Przewodnik po działaniu Zalesianie gruntów rolnych oraz zalesianie gruntów innych niż rolne Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich: Europa inwestująca w obszary wiejskie Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Pomocy Technicznej Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 Publikacja opracowana w Departamencie Płatności Bezpośrednich Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi Instytucja Zarządzająca Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 - Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi
ZALESIANIE GRUNTÓW ROLNYCH ORAZ ZALESIANIE GRUNTÓW INNYCH NIŻ ROLNE Warszawa, 2011 rok
Tytuł: Zalesianie gruntów rolnych oraz zalesianie gruntów innych niż rolne Autorzy zdjęć: Elżbieta Budka, Elżbieta Murat, Mieczysław Paradowski Copyright by Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Warszawa 2011 Całość, ani poszczególne części tego opracowania nie mogą być reprodukowane w jakikolwiek sposób i rozpowszechniane bez uprzedniej zgody Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Wydanie III ISBN: 978-83-62164-36-3 Skład i druk: Agencja Reklamowa STUDIO L 2
Zalesianie gruntów rolnych oraz zalesianie gruntów innych niż rolne SŁOWO WSTĘPNE Życie każdego z nas jest i będzie związane z terenami wiejskimi, jeśli nie zawodowo, to chociażby rekreacyjnie. Mądrość polskich rolników i ich szacunek dla ziemi, poszanowanie otaczającego środowiska sprawiło, że na tle Unii Europejskiej nasze obszary wiejskie wyróżniają się dobrym stanem środowiska naturalnego i pięknymi, urozmaiconymi krajobrazami obszarów rolniczych. Dzięki temu zamiast odtwarzać cenne siedliska i reintrodukować gatunki zwierząt, w Polsce wystarczy zadbać o zachowanie w tym zakresie status quo. Rolnictwo zapewnia żywność społeczeństwu, a obszary wiejskie mają wielką wartość jako dobra publiczne niosące walory środowiskowe, krajobrazowe i rekreacyjne. Od 2004 roku, od momentu przystąpienia do Unii Europejskiej, Polska objęta jest Wspólną Polityką Rolną. Zrównoważone rolnictwo, mające na celu zachowanie lub odtworzenie przyrodniczych walorów wsi, jest wspierane w ramach Planu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 20042006 i Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013. Dzięki wsparciu finansowemu w ramach PROW polscy rolnicy prowadzą coraz nowocześniejsze gospodarstwa, dorównujące tym ze starej Unii, a jednocześnie gospodarują, zgodnie z celami WPR, w sposób zrównoważony zasobami naturalnymi, zachowując wyjątkowy krajobraz polskiej wsi z mozaikową strukturą pól uprawnych oraz licznymi miedzami, które stwarzają sprzyjające warunki dla bytowania dziko żyjących zwierząt i roślin. Wsparcie rolników w działaniach na rzecz przyrody i zachowania różnorodności biologicznej na terenach wiejskich jest prowadzone między innymi w ramach działania Program rolnośrodowiskowy jak również działania Zalesianie gruntów rolnych oraz zalesianie gruntów innych niż rolne objętych Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013. Działania te stanowią zachętę dla rolników, którzy w nowoczesny sposób chcą chronić bogate dziedzictwo przyrodnicze polskiej wsi. Marek Sawicki Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi 3
SPIS TREŚCI 1. Wstęp... 5 2. Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 opis...6 3. Podstawy prawne...7 4. Opis i cel działania...8 5. Zasady udzielania pomocy na zalesianie:...9 Kto może zostać beneficjentem?...9 Jakie obszary obejmuje pomoc na zalesianie?...9 Jakie grunty uznawane są za grunty z sukcesją naturalną?...10 Na jakich obszarach nie można zalesiać?...11 Forma i wysokość pomocy...11 Jak obliczyć dochody z rolnictwa?...13 Stawki płatności realizowane w ramach poszczególnych Schematów...13 Jak obliczyć wysokość pomocy?...15 6. Zobowiązania...18 a) Obowiązek zalesienia...18 Co należy wiedzieć o planie zalesienia?...18 Jakimi gatunkami drzew zalesiamy?...19 Jak ustalić więźbę?...20 Jak dobierać materiał sadzeniowy?...21 b) Wymóg prowadzenia i pielęgnacji założonej uprawy leśnej...21 c) Wymóg przekwalifikowania zalesionego gruntu rolnego na grunt leśny...22 d) Obowiązek przechowania dokumentów...22 7. Utrata pomocy...23 8. Realizacja przedsięwzięcia krok po kroku...25 9. Adresy instytucji zaangażowanych w Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013...31 10. Słowniczek i ważne skróty...31 4
Zalesianie gruntów rolnych oraz zalesianie gruntów innych niż rolne 1. WSTĘP Przystąpienie Polski do Unii Europejskiej stworzyło nowe warunki dla rozwoju rolnictwa oraz szerokie możliwości korzystania z różnorodnych form wsparcia z Funduszy UE. Strategiczne podejście zaproponowane przez Komisję Europejską znalazło swoje odzwierciedlenie w Programie Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013, który stanowi instrument realizacji polityki Unii Europejskiej w zakresie rozwoju obszarów wiejskich. Podobne do PROW dokumenty przygotowywane są w każdym z krajów członkowskich Unii Europejskiej i mogą odnosić się zarówno do terytorium całego kraju, jak to ma miejsce w ramach polskiego dokumentu, lub też skupiać się na programach określonych specjalnie dla wyodrębnionych regionów. Analiza sytuacji społeczno-gospodarczej oraz środowiskowej zweryfikowana o podstawowe założenia strategiczne określone dla sektora rolnego i obszarów wiejskich pozwoliła zidentyfikować priorytety dla Polski, które zostały odniesione do priorytetów wspólnotowych. W ramach fundamentalnych kierunków wsparcia obszarów wiejskich UE, zdefiniowano cztery osie: Oś 1: Poprawa konkurencyjności sektora rolnego i leśnego; Oś 2: Poprawa środowiska naturalnego i obszarów wiejskich; Oś 3: Jakość życia na obszarach wiejskich i różnicowanie gospodarki wiejskiej; Oś 4: Leader. Powyższe kierunki wsparcia w pełni odzwierciedlają potrzeby Polski w zakresie rozwoju obszarów wiejskich i ustanawiają podstawowe sfery, wokół których zostały zaprogramowane szczegółowe instrumenty wsparcia: Oś 1 Poprawa konkurencyjności sektora rolnego i leśnego Szkolenia zawodowe dla osób zatrudnionych w rolnictwie i leśnictwie Ułatwianie startu młodym rolnikom Renty strukturalne Korzystanie z usług doradczych przez rolników i posiadaczy lasów Modernizacja gospodarstw rolnych Zwiększanie wartości dodanej podstawowej produkcji rolnej i leśnej Poprawianie i rozwijanie infrastruktury związanej z rozwojem i dostosowaniem rolnictwa i leśnictwa Uczestnictwo rolników w systemach jakości żywności Działania informacyjne i promocyjne Grupy producentów rolnych OŚ 2 Poprawa środowiska naturalnego i obszarów wiejskich Wspieranie gospodarowania na obszarach górskich i innych obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania (ONW) Program rolnośrodowiskowy (Płatności rolnośrodowiskowe) Zalesianie gruntów rolnych oraz zalesianie gruntów innych niż rolne Odtwarzanie potencjału produkcji leśnej zniszczonego przez katastrofy oraz wprowadzanie instrumentów zapobiegawczych OŚ 3 Jakość życia na obszarach wiejskich i różnicowanie gospodarki wiejskiej Różnicowanie w kierunku działalności nierolniczej Tworzenie i rozwój mikroprzedsiębiorstw Podstawowe usługi dla gospodarki i ludności wiejskiej Odnowa i rozwój wsi 5
OŚ 4 LEADER Wdrażanie lokalnych strategii rozwoju Wdrażanie projektów współpracy Funkcjonowanie lokalnej grupy działania, nabywanie umiejętności i aktywizacja Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007 2013 (PROW 2007-2013) jest dokumentem określającym zakres i formę wsparcia obszarów wiejskich w Polsce w kolejnym już okresie programowania. Pomoc realizowana w ramach PROW 2007-2013 stanowi kontynuację i syntezę wdrażanego w latach poprzednich Planu Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW 2004-2006) oraz Sektorowego Programu Operacyjnego Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich 2004-2006 (SPO). PROW 2007 2013 został zaakceptowany w dniu 24 lipca 2007 r. na posiedzeniu Komitetu ds. Rozwoju Obszarów Wiejskich Komisji Europejskiej, zaś w dniu 7 września 2007 r. decyzją Komisji Wspólnot Europejskich nr CCI2007PL06RPO001 został zatwierdzony do realizacji, jako dokument programowy, określający cele, priorytety i zasady wspierania rozwoju obszarów wiejskich. 2. PROGRAM ROZWOJU OBSZARÓW WIEJSKICH NA LATA 2007-2013 - opis 6 Zgodnie z koncepcją zrównoważonego rozwoju, obok podstawowej funkcji, jaką jest produkcja artykułów rolnych, obszary wiejskie pełnią ważną rolę w zakresie ochrony środowiska, w tym ochrony zasobów wodnych i gleb, kształtowania krajobrazu, ochrony i zachowania siedlisk oraz różnorodności biologicznej. Mając na uwadze dobry stan środowiska naturalnego i wyróżniającą się na tle innych krajów Europy dużą różnorodność biologiczną Polski, w ramach osi II PROW 2007-2013 zostały wprowadzone odpowiednie instrumenty wsparcia oraz zachęty dla rolników, sprzyjające zachowaniu i poprawie środowiska przyrodniczego. Spośród czterech działań osi II trzy stanowią kontynuację wdrażanych w poprzednim okresie programowania instrumentów PROW 2004-2006. Jedynie działanie Odtwarzanie potencjału produkcji leśnej zniszczonego przez katastrofy oraz wprowadzanie instrumentów zapobiegawczych jest przełożeniem realizowanego w ramach priorytetu Zrównoważony rozwój obszarów wiejskich SPO działania Przywracanie potencjału produkcji leśnej zniszczonego naturalną katastrofą lub pożarem oraz wprowadzenie odpowiednich instrumentów zapobiegawczych. W okresie programowania na lata 2004-2006, ukształtowanym wokół Planu Rozwoju Obszarów Wiejskich oraz Sektorowego Programu Operacyjnego Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich 2004-2006, źródłem finansowania rolnictwa oraz obszarów wiejskich był Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej (EFOiGR), obejmujący Sekcję Orientacji oraz Sekcję Gwarancji. W ramach Sekcji Orientacji finansowane były wydatki poniesione w związku z wdrażaniem SPO, natomiast Sekcja Gwarancji związana była z finansowaniem PROW 2004-2006 oraz płatności bezpośrednich. W obecnym okresie programowania, źródłem finansowania PROW 2007-2013 jest Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW). Szczegółowe warunki i zasady mające zastosowanie do finansowania wydatków ponoszonych w ramach wspólnej polityki rolnej, a w tym wydatków na rozwój obszarów wiejskich zostały określone w rozporządzeniu Rady (WE) nr 1290/2005 z dnia 21 czerwca 2005 r. Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 jest finansowany zarówno z budżetu UE (EFRROW), jak i z krajowych środków publicznych. Stawka wkładu EFRROW w przypadku działań osi I i III stanowi 75 %, natomiast dla osi II i IV określona została na poziomie 80 %. Łącznie na realizację PROW na lata 2007 2013 przeznaczono 17,42 mld euro, z czego wkład wspólnotowy stanowi 13,40 mld euro.
Zalesianie gruntów rolnych oraz zalesianie gruntów innych niż rolne Faktycznie do rozdysponowania jest około 14 mld euro, ponieważ blisko 3 mld stanowią zobowiązania z lat 2004-2006 podjęte w ramach Planu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2004-2006. Środki finansowe zarezerwowane dla czterech osi PROW 2007-2013, z wyszczególnieniem wydatków określonych dla poszczególnych działań osi II przedstawia tabela 1. Tabela 1. Plan finansowy w podziale na osie (w EUR na cały okres) Oś Oś 1 Oś 2 Wspieranie gospodarowania na obszarach górskich i innych obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania (ONW) Oś 4 Wkład publiczny Ogółem wkład publiczny Stawka wkładu EFRROW (%) 7 460 397 000,00 75,22 % 5 337 112 631,00 80,02 % 2 448 750 000,00 80,00 % Program rolnośrodowiskowy (Płatności rolnośrodowiskowe) 2 314 861 111,00 80,05 % Zalesianie gruntów rolnych oraz zalesianie gruntów innych niż rolne 473 501 520,00 80,00 % Odtwarzanie potencjału produkcji leśnej zniszczonego przez katastrofy i wprowadzanie instrumentów zapobiegawczych 100 000 000,00 80,00 % 3 568 530 031,00 787 500 000,00 266 600 000,00 17 420 139 662,00 75,28 % 80,00 % 75,00 % 76,92 % Oś 3 Oś 4 Pomoc techniczna Razem 3. PODSTAWY PRAWNE wspólnotowe 1. Rozporządzenie Rady (WE) nr 1698/2005 z dnia 20 września 2005 r. w sprawie wsparcia rozwoju obszarów wiejskich przez Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW) (Dz. Urz. UE L 277/1 z 21.10.2005 r., z późn. zm.) 2. Rozporządzenie Komisji (WE) nr 1974/2006 z dnia 15 grudnia 2006 r. ustanawiające szczegółowe zasady stosowania rozporządzenia Rady (WE) nr 1698/2005 w sprawie wsparcia rozwoju obszarów wiejskich przez Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW) (Dz. Urz. UE L 368/15 z 23.12.2006 r., z późn. zm.) 3. Rozporządzenie Komisji (UE) nr 65/2011 z dnia 27 stycznia 2011 r. ustanawiające szczegółowe zasady wykonania rozporządzenia Rady (WE) nr 1698/2005 w odniesieniu do wprowadzenia procedur kontroli oraz do zasady wzajemnej zgodności w zakresie środków wsparcia rozwoju obszarów wiejskich (Dz. Urz. UE L 25 z 28.01.2011 r., str. 8) zastępujące, z dniem 29 stycznia 2011 r., rozporządzenie Komisji (WE) nr 1975/2006 z dnia 7 grudnia 2006 r. ustanawiające szczegółowe zasady stosowania rozporządzenia Rady (WE) nr 1698/2005 w zakresie wprowadzenia procedur kontroli, jak również wzajemnej zgodności w odniesieniu do środków wsparcia rozwoju obszarów wiejskich (Dz. Urz. UE L 368 z 23.12.2006, str. 74, z późn. zm.) 4. Rozporządzenie Rady (WE) nr 73/2009 z dnia 19 stycznia 2009 r. ustanawiające wspólne zasady dla systemów wsparcia bezpośredniego dla rolników w ramach wspólnej polityki rolnej i ustanawiające określone systemy wsparcia dla rolników, zmieniające rozporządzenia (WE) nr 1290/2005, 7
(WE) nr 247/2006, (WE) nr 378/2007 oraz uchylające rozporządzenie (WE) nr 1782/2003 (Dz. Urz. UE. L 30/16 z 31.01.2009 r.) 5. Rozporządzenie Komisji (WE) nr 1122/2009 z dnia 30 listopada 2009 r. ustanawiające szczegó- łowe zasady wykonania rozporządzenia Rady (WE) nr 73/2009 odnośnie do zasady wzajemnej zgodności, modulacji oraz zintegrowanego systemu zarządzania i kontroli w ramach systemów wsparcia bezpośredniego dla rolników przewidzianych w wymienionym rozporządzeniu oraz wdrażania rozporządzenia Rady (WE) nr 1234/2007 w odniesieniu do zasady wzajemnej zgodności w ramach systemu wsparcia ustanowionego dla sektora wina (Dz. Urz. UE L 316 z 02.12.2009, str. 65, z późn. zm.) krajowe 1. Ustawa z dnia 7 marca 2007 r. o wspieraniu rozwoju obszarów wiejskich z udziałem środków Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (Dz. U. Nr 64, poz. 427, z późn. zm.) 2. Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 19 marca 2009 r. w sprawie szczegółowych warunków i trybu przyznawania pomocy finansowej w ramach działania Zalesianie gruntów rolnych oraz zalesianie gruntów innych niż rolne, objętego Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 (Dz. U. Nr 48, poz. 390, z późn. zm.) 3. Ustawa z dnia 28 września 1991 r. o lasach (Dz. U. z 2011 r. Nr 12, poz. 59, z późn. zm.) 4. Ustawa z dnia 7 czerwca 2001 r. o leśnym materiale rozmnożeniowym (Dz. U. Nr 73, poz. 761, z późn. zm.) 5. Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. Nr 80, poz. 717, z późn. zm.) 6. Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. Nr. 92 poz. 880, z późn. zm.) 7. Ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. Nr 199, poz. 1227, z późn. zm.) 4. OPIS I CEL DZIAŁANIA Współcześnie nie sposób nie doceniać wielofunkcyjnego znaczenia lasu. Jego rola nie jest już ograniczana jedynie do produkcji surowca drzewnego, ale uwzględnia również szereg funkcji pozaprodukcyjnych. Ekosystemy leśne odgrywają niezmiernie ważną rolę w procesie wiązania dwutlenku węgla i jego wyłączania z obiegu na całe dziesięciolecia. Jest to bardzo istotne, ponieważ CO2 uważany jest za jeden z głównych gazowych składników powietrza, powodujących powstawanie efektu cieplarnianego. Dlatego też lasy przyczyniają się do zapobiegania i łagodzenia zmian klimatycznych. Ponadto ekosystemy leśne znacząco zmniejszają problem, jakim jest erozja gleby. Przeciwdziałają także powstawaniu powodzi, lawin i osuwisk ziemnych. Lasy w niewielkim stopniu tracą wody opadowe poprzez odpływ powierzchniowy, utrzymując je w geokompleksach, filtrując i oczyszczając. W dbałości o utrzymanie środowiska w jak najlepszym stanie nie można zapomnieć o zalesieniach, które stanowią początkowy, nieodzowny etap w drodze długotrwałego procesu tworzenia kompleksu leśnego. Dlatego też grunty charakteryzujące się niską przydatnością dla rolnictwa stanowią niebagatelny obszar dla odtwarzania lasu, jak również kształtowania struktury krajobrazu obszarów wiejskich. Zalesienia są istotnym czynnikiem w walce przeciw degradacji gruntów szczególnie narażonych na erozję, wyjałowienie oraz przenikanie zanieczyszczeń do wód. Wzmacniają również ekologiczne 8
Zalesianie gruntów rolnych oraz zalesianie gruntów innych niż rolne funkcje obszarów wiejskich poprzez odtworzenie starych i tworzenie nowych ciągów migracyjnych zwierząt i korytarzy ekologicznych. Dzięki temu zalesienia prowadzą do wzmocnienia i ochrony wartościowych przyrodniczo obszarów. Nie można jednak zapominać o terenach, które ze względów krajobrazowo-przyrodniczych nie powinny podlegać zalesieniu. 5. ZASADY UDZIELANIA POMOCY NA ZALESIANIE Kto może zostać beneficjentem? Działanie Zalesianie gruntów rolnych oraz zalesianie gruntów innych niż rolne skierowane jest do rolników (osób fizycznych lub prawnych), którzy są właścicielami lub współwłaścicielami gruntów przeznaczonych do zalesienia. Można również ubiegać się o pomoc do zalesienia do gruntów będących własnością małżonka. O pomoc może wnioskować rolnik, który został wpisany do ewidencji producentów, prowadzonej przez ARiMR, stanowiącej część krajowego systemu ewidencji producentów, ewidencji gospodarstw rolnych oraz ewidencji wniosków o przyznanie płatności. Beneficjentem działania może być również grupa rolników (minimum trzech), pod warunkiem, że przeznaczone przez nich grunty do zalesienia sąsiadują ze sobą, ich łączna powierzchnia jest nie mniejsza niż 2 ha a ich szerokość przekracza 20 m (spełnienie wymogu dotyczącego szerokości gruntu nie jest wymagane, jeżeli grunt graniczy z lasem). Beneficjentem mogą być również jednostki samorządu terytorialnego lub jednostki organizacyjne gmin, powiatów oraz województw, jednakże przyznawana im pomoc obejmuje jedynie jednoroczne wsparcie na zalesienie. Jakie obszary obejmuje pomoc na zalesianie? Zalesienia w ramach działania Zalesianie gruntów rolnych oraz zalesianie gruntów innych niż rolne mogą być wykonywane na: gruntach rolnych stanowiących grunty orne lub sady (SCHEMAT I Zalesianie gruntów rolnych), gruntach innych niż rolne, przez które należy rozumieć grunty wykazane w ewidencji gruntów jako użytki rolne lub grunty zadrzewione i zakrzewione na użytkach rolnych, niewykorzystywane do produkcji rolniczej (SCHEMAT II Zalesianie gruntów innych niż rolne). W ramach Schematu II pomoc może być przyznawana do: gruntów z sukcesją naturalną na minimum 10 % powierzchni gruntu przeznaczonego do zalesienia lub gruntów odłogowanych wskazanych w planie zalesienia jako grunty wymagające ochrony z uwagi na pełnione funkcje wodochronne lub glebochronne. Stan użytkowania gruntów przeznaczonych do zalesienia powinien być odzwierciedlony w ewidencji gruntów. Jednakże w przypadku niezgodności danych wypisu z ewidencji ze stanem faktycznym, o przyznaniu pomocy na zalesianie gruntów rolnych (Schemat I) decyduje to, czy stanowią one faktycznie grunty orne lub sady. W obydwu schematach grunty (działki lub części działek ewidencyjnych) powinny być przeznaczone do zalesienia w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego. Jeśli gmina nie posiada aktualnego planu, wówczas powinna wydać zaświadczenie, że zalesienie gruntów nie jest sprzeczne z ustaleniami studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy. 9
Kryterium uzyskania pomocy stanowi również powierzchnia i szerokość gruntów przeznaczonych do zalesienia. Powierzchnia ta powinna być większa niż 0,5 ha, przy szerokości większej niż 20 m. Odstąpienie od tych kryteriów jest przewidziane jedynie w przypadku, gdy grunt przewidziany do zalesienia graniczy bezpośrednio z lasem. Wtedy minimalna powierzchnia gruntu powinna wynosić 0,1 ha. W ciągu całego okresu trwania PROW 2007-2013 pomoc na zalesianie udzielana będzie jednemu rolnikowi do powierzchni nie większej niż 100 ha. Ponieważ zalesienie powierzchni powyżej 20 ha zaliczane jest do przedsięwzięć mogących potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko, może przy takich zalesieniach być wymagane uzyskanie decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach (zgodnie z przepisami ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. Nr 199, poz. 1227, z późn. zm)). W ramach powierzchni planowanej do zalesienia należy uwzględnić zachowanie odległości pierwszego rzędu posadzonych drzew od gruntów innych właścicieli. Odległości, jakie trzeba zachować, wynoszą: 1,5 m od gruntów leśnych i 3 m od gruntów innych niż leśne. Powierzchnię pozostającą w tak wydzielonym pasie wlicza się do powierzchni zalesienia. W przypadku graniczenia gruntu do zalesienia z działkami zajętymi przez drogi, za linię graniczną do określenia odległości dla sadzenia pierwszej linii drzew uznaje się granicę pasa drogowego. Jakie grunty uznawane są za grunty z sukcesją naturalną? Schemat II Zalesianie gruntów innych niż rolne dotyczy wyłącznie leśnego zagospodarowania opuszczonych gruntów rolniczych. Zakłada się tu możliwość wykorzystania drzew rodzimych gatunków lasotwórczych, będących efektem sukcesji naturalnej. Przyjęto zasadę, iż maksymalny wiek drzew pochodzących z sukcesji naturalnej nie może przekraczać 20 lat (I klasa wieku). Pomoc na zalesianie gruntów innych niż rolne, z sukcesją naturalną, przysługuje do gruntów, na których kępa lub kępy samosiewu zajmują co najmniej 10 % powierzchni gruntu deklarowanej w planie zalesienia, a następnie we wniosku o pomoc. Płatność jest naliczana w zależności od tego, czy kępy samosiewu występują na ponad 50 % powierzchni gruntu czy też zajmują 10-50 % powierzchni gruntu. 1. W sytuacji, gdy kępa lub kępy samosiewu zajmują więcej niż 50 % powierzchni gruntu, wów- czas cały ten grunt (zarówno kępy samosiewu jak również miejsca, które jeszcze nie zostały obsiane) objęty jest wsparciem na zalesienie oraz premią pielęgnacyjną. Wysokość tych płatności określona została w zamieszczonej poniżej Tabeli II, w polach dotyczących zalesiania z wykorzystaniem sukcesji naturalnej. W przypadku tym założono, iż procesy sukcesji naturalnej, zachodzące na danym terenie, doprowadzą w sposób naturalny do powstania lasu. Dlatego też nie planuje się tu dolesiania, a tym samym możliwości uzyskania wsparcia na sztuczne wprowadzanie gatunków (poprzez siew, sadzenie). Ewentualne nasadzenia nie będą refundowane. Faktyczny udział gatunków iglastych i liściastych w strukturze samosiewu, powinien być przeliczony przez leśnika sporządzającego plan zalesienia, proporcjonalnie do całej powierzchni kwalifikującej się do objęcia pomocą, czyli również obszaru, na którym zakłada się pojawienie w przyszłości samosiewu. 10
Zalesianie gruntów rolnych oraz zalesianie gruntów innych niż rolne 2. W przypadku, gdy samosiew zajmuje od 10 do 50 % powierzchni gruntu, wsparcie na za- lesienie oraz premia pielęgnacyjna przysługuje jedynie do części gruntu, na której planowane jest wprowadzanie nasadzeń. Istniejące na tym gruncie samosiewy przeznacza się do adaptacji, z tym że nie są one objęte wsparciem na zalesienie ani premią pielęgnacyjną. Część gruntu, na której zgodnie z planem zalesienia prowadzone są zalesienia, objęta jest wsparciem na zalesienie i premią pielęgnacyjną w wysokości określonej w zamieszczonej poniżej Tabeli II, w rubrykach, które nie dotyczą zalesień z wykorzystaniem sukcesji naturalnej. W przypadku tym zakłada się, iż refundowane będzie jedynie dolesianie, czyli wprowadzanie nowych nasadzeń przy jednoczesnym wymogu utrzymania istniejącego już samosiewu, za które nie przysługuje wsparcie. W sytuacji gdy obszar do dolesienia jest mniejszy lub równy 0,5 ha, nie ma możliwości przyznania pomocy na zalesienie, pomimo że wraz z częścią gruntu przeznaczoną do adaptacji spełniony jest warunek minimalnej powierzchni. Samosiewy zajmujące powierzchnię od 10-50 % powierzchni gruntu, pomimo że nie są objęte wsparciem na zalesienie ani premią pielęgnacyjną, powinny być brane pod uwagę w planowaniu zabiegów ochronnych przed zgryzaniem, które to zabiegi określa nadleśniczy w planie zalesienia. Jeżeli w planie zalesienia będą wskazania co do zabezpieczenia również samosiewu poprzez ogrodzenie lub zastosowanie indywidualnych środków ochrony, wówczas odpowiednia pomoc na ochronę tych samosiewów oraz nowych nasadzeń może zostać przyznana w ramach ww. działania. Na jakich obszarach nie można zalesiać? 1. Obszary Natura 2000 bez obowiązujących planów ochrony lub planów zadań ochronnych. Ogra- niczenie to związane jest z koniecznością stworzenia planów zarządzania określających grunty, których zalesienie nie stoi w sprzeczności z wymogami ochrony cennych gatunków roślin i zwierząt oraz siedlisk priorytetowych, a więc jest zgodne z dyrektywą Rady 79/409/EWG z dnia 2 kwietnia 1979 r. w sprawie ochrony dzikiego ptactwa oraz dyrektywą Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory. Z chwilą opracowania odpowiednich planów ochrony będzie istniała możliwość dokonywania zalesień na niektórych obszarach Natura 2000, jeżeli nie będzie to kolidowało z celami ochrony tych obszarów. 2. Trwałe użytki zielone. Ograniczenie to dotyczy łąk i pastwisk faktycznie użytkowanych jako TUZ. 3. Działki rolne objęte wieloletnimi zobowiązaniami z tytułu płatności przyznawanych w ramach innych działań PROW 2007-2013. 4. Plantacje choinek oraz drzew szybkorosnących, których cykl produkcyjny nie przekracza 15 lat. Forma i wysokość pomocy Pomoc finansowa udzielana w ramach działania przyjmuje trzy formy, odpowiadające poszczególnym rodzajom wspieranych przedsięwzięć, niezbędnych w trakcie kolejnych etapów procesu zalesiania: 1. Wsparcie na zalesienie (wz) założenie uprawy leśnej oraz zakup i instalacja ogrodzenia z siatki metalowej. 2. Premia pielęgnacyjna (pp) - pielęgnacja założonej uprawy leśnej przez pierwszych 5 lat po nasadzeniu oraz stosowanie środków indywidualnej ochrony drzew przed zgryzaniem przez zwierzynę (repelenty, paliki lub owcza wełna). 3. Premia zalesieniowa (pz) rekompensata za wyłączenie gruntu z uprawy rolniczej. Wsparcie na zalesienie obejmuje dofinansowanie kosztów założenia uprawy, wykonania poprawek w drugim roku oraz zabezpieczenia przed zwierzyną poprzez grodzenie całości bądź części uprawy. Wsparcie to zostało wyliczone w formie zryczałtowanej. Stawki płatności przeliczono na jeden hektar zalesianych gruntów. 11
Koszty zakupu sadzonek oraz wszystkich czynności związanych z przygotowaniem gleby do sadzenia i sadzeniem roślin opisanych w planie zalesienia, a także koszty ochrony i pielęgnacji uprawy ponosi wnioskodawca beneficjent działania. Wypłata środków odbywa się po wykonaniu wszystkich zadań związanych z posadzeniem lasu, w okresie nie dłuższym niż ok. 74 dni, po przedłożeniu oświadczenia o wykonaniu zalesienia oraz zaświadczenia nadleśniczego o zgodności wykonanego zalesienia z planem zalesienia. Wsparcie na zalesienie wypłacane jest jednorazowo, po założeniu uprawy leśnej. Wysokość kwoty wsparcia na zalesienie jest zróżnicowana w zależności od: proporcji gatunków iglastych i liściastych w strukturze drzewostanu; rodzaju materiału sadzeniowego (sadzonki mikoryzowane z zakrytym systemem korzeniowym lub sadzonki z odkrytym systemem korzeniowym); zabezpieczenia przed zwierzyną (ogrodzenie uprawy leśnej); ukształtowania terenu, przy czym na gruntach o nachyleniu większym niż 12 koszty zalesień zwiększają się w stosunku do kosztów zalesień gruntów o korzystnej konfiguracji; procentowego udziału powierzchni samosiewu na gruncie przeznaczonym do zalesienia. W przypadku Schematu II z sukcesją naturalną na ponad połowie powierzchni gruntu wsparcie na zalesienie obejmuje dofinansowanie kosztów związanych z: regulacją liczebności nalotu lub podrostu drzew z naturalnej sukcesji; wyznaczaniem kęp samosiewu do dalszej pielęgnacji; zakupem i dowozem sadzonek do ewentualnych uzupełnień; wykonaniem uzupełnień. W przypadku, gdy pomoc na zalesianie przyznawana jest jednostkom samorządu terytorialnego lub jednostkom organizacyjnym gmin, powiatów oraz województw, pomoc finansowa obejmuje wyłącznie wsparcie na zalesienie. Premia pielęgnacyjna jest wypłacana raz w roku, przez 5 lat od założenia uprawy leśnej. Jest to płatność zryczałtowana, która została określona w stawkach na jeden hektar zalesionych gruntów (również w zależności od nachylenia gruntu). W kalkulacji płatności uwzględniono koszty prac pielęgnacyjnych (zwalczanie patogenów i chwastów zagłuszających sadzonki) oraz czyszczenia wczesne. Ochrona indywidualna sadzonek przed zgryzaniem przez zwierzynę (sarny, jelenie i inne) stanowi dodatkową kwotę, która jest doliczana do premii pielęgnacyjnej w miarę potrzeb wynikających z wymogów ochrony uprawy leśnej określonych w planie zalesienia. Premia zalesieniowa stanowi wieloletnią rekompensatę za utracony dochód rolniczy z tytułu przekształcenia gruntu rolnego na grunt leśny, stąd premią zalesieniową nie są objęte zalesienia realizowane w ramach Schematu II. Premia ta ma postać zryczałtowaną, skalkulowaną w przeliczeniu na jeden hektar zalesionego gruntu. Wypłacana jest raz w roku przez kolejnych 15 lat, począwszy od roku założenia uprawy leśnej. Warunkiem uzyskania premii jest przynajmniej 25 % udział dochodów z rolnictwa w strukturze wszystkich dochodów rolnika. W przypadku gruntów innych niż rolne (Schemat II) premia zalesieniowa nie przysługuje z uwagi na fakt, iż grunty te nie są w stałym użytkowaniu rolniczym. 12
Zalesianie gruntów rolnych oraz zalesianie gruntów innych niż rolne Jak obliczyć dochody z rolnictwa? W ramach tego działania dochód z rolnictwa to: dochód z pracy w gospodarstwie rolnym obliczony na podstawie liczby hektarów przeliczeniowych, stanowiących podstawę opodatkowania podatkiem rolnym (będących własnością rolnika na dzień złożenia wniosku) oraz wysokości przeciętnego dochodu z pracy w indywidualnych gospodarstwach rolnych, ogłoszonej przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego w roku poprzedzającym rok, w którym złożono wniosek o pomoc; dochód z tytułu prowadzenia działów specjalnych produkcji rolnej w roku poprzedzającym rok, w którym złożono wniosek o pomoc. Dochód z pozarolniczej działalności określa się na podstawie dochodów uzyskanych z roku poprzedzającego rok złożenia wniosku o pomoc. Stawki płatności realizowane w ramach poszczególnych Schematów. TABELA I - Wysokość płatności w Schemacie I Zalesianie gruntów rolnych Lp Formy pomocy Drzewa Iglaste 1 A B C D E 2 A B 3 Wsparcie na zalesienie Zalesianie na terenach o korzystnej konfiguracji* Zalesianie na stokach o nachyleniu powyżej 12 Zalesianie na terenach o korzystnej konfiguracji z wykorzystaniem sadzonek mikoryzowanych z zakrytym systemem korzeniowym Zalesianie na stokach o nachyleniu powyżej 12 z wykorzystaniem sadzonek mikoryzowanych z zakrytym systemem korzeniowym Zabezpieczanie przed zwierzyną - grodzenie 2-metrową siatką metalową: - na 1 hektar ogrodzonej uprawy - na 1 metr bieżący ogrodzonej uprawy Premia pielęgnacyjna Premia pielęgnacyjna: - na terenach o korzystnej konfiguracji - na stokach o nachyleniu powyżej 12 Ochrona upraw przed zwierzyną: - zabezpieczenie repelentami - zabezpieczenie 3 palikami - zabezpieczenie owczą wełną Premia zalesieniowa Liściaste zł/ha 4620 5240 zł/ha 5550 6230 zł/ha 5720 4160 zł/ha 6260 * Tereny płaskie o jednolitym nachyleniu nie większym niż 12 4870 zł 2590 6,5 zł/ha na rok 970 1360 zł/ha na rok 190 700 280 zł/ha na rok 1580 13
TABELA II - Wysokość płatności w Schemacie II Zalesianie gruntów innych niż rolne Lp Formy pomocy Drzewa Iglaste 1 A B C D E F G H I 2 A B 14 Wsparcie na zalesienie Zalesianie na terenach o korzystnej konfiguracji Zalesianie na stokach o nachyleniu powyżej 12 Zalesianie na terenach o korzystnej konfiguracji z wykorzystaniem sadzonek mikoryzowanych z zakrytym systemem korzeniowym Zalesianie na stokach o nachyleniu powyżej 12 z wykorzystaniem sadzonek mikoryzowanych z zakrytym systemem korzeniowym Zalesianie w warunkach niekorzystnych (grunty wodochronne i glebochronne) na terenach o korzystnej konfiguracji Zalesianie w warunkach niekorzystnych (grunty wodochronne i glebochronne) na terenach o nachyleniu powyżej 12 Zalesianie z wykorzystaniem sukcesji naturalnej na terenach o korzystnej konfiguracji Zalesianie z wykorzystaniem sukcesji naturalnej na terenach o nachyleniu powyżej 12 Zabezpieczanie przed zwierzyną - grodzenie 2-metrową siatką metalową: - na 1 hektar ogrodzonej uprawy - na 1 metr bieżący ogrodzonej uprawy Premia pielęgnacyjna Premia pielęgnacyjna: - na terenach o korzystnej konfiguracji - na stokach o nachyleniu powyżej 12 Premia pielęgnacyjna dla upraw zakładanych w warunkach niekorzystnych (grunty wodochronne i glebochronne): - na terenach o korzystnej konfiguracji - na stokach o nachyleniu powyżej 12 Liściaste zł/ha 4620 5240 zł/ha 5550 6230 zł/ha 5720 4160 zł/ha 6260 4870 zł/ha 4420 5040 zł/ha 5270 5960 zł/ha 1700 1790 zł/ha 2210 2310 zł 2590 6,5 zł/ha na rok 970 1360 zł/ha na rok 1460 2050
Zalesianie gruntów rolnych oraz zalesianie gruntów innych niż rolne C D Premia pielęgnacyjna dla upraw zakładanych z wykorzystaniem sukcesji naturalnej: - na terenach o korzystnej konfiguracji - na stokach o nachyleniu powyżej 12 Ochrona upraw przed zwierzyną: - zabezpieczenie repelentami - zabezpieczenie 3 palikami - zabezpieczenie owczą wełną zł/ha na rok 1250 1750 zł/ha na rok 190 700 280 * Tereny płaskie o jednolitym nachyleniu nie większym niż 12 Jak obliczyć wysokość pomocy? SCHEMAT I Przykład 1 Grunt do zalesienia (4,38 ha) położony jest w zachodniej części Polski (województwo wielkopolskie). Leży na glebach słabych, zaliczonych do VI klasy bonitacji. Odpowiadający im typ siedliskowy lasu to bór świeży (Bśw). Leśnik zaplanował obsadzenie terenu w następujący sposób: Gatunki Udział gatunków Powierzchnia zajęta przez zajęta przez grupy poszczególne gatunków gatunki (iglaste / liściaste) 3,06 ha 3,50 ha sosna 70 % modrzew 10 % 0,44 ha gatunki liściaste (dąb bezszypułkowy, lipa, grab, brzoza) RAZEM 20 % 0,88 ha 0,88 ha 100 % 4,38 ha 4,38 ha Do sadzenia gatunków iglastych leśnik zalecił wykorzystanie sadzonek mikoryzowanych z zakrytym systemem korzeniowym. Stwierdził potrzebę ogrodzenia całej uprawy o powierzchni 4,38 ha, która ma wymiary: 100 m x 438 m (rolnik potrzebuje na to 1076 metrów bieżących siatki). Dokonał kalkulacji opłacalności sposobu deklarowania grodzenia : Z metra bieżącego: 1076 x 6,50 zł = 6 994 zł Z hektara: 4,38 x 2590 zł = 11 344,20 zł Z powyższej kalkulacji wybrano sposób deklarowania powierzchni z hektara. Rolnik składający wniosek uzyskał prawo do premii zalesieniowej - uzyskał co najmniej 25 % dochodów z rolnictwa. 15
Wsparcie na zalesienie 35 975,40 zł = 3,50 ha x 5 720 zł + 0,88 ha x 5 240 zł + 4,38 x 2590 zł Premia pielęgnacyjna 4 248,60 zł = 4,38 ha x 970 zł Premia zalesieniowa 6 920,40 zł = 4,38 ha x 1 580 zł Łącznie 47 144,40 zł W pierwszym roku rolnik otrzyma 47 144,40 zł Między 2 a 5 rokiem będzie otrzymywał raz w roku premię pielęgnacyjną i zalesieniową w wysokości 11 169 PLN (4 248,60 zł + 6 920,40 zł). Między 6 a 15 rokiem będzie otrzymywał raz w roku premię zalesieniową w wysokości 6 920,40 zł. Przykład 2 Grunt do zalesienia (4,38 ha) położony jest w południowo-wschodniej części Polski (województwo podkarpackie). Leży na glebach średniej żyzności, zaklasyfikowanych do IV klasy bonitacji. Odpowiadający im typ siedliskowy lasu to las mieszany świeży (LMśw). Nachylenie gruntu przekracza 12. Leśnik zaplanował obsadzenie terenu w następujący sposób: Gatunki Udział gatunków Powierzchnia zajęta przez zajęta przez grupy poszczególne gatunków gatunki (iglaste / liściaste) 0,88 2,63 jodła 20 % świerk modrzew buk inne gatunki liściaste (klon, lipa) RAZEM 10 % 30 % 30 % 10 % 0,44 1,31 1,31 0,44 100 % 4,38 ha 1,75 4,38 ha Leśnik stwierdził potrzebę ogrodzenia części uprawy obsadzonej bukiem (1,31 ha), która ma wymiary 100 m x 131 m (rolnik potrzebuje 462 metry bieżące siatki) oraz zabezpieczenia owczą wełną innych gatunków liściastych (0,44 ha). Na powierzchni zajętej przez jodłę i świerk zalecił użycie repelentów (1,32 ha). Dokonał kalkulacji opłacalności sposobu deklarowania grodzenia : Z metra bieżącego: 462 x 6,50 zł = 3 003 zł Z hektara: 1,31 x 2590 zł = 3 392,90 zł Z powyższej kalkulacji wybrano sposób deklarowania powierzchni z hektara. Rolnik składający wniosek uzyskał prawo do premii zalesieniowej. 16 Wsparcie na zalesienie 28 891,90 zł = 2,63 ha x 5 550 zł + 1,75 ha x 6 230 zł + 1,31 ha x 2 590 zł Premia pielęgnacyjna 6 330,80 zł = 4,38 ha x 1360 zł + 0,44 ha x 280 zł + 1,32 ha x 190 zł Premia zalesieniowa 6 920,40 zł = 4,38 ha x 1 580 zł Łącznie 42 143,10 zł
Zalesianie gruntów rolnych oraz zalesianie gruntów innych niż rolne W pierwszym roku rolnik otrzyma 42 143,10 zł Między 2 a 5 rokiem będzie otrzymywał raz w roku premię pielęgnacyjną i zalesieniową w wysokości 13 251,20 zł (6 330,80 zł + 6 920,40 zł). Między 6 a 15 rokiem będzie otrzymywał premię zalesieniową w wysokości 6 920,40 zł SCHEMAT II Przykład 1 Grunt położony jest w zachodniej części Polski (województwo wielkopolskie). Leży na glebach bardzo słabych, określanych jako VI klasa bonitacji. Odpowiadający im typ siedliskowy lasu to bór świeży (Bśw). Jest to grunt odłogowany (4,38 ha) na którym kępy samosiewu zajmują 60 % powierzchni kwalifikującej się do objęcia pomocą na zalesianie w Schemacie II (2,63 ha). Samosiew sosnowy stanowi 30 % powierzchni zajętej przez sukcesję naturalną, zaś kępy samosiewu brzozy zajmują 70 % powierzchni zajętej przez sukcesję naturalną. W tym przypadku procentowy udział istniejących na gruncie gatunków iglastych i liściastych należy przeliczyć proporcjonalnie do całej powierzchni kwalifikującej się do objęcia pomocą. 4,38 * 30 % = 1,31 ha powierzchnia przewidziana na gatunki iglaste 4,38* 70 % = 3,07 ha - powierzchnia przewidziana na gatunki liściaste Nachylenie gruntu przekracza 12. Leśnik zaplanował w planie zalesienia regulowanie liczebności podrostu, miejscowe uzupełnienia sadzonkami liściastymi, miejscowe odsłonięcie warstwy mineralnej gleby oraz wykonanie zabiegów pielęgnacyjnych opisanych szczegółowo w planie zalesienia. Wsparcie na zalesienie 9 986,80 zł Premia pielęgnacyjna 7 665 zł Łącznie = 1,31 ha x 2 210 zł + 3,07 ha x 2 310 zł = 4,38 ha x 1 750 zł 17 651,80 zł W pierwszym roku rolnik otrzyma 17 651,80 zł. Między 2 a 5 rokiem będzie otrzymywał raz w roku premię pielęgnacyjną w wysokości 7 665 zł. Przykład 2 Grunt odłogowany (4,38 ha) z samosiewem (sosna w wieku ok. 7 lat) na 40 % powierzchni (1,75 ha). Położony jest w północno wschodniej części Polski (podlaskie). Leży na glebach słabych, określonych jako V klasa bonitacji. Odpowiadający im typ siedliskowy lasu to bór mieszany świeży (BMśw). Leśnik zaplanował dolesienie części powierzchni bez samosiewu (2,63 ha) w następujący sposób: modrzew 50 % (1,32 ha) gatunki liściaste (dąb, lipa) 50 % (1,31 ha) Stwierdził potrzebę zabezpieczenia repelentami gatunków liściastych. Wsparcie na zalesienie Premia pielęgnacyjna Łącznie 12 962,80 zł = 1,32 ha x 4 620 zł + 1,31 ha x 5240 zł 2 800 zł = 2,63 ha x 970 zł + 1,31 ha x 190 zł 15 762,80 zł W pierwszym roku rolnik otrzyma 15 762,80 zł. Między 2 a 5 rokiem będzie otrzymywał raz w roku premię pielęgnacyjną w wysokości 2 800 zł. Grunt z samosiewem sosnowym (1,75 ha) jest przeznaczony do adaptacji i jest wyłączony z dopłat. 17
6. ZOBOWIĄZANIA Schemat I Zalesianie gruntów rolnych a) Aby zalesić grunty rolne w ramach Schematu I, w momencie składania wniosku o pomoc rolnik oświadcza, że na gruntach planowanych do zalesienia prowadzona była działalność rolnicza, zgodnie z minimalnymi wymogami utrzymywania gruntów rolnych w dobrej kulturze rolnej oraz zgodnie z normami określonymi w przepisach o płatnościach w ramach systemów wsparcia bezpośredniego, b) Po założeniu uprawy leśnej beneficjenci zobowiązani są do: pielęgnacji założonej uprawy leśnej zgodnie z planem zalesienia, przez 5 lat od dnia wykonania zalesienia; prowadzenia założonej uprawy leśnej przez 15 lat od dnia uzyskania pierwszej płatności na zalesianie; przestrzegania w całym gospodarstwie wymogów i norm określonych w przepisach o płatnościach w ramach systemów wsparcia bezpośredniego (wymogów wzajemnej zgodności), z uwzględnieniem przepisów art. 50a i art. 51 rozporządzenia Rady (WE) nr 1698/2005. Schemat II Zalesianie gruntów innych niż rolne Rolnicy w momencie złożenia wniosku zobowiązują się do: a) wykonania zalesienia gruntów innych niż rolne: - z sukcesją naturalną lub - wymagających ochrony z uwagi na funkcje wodochronne lub glebochronne, b) pielęgnacji założonej uprawy leśnej przez 5 lat od dnia wykonania zalesienia zgodnie z planem zalesienia. a) OBOWIĄZEK ZALESIENIA Uczestnictwo w działaniu nakłada na beneficjenta obowiązek założenia uprawy leśnej oraz jej pielęgnacji zgodnie z opracowanym przez nadleśniczego planem zalesienia. Poniżej przedstawiono zobowiązania beneficjenta oraz instrukcje ich realizacji. Zalesienie przeprowadza się zgodnie z planem zalesienia, opracowanym przy udziale rolnika, przez nadleśniczego Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe. Co należy wiedzieć o planie zalesienia? Zadaniem planu zalesienia jest wyposażenie rolnika w fachową informację na temat wykonania zalesienia gruntów rolnych i innych niż rolne oraz zabiegów pielęgnacyjnych na założonej uprawie leśnej. Zawartość planu zalesienia jest określona w rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia z dnia 19 marca 2009 r. w sprawie szczegółowych warunków i trybu przyznawania pomocy finan- 18
Zalesianie gruntów rolnych oraz zalesianie gruntów innych niż rolne sowej w ramach działania Zalesianie gruntów rolnych oraz zalesianie gruntów innych niż rolne objętego Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013. Plan sporządza się dla rolnika bądź grupy rolników, jednakże przy udziale wnioskodawcy. Dla wniosku grupowego sporządza się jeden wspólny plan zalesienia. Plan zalesienia powinien: 1. Obejmować grunty graniczące ze sobą, tworzące jeden kompleks przeznaczony do zalesienia; 2. Zawierać elementy określone w przepisach rozporządzenia, a ponadto wytyczne na czas od rozpoczęcia pierwszych prac przygotowawczych - wykonywanych przed założeniem uprawy do zakończenia piątego roku po założeniu uprawy, gdy kończy się wsparcie finansowe prac pielęgnacyjnych; 3. Być sporządzony na podstawie dokumentacji dołączonej do wniosku o sporządzenia planu zalesienia, odrębnie dla gruntów rolnych oraz gruntów innych niż rolne; 4. Być sporządzony po wykonanej wcześniej przez leśnika wizji terenowej, przy uwzględnieniu stanu faktycznego gruntów przeznaczonych do zalesienia; 5. Być udostępniany przez beneficjenta inspektorom ARiMR podczas kontroli na miejscu w gospodarstwie rolnym. Grunt, dla którego jest sporządzany plan zalesienia powinien być odmierzony i oznakowany. Oznakowanie najlepiej wykonać wbijając paliki w miejscach charakterystycznych na granicach działki. Czynności te można wykonać własnoręcznie lub zlecić geodecie. Jeden egzemplarz planu zalesienia powinien być przechowywany u rolnika, drugi egzemplarz w Nadleśnictwie, trzeci dołącza rolnik do wniosku o przyznanie pomocy na zalesianie. Plan zalesienia realizuje się do dnia wypłaty: 1. wsparcia na zalesienie - w przypadku beneficjentów uzyskujących wyłącznie tę część pomocy na zalesianie; 2. ostatniej premii pielęgnacyjnej - w przypadku pozostałych beneficjentów. Jakie oznaczenia zawiera schemat uprawy leśnej? 1. Linia niebieska oznacza granice działek rolnych objętych planem zalesienia; 2. Linia czarna oznacza granice między nasadzeniami głównych gatunków lasotwórczych; 3. Linia czerwona oznacza granicę polno leśną; 4. Linia zielona ciągła oznacza granice strefy ekotonowej; 5. Punkt zielony lub linia zielona przerywana oznacza grupę gatunków domieszkowych i biocenotycznych; 6. Linia żółta oznacza granice pasów ochrony przeciwpożarowej; 7. Linia brązowa oznacza granice pomiędzy działkami rolnymi przeznaczonymi do zalesienia a działkami stanowiącymi własność innego podmiotu, użytkowanymi jako grunty leśne albo rolne. Jakimi gatunkami drzew zalesiamy? Do zalesień wykorzystywane mogą być tylko rodzime gatunki drzew i krzewów, określone w ustawie o leśnym materiale rozmnożeniowym. Gatunki dzielą się na dwie grupy w zależności od funkcji, jaką będą pełnić w przyszłym drzewostanie, tj. na gatunki główne i gatunki domieszkowe/ biocenotyczne. Gatunki główne są to gatunki, które w określonym zmieszaniu będą tworzyły docelowy drzewostan. Do gatunków głównych zaliczono: Sosnę zwyczajną (So), świerk pospolity (Św), jodłę pospolitą (Jd), modrzew europejski i polski (Md), dąb bezszypułkowy (Dbbs) i szypułkowy (Dbs), buk zwyczajny (Bk), lipę drobnolistną (Lp), grab zwyczajny (Gb), klon zwyczajny (Kl), klon jawor (Jw), jesion wyniosły (Js), wiązy (Wz), olszę czarną (Olcz), brzozę brodawkowatą (Brz). Gatunki domieszkowe i biocenotyczne są kluczowe dla pierwszego pokolenia drzewostanu tworzonego na gruntach porolnych, ponieważ wzmacniają jego odporność na choroby. 19
Do gatunków domieszkowych i biocenotycznych zaliczono: bez czarny, bez koralowy, brzozę czarną, brzozę ojcowską, brzozę omszoną, cis pospolity czeremchę pospolitą, czereśnię ptasią, dereń świdwę, głóg dwuszyjkowy, głóg jednoszyjkowy, gruszę pospolitą, jabłoń dziką, jałowiec pospolity, jarząb brekinię, jarząb mączny, jarząb pospolity, jarząb szwedzki, kalinę koralową, klon polny, kłokoczkę południową, kruszynę pospolitą, leszczynę pospolitą, lipę szerokolistną, olszę szarą, porzeczkę agrest, porzeczkę alpejską, porzeczkę czerwoną, rokitnik zwyczajny, różę dziką, róże rodzime, suchodrzew czarny, suchodrzew zwyczajny, szakłak pospolity, topole rodzime, trzmielinę brodawkowatą, trzmielinę zwyczajną, wierzby rodzime. Dobierając gatunki drzew podczas planowania zalesienia należy stosować się do zasad regionalizacji przyrodniczo-leśnej, uwzględniających potencjalne możliwości rozwoju lasów. Wyróżniono osiem krain przyrodniczo-leśnych: I - Kraina Bałtycka II Kraina Mazursko-Podlaska III Kraina Wielkopolsko-Pomorska IV Kraina Mazowiecko-Podlaska V Kraina Śląska VI Kraina Małopolska VII Kraina Sudecka VIII Kraina Karpacka Regionalizacja wiąże się z zakazem używania nasion i sadzonek drzew spoza danego regionu (krainy). Do grupy objętej regionalizacją należą następujące gatunki drzew: jodła pospolita (Jd), modrzew europejski i polski (Md), sosna zwyczajna (So), świerk pospolity (Św), buk zwyczajny (Bk), brzoza brodawkowata (Brz), dąb bezszypułkowy (Dbbs), dąb szypułkowy (Dbs) i olsza czarna (Olcz). Skład gatunkowy uprawy leśnej będzie ustalany przez leśnika i opisany w planie zalesienia. Leśnik ustalając skład gatunkowy będzie brał pod uwagę rolniczą klasyfikację gruntów rolnych oraz regionalizację przyrodniczo-leśną w celu dostosowania zalesień do lokalnych warunków siedliskowych. Skład gatunkowy musi odzwierciedlać dobór gatunków dostosowany do warunków siedliska i żyzności gleby. Podczas doboru gatunków powinno się zwracać uwagę na ich zdolności do rozwoju w danych warunkach. Należy przestrzegać zasad hodowli lasu w zakresie norm określających proporcję gatunków na różnych typach siedliskowych lasu, liczbę drzew na hektar i więźbę. Jak ustalić więźbę? Więźbę ustala się dla każdego z gatunków drzew i krzewów planowanych do posadzenia lub dla grupy gatunków domieszkowych/biocenotycznych. Zasady ustalania więźby oraz przykładowe ilości sadzonek dla głównych gatunków lasotwórczych podano poniżej. Lp. 1. Gatunek drze- Liczba sadzonek w tys. sztuk Forma zmieszania gatunków stosowawa na ha nych w zalesieniach Sosna 8 10 wielkokępowa 2. Świerk 3 5 wielkokępowa, kępowa, smugowa 3. Jodła 6 8 kępowa, wielkokępowa 4. Modrzew 1,5 2 grupowa, drobnokępowa i kępowa* 5. Dąb 6 10 wielkokępowa 6. Buk 6 8 wielkokępowa, kępowa 7. Inne liściaste 4 6 kępowa, drobnokępowa i grupowa *w grupach i kępach modrzewia zaleca się wprowadzać gatunki cienioznośne okrywające glebę. 20
Zalesianie gruntów rolnych oraz zalesianie gruntów innych niż rolne Formy zmieszania gatunków drzew i krzewów stosowanych w zalesieniach: 1. jednostkowe dotyczy gatunków biocenotycznych, domieszkowych i modrzewia na żyznych siedliskach; 2. grupowe po kilka lub kilkanaście sztuk dotyczy gatunków domieszkowych i biocenotycznych, w tym modrzewia na siedliskach boru mieszanego świeżego; 3. drobnokępowe o powierzchni kęp do 5 arów; 4. kępowe o powierzchni kęp od 5 do 10 arów; 5. wielkokępowe o powierzchni kęp powyżej 10 arów; 6. pasowe (najczęściej 3 6 rzędów sadzonek) w odniesieniu do brzozy na siedliskach najuboższych, głównie w celu zabezpieczenia przeciwpożarowego oraz w stosunku do wszystkich gatunków liściastych odpowiadających danemu siedlisku w celu przedzielenia upraw powyżej 6 ha; 7. smugowe w formie nieregularnych smug, w dostosowaniu do mikrosiedlisk. Jak dobierać materiał sadzeniowy? Materiał sadzeniowy musi spełniać wymagania jakościowe określone w ustawie o leśnym materiale rozmnożeniowym. Sadzonki powinny być wyprodukowane z nasion pozyskanych z drzewostanów nasiennych i wyprodukowane w szkółkach zakładanych na gruntach leśnych. Istotną cechą sadzonek uprawianych na takich gruntach jest występowanie na ich korzeniach grzybów mikoryzowych, wspomagających rozwój drzewek. Zjawisko takie nazywa się mikoryzą i jest ono powszechne u drzew rosnących w lasach. Drzewka z mikoryzą są odporniejsze na warunki panujące w glebie gruntów rolnych szczególnie w początkowej fazie ich wzrostu. Sadzonki mogą być w różnym wieku, na ogół gatunki iglaste są jednoroczne lub 2-letnie, gatunki liściaste 3-letnie lub 4-letnie. Sadzonki mogą być uprawiane bezpośrednio w glebie lub w pojemnikach. Sadzonki w pojemnikach są też często poddawane procesowi mikoryzacji, polegającym na zaszczepianiu grzybnią, poprawiającym ich warunki wzrostu i odporność sadzonek. Wszystkie te czynności podnoszą jakość sadzonek i ograniczają ryzyko związane z przyjmowaniem się posadzonych roślin. b) WYMÓG PROWADZENIA I PIELĘGNACJI ZAŁOŻONEJ UPRAWY LEŚNEJ W planie zalesienia opisany jest m.in.: proponowany sposób przygotowania gleby do nasadzeń (narzędzia uprawowe, zabiegi uprawowe, powierzchnia i zakres prac uprawowych oraz termin prac agrotechnicznych); metoda, termin i kolejność sadzenia poszczególnych gatunków drzew i krzewów na działkach rolnych; charakterystyka wszelkich zabiegów uprawowych i pielęgnacyjnych przewidzianych dla zakładanej uprawy w całym pięcioletnim okresie prowadzenia pielęgnacji (np. pielęgnacja gleby wokół sadzonek, odchwaszczanie, czyszczenia wczesne, itp.) z podaniem częstotliwości wykonywania zabiegów; sposób grodzenia uprawy i używanie repelentów; uprawę grodzimy w celu jej ochrony przed szkodami powodowanymi przez zwierzynę (głównie sarny i jelenie). Leśnik sporządzający plan zalesienia decyduje o potrzebie wprowadzenia ogrodzeń i zastosowania repelentów na podstawie oceny zagrożenia uprawy leśnej (przyleganie działek rolnych do kompleksu leśnego, występowanie zwierzyny żerującej na sadzonkach drzew). W planie zalesienia znajdzie się opis każdej części uprawy wymagającej grodzenia z podaniem łącznej powierzchni ogrodzonych upraw. Ponadto w planie zalesienia jest podana łączna powierzchnia upraw wymagająca ochrony przed zgryzaniem przez zastosowanie repelentów, a także jest określony sposób i częstotliwość stosowania repelentów; 21