Podstawy przedsiębiorczości. wykład 2

Transkrypt

1 Podstawy przedsiębiorczości wykład 2 1

2 Daytrading Gra giełdowa w naszym kraju jako sposób na życie zawodowe cieszy się coraz większą popularnością. Któż nie chce być niezależnym, nie mieć nad sobą szefa czy pracować z domu za duże pieniądze? Idea utrzymywania się z gry giełdowej jest bardzo ale to bardzo atrakcyjna dla wszystkich którzy umieją i lubią podejmować szybkie i trafne decyzje. Nie jest to jednak zajęcie dla wszystkich. Tylko ludzie będący w stanie poświęcić się prawie całkowicie zgłębianiu tajników rynku, gotowi do ciężkiej umysłowej pracy i wielu wyrzeczeń są w stanie osiągnąć spektakularny sukces w tej dziedzinie. Najważniejszym faktem jest kwestia wrodzonych predyspozycji, otóż talent, czymkolwiek jest, nie jest tutaj niezbędny. Wrodzone predyspozycje by zostać traderem oczywiście sprawę bardzo ułatwiają jednak brak owych predyspozycji nikogo nie dyskwalifikuje. Co więc staje się dla niektórych osób barierą nie do przejścia, co nie pozwala stabilnie zarabiać na giełdzie? 2

3 Zawód Trader Profesja ta zazwyczaj uchodzi za elitarną. Nie należy mylić jej z pracą maklera jest tutaj istotna różnica. Makler to oględnie mówiąc człowiek, który pracując dla domu maklerskiego przyjmuje zlecenia od klientów i realizuje je na rynku. Trader natomiast sam podejmuje decyzję co, kiedy i za ile kupić na podstawie własnych analiz lub przeczucia i jeśli jest w tym dobry to zarabia nieporównywalnie więcej niż makler, który wykonuje jego zlecenia. Tradera nie należy również mylić z inwestorem. Inwestor szuka takiej konfiguracji jego portfolio by stabilnie zarabiało w długim terminie. Trader natomiast szuka zależności wynikających z natury danego rynku. Najczęściej trudni się on daytradingiem, w niektórych okolicznościach jeśli to możliwe przetrzyma pozycję dłużej ale maksymalnie parę miesięcy. Trader może łączyć w swej strategii wiele róznych metod jednak główną cechą odróżniającą go od inwestora jest dynamika handlu. Najsprawniejsi traderzy potrafią zrobić ponad 1500 (!) transakcji podczas jednej tylko sesji dla inwestora podobne działania są zupełnie obce. Człowiek obracający akcjami, kontraktami czy jakimkolwiek innym instrumentem finansowym na swój rachunek jest w dużej mierze niezależny. Mimo iż godziny pracy regulowane są godzinami sesyjnymi i strefami czasowymi, prawdziwy trader praktycznie nigdy nie wychodzi z pracy. Nawet jeśli fizycznie opuszcza biuro lub wstaje sprzed komputera jego umysł wciąż analizuje, pozostaje na wysokich obrotach. Jedni nazwą to pasją inni obsesją, niezależnie jednak od nazwy po pewnym czasie to staje się udziałem 3 każdego tradera.

4 Jak handluje daytrader? Używając takich narzędzi jak poziom drugi ceny i okna time and sales daytrader uskutecznia swoje metody handlu wobec pozycji krótkoterminowych. Wielu daytraderów uważa iż trzymać pozycję otwartą przez półgodziny to straszna strata czasu, cały dzień spędzony na jednej pozycji wydaje się im być wiecznością. Bardzo rzadko pozycje daytraderów są przetrzymywane przez noc pomiędzy sesjami głównie ze względu na ryzyko z tym związane (w wielu firmach daytradingowych jest to zabronione). Kolejne otwarcie może być bowiem znacznie przesunięte względem poprzedniego zamknięcia sesji co może spowodować dotkliwe straty. Prawdziwy trader nie jest hazardzistą, jest profesjonalnym spekulantem grającym na podstawie rachunku prawdopodobieństwa często przeciwko generalnej większości. Nie ma się tutaj co dziwić każdy wie że zazwyczaj większość uczestników rynku traci, całkiem logiczne jest wiec granie przeciwko nim. 4

5 Co to jest giełda akcji? To nic innego jak miejsce gdzie spotykają się uczestnicy rynku w celu kupna lub sprzedaży akcji danej spółki. Najczęściej jest to fizyczne miejsce dostępne dla maklerów, brokerów oraz dużych instytucji finansowych, którzy z kolei umożliwiają dostęp inwestorom i traderom prywatnym za odpowiednią opłatą. Niezaprzeczalnie największymi rynkami świata są: NYSE New York Stock Exchange ( NASDAQ National Association of Securities Dealers Automated Quotation system ( AMEX American stock Exchange ( CME Chicago Mercantile Exchange ( LSE London Stock Exchange ( Euronext Euronext ( TSE Tokio Stock Exchange ( 5

6 Mechanika rynków akcji na przykładzie NYSE i NASDAQ Większość brokerów udostępnia jakiś typ oprogramowania. Rzeczą trudną jest zagłębianie się w szczegółowe informacje dotyczące rynków bez zaznajomienia się wcześniej z mechaniką rynków. W niniejszym rozdziale zapoznamy się z drugim poziomem ceny (Level2) będącą najlepszym wskaźnikiem sytuacji rynkowej zwłaszcza dla daytraderów. Zależnie od rynku możemy obserwować działania traderów działających dla instytucji zwanych market makerami (rynek Nasdaq), specjalisty zatrudnianego przez bank inwestycyjny lub inną instytucję finansową (rynek Nyse lub Amex), lub też traderów podłączonych do rynku poprzez różne sieci transakcyjne zwane ECNami (rynki Nasdaq, Nyse i Amex). 6

7 Rozkład dnia na rynkach w Stanach w polskiej strefie czasowej Premarket - to początkowa faza dnia handlowego obejmująca czas przed jej otwarciem. Jest to faza niewielkiej płynności podczas której traderzy firm finansowych dopiero przychodzą do pracy ewentualnie składając kilka wstępnych zleceń. 13:30 14:00 Początkowa faza Premarket. Płynność jest bardzo niewielka (w stanach to godzina 7:30, traderzy jeszcze nie dojechali do swoich biur). Wiele firm brokerskich podczas tej fazy dopiero włącza serwery i robi przegląd swych systemów. Część sieci transakcyjnych (o których szerzej w następnym rozdziale) pozwala swym klientom składać już zlecenia jednak większość będzie czekała na godzinę 14:00 lub 15:00. 14:00 15:30 Premarket. O godzinie 14:00 swoje zlecenia wprowadzają marketmakerzy na rynku Nasdaq, specjaliści na Nyse utrzymują zamknięte ksiażki zleceń również planując cenę otwarcia swych spółek. 7

8 Sesja na amerykańskich rynkach akcji trwa 6,5 godziny co wliczając czas poświęcany na lunch czyni ją jedną z krótszych sesji, dla porównania sesja na London Stock Exchange trwa 8,5 godziny. 15:30 16:30 Sesja zostaje otwarta. W pierwszej godzinie sesji realizowany jest zazwyczaj największy obrót. Zlecenia złożone w premarket zostają wypełnione, większość daytraderów już realizuje zyski lub bierze straty, market makerzy i specjaliści wypełniają duże zlecenia nadesłane przez instytucje i nadają kierunek swym spółkom względem kierunku indeksów lub naprzeciw nim by wywołać konsternację z której sami mogą skorzystać (więcej na temat manipulacji rynkiem przez market makerów i specjalistów w dalszej części opracowania). Większość publikacji i wiadomości ekonomicznych jest publikowana do godziny 16:30. 16:30 17:30 Giełda stopniowo traci obrót ze względu na to iż coraz więcej traderów, market makerów i specjalistów udaje sie na lunch. Ceny akcje cofają się do wsparć i oporów. Bez dużych graczy rynek staje się niepewny, powolny i mało przewidywalny. 8

9 17:30 19:00 Mała płynność, często rynek zamiera około godziny 18:30 gdyż większość wszystkich uczestników rynku w stanach zjednoczonych właśnie się pożywia. 19:00 20:30 Płynność stopniowo się zwiększa w miarę jak traderzy wracają z posiłków. 20:30 21:00 Wszyscy market makerzy i specjaliści wrócili z lunchu i zaczynają znów wypełniać instytucjonalne zlecenia. Płynność zauważalnie wzrasta. 21:00 22:00 Happy Hour. Profity z pozycji otwartych rano i w ciągu dnia są realizowane. Płynność w ostatniej godzinie jest porównywalna z płynnością z pierwszej godziny. Ostatnie 10 minut przed zamknięciem cechuje bardzo duży obrót jako że jest to ostatni gwizdek by zamknąć pozycję jeszcze podczas tej sesji. W tym czasie spółki mogą znacznie podskoczyć lub spaść. Początkujący traderzy powinni zamknąć swe pozycje przed 21:50. 9

10 Postmarket - ostatnia faza dnia handlowego. Szanujący się daytrader nie ma otwartych pozycji po zamknięciu sesji. Ci którzy przetrzymują pozycje celem zamknięcia ich w postmarket zazwyczaj na tym tracą. 22:00 22:30 Post market. Płynność dramatycznie znika z rynku. Market makerzy i specjaliści kończą pracę. Im dalej od zamknięcia tym trudniej zamknąć pozycję gdyż nie ma już komu sprzedać ani od kogo kupić. Zlecenia są szybko kasowane, sesja została zakończona. Niektóre spółki które miały np. Publikację wyników finansowych mogą w tym czasie być obracane wciąż całkiem aktywnie, generalna większość jednak zupełnie zamiera. 22:30 23:30 Sieci transakcyjne odłaczają serwery egzekucji zleceń, a firmy brokerskie wysyłają listy transakcji do swych domów clearingowych. Dzień handlowy zostaje zamknięty. 10

11 Electronic Communication Network (ECN) ECN to nic innego jak prywatna giełda w giełdzie. Są to alternatywne drogi zawarcia transakcji między traderami które gdy pozostają prywatne mogą stanowić własne reguły handlu oczywiście w granicach prawa. Są to bardzo popularne miejsca dla daytraderów jako że egzekucja zleceń jest tutaj błyskawiczna jak również koszty transakcyjne nieraz nieporównywalnie mniejsze. To właśnie ECNy płacą najwięcej kredytów za dawanie płynności. Do głównych ECN ów czyli sieci transakcyjnych zaliczamy firmy (stan na 2012): - Brut LLC (książka zleceń o symbolu BRB),* - Inet (książka zleceń o symbolu ISB), - Supermontage (symbol SIZE), - Archipelago (ARCX/PACX książka zleceń ARB), - Bloomberg (symbol BTRD), - Track (symbol TRAC). 11

12 Do głównych market makerów zaliczamy: - GSCO Goldman, Sachs & Co. - MSCO Morgan Stanley & Co. - LEHM Lehman Brothers Inc. - HRZG Hertzog, Hein, Geduld Inc. - NDBC NDB Capital Markets L.P. - NITE Knight Securities Inc. - SCHB Schwab Capital Markets L.P. - MHMY M.H. Meyerson & Co. Inc. - MLCO Merrill Lynch & Co. - SBSH Salomon Smith Barney Inc. - PRUS Prudential Securities Inc. - PWJC UBS Painewebber Inc. 12

13 Drugi poziom ceny (Level2, L2) Wbrew powszechnym opiniom to nie wykresy cenowe stanowią główne narzędzia pracy Daytradera. Większość ich używa jednak w dużej mierze tylko po to by obserwować co dzieje się na indeksach giełdowych, najczęściej na Nasdaq u 100 oraz S&P 500. Najważniejszymi narzędziami daytradera są bezsprzecznie poziom drugi ceny (L2) oraz okno czasu i transakcji (TAS). Grając poprzez brokera zwykle widzimy jedynie jedną cenę bid czyli kupna i jedną cenę ask czyli sprzedaży. Jest to tak zwany pierwszy poziom ceny. Czego zazwyczaj broker nam nie pokazuje to rozpiska z czego składa się dana cena. Otóż każda cena wyświetlana na każdym rynku odzwierciedla zlecenia posłane do rynku poprzez instytucje, banki i wszystkich bezpośrednich uczestników rynku. Patrząc na cenę z pierwszego poziomu nie jesteśmy w stanie stwierdzić czy tworzą ją zlecenia na 200 akcji czy też na akcji. Siłą rzeczy im więcej zleceń na danym poziomie tym trudniej go przekroczyć. Poziom drugi ceny to oględnie mówiąc rozpiska kto i ile akcji chce kupić i po jakiej cenie. Cena w ten sposób rozpisana daje pełny wgląd w sytuację oraz oddaje istotność danego przedziału cenowego. 13

14 Rys 1. Drugi poziom ceny (Level2) 14

15 Rys 1a. Drugi poziom ceny (Level2)spółki o symbolu giełdowym LYG 15

16 Tak oto wygląda okno (Rys. 1 ) poziomu drugiego ceny dla spółki Microsoft (MSFT). Po prawej stronie widzimy kolejne ceny i ilości zleceń sprzedaży (ask), natomiast po lewej stronie widzimy kolejne ceny i ilości zleceń kupna (bid). Kolumna MMID (Market Maker ID) wyświetla identyfikatory poszczególnych market makerów oraz sieci transakcyjnych ECN (więcej na ich temat w rozdziale drugim). Kolumna Price wyświetla oczywiście ceny, po których złożone są zlecenia, natomiast kolumna SZ czyli Size wyświetla ilości akcji w zleceniach danego market makera lub danej sieci transakcyjnej. Kolory ilustrują kolejne ceny począwszy od aktualnie najlepszej poprzez coraz gorsze, dalsze od rynku. W pierwszej linii okna widzimy symbol spółki nieco poniżej pierwszy poziom ceny. Czy da się przecenić ilość informacji płynących już z tego jednego miejsca? Sprawdźmy co można wywnioskować na pierwszy rzut oka: Po pierwsze ilość akcji po stronie ask jest znacznie większa niż po stronie bid, znaczy to że więcej ludzi w tej chwili chce sprzedać akcje Microsoftu niż je kupić. 16

17 Przy tak dużej różnicy cena na pewno spadnie z 25.94/95 na co najmniej 25.93/94 albo i dalej. Najwięcej akcji po stronie ask zostało złożone za pomocą sieci transakcyjnej Inet (ISB). Oprócz ECN ów widzimy po aktualnej cenie jedynie dwóch market makerów czyli po stronie ask PERT (Pershing Trading Company L.P.) który jest jedną z mniejszych firm i chce sprzedać jedynie 400 akcji oraz WCHV (First Union Capital Markets Corp.) ze 100 akcjami, który również nie zalicza się do głównych firmy na rynku. Brak grubych ryb pozwala nam założyć, iż cena zmieni się bez żadnych anomalii tak jak wskazuje na to dysproporcja sprzedających do kupujących. Gdyby po stronie bid w tej sytuacji znajdował się GSCO czyli goldman spadek ceny nie byłby taki oczywisty. Mimo mnogości informacji oraz mnogości ich możliwej interpretacji poziom drugi ceny nie daje nam całości informacji odnośnie aktualnej sytuacji rynkowej dopóki nie połączymy go z oknem TAS (Time and Sales) czyli oknem wyświetlającym czas i transakcje. 17

18 Czas i transakcje Okno to w połączeniu z oknem drugiego poziomu ceny daje pełny przegląd sytuacji rynkowej na dany moment. Są to ważne informacje chociaż dotyczą jedynie krótkiej chwili. Są one istotne dla daytraderów i praktycznie pozbawione wartości dla długoterminowych inwestorów. Rzućmy okiem na okno drugiego poziomu ceny naszego Microsofta nieco później niż poprzednie. Uzupełnijmy je o okno (Rys. ) Time and Sales (TAS). Cena jak widać spadła do 25.86/87. Wciąż sprzedających jest więcej niż kupujących jednak różnica nie jest już tak duża. Dołączyliśmy okno Time and Sales. Jest to nic innego jak lista wszystkich sfinalizowanych transakcji, ich ceny, czasu kiedy miały one miejsce oraz sieci transakcyjnej, za pomocą której zostały one przeprowadzone. Jak widzimy większość transakcji prowadzona jest wciąż po cenie czyli po cenie bid co wraz z ciągła przewagą sprzedających może świadczyć o dalszym spadku ceny. 18

19 Rys. 2 Level 2 oraz TAS notowań spółki MSFT 19

20 Rys. 2a Level 2 oraz TAS notowań spółki o symbolu giełdowym LYG 20

21 Znaczenie poziomu drugiego ceny oraz TAS Patrząc na okna spółek z 2 poziomem ceny oraz oknem TAS daytrader będzie spędzał całe dnie. Które jednak z tych narzędzi jest lepsze? To pytanie zmusza nas do cofnięcia się do dyskusji która z analiz jest lepsza fundamentalna czy techniczna. Naturalnie najlepsza jest ich symbioza tak samo sprawa ma się z L2 i TAS. L2 poniekąd odpowiadałby analizie fundamentalnej jako że oddaje pozorny obraz sytuacji, która wciąż się zmienia i w dużej mierze zależy od wolnej interpretacji obserwującego. TAS odpowiadałby analizie technicznej jako że pokazuje suchą, jednoznaczną i prawdziwą sytuację w postaci listy wszystkich zawartych transakcji i ich wielkości. Doświadczony trader będzie podchodził do L2 jako do ciągłego blefu, starając się znaleźć potwierdzenie zamiarów market makerów i innych dużych graczy na tym co się dzieje na TAS. Widząc sytuację jasno określającą kierunek dalszych zmian na L2 zawsze należy się zastanowić czy jakiś market maker nie stara się w ten sposób nami manipulować. TAS zawsze pokazuje prawdę, L2 zazwyczaj służy do manipulacji. 21

22 Typy zleceń Każdy broker zależnie od drogi, którą dostaje się na rynek dostarcza klientom kilku standardowych typów zleceń. W zależności również od używanej sieci transakcyjnej mamy dostępne różne atrybuty tych zleceń. A mianowicie: Market order zlecenia kupna lub sprzedaży po aktualnej cenie rynkowej. To zlecenie po trafieniu na rynek będzie szukało przeciwnych zleceń po aktualnej cenie rynkowej bez względu na to jaka by ona była. Może się zdarzyć, iż wypełnienie nastąpi znacznie poniżej lub powyżej rządanej ceny. Limit order zlecenie kupna po danej cenie lub lepszej. Zlecenie to będzie szukać ceny lepszej niż zadana (wyższej przy sprzedaży i niższej przy kupnie) i jeśli nie znajdzie nic lepszego będzie starać się wypełnić zlecenie po cenie zadanej. Ze względu na fakt, iż zadana cena może nie być ceną rynkową zlecenie to może zostać wypełnione z opóźnieniem lub w ogóle. Immediate or Cancel jest to limit order, który jesli nie zostanie natychmiast wypełniony przynajmniej w części to zostanie skasowany. Fill or kill działa tak samo jak powyższe z tą róznicą iż zlecenie musi zostać wypełnione natychmiast w całości, jeśli nie jest to możliwe zostanie skasowane. 22

23 Różne zlecenia mogą mieć różne atrybuty: Ukryte zlecenie zlecenie to nie jest pokazywane na poziomie drugim ceny, jest zupełnie niewidoczne jednak również zostanie wypełnione z najmniejszym priorytetem. Zlecenie z rezerwą zlecenie którego część jest widoczna dla innych traderów ale reszta jest ukryta. Zlecenie to zostanie wypełnione przed zleceniem całkowicie ukrytym jednak po wszystkich innych. Zlecenia te noszą również miano Iceberg (góra lodowa). Zlecenie przekazywane zlecenie które dana sieć transakcyjna przekaże poza swoją książkę zleceń (na przykład innej sieci transakcyjnej lub market makerowi) jeśli nie będzie w stanie go wypełnić lub z innych powodów. 23

24 Dawanie i branie płynności Na rynku akcji mamy wybór pomiędzy natychmiastowym zawarciem transakcji po gorszej cenie a opóźnionym zawarciem transakcji ale po lepszej cenie. Otóż tak jak widać na ilustracji drugiego poziomu ceny widzimy kolejki zleceń w danych sieciach transakcyjnych lub u market makerów (kolumna SZ). Różnica pomiędzy najlepszą ceną kupna, a najlepszą ceną sprzedaży nosi nazwę spreadu. Jeśli zdecydujemy się ustawić w kolejce i poczekać aż akcje przed nami zostaną wybrane to kupimy po cenie bid lub sprzedamy po cenie ask. Ze względu na to że w takim przypadku nasza oferta zwiększa niejako wielkość kolejki ofert sytuację taką nazywamy dawaniem płynności. Jeśli natomiast chcemy wejść w pozycję szybko, płacąc spread to zamiast stać w kolejce możemy skorzystać z obecnych ofert i kupić po cenie ask lub sprzedać po cenie bid. W takim przypadku bierzemy płynność jako że dana kolejka skróci się po naszej transakcji i mniej ofert pozostanie w rynku. 24

25 Zazwyczaj dawanie płynności jest premiowane niższymi kosztami transakcji lub nawet kredytami (tak, na rynku Nasdaq możesz otrzymać pewną sumę pieniędzy za dawanie płynności). Niestety większość komercyjnych brokerów albo zostawia sobie owe profity albo nakładają na swych klientów na tyle wysokie opłaty transakcyjne, iż kompensacja za dawanie płynności gubi się w ich ogromie. Z tak zwanych kredytów mogą korzystać daytraderzy zatrudniani przez firmy brokerskie które nie nakładają na nich żadnych kosztów tak jak w przypadku firmy SwiftTrade. W takim przypadku daytrader może zarobić otwierając i zamykając pozycję po tej samej cenie pod warunkiem dawania płynności tak żeby wejść jak i wyjść. 25

26 Na większości rynków inwestorzy dokonują transakcji za pośrednictwem wybranego przez siebie biura maklerskiego. Podczas składania zleceń transakcyjnych określają m. in. typ zlecenia (kupno lub sprzedaż), wolumen (liczbę np. akcji) oraz cenę, po której dane zlecenia mają zostać wypełnione. Na wybór danego biura maklerskiego mają wpływ takie czynniki jak koszty transakcji czy też czas realizacji zleceń. Jednak bez względu na wybór biura maklerskiego i tak wszystkie zlecenia o tej samej cenie i typie (kupna lub sprzedaży) trafiają do jednej kolejki (o kolejności decyduje czas złożenia). Na tego typu rynkach zarabia się wyłącznie na różnicach cenowych pomiędzy otwarciem i zamknięciem pozycji przy czym należy uwzględnić stosunkowo wysokie koszty transakcji (zazwyczaj ok. 0,2-0,4% wartości transakcji). Rys. 3 Level2 spółki o symbolu giełdowym ABC 26

27 Jednak istnieją giełdy (zwłaszcza na kontynencie północnoamerykańskim: USA, Kanada) gdzie poza określeniem typu, wolumenu i ceny zlecenia inwestorzy moją możliwość wyboru operatora (sieć ECN), za pomocą którego ich zlecenie zostanie przekazane do obrotu giełdowego. Jednak nie jest to klasyczne biuro maklerskie. Na tego typu giełdach na danym poziomie cenowym (po tej samej cenie) może wystąpić kilka różnych kolejek zleceń. Każdy działający operator tworzy własne kolejki zleceń (Rys. 3). Na rysunku 3 przedstawiono sytuacje, w której to pierwszy poziom cenowy kupna (10,05$) utworzyły zlecenia kupna złożone za pośrednictwem pięciu sieci ECN: BATS (8000 akcji), ARCA (7000), EDGA (5500), BOSX (2100) i EDGX (500). Drugi poziom cenowy kupna tworzą zlecenia złożone po cenie 10,04 $. W sytuacji zrealizowania (wypełniania) wszystkich zleceń kupna złożonych po cenie 10,05 $ to one automatycznie staną się pierwszym poziomem kupna (spadek kursu o 0,01$). W prezentowanym przykładzie pierwszy poziom cenowy sprzedaży utworzyły zlecenia złożone po cenie 10,06 $ za pośrednictwem czterech sieci ECN: EDGA ( akcji), NSDQ (19 900), ARCA (15 000) i BATS (11 100). Drugi poziom cenowy sprzedaży tworzą zlecenia sprzedaży złożone po cenie 10,07 $. Pierwsze poziomy cenowe kupna i sprzedaży nazywaną są cenami Bid (kupno) i Ask (sprzedaż). 27

28 Operatorzy (ECN'y) zarabiają na różnicach w opłatach pobieranych i wypłacanych użytkownikom (inwestorom korzystających z ich usług) dlatego poszczególne sieci ECN rywalizują pomiędzy sobą. Walka o klienta (inwestora) pomiędzy operatorami odbywa się na dwóch płaszczyznach. Pierwszym obszarem rywalizacji są możliwości techniczne jakie ECN'y mogą zaoferować swoim użytkownikom (przede wszystkim zaawansowane opcje poszczególnych rodzajów zleceń). Drugim czynnikiem mającym duży wpływ na wybór danej sieci ECN przez inwestora jest oferowane przez tą sieć wysokości opłat i prowizji pobieranych lub wypłacanych użytkownikom korzystającym z jej usług. Poszczególni operatorzy stosują różne strategie ustalenia wysokości pobieranych opłat i prowizji od zrealizowanych zleceń. Jednak wszyscy dzielą zlecenia na dwie grupy i wobec tych grup ustalają swoje cenniki. Pierwszą grupą są zlecenia, które w momencie trafienia na rynek nie zostają natychmiastowo wypełnione tylko zostają dopisane do kolejek zleceń oczekujących. Takie działanie nosi nazwę dawania płynności (add liquidity). Inwestor otrzyma prowizję (ew. poniesie koszty) z tytułu tzw. dawania płynności tylko wyłącznie w sytuacji gdy jego zlecenie zostanie zrealizowane. Wycofanie zlecenia z rynku (anulowanie) przed jego wypełnieniem nie pociąga za sobą żadnych kosztów ani prowizji. W przypadku wycofania zlecenia, które zostało już częściowo wypełnione, prowizje (koszty) zostaną naliczone wyłącznie od części zrealizowanej gdyż są to wartości przeliczane na postawie liczby akcji, które były przedmiotem transakcji. W większości przypadków wartości prowizji i kredytów dla poszczególnych sieci ECN podaje się w przeliczeniu na 100 akcji (Tabela 1) z zastrzeżeniem, że nie istnieje jedna tabela opłat i prowizji sieci ECN dla wszystkich klientów (inwestorów). Więksi klienci (np. biura daytradingowe) w drodze negocjacji (z każdą z funkcjonujących sieci osobno) mogą uzyskać korzystniejsze warunki (mniejsze koszty i większe prowizje). 28

29 Przykład 1. Poniższe rysunki (Rys. 4a i 4b) przedstawiają zamiany w Level 2 jakie spowodowały złożone przez inwestora zlecenia kupna (1000 akcji po 1,23 $ poprzez ECN BATS) i jednocześnie sprzedaży (1000 akcji po 1,24 $ za pośrednictwem ECN'u ARCA). Oba zlecenia inwestora dołączyły do stosowanych kolejek zleceń oczekujących (na ich końce). Inwestor nie otrzyma/zapłaci żadnych prowizji z tytułu dawania płynności aż do momentu gdy któreś z zleceń nie zostanie zrealizowane (chociażby częściowo). Gdy oba zlecenia zostaną wypełnione (najbardziej korzystny przebieg wydarzeń) będzie to oznaczało, że zlecenia inwestora dały płynność na łączną liczbę 2000 akcji (1000 przy otwarciu pozycji i 1000 przy zamknięciu). Na poniższych rysunkach: MMID Market Maker ID, wyświetla identyfikatory poszczególnych sieci ECN, SIZE łączna liczba akcji oferowana w ramach poszczególnych sieci ECN po tej samej cenie (wartość należy przemnożyć przez 100) MMID PRICE SIZE MMID PRICE SIZE MMID PRICE SIZE MMID PRICE SIZE BATS 1,23 65 EDGX 1, BATS 1,23 75 EDGX 1, NSDQ 1,23 52 BATS 1,24 80 NSDQ 1,23 52 BATS 1,24 80 ARCA 1,23 22 ARCA 1,24 55 ARCA 1,23 22 ARCA 1,24 65 BATS 1, NSDQ 1,24 4 BATS 1, NSDQ 1,24 4 Rys. 4a Level 2 przed złożeniem zleceń Rys. 4b Level 2 po złożeniem zleceń 29

30 Ponadto w takim przypadku do bilansu wynikającego z prowizji/kosztów dawania płynności należy doliczyć różnicę kursową. Wykorzystując dane zawarte w Tabeli 1 można obliczyć wynik dla opisanego powyżej przykładu. Założenie, że zostanie otwarta pozycja long (przy pozycji short wynik byłby identyczny) Zysk/strata wynikająca z płynności : otwarcie pozycji kupno po 1,23$ (danie płynności ECN'em BATS) 1000/100 * 0,21 = 2,1 $ zamknięcie pozycji sprzedaż po 1,24$ (danie płynności ECN'em ARCA) 1000/100 * 0,23 = 2,3$ Różnica kursowa (1,24 1,23) * 1000 akcji = 10 $ Wynik = 2,1 + 2,3 +10 = 14,4 $ Tabela 1. Przykładowa tabela opłat i prowizji z tytułu dawania i zabierania płynności (uwaga: ujemnie wartości to zysk inwestora a koszt sieci ECN) MMID Opłaty/prowizje [$ za 100akcji] Dawanie płynności Zabieranie płynności BATS -0,21 0,28 ARCA -0,23 0,32 EDGX -0,25 0,3 NSDQ -0,16 0,25 BOSX 0,06-0,03 30

31 Drugą grupą zleceń są zlecenia, które zostają zrealizowane w momencie pojawienia się na rynku. Taka sytuacja ma miejsce kiedy dane zlecenie napotka na rynku zlecenie przeciwne (np. ta sama cena lecz inny typ: kupno sprzedaż) i spowoduje jego wypełnienie (częściowe lub w całości). Takie działanie nosi nazwę zabierania płynności (remove liquidity). Zabrać płynność można w różnych okolicznościach. Można uczynić to świadomie otwierając (zamykając) pozycję zleceniem typu np. market (po każdej cenie aż do całkowitego wypełnienia zlecenia bardzo niebezpieczne na spółkach o małej liczbie zleceń oczekujących) bądź też przypadkowo trafiając na zlecenie ukryte (niewidoczne na Level2) lub przez niewłaściwe ustalenie ceny. W pewnych okoliczność może wystąpić zabranie płynności tylko przez część zlecenia (wolumen oczekującego zlecenia (zleceń) przeciwnego będzie mniejszy od wolumenu składanego zlecenia). Wówczas w zależności od typu zlecenia oraz sieci ECN niewypełniona część zlecenia może zostać anulowana lub może zostać dopisana do kolejki zleceń oczekujących (w użytej sieci ECN). 31

32 Przykład 2. Poniższe rysunki (Rys. 5a i 5b) przedstawiają zamiany w Level 2 jakie spowodowało złożone przez inwestora zlecenia sprzedaży (ew. otwarcia pozycji short) 2000 akcji za pośrednictwem ECN'u NSDQ po cenie 1,23$. Ponieważ w kolejce sieci NSDQ zleceń oczekujących na kupno po cenie 1,23$ znajdowało się łącznie tylko 1300 akcji to zlecenie inwestora zostało wypełnione tylko w części. Pozostała część (700 akcji) ustawiła się w kolejce sprzedaży NSDQ po cenie 1,23 (w momencie ich realizacji inwestor otrzyma prowizje/poniesie koszty z tytułu dania płynności 700 akcjami). W opisywanej sytuacji inwestorowi od razu zostaną naliczone opłaty wynikające z tytułu zabrania płynności 1300 akcjami za pośrednictwem sieci NSDQ (1300/100 * (-0,25) = -3,25$) natomiast jeśli za określony czas zostanie wypełniona część zlecenia, która ustawiła się w kolejce wówczas inwestor otrzyma prowizje z tytułu dania płynności 700 akcjami za pośrednictwem sieci NSDQ (700/100 *0,16 = 1,12$). MMID PRICE SIZE MMID PRICE SIZE MMID PRICE SIZE MMID PRICE SIZE NSDQ 1,23 13 EDGX 1, NSDQ 1, NSDQ 1,23 7 NSDQ 1, BATS 1, ARCA 1,22 76 EDGX 1, ARCA 1,22 76 ARCA 1,24 55 BATS 1,22 24 BATS 1, BATS 1,22 24 NSDQ 1,24 25 EDGA 1,22 70 ARCA 1,24 55 Rys. 5a Level 2 przed złożeniem zlecenia Rys. 5b Level 2 po złożeniu zlecenia sprzedaży przez inwestora poprzez ECN NSDQ 32

33 Oferowanie przez sieci prowizje z tytułu dawania płynności (rzadziej zabierania) spowodowały, że na rynku pojawili się gracze (inwestorzy), dla których profity uzyskiwane z tego tytułu stanowią główne źródło zarobku. Należy podkreślić, że strategia gry na płynności w stosunku do wszystkich pozostałych metod gry nie bazuje na różnicy kursowej pomiędzy ceną otwarcia a ceną zamknięcia pozycji (tzw. gross). Wystarczy, że inwestor otworzy i zamknie pozycję po tej samej cenie a i tak na tym zarobi dzięki kredytom od sieci ECN. Strategia ta jest najbezpieczniejszą ze strategii daytradingowych ponieważ zakłada najmniejszy możliwy zysk ale i też najłatwiej osiągalny. Jednak tego typu strategia wymaga od inwestora generowania znacznego obrotu (im większy obrót tym wyższe dochody z tytułu prowizji). Dlatego traderzy zarabiający na płynności cały czas monitorują rynek w celu wyszukania jak największej liczby spółek, które spełniają określone warunki. Zazwyczaj dysponują oni zestawami kilkudziesięciu wyselekcjonowanych symboli (spółek) i cały czas uaktualniają je ponieważ rynek jest bardzo dynamiczny. Spółki, które przez jakiś czas nadawały się do gry na płynności pod wpływem informacji rynkowych (np. wyników kwartalnych) z dnia na dzień mogą zmienić charakterystykę swoich notowań. Inne za to po okresie dużych wahań kursowych stabilizują swoje notowania. 33

34 Wybór spółek jest sprawą bardzo indywidualną. Jednak większość inwestorów poszukuje spółek, które mają: - niewielkie zasięgi dzienne (High Low dzienny rzędu paru centów; zazwyczaj 0,03 0,10$), w ramach których w miarę często zmieniają poziomy cenowe, - obrót (wolumen) umożliwiający na co najmniej jeden cykl (otwarcie i zamknięcie pozycji; zazwyczaj min. dzienny obrót tys. akcji), - tzw. podpórkę na danym poziomie cenowym czyli dużą liczbę akcji (jak na daną spółkę i jej obroty) oczekujących na realizację po określonej cenie, - jednocentowy zasięg od wielu sesji i obrót dający realne szanse na otwarcie i zamknięcie pozycji w trakcie trwania sesji. Najbardziej pożądanymi przez inwestorów są spółki, których notowania mają niewielkie zasięgi dzienne, w ramach których często zmieniają poziomy cenowe i to wszystko odbywa się przy znacznych obrotach (od 1-2 mln. wzwyż). Taką sytuacje można spotkać na spółkach, które mają zostać przejęte przez inne podmioty. Spółki te nazywane są TAKEOVER ami. W dniu ogłoszenia przejęcia obroty na takich spółkach ulegają znacznemu zwiększeniu, nawet kilkudziesięciokrotnie. Rozróżnia się trzy rodzaje przejęć: - w całości za pieniądze jest podana cena kupna w przeliczeniu na 1 akcje spółki przejmowanej, - w całości za akcje spółki przejmującej jest podany przelicznik ile akcji kupującego za 1 akcje spółki przejmowanej, - mieszane częściowo za pieniądze a reszta za akcje przejmującego jest podana cena za 1 akcje oraz liczba akcji przejmującego przypadająca na 1 akcje spółki przejmowanej. 34

35 W praktyce zazwyczaj najbardziej atrakcyjnie (zyskowne) okazują się spółki, które w 100% przejmowane są za pieniądze a kursy ich notowań w dniach ogłaszania przejęć (i później) są zbliżone do cen, za jaką mają zostać w przyszłości przejęte. 1. Podjęcie decyzji o grze na wybranej spółce (symbol) 2. Określenie typu pozycji (long, short) 3. Określenie wartości kursu zlecenia 4. Ustalenie wolumenu pozycji (liczby akcji inaczej size ) 5. Złożenie zlecenia za pośrednictwem wybranej sieci ECN 6. Wypełnienie zlecenia 7. Określenie kursu zlecenia zamykającego otwartą pozycję 8. Złożenie zlecenia zamykającego za pośrednictwem wybranej sieci ECN 9. Wypełnienie zlecenia zamykającego wcześniej otwartą pozycję 10. Powrót do punktu 2 35

36 Przykład 3 Sytuacja początkowa na spółce o symbolu ABC. 36

37 Dostawiamy zlecenie 1000 akcji na kupno na BATS. 37

38 Wszystkie zlecenia na kupno po cenie 10,05 zostają wypełnione, w tym również nasze zlecenie, a więc cena spada o jeden cent a kolejki będą teraz wyglądać następująco: 38

39 A kiedy dostawimy i nasze zlecenie na sprzedaż po cenie 10,05 o wielkości 1000 akcji na BATS sytuacja będzie wyglądać tak: 39

40 I kiedy wszystkie oferty sprzedaży po cenie 10,05 zostaną wypełnione, czyli cena wzrasta o jeden cent to znów będziemy mieć sytuację jak na początku, tj. cena kupna 10,05 cena sprzedaży 10,06 40

41 W przypadku wielu takeover ów mamy do czynienia z sytuacją, kiedy to w krótkim czasie wypełnione zostają wszystkie zlecenia stojące np.: po stronie kupna (co powoduje spadek ceny o jeden cent), po czym wypełnione zostają wszystkie zlecenia po cenie sprzedaży (co spowoduje wzrost ceny o jeden cent, czyli tak naprawdę powrót do ceny początkowej). Takie przejście tego samego poziomu cenowego dół-góra, bądź na odwrót traderzy nazywają potocznie machnięciem. Na takeover ach w dniu ogłoszenia przejęcia takich machnięć jest zwykle bardzo dużo. Jest tak ponieważ, jeżeli obecna cena spółki znajduje się poniżej ogłoszonej ceny przejęcia, jest to doskonała okazja dla inwestorów na zakupienie akcji tej spółki, aby później sprzedać je z zyskiem, gdy spółka osiągnie cenę przejęcia. Powoduje to gwałtowny wzrost popytu na akcje przejmowanej spółki. Dlatego zwykle jej cena wzrasta o kilka do nawet kilkuset procent w chwili ogłoszenia przejęcia. Taki wzrost ceny jest doskonałą okazją dla inwestorów, którzy kupili akcje tej spółki przed ogłoszeniem jej przejęcia na realizację zysków, co powoduje dużą liczbę ofert sprzedaży. Efektem tego jest duży obrót i częste zmiany poziomów cenowych zwykle przy niewielkim zasięgu. Inną korzystną sytuacją do gry na płynności jest występowanie tzw. podpórek. Poprzez określenie podpórka rozumiemy Size na którymś z ECN ów (lub sumę size ów ze wszystkich ecn ów) ustawiony na jednym z poziomów cenowych bądź to po stronie BID bądź też po stronie ASK, który jest znacząco większy od pozostałych size ów na innych poziomach cenowych. Wybranie takiej podpórki wymagałoby dużego obrotu ukierunkowanego w jedną stronę. W wielu przypadkach wybranie takiej podpórki jest mało prawdopodobne, przez co poziom na którym taka podpórka się znajduje często bywa poziomem wsparcia, bądź oporu (w zależności od tego, z której strony podpórka jest ustawiona), dzięki czemu ogranicza ryzyko strat. Podpórka po stronie kupna może wyglądać następująco: 41

42 Podpórką w tym wypadku jest poziom 10,04 dlatego, iż suma SIZE ów z ecn ów znajdujących się na tym poziomie cenowym to: = 2658 czyli akcji. Natomiast suma size ów poziomu 10,05 to tylko = 321 czyli akcji. A z poziomu 10,06 to 310 tj akcji. Widać zatem, że poziom 10,04 jest dużo większy od pozostałych, stąd uznać go można za podpórkę i wykorzystać ten fakt do gry na płynności otwierając pozycje Long. 42

43 Różne metody daytradingu Golenie Z angielskiego shaving. Odnosi się do handlu dla najmniejszych możliwych profitów przypadających na jedną transakcję i jak największej częstotliwości handlu. Shaverzy realizują zyski rzędu kilku dziesiątych części centa (!) na transakcji wykonując 500 i więcej transakcji w ciągu jednej sesji. Ze względu na niedawne zmiany w regulacji rynków taki handel jest możliwy na spółkach, których cena spadła poniżej 1$ za jedną akcję. Każda transakcja trwa tutaj kilka sekund. Shaverzy używają najczęściej jednominutowych chartów świecowych oraz przede wszystkim poziomu drugiego ceny o którym szerzej w kolejnych rozdziałach. Ze względu na prowizje którymi większość brokerów obciąża swych klientów handel tego typu jest dostępny jedynie dla traderów dysponujących bezpośrednim łączem lub też zatrudnionych przez firmę brokerską w celu pomnażania jej kapitału (np. SwiftTrade Inc.). 43

44 Zaletą tego stylu jest stosunkowo niskie ryzyko przypadające na jedną pozycję. Robiąc kilkaset transakcji dziennie traderzy ryzykują tutaj kilka dziesiątych centa na pozycji. Spółki golone z konieczności to spółki których cena jest niższa niż jeden dolar obejmuje to wszystkie bankrutujące spółki w ostatnich tygodniach ich działalności oraz spółki które podobna ceny mają normalnie jak na przykład FMDAY. 44

45 Spreadowanie Od angielskiego Spread czyli rozstaw. Jest to termin określający różnicę pomiędzy ceną kupna i ceną sprzedaży. Spreading to styl handlu mający na celu realizację tych właśnie spreadów czyli kupowanie po najlepszej cenie kupna i sprzedawanie po najlepszej cenie sprzedaży. Zazwyczaj trader handluje w ten sposób na dużej liczbie raczej stabilnych spółek naraz realizując w zależności o tego jak płynna jest spółka między jednym a kilkoma cenami na transakcję. Styl ten jest również jest dostępny dla traderów płacących niskie opłaty za transakcje. W zależności od oferty brokera i wysokości opłat którymi obciąża on swych klientów style ten również może się nie opłacać prywatnym traderom. Zaletą tej metody jest fakt iż handlując na wielu spółkach na raz daytrader rozbija ryzyko na wiele podmiotów. Będąc dobrze zdywersyfikowanym ma większe szanse na zrealizowanie profitów za całą sesję handlową. Spółki wykorzystywane w tym stylu handlowym to stabilne spółki takie jak: JDSU, CMGI czy CHTR 45

46 Skalpowanie Traderzy uskuteczniający ten właśnie styl starają się wyłapywać ruchy między 5 a 20 centami na danej spółce. Skalperzy starają się korzystać z szybkich ruchów trwających od kilkudziesięciu sekund do kilku minut. Jeśli muszą wziąć straty biorą je minimalne zazwyczaj nie ma czasu by czekać na spółkę aż wróci do poprzedniej ceny, łatwiej i szybciej jest stratę szybko odrobić niż jej nie wziąć. Zyski z tej metody zazwyczaj przewyższają sumy potrzebne na pokrycie opłat nawet u droższych brokerów, słowem prywatny trader (to jest taki który obraca własnym kontem) jest w stanie tutaj zarobić. Jest to styl trudniejszy od dwóch pozostałych jako że wymaga od tradera dużego refleksu oraz podzielnej uwagi by w miarę szybko podpiąć się pod ruch już trwający lub też zdolności analitycznych by takowy ruch przewidzieć nim będzie on miał miejsce. Spółki wykorzystywane przez skalperów to ATML, SUNW czy CNXT 46

47 Momentum trading Daytraderzy próbujący wyłapać momentum spółki starają się złapać 25 centów do 1$ z ruchu spółki. Z tego względu handlują oni na bardziej ruchliwych spółkach a więc podejmują również większe ryzyko. Traderzy handlujący w tym stylu to zazwyczaj ludzie cierpliwi potrafiący nieraz obserwować rynek przez cały dzień nie otwierając żadnej pozycji jeśli nie zobaczą dla siebie żadnej okazji. Analizują oni rynki pod względem możliwego wybicia cen z konsolidacji czy też załamań długoterminowego trendu, robiąc najwyżej kilka transakcji dziennie lub w ogóle żadnych. Traderzy ci używają różnych metod analizy od analizy technicznej na analizie formacji wykresu kończywszy obracając małymi pozycjami rzędu 500 czy 1000 akcji. Używając szerszych stoplosów trader korzystający z tego stylu często musi umiejętnie radzić sobie z emocjami, samodyscyplina, opanowanie i obiektywizm w ocenie sytuacji jest tutaj niezastąpiony. Spółki wykorzystywane do handlu dla momentum to na przykład EBAY, YHOO, RIMM czy DELL. 47

48 Surfing Termin ten wynika z faktu iż traderzy korzystający z tego stylu starają się złapać i wykorzystać duże ruchy spółek zwane falami. Naturalnym środowiskiem dla surferów jest chaos wywołany przez publikacje ważnych wskaźników makroekonomicznych, czy też poważne wiadomości o kolejnych wojnach czy atakach terrorystycznych. Starają się oni wyłapać ruchu ponad 1$ ograniczając swe pozycje do akcji. Początkowo mogą oni zachowywać się jak momentum traderzy jednak w chwili poważnych wpływów globalnych wiadomości na rynek bedą oni utrzymywać pozycję jeśli zobaczą potencjalne zyski z podobnego działania. Używają oni szerszych stoplosów i bardzo niskiej częstotliwości handlu. Ci traderzy często gdy mają taką możliwość będą próbowali przetrzymać otwartą pozycję do następnej sesji, będą dodawać lub odsprzedawać akcje modyfikując wielkość pozycji w danych sytuacjach. Surferzy analizują dzienne wykresy cenowe natomiast do określenia punktów otwarcia i zamknięcia pozycji używają pięciu czy dziesięciu minutowych wykresów. Spółki na które surfer patrzy codziennie to na przykład GOOG czy RIMM. 48

49 Płynność na spółkach Płynność na spółkach to parametr określający wielkość obrotu na danych spółkach. Spółki posiadające niska płynność charakteryzują się szerokimi spreadami i niską średnią liczbą transakcji realizowanych co sesję. Ze względu na niewielu traderów handlujących na spółkach na których brakuje płynności trudno jest otworzyć pozycję jak również ja zamknąć po żądanej cenie. Na wszystkich rynkach spółki z niewielką płynnością stanowią zazwyczaj znakomitą większość. Spółki pozbawione płynności tworzą bardzo niewyraźne formacje, czasem ciężko cokolwiek odczytać z wykresu zmienności ich ceny. Spółki o dużej płynności są zazwyczaj aktywnie handlowane przez całe rzesze traderów przez co ich płynność utrzymuje się na stałym poziomie to samo napędzający się mechanizm. Z reguły sławne duże korporacje posiadają dużą płynność. Na przykład tacy giganci ja General Electric (GE) Intel (INTC) czy Microsoft (MSFT) codziennie realizują obrót rzędu kilkunastu do kilkudziesięciu milionów akcji. 49

50 Spółki takie tworzą przejrzyste wykresy wraz ze znacznie lepiej widocznymi formacjami. Początkujący traderzy powinni ograniczyć się do w miarę stabilnych i płynnych spółek gdzie nie ma problemu z wypełnianiem zleceń natomiast analiza wykresu nie nastręcza trudności ze względu na małą ilość danych transakcyjnych. Podczas gdy płynne spółki zmieniają się ze względu na to że kupujący kupują duże ilości akcji lub sprzedający je sprzedają, spółki pozbawione płynności zmieniają cenę gdyż ci co chcą sprzedać kasują zlecenia lub ci którzy chcą kupić je kasują. Spółka o małej płynności może znacznie zmienić w ten sposób cenę bez żadnej transakcji co znacznie utrudnia a nawet czasem uniemożliwia zamknięcie stratnej pozycji niepomiernie pomnażając straty 50

51 Czarny czwartek 51

52 Chwile grozy na Wall Street czyli jak komputery przejęły władzę nad giełdą Czwartek 6.V.2010 r. przejdzie do historii Wall Street i chyba do annałów rynku kapitałowego w ogóle. Gdy w połowie sesji indeksy znienacka osunęły się w dół o 9 proc., zaś ceny niektórych akcji spadły w jednej chwili o 60-90%, wydawało się, że mamy do czynienia z największą od lat paniką na amerykańskiej giełdzie. Wartość spółek notowanych na Wall Street w ciągu kilku minut spadła o bilion dolarów! Gdyby tak zakończyła się sesja, byłby to największy jednosesyjny spadek od 1987 r. Po kilku minutach sytuacja wróciła do normy, a indeksy zakończyły dzień stratami "tylko" powyżej 3%. Przyczyny tej chwilowej, dramatycznej wyprzedaży bada zarząd giełdy NYSE, komisja papierów wartościowych (SEC) oraz amerykański rząd i Kongres. Giełda Nasdaq, którą też dotknęło nagłe załamanie, już anulowała transakcje z kluczowych kilkunastu minut handlu. 52

53 Prezes NYSE oświadczył, że gdyby nie reakcja włodarzy parkietu na gwałtowne spadki, załamanie trwałoby dłużej. Dodał, że przecena akcji "nie była efektem normalnego handlu", a zlecenia były realizowane "bez woli inwestorów". Najprawdopodobniej praprzyczyną bezprecedensowego zamieszania na Wall Street był błąd maklera oraz to, że handel ma parkiecie od lat rządzą komputery, a nie ludzie. Makler prawdopodobnie omyłkowo wystawił na sprzedaż po niskiej cenie większy pakiet akcji, niż zamierzał. Zlecenie było na tyle duże, że wpłynęło na obniżenie indeksów, a to z kolei uruchomiło kaskadę zleceń typu stoploss, czyli automatycznych sprzedaży akcji uaktywnianych w momencie ponadprzeciętnego spadku indeksów. Im więcej stop-lossów nadchodziło na parkiet, tym bardziej spadały indeksy i do gry włączały się kolejne, automatyczne zlecenia sprzedaży. Po kilkunastu minutach, gdy zarząd giełdy zorientował się, że to nie jest zwykła panika, zaczął anulowanie niektórych automatycznych zleceń. 53

54 Zakres 5 dni, 1 miesiąc 54

55 Zakres 1 rok; 3 lata 55

56 Winowajca?? 56

57 Skutki np. IWN ishares Russell 2000 Value Index ETF 57

58 ZTR Zweig Total Return Fund Inc (The) 58

59 59