i wielu wyrzeczeń są w stanie osiągnąć spektakularny sukces w tej dziedzinie. Najważniejszym faktem jest kwestia wrodzonych predyspozycji, otóż talent, czymkolwiek jest, nie jest tutaj niezbędny. Wrodzone predyspozycje by zostać traderem oczywiście sprawę bardzo ułatwiają jednak brak owych predyspozycji nikogo nie dyskwalifikuje. Co więc staje się dla niektórych osób barierą nie do przejścia, co nie pozwala stabilnie zarabiać na giełdzie? 8

Tak jak nie każdy może zostać pianistą nie każdy zostaje traderem nie wszyscy potrafią zapanować nad swymi emocjami, nie wszyscy potrafią uczyć się na swych błędach. Zespół cech wywołujących impulsywne zachowania, brak racjonalnego myślenia, brak umiejętnego wyciągania wniosków i co ważniejsze korzystania z nich to główne problemy, z którymi każdy w jakimś stopniu boryka się podczas gry na giełdzie. Jeśli nie potrafisz przezwyciężyć powyższych cech, które w jakimś stopniu są udziałem każdego z nas, to niestety masz małe szanse na stabilne zyski z handlu akcjami. Masz za to szanse na jednorazową dużą wygraną, jako że na pewno znacznie częściej będziesz mocno ryzykował, hazardem jednak nie będziemy się tutaj zajmować. 9

Zawód Trader Profesja ta zazwyczaj uchodzi za elitarną. Nie należy mylić jej z pracą maklera jest tutaj istotna różnica. Makler to oględnie mówiąc człowiek, który pracując dla domu maklerskiego przyjmuje zlecenia od klientów i realizuje je na rynku. Trader natomiast sam podejmuje decyzję co, kiedy i za ile kupić na podstawie własnych analiz lub przeczucia i jeśli jest w tym dobry to zarabia nieporównywalnie więcej niż makler, który wykonuje jego zlecenia. Tradera nie należy również mylić z inwestorem. Inwestor szuka takiej konfiguracji jego portfolio by stabilnie zarabiało w długim terminie. Trader natomiast szuka zależności wynikających z natury danego rynku. Najczęściej trudni się on daytradingiem, w niektórych okolicznościach jeśli to możliwe przetrzyma pozycję dłużej ale maksymalnie parę miesięcy. Trader może łączyć w swej strategii wiele róznych metod jednak główną cechą odróżniającą go od inwestora jest dynamika handlu. 10

Najsprawniejsi traderzy potrafią zrobić ponad 1500 (!) transakcji podczas jednej tylko sesji dla inwestora podobne działania są zupełnie obce. Człowiek obracający akcjami, kontraktami czy jakimkolwiek innym instrumentem finansowym na swój rachunek jest w dużej mierze niezależny. Mimo iż godziny pracy regulowane są godzinami sesyjnymi i strefami czasowymi, prawdziwy trader praktycznie nigdy nie wychodzi z pracy. Nawet jeśli fizycznie opuszcza biuro lub wstaje sprzed komputera jego umysł wciąż analizuje, pozostaje na wysokich obrotach. Jedni nazwą to pasją inni obsesją, niezależnie jednak od nazwy po pewnym czasie to staje się udziałem każdego tradera. 11

Co to jest akcja? Jest to jedna z metod na zebranie kapitału przez spółki pragnące rozszerzyć swoją działalność. Jest to jedna z lepszych metod jako że nie generuje ona długów tak jak na przykład branie kredytu. Na rynkach w stanach zjednoczonych to jeden z najpopularniejszych sposobów gromadzenia kapitału dostępny dla większych firm. Akcje to nic innego jak udziały danej spółki. Innymi słowy spółka sprzedaje część siebie w postaci udziałów czyli akcji. Akcje te trafiają na dany rynek i od tej chwili bezustannie zmieniają właścicieli stają się rzeczą, którą każdy może kupić i sprzedać co też wielu traderów robi codziennie. Jak każda rzecz którą da się kupić i sprzedać akcje podlegają prawom popytu i podaży, które również bezustannie wpływają na ich cenę. Sprzedaż akcji czyli wchodzenie na rynki jest świetnym działaniem zarówno dla spółek zbierających w ten sposób kapitał jak i dla inwestora indywidualnego gdyż może handlować tymi akcjami realizując profity. 12

Co to jest giełda akcji? To nic innego jak miejsce gdzie spotykają się uczestnicy rynku w celu kupna lub sprzedaży akcji danej spółki. Najczęściej jest to fizyczne miejsce dostępne dla maklerów, brokerów oraz dużych instytucji finansowych, którzy z kolei umożliwiają dostęp inwestorom i traderom prywatnym za odpowiednią opłatą. Niezaprzeczalnie największymi rynkami świata są: Nyse new york stock exchange (www.nyse.com), Nasdaq National Association of Securities Dealers Automated Quotation system (www.nasdaqtrader.com), Amex American stock Exchange (www.amex.com), CME Chicago Mercantile Exchange (www.cme.com), LSE London Stock Exchange (www.londonstockexchange.com), Euronext Euronext (www.euronext.com), TSE Tokio Stock Exchange (www.tse.or.jp). 13

Kto to jest trader? Najprościej rzecz ujmując jest to człowiek, który zarabia na handlu akcjami. Jednakże termin ten często odnosi się do daytraderów czyli ludzi handlujących akcjami w bardzo małym horyzoncie czasowym otwierając i zamykając wszystkie transakcje w czasie trwania jednej, najdalej kilku sesji. Trader nie jest maklerem ani brokerem zdarzają się tutaj nieporozumienia. Makler to osoba zatrudniona przez dom maklerski w celu przekazywania zleceń klientów na rynki oraz ich finalizację. Broker to firma umożliwiająca dostęp do rynku osobom prywatnym oraz innym firmom, często zatrudniająca maklerów. Trader natomiast to osoba obracająca swoim kapitałem lub kapitałem firmy dla której pracuje czerpiąca zyski jedynie z realizowanych w ten sposób profitów. 14

Jaka jest różnica pomiędzy daytraderem a inwestorem? Kiedy inwestor kupuje akcje danej spółki staje się on jej udziałowcem. Robi to ze względu na to iż wierzy iż ta właśnie spółka odniesie w danym roku sukces realizując duże zyski przez co wypłaci swym udziałowcom dywidendę. Inwestor dokona najpierw szczegółowej analizy danej spółki określając jej szanse na duży wzrost biorąc pod uwagę jej aktualną kondycję finansową i gdy już dana ilość akcji takiej spółki zasili jego portfolio będzie je on posiadał przez miesiące lub nawet lata. Jeśli w tym czasie spółka wypracuje zyski lub dobrze zainwestuje kapitał to cena jej akcji wzrośnie sprzedaż takich akcji na przestrzeni lat dostarczy inwestorowi dodatkowo zysków wynikających z różnicy cenowej. Daytrader będzie tutaj najprawdopodobniej osobą od której inwestor kupi swoje akcje i której sprzeda je kilka lat później. To człowiek, który nie inwestuje pieniędzy w akcje on nimi handluje. Wielu daytraderów nie potrafi nawet nazwać spółek na których handlują jedyne co znają to ich symbol na giełdzie. 15

Realizują oni minimalne zyski na każdej transakcji ale za to robią ich nieraz kilkaset dziennie. Próbując wydusić kilka centów z niewielkich fluktuacji ceny danej akcji rola daytradera na rynkach akcji ogranicza się do generowania dużego obrotu, a przez to również dużej płynności na danych spółkach. Inwestor zazwyczaj nie dba o kilka centów poślizgu od ceny rynkowej kupując akcje dla swojego portfolio jest to znikoma różnica biorąc pod uwagę kilkuletni okres utrzymywania takiej pozycji. Na tych kilku centach o które nie dba inwestor, daytrader będzie się starał zrealizować swój profit. Daytrader obcuje bezpośrednio z rynkiem, wyczuwa jego humory i stara się do nich dostosować. To najbardziej ekscytujące i dynamiczne zajęcie na rynkach finansowych jakie można sobie wyobrazić. 16

Jak handluje daytrader? Używając takich narzędzi jak poziom drugi ceny i okna time and sales, o których więcej w następnym rozdziale, daytrader uskutecznia kilka metod handlu. Wszyscy jednak otwierają pozycje krótkoterminowe. Wielu daytraderów uważa iż trzymać pozycję otwartą przez półgodziny to straszna strata czasu, cały dzień spędzony na jednej pozycji wydaje się im być wiecznością. Bardzo rzadko pozycje daytraderów są przetrzymywane przez noc pomiędzy sesjami głównie ze względu na ryzyko z tym związane. Kolejne otwarcie może być bowiem znacznie przesunięte względem poprzedniego zamknięcia sesji co może spowodować dotkliwe straty. Prawdziwy trader nie jest hazardzistą, jest profesjonalnym spekulantem grającym na podstawie rachunku prawdopodobieństwa często przeciwko generalnej większości. Nie ma się tutaj co dziwić każdy wie że zazwyczaj większość uczestników rynku traci, całkiem logiczne jest wiec granie przeciwko nim. 17

Mechanika rynków akcji na przykładzie NYSE i NASDAQ Większość brokerów udostępnia jakiś typ oprogramowania. Rzeczą trudną jest zagłębianie się w szczegółowe informacje dotyczące rynków bez zaznajomienia się wcześniej z mechaniką rynków. W niniejszym rozdziale zapoznamy się z drugim poziomem ceny (Level2) będącą najlepszym wskaźnikiem sytuacji rynkowej zwłaszcza dla daytraderów. Zależnie od rynku możemy obserwować działania traderów działających dla instytucji zwanych market makerami (rynek Nasdaq), specjalisty zatrudnianego przez bank inwestycyjny lub inną instytucję finansową (rynek Nyse lub Amex), lub też traderów podłączonych do rynku poprzez różne sieci transakcyjne zwane ECNami (rynki Nasdaq, Nyse i Amex). 18

Electronic Communication Network (ECN) ECN to nic innego jak prywatna giełda w giełdzie. Są to alternatywne drogi zawarcia transakcji między traderami które gdy pozostają prywatne mogą stanowić własne reguły handlu oczywiście w granicach prawa. Są to bardzo popularne miejsca dla daytraderów jako że egzekucja zleceń jest tutaj błyskawiczna jak również koszty transakcyjne nieraz nieporównywalnie mniejsze. To właśnie ECNy płacą najwięcej kredytów za dawanie płynności. Do głównych ECN ów czyli sieci transakcyjnych zaliczamy firmy: - Brut LLC (książka zleceń o symbolu BRB), - Inet (książka zleceń o symbolu ISB), - Supermontage (symbol SIZE), - Archipelago (ARCX/PACX książka zleceń ARB), - Bloomberg (symbol BTRD), - Track (symbol TRAC). 19

Do głównych market makerów zaliczamy: - GSCO Goldman, Sachs & Co. - MSCO Morgan Stanley & Co. - LEHM Lehman Brothers Inc. - HRZG Hertzog, Hein, Geduld Inc. - NDBC NDB Capital Markets L.P. - NITE Knight Securities Inc. - SCHB Schwab Capital Markets L.P. - MHMY M.H. Meyerson & Co. Inc. - MLCO Merrill Lynch & Co. - SBSH Salomon Smith Barney Inc. - PRUS Prudential Securities Inc. - PWJC UBS Painewebber Inc. 20

Drugi poziom ceny (Level2, L2) Wbrew powszechnym opiniom to nie wykresy cenowe stanowią główne narzędzia pracy Daytradera. Większość ich używa jednak w dużej mierze tylko po to by obserwować co dzieje się na indeksach giełdowych, najczęściej na Nasdaq u 100 oraz S&P 500. Najważniejszymi narzędziami daytradera są bezsprzecznie poziom drugi ceny (L2) oraz okno czasu i transakcji (TAS). Grając poprzez brokera zwykle widzimy jedynie jedną cenę bid czyli kupna i jedną cenę ask czyli sprzedaży. Jest to tak zwany pierwszy poziom ceny. Czego zazwyczaj broker nam nie pokazuje to rozpiska z czego składa się dana cena. Otóż każda cena wyświetlana na każdym rynku odzwierciedla zlecenia posłane do rynku poprzez instytucje, banki i wszystkich bezpośrednich uczestników rynku. Patrząc na cenę z pierwszego poziomu nie jesteśmy w stanie stwierdzić czy tworzą ją zlecenia na 200 akcji czy też na 200 000 akcji. Siłą rzeczy im więcej zleceń na danym poziomie tym trudniej go przekroczyć. Poziom drugi ceny to oględnie mówiąc rozpiska kto i ile akcji chce kupić i po jakiej cenie. Cena w ten 21 istotność sposób rozpisana daje pełny wgląd w sytuację oraz oddaje

Rysunek 1. Drugi poziom ceny. 22

23

Tak oto wygląda okno poziomu drugiego ceny dla spółki microsoft (MSFT). Po prawej stronie widzimy kolejne ceny i ilości zleceń sprzedaży (ask), natomiast po lewej stronie widzimy kolejne ceny i ilości zleceń kupna (bid). Kolumna MMID (Market Maker ID) wyświetla identyfikatory poszczególnych market makerów oraz sieci transakcyjnych ECN (więcej na ich temat w rozdziale drugim). Kolumna Price wyświetla oczywiście ceny, po których złożone są zlecenia, natomiast kolumna SZ czyli Size wyświetla ilości akcji w zleceniach danego market makera lub danej sieci transakcyjnej. Kolory ilustrują kolejne ceny począwszy od aktualnie najlepszej poprzez coraz gorsze, dalsze od rynku. W pierwszej linii okna widzimy symbol spółki nieco poniżej pierwszy poziom ceny. Czy da się przecenić ilość informacji płynących już z tego jednego miejsca? Sprawdźmy co można wywnioskować na pierwszy rzut oka: Po pierwsze ilość akcji po stronie ask jest znacznie większa niż po stronie bid, znaczy to że więcej ludzi w tej chwili chce sprzedać akcje microsoftu niż je kupić. 24

Przy tak dużej różnicy cena na pewno spadnie z 25.94/95 na conajmniej 25.93/94 albo i dalej. Najwięcej akcji po stronie ask zostało złozone za pomocą sieci transakcyjnej Inet (ISB). Oprócz ECN ów widzimy po aktualnej cenie jedynie dwóch market makerów czyli po stronie ask PERT (Pershing Trading Company L.P.) który jest jedną z mniejszych firm i chce sprzedać jedynie 400 akcji oraz WCHV (First Union Capital Markets Corp.) ze 100 akcjami, który również nie zalicza się do głównych firmy na rynku. Brak grubych ryb pozwala nam założyć, iż cena zmieni się bez żadnych anomalii tak jak wskazuje na to dysproporcja sprzedających do kupujących. Gdyby po stronie bid w tej sytuacji znajdował się GSCO czyli goldman spadek ceny nie byłby taki oczywisty. Mimo mnogości informacji oraz mnogości ich mozliwicy interpretacji poziom drugi ceny nie daje nam całości informacji odnośnie aktualnej sytuacji rynkowej dopóki nie połączymy go z oknem TAS (Time and Sales) czyli oknem wyświetlającym czas i transakcje. 25

Czas i transakcje Okno to w połączeniu z oknem drugiego poziomu ceny daje pełny przegląd sytuacji rynkowej na dany moment. Są to ważne informacje chociaż dotyczą jedynie krótkiej chwili. Są one istotne dla daytraderów i praktycznie pozbawione wartości dla długoterminowych inwestorów. Rzućmy okiem na okno drugiego poziomu ceny naszego Microsofta nieco później niż poprzednie. Uzupełnijmy je o okno Time and Sales. 26

27 Rysunek 2. Drugi poziom ceny oraz czas i sprzedaż

28

Cena jak widać spadła do 25.86/87. Wciąż sprzedających jest więcej niż kupujących jednak różnica nie jest już tak duża. Dołączyliśmy okno Time and Sales. Jest to nic innego jak lista wszystkich sfinalizowanych transakcji, ich ceny, czasu kiedy miały one miejsce oraz sieci transakcyjnej, za pomocą której zostały one przeprowadzone. Jak widzimy większość transakcji prowadzona jest wciąż po cenie 25.86 czyli po cenie bid co wraz z ciągła przewagą sprzedających może świadczyć o dalszym spadku ceny. 29

Znaczenie poziomu drugiego ceny oraz TAS Patrząc na okna spółek z 2 poziomem ceny oraz oknem TAS daytrader będzie spędzał całe dnie. Które jednak z tych narzędzi jest lepsze? To pytanie zmusza nas do cofnięcia się do dyskusji która z analiz jest lepsza fundamentalna czy techniczna. Naturalnie najlepsza jest ich symbioza tak samo sprawa ma się z L2 i TAS. L2 poniekąd odpowiadałby analizie fundamentalnej jako że oddaje pozorny obraz sytuacji, która wciąż się zmienia i w dużej mierze zależy od wolnej interpretacji obserwującego. TAS odpowiadałby analizie technicznej jako że pokazuje suchą, jednoznaczną i prawdziwą sytuację w postaci listy wszystkich zawartych transakcji i ich wielkości. Doświadczony trader będzie podchodził do L2 jako do ciągłego blefu, starając się znaleźć potwierdzenie zamiarów market makerów i innych dużych graczy na tym co się dzieje na TAS. Widząc sytuację jasno określającą kierunek dalszych zmian na L2 zawsze należy się zastanowić czy jakiś market maker nie stara się w ten sposób nami manipulować. TAS zawsze pokazuje prawdę, L2 zazwyczaj służy do manipulacji. 30

Typy zleceń Każdy broker zależnie od drogi, którą dostaje się na rynek dostarcza klientom kilku standardowych typów zleceń. W zależności również od używanej sieci transakcyjnej mamy dostępne różne atrybuty tych zleceń. A mianowicie: Market order zlecenia kupna lub sprzedaży po aktualnej cenie rynkowej. To zlecenie po trafieniu na rynek będzie szukało przeciwnych zleceń po aktualnej cenie rynkowej bez względu na to jaka by ona była. Może się zdarzyć, iż wypełnienie nastąpi znacznie poniżej lub powyżej rządanej ceny. Limit order zlecenie kupna po danej cenie lub lepszej. Zlecenie to będzie szukać ceny lepszej niż zadana (wyższej przy sprzedaży i niższej przy kupnie) i jeśli nie znajdzie nic lepszego będzie starać się wypełnić zlecenie po cenie zadanej. Ze względu na fakt, iż zadana cena może nie być ceną rynkową zlecenie to może zostać wypełnione z opóźnieniem lub w ogóle. 31

Immediate or Cancel jest to limit order, który jesli nie zostanie natychmiast wypełniony przynajmniej w części to zostanie skasowany. Fill or kill działa tak samo jak powyższe z tą róznicą iż zlecenie musi zostać wypełnione natychmiast w całości, jeśli nie jest to możliwe zostanie skasowane. Różne zlecenia mogą mieć różne atrybuty: Ukryte zlecenie zlecenie to nie jest pokazywane na poziomie drugim ceny, jest zupełnie niewidoczne jednak również zostanie wypełnione z najmniejszym priorytetem. Zlecenie z rezerwą zlecenie którego część jest widoczna dla innych traderów ale reszta jest ukryta. Zlecenie to zostanie wypełnione przed zleceniem całkowicie ukrytym jednak po wszystkich innych. Zlecenia te noszą również miano Iceberg (góra lodowa). Zlecenie przekazywane zlecenie które dana sieć transakcyjna przekaże poza swoją książkę zleceń (na przykład innej sieci transakcyjnej lub market makerowi) jeśli nie będzie w stanie go wypełnić lub z innych powodów. 32

Dawanie i branie płynności Na rynku akcji mamy wybór pomiędzy natychmiastowym zawarciem transakcji po gorszej cenie a opóźnionym zawarciem transakcji ale po lepszej cenie. Otóż tak jak widać na ilustracji drugiego poziomu ceny widzimy kolejki zleceń w danych sieciach transakcyjnych lub u market makerów (kolumna SZ). Różnica pomiędzy najlepszą ceną kupna, a najlepszą ceną sprzedaży nosi nazwę spreadu. Jeśli zdecydujemy się ustawić w kolejce i poczekać aż akcje przed nami zostaną wybrane to kupimy po cenie bid lub sprzedamy po cenie ask. Ze względu na to że w takim przypadku nasza oferta zwiększa niejako wielkość kolejki ofert sytuację taką nazywamy dawaniem płynności. Jeśli natomiast chcemy wejść w pozycję szybko, płacąc spread to zamiast stać w kolejce możemy skorzystać z obecnych ofert i kupić po cenie ask lub sprzedać po cenie bid. W takim przypadku bierzemy płynność jako że dana kolejka skróci się po naszej transakcji i mniej ofert pozostanie w rynku. 33

Zazwyczaj dawanie płynności jest premiowane niższymi kosztami transakcji lub nawet kredytami (tak, na rynku Nasdaq możesz otrzymać pewną sumę pieniędzy za dawanie płynności). Niestety większość komercyjnych brokerów albo zostawia sobie owe profity albo nakładają na swych klientów na tyle wysokie opłaty transakcyjne, iż kompensacja za dawanie płynności gubi się w ich ogromie. Z tak zwanych kredytów mogą korzystać daytraderzy zatrudniani przez firmy brokerskie które nie nakładają na nich żadnych kosztów tak jak w przypadku firmy SwiftTrade. W takim przypadku daytrader może zarobić otwierając i zamykając pozycję po tej samej cenie pod warunkiem dawania płynności tak żeby wejść jak i wyjść. 34

Przykład Założenie : dawanie płynności - 1000 akcji prowizja 3 $ branie płynności - 1000 akcji koszt 5$ Dawanie płynności Składamy ofertę kupna 1000 akcji po kursie 24,14 za pomocą ECN-u JPMS. Za dawanie płynności zarobimy 3$ (po stronie offerów brak zleceń, które mogłyby zostać wypełnione przez nasze zlecenie kupna). 35

Krosowanie na bid na longa Składamy ofertę kupna 1000 akcji po kursie 24,15 za pomocą ECN-u SIZE. Za dawanie płynności zarobimy 3$ (po stronie offerów brak na poziomie 24,15 ofert złożonych za pomocą ESN-u SIZE, które mogłyby zostać wypełnione przez nasze zlecenie). 36

Składamy ofertę sprzedaży 1000 akcji po kursie 24,15 za pomocą ECN-u ARCX. Za dawanie płynności zarobimy 3$ (po stronie bidów brak zleceń, które mogłyby zostać wypełnione przez nasze zlecenie kupna). 37

Krosowanie na ask na shorta Składamy ofertę sprzedaży 1000 akcji po kursie 24,14 za pomocą ECN-u SCHB. Za dawanie płynności zarobimy 3$ (po stronie bidów brak na poziomie 24,14 ofert złożonych za pomocą ESN-u SCHB). 38

Branie płynności Składamy ofertę kupna 1000 akcji po kursie 24,15 za pomocą ECN-u ISB. Za branie płynności ponosimy koszt 5$ (po stronie offerów na poziomie 24,15 znajduje się oferta złożona za pomocą ESN-u ISB). 39

W wyniku realizacji naszego zlecenia, po stronie offerów, zostało częściowo wypełnione zlecenie realizowane za pomocą ECN-u ISB (21 -> 11). 40

Składamy ofertę sprzedaży 1000 akcji po kursie 24,14 za pomocą ECN-u BRUT. Za branie płynności ponosimy koszt 5$ (po stronie bidów na poziomie 24,14 znajduje się oferta złożona za pomocą ESN-u BRUT). 41

Po stronie bidów, w wyniku realizacji naszego zlecenia, zostało częściowo wypełnione zlecenie realizowane za pomocą ECN-u BRUT (211 -> 201). 42

Sytuacje mieszane zabieranie płynności oraz krosowanie Składamy ofertę kupna 1000 akcji po kursie 24,15 za pomocą ECN-u BRUT. 43

Za branie płynności ponosimy koszt 2 $ (po stronie offerów na poziomie 24,15 znajduje się oferta złożona za pomocą ESN-u BRUT na 400 akcji, którą wypełnia nasze zlecenie(od 1000 akcji koszt 5 $ to od 400 koszt 2 $). Natomiast za dawanie płynności otrzymujemy 1,8 $ (od 1000 akcji 3$ to od 600 1,8 $) uwzględniamy tylko 600 akcji ponieważ pozostałe 400 wypełniło zlecenie po stronie offerów. W ten sposób na powyższej operacji ponieśliśmy stratę wielkości 0,2 $ (-2 $ + 1,8 $ = -0,2 $). 44

Tabela opłat i prowizji. UWAGA! Wartość ujemna to zysk tradera a dodatnia to strata 45

Zadanie Kupno 1000 akcji po 3,10 $ dając płynność za pomocą ECN-u BATS. Sprzedaż po cenie 3,12 $ zabierając płynność za pośrednictwem ECN-u EDGX. Płynność: 2,5 $ + (-3,1 $) = -0,6 $ Otwarcie pozycji: 1000 * 0,0025 = 2,5 $ (dając płynność) Zamknięcie pozycji: 1000 * (- 0,0031) = - 3,1 $ (zabierając płynność) Gross (różnica cenowa): (3,12 $ 3,10 $) * 1000 = 20 $ Wynik: -0,6 $ + 20 $ = 19,4 $ (płynność + gross) 46

Wykresy www.esignal.com - Jest to najlepsza i najdroższa oferta oprogramowania z wykresami cenowymi. Nie ma pełniejszej oferty tak bogatej w opcje jednak większość skomplikowanych funkcji które zawiera to oprogramowanie pozostaje praktycznie nieużywana przez daytraderów. 47

48

49

Rozkład dnia na rynkach w Stanach w polskiej strefie czasowej Premarket - to początkowa faza dnia handlowego obejmująca czas przed jej otwarciem. Jest to faza niewielkiej płynności podczas której traderzy firm finansowych dopiero przychodzą do pracy ewentualnie składając kilka wstępnych zleceń. 13:30 14:00 Początkowa faza Premarket. Płynność jest bardzo niewielka (w stanach to godzina 7:30, traderzy jeszcze nie dojechali do swoich biur). Wiele firm brokerskich podczas tej fazy dopiero włącza serwery i robi przegląd swych systemów. Część sieci transakcyjnych (o których szerzej w następnym rozdziale) pozwala swym klientom składać już zlecenia jednak większość będzie czekała na godzinę 14:00 lub 15:00. 14:00 15:30 Premarket. O godzinie 14:00 swoje zlecenia wprowadzają marketmakerzy na rynku Nasdaq, specjaliści na Nyse utrzymują zamknięte ksiażki zleceń również planując cenę otwarcia swych spółek. 50

Sesja na amerykańskich rynkach akcji trwa 6,5 godziny co wliczając czas poświęcany na lunch czyni ją jedną z krótszych sesji, dla porównania sesja na London Stock Exchange trwa 8,5 godziny. 15:30 16:30 Sesja zostaje otwarta. W pierwszej godzinie sesji realizowany jest zazwyczaj największy obrót. Zlecenia złożone w premarket zostają wypełnione, większość daytraderów już realizuje zyski lub bierze straty, market makerzy i specjaliści wypełniają duże zlecenia nadesłane przez instytucje i nadają kierunek swym spółkom względem kierunku indeksów lub naprzeciw nim by wywołać konsternację z której sami mogą skorzystać (więcej na temat manipulacji rynkiem przez market makerów i specjalistów w dalszej części opracowania). Większość publikacji i wiadomości ekonomicznych jest publikowana do godziny 16:30. 16:30 17:30 Giełda stopniowo traci obrót ze względu na to iż coraz więcej traderów, market makerów i specjalistów udaje sie na lunch. Ceny akcje cofają się do wsparć i oporów. Bez dużych graczy rynek staje się niepewny, powolny i mało przewidywalny. 51

17:30 19:00 Mała płynność, często rynek zamiera około godziny 18:30 gdyż większość wszystkich uczestników rynku w stanach zjednoczonych właśnie się pożywia. 19:00 20:30 Płynność stopniowo się zwiększa w miarę jak traderzy wracają z posiłków. 20:30 21:00 Wszyscy market makerzy i specjaliści wrócili z lunchu i zaczynają znów wypełniać instytucjonalne zlecenia. Płynność zauważalnie wzrasta. 21:00 22:00 Happy Hour. Profity z pozycji otwartych rano i w ciągu dnia są realizowane. Płynność w ostatniej godzinie jest porównywalna z płynnością z pierwszej godziny. Ostatnie 10 minut przed zamknięciem cechuje bardzo duży obrót jako że jest to ostatni gwizdek by zamknąć pozycję jeszcze podczas tej sesji. W tym czasie spółki mogą znacznie podskoczyć lub spaść. Początkujący traderzy powinni zamknąć swe pozycje przed 21:50. 52

Postmarket - ostatnia faza dnia handlowego. Szanujący się daytrader nie ma otwartych pozycji po zamknięciu sesji. Ci którzy przetrzymują pozycje celem zamknięcia ich w postmarket zazwyczaj na tym tracą. 22:00 22:30 Post market. Płynność dramatycznie znika z rynku. Market makerzy i specjaliści kończą pracę. Im dalej od zamknięcia tym trudniej zamknąć pozycję gdyż nie ma już komu sprzedać ani od kogo kupić. Zlecenia są szybko kasowane, sesja została zakończona. Niektóre spółki które miały np. Publikację wyników finansowych mogą w tym czasie być obracane wciąż całkiem aktywnie, generalna większość jednak zupełnie zamiera. 22:30 23:30 Sieci transakcyjne odłaczają serwery egzekucji zleceń, a firmy brokerskie wysyłają listy transakcji do swych domów clearingowych. Dzień handlowy zostaje zamknięty. 53

Różne metody daytradingu Golenie Z angielskiego shaving. Odnosi się do handlu dla najmniejszych możliwych profitów przypadających na jedną transakcję i jak największej częstotliwości handlu. Shaverzy realizują zyski rzędu kilku dziesiątych części centa (!) na transakcji wykonując 500 i więcej transakcji w ciągu jednej sesji. Ze względu na niedawne zmiany w regulacji rynków taki handel jest możliwy na spółkach, których cena spadła poniżej 1$ za jedną akcję. Każda transakcja trwa tutaj kilka sekund. Shaverzy używają najczęściej jednominutowych chartów świecowych oraz przede wszystkim poziomu drugiego ceny o którym szerzej w kolejnych rozdziałach. Ze względu na prowizje którymi większość brokerów obciąża swych klientów handel tego typu jest dostępny jedynie dla traderów dysponujących bezpośrednim łączem lub też zatrudnionych przez firmę brokerską w celu pomnażania jej kapitału (np. SwiftTrade Inc.). 54