Spis treści Wykaz skrótów...7 Wprowadzenie...15 Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny...17 Księga pierwsza. Część ogólna...19 Tytuł I. Przepisy wstępne...19 Tytuł II. Osoby...59 Dział I. Osoby fizyczne...59 Rozdział I. Zdolność prawna i zdolność do czynności prawnych...59 Rozdział II. Miejsce zamieszkania...137 Rozdział III. Uznanie za zmarłego...146 Dział II. Osoby prawne...159 Dział III. Przedsiębiorcy i ich oznaczenia...205 Tytuł III. Mienie...258 Tytuł IV. Czynności prawne...314 Dział I. Przepisy ogólne...314 Dział II. Zawarcie umowy...436 Dział III. Forma czynności prawnych...516 Dział IV. Wady oświadczenia woli...548 Dział V. Warunek...578 Dział VI. Przedstawicielstwo...595 Rozdział I. Przepisy ogólne...595 Rozdział II. Pełnomocnictwo...613 Rozdział III. Prokura...657
Spis treści Tytuł V. Termin...716 Tytuł VI. Przedawnienie roszczeń...728 Skorowidz rzeczowy...771 6
Wykaz skrótów 1. Źródła prawa k.c. k.h. k.k. k.p. k.p.c. k.p.k. k.r.o. k.s.h. k.z. Konstytucja RP p.a.s.c. ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.) rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 27 czerwca 1934 r. Kodeks handlowy (Dz. U. Nr 57, poz. 502 z późn. zm.) ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553 z późn. zm.) ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 z późn. zm.) ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296 z późn. zm.) ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555 z późn. zm.) ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. Nr 9, poz. 59 z późn. zm.) ustawa z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (Dz. U. Nr 94, poz. 1037 z późn. zm.) rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 27 października 1933 r. Kodeks zobowiązań (Dz. U. Nr 82, poz. 598 z późn. zm.) Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483 z późn. zm. i sprost.) ustawa z dnia 29 września 1986 r. Prawo o aktach stanu cywilnego (tekst jedn.: Dz. U. z 2011 r. Nr 212, poz. 1264) 7
Wykaz skrótów p.u.n. p.w.k.c. p.w.p. p.z.p. pr. bank. pr. czek. pr. energ. pr. łow. pr. not. pr. przew. pr. spółdz. pr. weksl. u.d.u. ustawa z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe i naprawcze (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 175, poz. 1361 z późn. zm.) ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Przepisy wprowadzające kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 94 z późn. zm.) ustawa z dnia 30 czerwca 2000 r. Prawo własności przemysłowej (tekst jedn.: Dz. U. z 2003 r. Nr 119, poz. 1117 z późn. zm.) ustawa z dnia 29 stycznia 2004 r. Prawo zamówień publicznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 113, poz. 759 z późn. zm.) ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (tekst jedn.: Dz. U. z 2002 r. Nr 72, poz. 665 z późn. zm.) ustawa z dnia 28 kwietnia 1936 r. Prawo czekowe (Dz. U. Nr 37, poz. 283 z późn. zm.) ustawa z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne (tekst jedn.: Dz. U. z 2006 r. Nr 89, poz. 625 z późn. zm.) ustawa z dnia 13 października 1995 r. Prawo łowieckie (tekst jedn.: Dz. U. z 2005 r. Nr 127, poz. 1066 z późn. zm.) ustawa z dnia 14 lutego 1991 r. Prawo o notariacie (tekst jedn.: Dz. U. z 2008 r. Nr 189, poz. 1158 z późn. zm.) ustawa z dnia 15 listopada 1984 r. Prawo przewozowe (tekst jedn.: Dz. U. z 2000 r. Nr 50, poz. 601 z późn. zm.) ustawa z dnia 16 września 1982 r. Prawo spółdzielcze (tekst jedn.: Dz. U. z 2003 r. Nr 188, poz. 1848 z późn. zm.) ustawa z dnia 28 kwietnia 1936 r. Prawo wekslowe (Dz. U. Nr 37, poz. 282 z późn. zm.) ustawa z dnia 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 11, poz. 66 z późn. zm.) 8
Wykaz skrótów u.e.z.i.g.i.s.e. u.g.n. u.k.p u.krs u.k.u.r. u.k.w.h. u.n.f.i. u.o.k.k. u.o.n.p.k. u.p.p. u.s.d.g. u.s.g. ustawa z dnia 4 marca 2005 r. o europejskim zgrupowaniu interesów gospodarczych i spółce europejskiej (Dz. U. Nr 62, poz. 551 z późn. zm.) ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 102, poz. 651 z późn. zm.) ustawa z dnia 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji (tekst jedn.: Dz. U. z 2002 r. Nr 171, poz. 1397 z późn. zm.) ustawa z dnia 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym (tekst jedn.: Dz. U. z 2007 r. Nr 168, poz. 1186 z późn. zm.) ustawa z dnia 11 kwietnia 2003 r. o kształtowaniu ustroju rolnego (Dz. U. Nr 64, poz. 592 z późn. zm.) ustawa z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (tekst jedn.: Dz. U. z 2001 r. Nr 124, poz. 1361 z późn. zm.) ustawa z dnia 30 kwietnia 1993 r. o narodowych funduszach inwestycyjnych i ich prywatyzacji (Dz. U. Nr 44, poz. 202 z późn. zm.) ustawa z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. Nr 50, poz. 331 z późn. zm.) ustawa z dnia 2 marca 2000 r. o ochronie niektórych praw konsumentów oraz o odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny (Dz. U. Nr 22, poz. 271 z późn. zm.) ustawa z dnia 25 września 1981 r. o przedsiębiorstwach państwowych (tekst jedn.: Dz. U. z 2002 r. Nr 112, poz. 981 z późn. zm.) ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 220, poz. 1447 z późn. zm.) ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (tekst jedn.: Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1591 z późn. zm.) 9
Wykaz skrótów u.s.m. u.s.p. u.s.w. u.w.l. u.z.n.k. u.z.r. ustawa z dnia 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych (tekst jedn.: Dz. U. z 2003 r. Nr 119, poz. 1116 z późn. zm.) ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (tekst jedn.: Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1592 z późn. zm.) ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa (tekst jedn.: Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1590 z późn. zm.) ustawa z dnia 24 czerwca 1994 r. o własności lokali (tekst jedn.: Dz. U. z 2000 r. Nr 80, poz. 903 z późn. zm.) ustawa z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (tekst jedn.: Dz. U. z 2003 r. Nr 153, poz. 1503 z późn. zm.) ustawa z dnia 6 grudnia 1996 r. o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 67, poz. 569 z późn. zm.) 2. Organy orzekające GKA NSA SA SN SO WSA Główna Komisja Arbitrażowa Naczelny Sąd Administracyjny sąd apelacyjny Sąd Najwyższy sąd okręgowy wojewódzki sąd administracyjny 3. Czasopisma Apel. W-wa AUMCS Biul. SN Dz. U. Dz. Urz. GSP, Prz. Orz. Apelacja Warszawa Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska Biuletyn Sądu Najwyższego Dziennik Ustaw Dziennik Urzędowy Gdańskie Studia Prawnicze (Przegląd Orzecznictwa) 10
Wykaz skrótów KPP KZS Mon. Praw. Mon. Pr. Pr. Mon. Spół. NP NPN NZS ONSA ONSAiWSA OSA OSG OSN OSNAPiUS OSNC OSNCP OSNC-ZD OSNKW OSNP OSNPG OSP OSPiKA OTK PES PiP PiZS PPE PPH Pr. Bank. Pr. Gosp. Pr. Sp. Kwartalnik Prawa Prywatnego Krakowskie Zeszyty Sądowe. Orzeczenia Sądu Apelacyjnego w Krakowie w sprawach karnych Monitor Prawniczy Monitor Prawa Pracy Monitor Spółdzielczy Nowe Prawo Nowy Przegląd Notarialny Nowe Zeszyty Samorządowe Orzecznictwo Naczelnego Sądu Administracyjnego Orzecznictwo Naczelnego Sądu Administracyjnego i Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego Orzecznictwo Sądów Apelacyjnych Orzecznictwo Sądów Gospodarczych Orzecznictwo Sądu Najwyższego Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna, Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna i Pracy Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Dodatkowy Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Karna i Wojskowa Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Pracy Orzecznictwo Sądu Najwyższego, wydawnictwo Prokuratury Generalnej Orzecznictwo Sądów Polskich Orzecznictwo Sądów Polskich i Komisji Arbitrażowych Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego Problemy Egzekucji Sądowej Państwo i Prawo Praca i Zabezpieczenie Społeczne Przegląd Prawa Egzekucyjnego Przegląd Prawa Handlowego Prawo Bankowe Prawo Gospodarcze Prawo Spółek 11
Wykaz skrótów Prok. i Pr. Prz. Pod. Prz. Sejm. PS PUG PWS RPEiS SC SI SP SPP ST St. Iur. Agr. St. Iur. Lubl. TPP Zam. Publ. Dor. ZNUJ ZNUŚ Prokuratura i Prawo Przegląd Podatkowy Przegląd Sejmowy Przegląd Sądowy Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego Polskie Wydanie Specjalne Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny Studia Cywilistyczne Studia Iuridica Studia Prawnicze Studia Prawa Prywatnego Samorząd Terytorialny Studia Iuridica Agraria Studia Iuridica Lubliniensis Transformacje Prawa Prywatnego Zamówienia Publiczne Doradca Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Śląskiego 12 4. Literatura ogólna S. Dmowski, S. Dmowski, S. Rudnicki, Komentarz do kodeksu cywil- S. Rudnicki, nego. Księga pierwsza. Część ogólna, Warszawa 1998, Komentarz 1999, 2001, 2006, 2007, 2011 E. Gniewek, Kodeks cywilny. Komentarz, pod red. E. Gniewka, Komentarz Warszawa 2006, 2011 A. Kidyba, A. Kidyba, Kodeks spółek handlowych. Komentarz, Komentarz t. I i II, Warszawa 2007, 2008, 2009, 2010, 2011 A. Kidyba, A. Kidyba, Prawo handlowe, Warszawa 2005, 2007, Prawo handlowe 2008, 2009, 2010, 2011 Komentarz, Kodeks cywilny. Komentarz, pod red. I. Bielskiego, 1972, t. [ ] J. Ignatowicza, J. Pietrzykowskiego, Z. Resicha, t. I III, Warszawa 1972 Komentarz KSH S. Sołtysiński, A. Szajkowski, A. Szumański, J. Szwaja, Kodeks spółek handlowych. Komentarz, t. I, Warszawa 2002, 2004; t. II, Warszawa 2005; t. V, Warszawa 2004
K. Piasecki, K. Piasecki, Kodeks cywilny. Komentarz. Księga pierw- Komentarz sza. Część ogólna, Kraków 2003 K. Pietrzykowski, Kodeks cywilny. Komentarz, pod red. K. Pietrzy- Komentarz, t. [ ] kowskiego, t. I i II, Warszawa 1997, 1999, 2002, 2004, 2005, 2008, 2011 M. Pyziak- Kodeks cywilny. Część ogólna. Komentarz, pod red. -Szafnicka, M. Pyziak-Szafnickiej, Warszawa 2009 Komentarz Z. Radwański, Z. Radwański, Prawo cywilne część ogólna, Warszawa Prawo cywilne 1993, 1994, 2002, 2003, 2004, 2007, 2009 Z. Radwański, Z. Radwański, J. Olejniczak, Prawo cywilne część J. Olejniczak, ogólna, Warszawa 2011 Prawo cywilne System prawa cywilnego, t. I, pod red. S. Grzybow- skiego, Ossolineum 1974, 1985; t. II, pod red. J. Ignatowicza, Ossolineum 1977 System prawa prywatnego, t. 1, pod red. M. Safjana, warszawa 2007, 2012; t. 2, pod red. Z. Radwańskiego, Warszawa 2002, 2008; t. 3, pod red. T. Dybowskiego, Warszawa 2003, 2007; t. 5, pod red. E. Łętowskiej, Warszawa 2006; t. 8, pod red. J. Panowicz-Lipskiej, Warszawa 2011; t. 12, pod red. T. Smyczyńskiego, Warszawa 2011; t. 17B, pod red. S. Sołtysińskiego, Warszawa 2010 System prawa cywilnego, t. [ ] System prawa prywatnego, t. [ ] Wykaz skrótów A. Wolter, A. Wolter, J. Ignatowicz, K. Stefaniuk, Prawo cywilne. J. Ignatowicz, Zarys części ogólnej, Warszawa 1996, 1998, 2000, 2001, K. Stefaniuk, 2003, 2009 Prawo cywilne 13
Wprowadzenie Księga pierwsza kodeksu cywilnego Część ogólna obejmuje regulacje mające znaczenie uniwersalne dla prawa cywilnego. Poszczególne tytuły księgi pierwszej dotyczą odmiennych zagadnień, począwszy od przepisów wstępnych, będących swoistą klamrą dla prawa cywilnego. Kolejne tytuły odnoszą się do: osób, mienia, czynności prawnych, terminu i przedawnienia roszczeń. Zagadnienia te, będące odniesieniem do tradycyjnych instytucji prawa cywilnego, podlegają jednak określonej ewolucji. Z jednej strony przepisy części ogólnej pozostają w swojej niezmienionej postaci od uchwalenia kodeksu cywilnego ustawą z dnia 23 kwietnia 1964 r. (Dz. U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.), z drugiej zaś część z nich uległa nowelizacji. Niniejszy komentarz zawiera omówienie wszystkich zmian do kodeksu cywilnego po 1989 roku, w szczególności wprowadzone ustawami: z dnia 14 lutego 2003 r. (Dz. U. Nr 49, poz. 408), z dnia 28 lipca 2005 r. (Dz. U. Nr 172, poz. 1438) oraz z dnia 30 maja 2008 r. (Dz. U. Nr 116, poz. 731). Zgodnie z obowiązującą zasadą jedności prawa cywilnego, w kodeksie cywilnym zostały umiejscowione regulacje nie tylko z zakresu obrotu powszechnego, ale również dotyczące konsumentów (art. 22 1 k.c.) oraz przedsiębiorców: począwszy od definicji przedsiębiorstwa (art. 55 1 k.c.) przez oznaczenie przedsiębiorców (firma) aż do prokury jako pełnomocnictwa handlowego. Na uwagę zasługuje też uzupełnienie katalogu osób prawnych i fizycznych o trzecią kategorię podmiotową, o której mowa w art. 33 1 k.c. Wprowadzenie tych jednostek (podmiotów ustawowych dawniej określanych mianem ułomnych osób prawnych) do kodeksu cywilnego spowodowało odejście od koncepcji tylko teoretycznej, doktrynalnej, na rzecz uznania ich za kategorię normatywną. Nie odbyło się to przez zmianę art. 1 k.c., ale przez dodanie nowej normy w dziale II Osoby prawne. 15
Wprowadzenie Na uwagę zasługują również modyfikacje kodeksu, zawarte w tytule IV w dziale II (odnoszące się do zawarcia umowy) i w dziale III (odnoszące się do formy czynności prawnej). Nie może być wątpliwości, że pewną nową cechą jest dynamika zmian w prawie cywilnym, która dotyka nie tylko stosunków umownych czy własnościowych, ale również części ogólnej kodeksu. Będzie ona postępować, choćby z powodu dostosowywania polskiego prawa do regulacji unijnych, unowocześniania instytucji prawnych czy w końcu jako następstwo zmian w stosunkach społecznych i gospodarczych. Oddawany do rąk Państwa komentarz nie jest pracą wspólną, lecz zbiorową, co oznacza, że każdy Autor odpowiada za swoje poglądy. Lublin, 30 czerwca 2012 r. Prof. zw. dr hab. Andrzej Kidyba 16
Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny 1 (Dz. U. Nr 16, poz. 93; zm.: Dz. U. z 1971 r. Nr 27, poz. 252; z 1976 r. Nr 19, poz. 122; z 1982 r. Nr 11, poz. 81, Nr 19, poz. 147, Nr 30, poz. 210; z 1984 r. Nr 45, poz. 242; z 1985 r. Nr 22, poz. 99; z 1989 r. Nr 3, poz. 11, Nr 33, poz. 175; z 1990 r. Nr 34, poz. 198, Nr 55, poz. 321, Nr 79, poz. 464; z 1991 r. Nr 107, poz. 464, Nr 115, poz. 496; z 1993 r. Nr 17, poz. 78; z 1994 r. Nr 27, poz. 96, Nr 85, poz. 388, Nr 105, poz. 509; z 1995 r. Nr 83, poz. 417, Nr 141, poz. 692; z 1996 r. Nr 114, poz. 542, Nr 139, poz. 646, Nr 149, poz. 703; z 1997 r. Nr 43, poz. 272, Nr 115, poz. 741, Nr 117, poz. 751; z 1998 r. Nr 106, poz. 668, Nr 117, poz. 758; z 1999 r. Nr 52, poz. 532; z 2000 r. Nr 22, poz. 271, Nr 74, poz. 855 i 857, Nr 88, poz. 983, Nr 114, poz. 1191; z 2001 r. Nr 11, poz. 91, Nr 71, poz. 733, Nr 130, poz. 1450, Nr 145, poz. 1638; z 2002 r. Nr 113, poz. 984, Nr 141, poz. 1176; z 2003 r. Nr 49, poz. 408, Nr 60, poz. 535, Nr 64, poz. 592, Nr 124, poz. 1151; z 2004 r. Nr 91, poz. 870, Nr 96, poz. 959, Nr 162, poz. 1692, Nr 172, poz. 1804, Nr 281, poz. 2783; z 2005 r. Nr 48, poz. 462, Nr 157, poz. 1316, Nr 172, poz. 1438; z 2006 r. Nr 133, poz. 935, Nr 164, poz. 1166; z 2007 r. Nr 80, poz. 538, Nr 82, poz. 557, Nr 181, poz. 1287; z 2008 r. Nr 116, poz. 731, Nr 163, poz. 1012, Nr 220, poz. 1425 i 1431, Nr 228, poz. 1506; z 2009 r. Nr 42, poz. 341, Nr 79, poz. 662, Nr 131, poz. 1075; z 2010 r. Nr 40, poz. 222, Nr 155, poz. 1037; z 2011 r. Nr 80, poz. 432, Nr 85, poz. 458, Nr 230, poz. 1370) 1 Niniejsza ustawa dokonuje w zakresie swojej regulacji transpozycji dyrektywy 2000/31/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 8 czerwca 2000 r. w sprawie niektórych aspektów prawnych usług społeczeństwa informacyjnego, w szczególności handlu elektronicznego w ramach rynku wewnętrznego (dyrektywa o handlu elektronicznym) (Dz. Urz. WE L 178 z 17.07.2000, str. 1; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 13, t. 25, str. 399). 17
Księga pierwsza Część ogólna Tytuł I. Przepisy wstępne Art. 1. Kodeks niniejszy reguluje stosunki cywilnoprawne między osobami fizycznymi i osobami prawnymi. 1. Przepis art. 1 k.c. określa przedmiotowy i podmiotowy zakres regulacji kodeksu cywilnego. 2. Podmiotem stosunków prawnych może być w myśl art. 1 k.c. osoba fizyczna (art. 8 k.c.), a także zorganizowana grupa podmiotów (organizacja, jednostka organizacyjna), czyli osoba prawna albo niepełna osoba prawna (określana też podmiotem ustawowym; por. uwagi do art. 33 1 k.c., teza 4) (art. 33 i 33 1 k.c.). Osobą fizyczną jest każdy człowiek, który od chwili urodzenia jest podmiotem praw i obowiązków, czyli ma zdolność prawną (por. uwagi do art. 8). Osoba prawna, a także niepełna osoba prawna (podmiot ustawowy) mogą zostać utworzone przez osoby fizyczne lub osoby prawne (por. uwagi do art. 33 i 33 1 ). 3. Przedmiotem stosunków prawnych są w istocie tylko zachowania ludzkie, określone w treści norm prawa cywilnego. Tradycyjne stwierdzenie, że przedmiotem stosunków prawnych są rzeczy, stanowi tylko pewien skrót myślowy, ponieważ człowiek może realizować wyłącznie zachowania względem rzeczy, ze względu na rzecz (Z. Radwański, Prawo cywilne, 2004, s. 112). Normy prawne nie odnoszą się zatem nigdy wprost do rzeczy, ale określają tylko pewne zachowania podmiotów prawa. W konsekwencji także czynności prawne odnoszą się jedynie do sfery zachowań podmiotów, jakie mogą one zrealizować, a nie do rzeczy. W literaturze przedmiotu wskazuje się jednak tradycyjnie rzeczowe desygnaty pojęcia przedmiot stosunku prawnego, a w szczególności przed- Tomasz Sokołowski 19
Art. 1 Księga pierwsza. Część ogólna mioty materialne, czyli ruchomości, nieruchomości oraz ich części składowe, przynależności (oraz pożytki), a także tzw. przedmioty niematerialne (K. Piasecki (w:) K. Piasecki, Komentarz, s. 30). 4. Przepis art. 1 k.c. wskazuje jako przedmiot regulacji stosunki cywilnoprawne pomiędzy podmiotami prawa cywilnego. Stosunek cywilnoprawny to relacja społeczna, z zasady dobrowolna, pomiędzy dwoma autonomicznymi, równorzędnymi podmiotami prawa cywilnego, uregulowana normami o cywilnoprawnym charakterze i przewidującymi, co do zasady, sankcję majątkową. Stosunek cywilnoprawny uregulowany jest metodą cywilnoprawną, charakteryzującą się wolnością i autonomią równorzędnych podmiotów (uchw. SN z dnia 9 czerwca 1995 r., III CZP 72/95, OSNC 1995, nr 10, poz. 146), sankcją majątkową i sądową drogą rozstrzygania sporów (A. Stelmachowski, Zarys teorii prawa cywilnego, Warszawa 1998, s. 35 i n.). Zasada dobrowolności nawiązywania stosunków cywilnoprawnych (poprzez dokonywanie czynności prawnych lub czynów) doznaje jednak w ograniczonym zakresie wyjątków, ponieważ stosunki cywilnoprawne powstać mogą także niezależnie od woli ich podmiotów, na skutek ziszczenia się określonych innych zdarzeń prawnych. Jednak i w tym przypadku nie ulegają zmianie pozostałe istotne cechy metody cywilnoprawnej. Stosunki cywilnoprawne mogą mieć charakter dwustronny albo wielostronny. Dwustronne stosunki występować mogą pomiędzy osobami fizycznymi, pomiędzy tymi osobami a osobami prawnymi lub niepełnymi osobami prawnymi (podmiotami ustawowymi), a także pomiędzy osobami prawnymi albo pomiędzy osobami prawnymi i niepełnymi osobami prawnymi (podmiotami ustawowymi). Stosunki cywilnoprawne mające wyłącznie dwustronny charakter występują (w modelowym ujęciu) przede wszystkim między stronami stosunków obligacyjnych (inter partes). Stosunki wielostronne łączą natomiast więcej niż dwa spośród wskazanych wyżej podmiotów. 5. Kodeks cywilny zawierający podstawowe unormowania prawa prywatnego nawiązuje swoją konstrukcją do klasycznego systemu pandektowego (S. Grzybowski (w:) System prawa cywilnego, t. I, 1985, s. 29; K. Pietrzykowski (w:) K. Pietrzykowski, Komentarz, t. I, 2002, s. 23). Ustalenie zakresu zastosowania kodeksu jako podstawowego aktu prawa cywilnego wymaga wskazania zakresu tego prawa, czego dokonuje się poprzez łączne zastosowanie co najmniej dwóch kryteriów: przedmiotowego, czyli majątkowego lub osobistego charakteru stosunku prawnego, oraz charak- 20 Tomasz Sokołowski