Korzyści i bariery związane z wdrażaniem oprogramowania Open Source w polskich organizacjach

Krystyna Strzała Tomasz Przechlewski Korzyści i bariery związane z wdrażaniem oprogramowania Open Source w polskich organizacjach Kwidzyn 2005 Streszczenie Pomimo ogromnego sukcesu rynkowego, jaki w ostatnich latach odniosło oprogramowanie otwarte, brak jest wiarygodnych danych dotyczących stopnia wykorzystania tej kategorii oprogramowania, związanych z tym korzyści, a także barier utrudniających wdrażanie. Niniejszy artykuł przedstawia wyniki statystycznego badania ankietowego, mającego na celu określenie korzyści i barier związanych z wdrażaniem oprogramowania otwartego w Polsce. Badanie omawiane w niniejszym raporcie było realizowane w oparciu o ogólnodostępną ankietę i stanowiło uzupełnienie przeprowadzonego równolegle badania opartego na losowo dobranej próbie [3]. (c) Krystyna Strzała, Tomasz Przechlewski, 2005. Rozpowszechnianie tekstu opracowania jest dozwolone na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa, http://creativecommons.org/licenses/by/2.5/deed.pl 1

1. Charakterystyka oprogramowania otwartego Oprogramowanie otwarte to programy rozpowszechniane na licencji, która musi spełniać następujące warunki: swoboda rozpowszechniania programu, dostępność kodu źródłowego oraz możliwość tworzenia dzieł pochodnych. Sukces oprogramowania otwartego spowodował, że stało się ono już przedmiotem licznych badań i studiów, przy czym większość z nich koncentruje się raczej na fenomenie jego tworzenia: motywacji twórców, koordynacji projektów itp. Stosunkowo mniejsza część jest związana z wykorzystaniem tej kategorii oprogramowania w przedsiębiorstwach. Oprogramowanie wykorzystywane we współczesnej organizacji cechuje duża różnorodność, co wynika z zastosowania systemów IT do wspomagania działalności organizacji w różnych aspektach. Z reguły większość organizacji wykorzystuje gotowe produkty zakupione od dostawców bądź integratorów. W przypadku większych firm, posiadających wykwalifikowanych pracowników w dziale IT, część oprogramowania jest wytwarzana, integrowana lub adaptowana we własnym zakresie. Oprogramowanie open source eksploatowane w organizacji może być albo komponentem zintegrowanym z zakupioną aplikacją, np. Linux jako platforma systemowa, albo może być adaptacją, przez pracowników działu IT lub przez firmę zewnętrzną, systemu/systemów open source na potrzeby organizacji, np. adaptacja systemu zarządzania treścią na potrzeby organizacji. Podstawą infrastruktury IT każdej organizacji jest system operacyjny, którego zadaniem jest integracja i zarządzanie zasobami sprzętowymi oraz oprogramowaniem. Pierwszym masowym zastosowaniem Linuksa w działalności komercyjnej było właśnie wykorzystanie tego systemu w charakterze platformy systemowej [1]. Bazy danych są współcześnie kluczowym elementem infrastruktury IT każdego przedsiębiorstwa. Na licencji open source dostępnych jest kilka systemów zarządzania bazami danych. Do najczęściej wykorzystywanych należą: Postgre- SQL, MySQL oraz Firebird. W wielu przypadkach system zarządzania bazami danych jest zintegrowany z aplikacją biznesową wykorzystywaną w organizacji. Aplikacja ta może wykorzystywać system komercyjny, ale może też być oparta o aplikację open source. Innym ważnym obszarem zastosowań IT są aplikacje webowe, tj. narzędzia do tworzenia i zarządzania witrynami WWW oraz usługami udostępnianymi poprzez Sieć. Ten obszar zastosowań systemów IT jest w dużym stopniu zdominowany przez systemy open source. Ostatnim ważnym obszarem zastosowań systemów IT w organizacji jest oprogramowanie desktopowe, tj. programy wykorzystywane przez użytkowników końcowych w organizacji. Istnieje ogromna różnorodność aplikacji desktopowych, jednak większość użytkowników ogranicza się do posługiwania się programami biurowymi (edytor, arkusz kalkulacyjny, tworzenie prezentacji) oraz oprogramowaniem komunikacyjnym (przeglądarka internetowa, klient poczty 2

elektronicznej oraz komunikator). W przypadku tej kategorii oprogramowania ważne znaczenie, decydujące o jego popularności, ma łatwość posługiwania się systemem i zgodność z dominującymi standardami (danych i interfejsu). Współcześnie faktycznym standardem aplikacji biurowych jest pakiet Office firmy Microsoft (Word, Excel oraz PowerPoint), zaś w przypadku programów komunikacyjnych, programy Internet Explorer oraz Outlook tejże firmy. 2. Opis badania i charakterystyka respondentów W celu określenia zakresu wykorzystania oprogramowania otwartego w Polsce, korzyści z jego stosowania i barier utrudniających jego akceptację przeprowadzone zostały we wrześniu i październiku 2005 r. dwa badania ankietowe. Podstawową formą zbierania danych w obu sondażach była samodzielnie wypełniana przez respondentów ankieta elektroniczna, której skrócona wersja znajduje się w załączniku A. Badanie omawiane w niniejszym raporcie było badaniem realizowane w oparciu o ogólnodostępną ankietę, zamieszczoną na stronie http://bwo.kwidzyn.edu.pl. Informacja o badaniu została ogłoszona w serwisie http://7thguard.net/, który jest często odwiedzany/czytany przez użytkowników oprogramowania otwartego. Omawiana ankieta była badaniem uzupełniającym do przeprowadzonego równolegle badania opartego na losowo dobranej próbie średnich i dużych organizacji, opisanego w [3]. Wynikający głównie z ograniczeń finansowych sposób doboru respondentów powoduje, że omawiane badanie nie może być traktowane za reprezentatywne ani dla wszystkich polskich przedsiębiorstw i instytucji, ani nawet dla tych z nich, które wykorzystują oprogramowanie otwarte. Pomimo wyżej opisanych niedoskonałości metodologicznych otrzymane wyniki mogą zdaniem autorów stanowić cenne uzupełnienie badania [3], np. z uwagi na duży udział w próbie przedsiębiorstw z branż wykorzystujących wysokie technologie (sekcja K klasyfikacji EKD) oraz organizacji małych, które nie były przedmiotem analizy w badaniu [3]. Zalecana jest wszakże duża ostrożność przy wyciąganiu dalej idących wniosków. W badaniu wzięło udział i poprawnie wypełniło ankietę 503 respondentów. Znakomita większość (492 jednostki, tj. 97,8%) deklaruje, że korzysta z oprogramowania otwartego. Ankiety wypełnione przez respondentów, którzy zadeklarowali, iż z oprogramowania otwartego nie korzystają (11 jednostek, tj. 2,2% próby) zostały z uwagi na niską liczebność tej kategorii organizacji pominięte w dalszej analizie. Zestawienie w podziale na sekcje EKD przedstawia tabela 1. Zwraca uwagę duża nadreprezentatywność branży IBR (sekcja K), której liczebność stanowi 41,8% całej próby. Biorąc pod uwagę łączną liczbę zatrudnionych w organizacji, 293 (59,8) jednostki to organizacje małe (tj. zatrudniające mniej niż 49 zatrudnionych). 123 (25,1%) jednostki to organizacje średnie (tj. 3

Sekcja N % Ocena znaczenia EKD wysokie średnie niskie Górnictwo (C) 1 0,21 100,0 0,0 0,0 Przetwórstwo przemysłowe (D) 45 9,28 66,6 22,4 11,0 Wytwarzanie/zaopatrywanie (E) 9 1,86 66,6 22,5 11,1 Budownictwo (F) 11 2,27 54,5 27,3 18,2 Handel hurtowy i detaliczny (G) 38 7,84 71,0 26,3 2,6 Hotele i restauracje (H) 2 0,42 100,0 0,0 0,0 Transport, łączność (I) 19 3,92 73,7 15,8 10,5 Pośrednictwo finansowe (J) 23 4,74 95,6 4,3 0,0 Informatyka, Badania i Rozwój (K) 203 41,86 89,6 6,9 3,5 Administracja (L) 63 12,99 69,8 22,2 7,9 Edukacja (M) 52 10,72 73,1 17,3 9,6 Ochrona zdrowia (N) 17 3,50 76,4 11,8 11,8 Pozostałe 2 0,42 100,0 0,0 0,0 Ogółem 485 100,00 79,8 14,0 6,2 Tabela 1. Wykorzystanie i ocena znaczenia oprogramowania otwartego według sekcji EKD zatrudniające od 50 do 249 zatrudnionych), natomiast 74 (15,1%) to jednostki duże, tj. zatrudniające więcej niż 249 pracowników 1. Zdecydowana większość organizacji zatrudnia w dziale IT mniej niż 2 pracowników (239 jednostek, tj. 48,8%). Od 3 do 9 pracowników zatrudnionych w dziale IT deklaruje 138 organizacji (28,2%). W pozostałych 113 organizacjach (23,1%) zatrudnienie w dziale IT wynosi 10 pracowników lub więcej. Ponadto 282 firmy (57,3%) deklaruje, że samodzielnie tworzy oprogramowanie, podczas gdy 42,7% oprogramowania tego nie tworzy. Kolejną charakterystyką badanych organizacji jest łączna liczba eksploatowanych komputerów: 67,6% deklaruje, że system IT w firmie składa się z mniej niż 50 komputerów (332 jednostki), następne 20,8% eksploatuje od 50 do 249 komputerów (102 firmy) i wreszcie 11,6% respondentów deklaruje, że eksploatuje ponad 250 komputerów (57 firm). Wreszcie 133 (27,4%) organizacje to jednostki budżetowe (sekcje L, M, N klasyfikacji EKD, dalej określane jako Budżet), a 353 (72,6%) to przedsiębiorstwa (wszystkie pozostałe sekcje, które dalej określane są jako Przedsiębiorstwa). Tabela 2 przedstawia wartości średnie zatrudnienia ogółem, zatrudnienia w dziale IT oraz łącznej liczby komputerów dla wszystkich badanych jednostek 1 Dwóch respondentów nie podało wiekości zatrudnienia, stąd łącza liczba jednostek wynosi 490. 4

oraz w podziale na Przedsiębiorstwa i Budżet. Z kolei w tabeli 3 zestawiono ww. miary w podziale na przedsiębiorstwa małe, średnie i duże. Miara Zatrudnienie Zatr. IT L. komputerów Budżet N=133 Średnia 299,52 7,53 214,10 Odchylenie standardowe 728,75 16,85 550,96 Mediana 60,00 2,50 50,00 Przedsiębiorstwa N=353 średnia 145,81 13,24 131,30 odchylenie standardowe 510,85 39,75 769,45 mediana 15,00 3,00 15,00 Ogółem N=486 średnia 187,67 11,64 153,98 odchylenie standardowe 581,61 35,07 716,67 mediana 25,00 3,00 20,00 Tabela 2. Przeciętne wielkości zatrudnienia, zatrudnienia w dziale IT i liczby komputerów w przedsiębiorstwach oraz jednostkach budżetowych Zgodnie z oczekiwaniami wszystkie rozkłady cechuje duża skośność, o czym świadczy znaczna różnica między wartością średniej a wartością mediany. Patrząc na wartość tej ostatniej miary, która w przypadku dużej skośności lepiej oddaje pojęcie wartości przeciętnej, można powiedzieć, że jednostki z grupy przedsiębiorstw zatrudniają przeciętnie mniej pracowników, ich systemy IT składają się z mniejszej liczby komputerów (15,0 wobec 50,0). Jeżeli chodzi o przeciętne zatrudnienie w dziale IT, to w przypadku obu wyróżnionych grup mediana jest na zbliżonym poziomie. Zarówno rozkład zatrudnienia w dziale IT jak i liczby komputerów cechuje duża skośność, o czym świadczy znaczna różnica między wartością średniej a wartością mediany. Zwraca uwagę niewielkie zatrudnienie w działach IT: 50% przedsiębiorstw małych zatrudnia mniej niż 2 pracowników w tym dziale. Wartość mediany zatrudnienia w dziale IT średnich przedsiębiorstw wynosi odpowiednio 3,0, a dużych 7,0 pracowników. 3. Ocena wykorzystania oprogramowania otwartego W tej części badania respondenci określili m.in. sposób wykorzystania oprogramowania otwartego (stale w istotnych zastosowaniach, sporadycznie bądź planują zastosowanie) w podziale na systemy: serwerowe, bazodanowe, webowe 5

Miara Zatrudnienie Zatr. IT L. komputerów Organizacje małe N=293 średnia 13,96 4,30 17,05 odchylenie standardowe 12,24 6,06 30,56 mediana 10,00 2,00 10,00 Organizacje średnie N=123 średnia 101,36 16,83 89,14 odchylenie standardowe 46,79 33,33 90,93 mediana 100,00 3,00 60,00 Organizacje duże N=74 średnia 1048,06 32,19 813,30 odchylenie standardowe 1194,37 75,32 1724,95 mediana 600,00 7,00 310,00 Ogółem N=490 średnia 186,79 11,55 151,35 odchylenie standardowe 578,21 34,91 712,08 mediana 28,00 3,00 20,00 Tabela 3. Przeciętne wielkości zatrudnienia, zatrudnienia w dziale IT i liczby komputerów według wielkości organizacji oraz desktopowe. Wyniki odpowiedzi na pytanie o ocenę znaczenia oprogramowania otwartego w infrastrukturze IT organizacji przedstawia tabela 4. Ocena Budżet Przedsięb. Ogółem OS N % N % N % Bardzo niskie/nie używa 1 0,8 3 0,8 4 0,8 Niskie 11 8,3 15 4,2 26 5,4 Ani wysokie/ani niskie 15 18,9 43 12,2 88 14,0 Wysokie 40 30,3 108 30,6 148 30,5 Bardzo wysokie 55 41,7 184 52,1 239 49,3 Ogółem 132 100,0 353 100,0 485 100,0 Tabela 4. Ogólna ocena wykorzystania oprogramowania otwartego według typu organizacji Udział organizacji deklarujących znaczenie oprogramowania otwartego jako wysokie i bardzo wysokie wyniósł 79,8%, w tym 72,0% w grupie jednostek budżetowych oraz 82,7% w grupie przedsiębiorstw. Ogólna ocena znaczenia 6

oprogramowania OS jest wyższa w grupie przedsiębiorstw w porównaniu do jednostek budżetowych. Stopień wykorzystania oprogramowania otwartego w kluczowych obszarach zastosowań: serwery, systemy bazodanowe, systemy webowe oraz aplikacje desktopowe respondenci określili poprzez wskazanie jednego z wariantów: używamy stale w istotnych zastosowaniach, używamy sporadycznie w mniej istotnych zastosowaniach, planujemy zacząć wykorzystywać w istotnych zastosowaniach, nie wykorzystujemy i nie planujemy wykorzystywać. Wyniki w rozbiciu na organizacje duże/średnie oraz jednostki budżetowe/przedsiębiorstwa zestawiono w tabelach 5 6. Ocena Budżet Przedsięb. Ogółem OS N % N % N % Zastosowania serwerowe Stale w istotnych 104 78,2 289 81,9 393 80,9 Sporadycznie 11 8,3 23 6,5 34 7,0 Planujemy 7 5,3 21 5,9 28 5,8 Nie używamy 11 8,3 20 5,7 31 6,4 Ogółem 133 100,0 353 100,0 486 100,0 Zastosowania bazodanowe Stale w istotnych 69 51,9 227 64,3 296 60,9 Sporadycznie 28 21,1 58 16,4 86 17,7 Planujemy 19 9,1 35 9,9 54 11,1 Nie używamy 17 11,4 33 9,3 50 10,3 Ogółem 133 100,0 353 100,0 486 100,0 Zastosowania webowe Stale w istotnych 93 69,9 261 73,9 354 72,8 Sporadycznie 14 10,5 47 13,3 61 12,6 Planujemy 6 4,5 18 5,1 24 4,9 Nie używamy 20 15,0 27 7,6 47 9,7 Ogółem 133 100,0 353 100,0 486 100,0 Zastosowania desktopowe Stale w istotnych 81 60,9 245 67,1 326 67,1 Sporadycznie 38 28,6 84 25,1 122 25,1 Planujemy 9 6,8 15 4,9 24 4,9 Nie używamy 5 3,8 9 2,9 14 2,9 Ogółem 133 100,0 353 100,0 486 100,0 Tabela 5. Wykorzystanie oprogramowania otwartego w różnych obszarach zastosowań w przedsiębiorstwach oraz jednostkach budżetowych 7

Ocena Małe Średnie Duże Ogółem OS N % N % N % N % Zastosowania serwerowe Stale w istotnych 239 81,6 99 80,5 58 81,7 396 81,3 Sporadycznie 12 4,1 10 8,1 10 14,1 32 6,6 Planujemy 17 5,8 8 6,5 2 2,8 27 5,5 Nie używamy 25 8,5 6 4,9 1 1,4 32 6,6 Ogółem 293 100,0 123 100,0 71 100,0 487 100,0 Zastosowania bazodanowe Stale w istotnych 195 66,6 60 48,8 45 63,4 300 61,6 Sporadycznie 32 10,9 33 26,8 20 28,2 85 17,5 Planujemy 29 9,9 19 15,4 4 5,6 52 10,7 Nie używamy 37 12,6 11 8,9 2 2,8 50 10,3 Ogółem 293 100,0 123 100,0 71 100,0 487 100,0 Zastosowania webowe Stale w istotnych 220 75,1 85 69,1 52 73,2 357 73,3 Sporadycznie 24 8,2 22 17,9 14 19,7 60 12,3 Planujemy 13 4,4 8 6,5 2 2,8 23 4,7 Nie używamy 36 12,3 8 6,5 3 4,2 47 9,7 Ogółem 293 100,0 123 100,0 71 100,0 487 100,0 Zastosowania desktopowe Stale w istotnych 220 75,1 77 62,6 30 42,3 327 67,1 Sporadycznie 52 17,7 38 30,9 33 46,5 123 25,3 Planujemy 16 5,5 6 4,9 1 1,4 23 4,7 Nie używamy 5 1,7 2 1,6 7 9,9 14 2,9 Ogółem 293 100,0 123 100,0 71 100,0 487 100,0 Tabela 6. Wykorzystania oprogramowania otwartego w różnych obszarach zastosowań według wielkości organizacji Dane zestawione w tabelach 5 6 potwierdzają wysokie znaczenie oprogramowania otwartego w badanych organizacjach. W szczególności wykorzystanie tego oprogramowania w zastosowaniach serwerowych stale w istotnych zastosowaniach deklaruje ponad 80% organizacji. Najniższy odsetek używających występuje w kategorii systemów bazodanowych (64,3% w grupie przedsiębiorstw oraz 51,9% w jednostkach budżetowych) i programów desktopowych (67,1% w grupie przedsiębiorstw oraz 60,9% w jednostkach budżetowych). Ponadto odpowiedzi na to pytanie wskazują na większą popularność oprogramowania otwartego w przedsiębiorstwach, przy czym w zastosowaniach serwerowych i webowych różnice na niekorzyść jednostek budżetowych są nieznaczne. 8

Z danych przedstawionych w tabeli 6 wynika, że wykorzystanie oprogramowania otwartego w badanych obszarach zastosowań zależy także od wielkości organizacji. Wykorzystanie oprogramowania otwartego stale w istotnych zastosowaniach jest we wszystkich kategoriach najwyższe w przedsiębiorstwach małych w porównaniu do organizacji dużych i średnich. Może to potwierdzać tezę, że niskie koszty akwizycji oprogramowania otwartego są szczególnie atrakcyjne dla organizacji nie dysponujących dużymi zasobami finansowymi. Ponadto można zaobserwować znacząco niski udział wykorzystania aplikacji desktopowych w zastosowaniach istotnych w grupie dużych organizacji (tylko 42,3%). Respondenci byli także proszeni o określenie jakich aplikacji używają w poszczególnych obszarach zastosowań. W grupie zastosowań serwerowych podano praktycznie wszystkie bardziej popularne dystrybucje systemu Linux (RedHat, Debian, Slackware, PLD Linux, Gentoo, Suse, Mandrake i Knoppix); wielu respondentów używa także systemu BSD (Open BSD i FreeBSD). W grupie aplikacji bazodanowych wskazywane były trzy aplikacje: PostgreSQL, MySQL oraz Firebird/InterBase. W grupie aplikacji webowych respondenci wskazywali najczęściej dwa systemy: Apache, PHP oraz dużo rzadziej: Python, Perl, Tomcat, Zope, Plone i egroupware. Wreszcie w grupie aplikacji desktopowych najczęściej wymieniano: Mozilla/Firefox, OpenOffice oraz Thunderbird. 4. Ocena korzyści oprogramowania otwartego Zasadniczym celem badania było określenie korzyści i kosztów wynikających ze stosowania oprogramowania otwartego oraz barier utrudniających jego wdrożenie. Wiele analiz wykorzystania oprogramowania open source ogranicza się do znalezienia zależności pomiędzy różnymi charakterystykami tego oprogramowania a stopniem jego wykorzystania [1], tymczasem sukces wdrożenia systemu IT nie jest wyłącznie związany z charakterystykami wdrażanego oprogramowania, ale także jest zdeterminowany wieloma innymi czynnikami, w tym czynnikami organizacyjnymi i wpływem środowiska, w którym działa organizacja. Wcześniejsze badania wskazują na trzy rodzaje korzyści związanych z wykorzystaniem oprogramowania otwartego, mianowicie: niższe koszty eksploatacji, wyższa jakość, niezawodność i bezpieczeństwo oraz większa liczba dostępnych aplikacji będąca rezultatem dostępności kodu źródłowego. W badaniach tych podstawową korzyścią wynikającą ze stosowania oprogramowania otwartego i głównym czynnikiem determinującym jego wybór przez użytkowników są niższe koszty eksploatacji systemów IT [2]. Wprawdzie szacowanie kosztów w przypadku oprogramowania nie jest sprawą prostą i oczywiście na koszty eksploatacji nie składa się tylko opłata licencyjna, ale także, np. koszty instalacji, integracji, zarządzania, sprzętu, szkoleń itp., tym niemniej można wskazać liczne obszary ewidentnych oszczędności wynikających z wykorzystania oprogramowania open source. 9

W przeprowadzonym badaniu respondenci określili korzyści ze stosowania oprogramowania OS odpowiadając na sześć następujących pytań 2 : dostępny plik źródłowy programu i możliwość jego modyfikowania jest ważną zaletą oprogramowania otwartego (p7), niska opłata licencyjna bądź brak opłat (p8), większa liczba dostępnych aplikacji i/lub rozwiązań hardware owych (p9), oszczędności w zakresie utrzymania, administracji i wsparcia (p10), oprogramowanie otwarte to większa wydajność, większa stabilność i większe bezpieczeństwo (p11) oraz współczynnik jakości do kosztów utrzymania oprogramowania otwartego jest lepszy (p12). Respondenci określali w jakim stopniu zgadzają się z przedstawionymi opiniami przy wykorzystaniu pięciostopniowej skali Likerta. Oddzielnie były oceniane systemy serwerowe (oprogramowanie systemowe, bazodanowe i webowe) oraz systemy desktopowe. Tabela 7 3 przedstawia średnie oceny wartości poszczególnych czynników w podziale na aplikacje serwerowe i desktopowe oraz w grupach jednostach budżetowych (133 jednostek) i przedsiębiorstwach (353). Czynnik Budżet Przedsięb. Razem x sd x sd x sd Aplikacje serwerowe Dostępny plik źródłowy (p7) 3,86 1,29 3,99 1,16 3,96 1,20 Niska opłata licencyjna (p8) 4,32 1,12 4,32 1,05 4,32 1,07 Większa liczba aplikacji (p9) 4,01 0,98 4,10 0,94 4,08 0,95 Oszczędności (p10) 4,23 0,93 4,28 0,92 4,27 0,92 Większa wydajność (p11) 4,30 0,95 4,29 0,91 4,29 0,92 Lepszy wsp. jakości (p12) 4,39 0,84 4,46 0,79 4,44 0,80 Aplikacje desktopowe Dostępny plik źródłowy (p7) 3,21 1,26 3,25 1,26 3,24 1,26 Niska opłata licencyjna (p8) 4,50 1,00 4,41 0,95 4,43 0,96 Większa liczba aplikacji (p9) 3,51 1,05 3,65 1,11 3,62 1,09 Oszczędności (p10) 4,05 0,99 3,97 1,03 3,99 1,02 Większa wydajność (p11) 3,94 0,99 3,83 1,04 3,86 1,02 Lepszy wsp. jakości (p12) 4,15 0,95 4,15 0,94 4,15 0,94 Tabela 7. Ocena korzyści oprogramowania otwartego w jednostach budżetowych i przedsiębiorstwach Przeciętnie przedsiębiorstwa oceniają nieco wyżej korzyści płynące z wykorzystania oprogramowania otwartego w zastosowaniach serwerowych niż jed- 2 Formularz ankiety znajduje się w załączniku A, por. s. 17. 3 W tabelach 7 12 symbol x oznacza wartość średnią, a skrót sd. odchylenie standardowe. 10

nostki budżetowe, o czym świadczą wyższe przeciętne oceny wartości większości czynników. Ocena oprogramowania desktopowego jest w obu kategoriach organizacji zbliżona. Dla aplikacji serwerowych najwyżej ocenianym czynnikiem okazał się lepszy współczynnik jakości do kosztów utrzymania oprogramowania otwartego, podczas gdy w grupie aplikacji desktopowych najważniejszy był brak opłat licencyjnych. Najniżej ocenianym czynnikiem był podobnie jak w innych badaniach dostępny kod źródłowy programu. Respondenci z obu rodzajów organizacji przeciętnie wyżej oceniają korzyści wynikające ze stosowania oprogramowania open source w aplikacjach serwerowych, o czym świadczą wyższe przeciętne oceny prawie wszystkich czynników; wyjątkiem jest po raz kolejny ocena czynnika brak opłat licencyjnych. Tabela 8 przedstawia średnie oceny wartości czynników w podziale na aplikacje serwerowe i desktopowe oraz w grupie organizacji małych (293 jednostek) średniej wielkości (123 jednostek) i organizacji dużych (71). Czynnik Małe Średnie Duże Razem x sd x sd x sd x sd Aplikacje serwerowe Dostępny plik źródłowy (p7) 3,94 1,21 3,94 1,23 4,01 1,10 3,95 1,20 Niska opłata licencyjna (p8) 4,40 1,02 4,28 1,12 4,10 1,15 4,32 1,07 Większa liczba aplikacji (p9) 4,11 0,95 4,01 1,00 4,01 0,90 4,07 0,96 Oszczędności (p10) 4,29 0,93 4,22 0,91 4,21 0,95 4,26 0,93 Większa wydajność (p11) 4,33 0,95 4,27 0,89 4,24 0,82 4,30 0,91 Lepszy wsp. jakości (p12) 4,48 0,83 4,41 0,77 4,34 0,75 4,44 0,80 Aplikacje desktopowe Dostępny plik źródłowy (p7) 3,25 1,28 3,24 1,23 3,06 1,27 3,22 1,26 Niska opłata licencyjna (p8) 4,48 0,97 4,39 0,93 4,31 0,99 4,43 0,96 Większa liczba aplikacji (p9) 3,66 1,14 3,49 1,05 3,61 0,92 3,61 1,09 Oszczędności (p10) 4,05 1,01 3,98 0,99 3,70 1,09 3,98 1,02 Większa wydajność (p11) 3,91 1,04 3,82 1,02 3,66 1,01 3,85 1,03 Lepszy wsp. jakości (p12) 4,20 0,97 4,15 0,87 3,93 0,98 4,15 0,95 Tabela 8. Ocena korzyści wykorzystania oprogramowania otwartego w małych, dużych i średnich organizacjach Średnie wielkości poszczególnych czynników są największe dla firm małych a najmniejsze dla firm dużej wielkości. Zapewne jest to związane z malejącym znaczeniem oprogramowania open source w strukturze IT organizacji. Jedynym wyjątkiem jest czynnik dostępny plik źródłowy, który ma największe znaczenie właśnie w dużych firmach. Większa liczebność działu IT, przeciętnie wyższe 11

kwalifikacje pracowników tych działów, powodują, że właśnie dla dużych organizacji czynnik ten stanowi rzeczywistą, a nie tylko potencjalną korzyść. 5. Bariery utrudniające wdrożenie oprogramowania otwartego Wdrożenie nowego systemu IT zawsze jest związane z ryzykiem wynikającym ze zmiany procesów biznesowych w organizacji i dostosowaniem się do nowych rozwiązań. Proces implementacji nowych systemów musi rozpocząć się od oszacowania niezbędnych, odpowiednio dużych i wykwalifikowanych zasobów do zarządzania zmianami. Niezbędne do tego są odpowiednie środki finansowe, tym większe im bardziej nowy system jest niekompatybilny z poprzednim. Stąd istotną barierą we wdrożeniu jest kompatybilność z dotąd wykorzystywanymi rozwiązaniami, w tym z wiedzą pracowników, a także dostępność wsparcia technicznego oferowanego przez firmy zewnętrzne. W tej części badania respondenci oceniali bariery związane z wdrożeniem oprogramowania OS, które zostały zoperacjonalizowane za pomocą następujących czynników: ogólne koszty zmiany (finansowe, ryzyko, itp.): koszty migracji od rozwiązań komercyjnych do oprogramowania otwartego są wysokie (p13); kompatybilność: kompatybilność z wykorzystywanymi w firmie aplikacjami jest utrudniona (p14), pracownicy znają tylko systemy komercyjne (p15); wsparcie zewnętrzne: dostęp do wsparcia technicznego jest słaby (p16). Podobnie jak w przypadku korzyści ze stosowania oprogramowania open source, respondenci określali w jakim stopniu zgadzają się z przedstawionymi opiniami przy wykorzystaniu pięciostopniowej skali Likerta. Oddzielnie były oceniane systemy serwerowe (oprogramowanie systemowe, bazodanowe i webowe) oraz systemy desktopowe. Tabela 9 przedstawia średnie oceny wartości poszczególnych czynników w podziale na aplikacje serwerowe i desktopowe oraz w jednostach budżetowych (133 jednostek) i przedsiębiorstwach (353). Przeciętnie przedsiębiorstwa oceniają koszty związane z implementacją oprogramowania otwartego niżej niż jednostki budżetowe, o czym świadczą niższe wartości przeciętne wszystkich czynników. W grupie aplikacji serwerowych najwyżej ocenianym czynnikiem była utrudniona kompatybilność z wykorzystywanymi w firmie aplikacjami, a w grupie programów desktopowych najważniejsze okazały się obawy związane z kwalifikacjami pracowników (pracownicy znają tylko systemy komercyjne). Respondenci z obu rodzajów organizacji przeciętnie wyżej oceniają koszty implementacji wynikające ze stosowania oprogramowania open source w aplikacjach desktopowych, o czym świadczą wyższe przeciętne oceny większości czynników. Najmniej istotnym czynnikiem w obu kategoriach systemów okazało się znaczenie wsparcia technicznego. 12

Czynnik Budżet Przedsięb. Razem x sd x sd x sd Aplikacje serwerowe Koszty migracji (p13) 2,41 1,00 2,46 0,99 2,44 0,99 Kompatybilność (p14) 2,77 1,21 2,59 1,16 2,64 1,18 Znajomość systemów komercyjnych (p15) 2,68 1,26 2,35 1,16 2,44 1,19 Wsparcie techniczne (p16) 2,32 1,00 2,18 1,09 2,22 1,07 Aplikacje desktopowe Koszty migracji (p13) 2,61 1,18 2,56 1,06 2,57 1,09 Kompatybilność (p14) 3,53 1,11 3,43 1,03 3,46 1,05 Znajomość systemów komercyjnych (p15) 3,99 1,04 3,48 1,18 3,62 1,17 Wsparcie techniczne (p16) 2,51 1,03 2,50 1,17 2,50 1,13 Tabela 9. Ocena barier związanych z implementacją oprogramowania otwartego w jednostkach budżetowych i przedsiębiorstwach Tabela 10 przedstawia średnie oceny wartości poszczególnych czynników w podziale na aplikacje serwerowe i desktopowe oraz w grupie organizacji małych (293 jednostek) średnich (123 jednostek) i dużych (71). W przypadku aplikacji desktopowych średnie wielkości wszystkich czynników są najmniejsze dla firm małych, a największe dla firm dużej wielkości. W grupie aplikacji serwerowych wprawdzie nie obserwujemy już tak jednoznacznej zależności, ale nadal najmniejsze wartości przeciętne są obserwowane w grupie małych firm. 6. Inne czynniki determinujące wykorzystanie oprogramowania otwartego W tej części badania respondenci oceniali wpływ innych czynników determinujących wykorzystanie oprogramowania otwartego. Pytania: wykorzystywane do tej pory systemy komercyjne spełniają potrzeby firmy (p17) oraz współczynnik jakości do kosztów utrzymania wykorzystywanych dotychczas systemów komercyjnych jest wysoki (p18) dotyczyły czynnika satysfakcji z dotąd wykorzystywanych systemów. Z kolei pytania: integracja oprogramowania otwartego z wykorzystywaną lub kupioną aplikacją (p19), rekomendacja firmy wdrożeniowej (p20) oraz ocena wykorzystania oprogramowania otwartego w organizacjach 13

Czynnik Małe Średnie Duże Razem x sd x sd x sd x sd Aplikacje serwerowe Koszty migracji (p13) 2,37 0,98 2,60 1,03 2,46 0,97 2,44 1,00 Kompatybilność (p14) 2,59 1,17 2,67 1,18 2,77 1,22 2,64 1,18 Znajomość systemów komercyjnych (p15) 2,37 1,19 2,62 1,22 2,46 1,17 2,45 1,20 Wsparcie techniczne (p16) 2,15 1,06 2,28 1,08 2,39 1,08 2,22 1,07 Aplikacje desktopowe Koszty migracji (p13) 2,45 1,07 2,63 1,12 3,07 1,07 2,59 1,10 Kompatybilność (p14) 3,42 1,07 3,51 0,99 3,61 1,10 3,47 1,05 Znajomość systemów komercyjnych (p15) 3,46 1,18 3,87 1,11 3,96 1,07 3,63 1,17 Wsparcie techniczne (p16) 2,45 1,12 2,48 1,12 2,80 1,15 2,51 1,13 Tabela 10. Ocena barier związanych z implementacją oprogramowania otwartego w małych, dużych i średnich organizacjach podobnych (p21) dotyczyły wpływu środowiska, w którym działa firma na decyzję dotyczącą wykorzystania oprogramowania otwartego. Respondenci określali w jakim stopniu zgadzają się z przedstawionymi opiniami przy wykorzystaniu pięciostopniowej skali Likerta, przy czym oddzielnie oceniane były systemy serwerowe oraz systemy desktopowe. Tabela 11 przedstawia średnie oceny wartości poszczególnych czynników w podziale na aplikacje serwerowe i desktopowe oraz w jednostach budżetowych (133 jednostek) i przedsiębiorstwach (353). W przeciwieństwie do uprzednio analizowanych czynników (por. tab. 7 12), tym razem nie stwierdzono większych różnic pomiędzy przeciętnymi wielkościami ocen analizowanych czynników (zarówno wśród aplikacji serwerowych, jak i oprogramowania desktopowego). Zatem satysfakcja i wpływ czynników zewnętrznych ma przeciętnie to samo znaczenie dla respondentów z jednostek budżetowych oraz z przedsiębiorstw. Należy zwrócić uwagę na znaczącą różnicę pomiędzy przeciętną oceną odpowiedzi na pytanie wykorzystywane systemy spełniają potrzeby firmy a postrzeganym znaczeniem innych czynników w kategorii aplikacji serwerowych. Tabela 12 przedstawia średnie wartości ocen poszczególnych czynników w podziale na aplikacje serwerowe i desktopowe oraz w grupie organizacji małych (293 jednostek), średnich (123 jednostek) i dużych (71). W przypadku zarówno aplikacji serwerowych jak i desktopowych, w grupie dużych organizacji respondenci wyżej ocenili znaczenie czynnika satysfakcji 14

Czynnik Budżet Przedsięb. Razem x sd x sd x sd Aplikacje serwerowe Wykorzyst. syst. spełniają (p17) 2,74 1,08 2,88 1,14 2,85 1,12 Wsp. jakości systemów komercyjnych (p18) 3,54 1,10 3,28 1,22 3,35 1,19 Integracja z inną aplikacją (p19) 3,28 1,33 3,29 1,31 3,29 1,32 Rekomendacja firmy wdrożeniowej (p20) 3,39 0,99 3,38 1,14 3,38 1,10 Aplikacje desktopowe Wykorzyst. syst. spełniają (p17) 3,35 0,97 3,26 1,02 3,29 1,01 Wsp. jakości systemów komercyjnych (p18) 3,62 1,07 3,44 1,15 3,49 1,13 Integracja z inną aplikacją (p19) 3,64 1,17 3,48 1,26 3,52 1,24 Rekomendacja firmy wdrożeniowej (p20) 3,23 1,02 3,24 1,09 3,23 1,07 Tabela 11. Ocena innych czynników wpływających na wykorzystanie oprogramowania otwartego w jednostkach budżetowych i przedsiębiorstwach Czynnik Małe Średnie Duże Razem x sd x sd x sd x sd Aplikacje serwerowe Wykorzyst. syst. spełniają (p17) 2,76 1,17 2,97 1,01 3,08 1,09 2,86 1,12 Wsp. jakości systemów komercyjnych (p18) 3,37 1,22 3,42 1,06 3,23 1,20 3,36 1,18 Integracja z inną aplikacją (p19) 3,16 1,39 3,44 1,21 3,62 1,10 3,30 1,31 Rekomendacja firmy wdroż. (p20) 3,38 1,16 3,33 1,05 3,54 0,94 3,39 1,10 Aplikacje desktopowe Wykorzyst. syst. spełniają (p17) 3,19 1,03 3,46 0,94 3,46 0,92 3,30 1,00 Wsp. jakości systemów komercyjnych (p18) 3,52 1,15 3,51 1,04 3,35 1,20 3,49 1,13 Integracja z inną aplikacją (p19) 3,40 1,34 3,68 1,04 3,80 1,01 3,53 1,24 Rekomendacja firmy wdroż. (p20) 3,22 1,11 3,20 1,05 3,39 0,92 3,24 1,07 Tabela 12. Ocena innych czynników wpływających na wykorzystanie oprogramowania otwartego w małych, dużych i średnich organizacjach 15

a niżej wpływu środowiska niż respondenci z organizacji małych, aczkolwiek różnice w ocenach nie są duże. Wpływ środowiska to także postrzegany stopień wykorzystania oprogramowania otwartego w innych organizacjach. Tabela 13 przedstawia oceny wykorzystania oprogramowania otwartego w organizacjach podobnych do organizacji respondenta w jednostach budżetowych (133 jednostek) i przedsiębiorstwach (353), zaś tabela 14 zestawia oceny tego czynnika w podziale na organizacje małe (293 jednostki) średnie (123) i duże (71). Ocena Budżet Przedsięb. Razem wykorzystania % N % N % N bardzo niskie 17,4 23 5,4 19 8,7 42 niskie 38,6 51 28,6 101 31,3 152 ani/ani 25,0 33 25,8 91 25,6 124 wysokie 15,9 21 25,5 90 22,9 111 bardzo wysokie 3,0 4 14,7 52 11,5 56 Tabela 13. Ocena wykorzystania oprogramowania otwartego w organizacjach podobnych do organizacji respondenta według typu organizacji Ocena Małe Średnie Duże Razem wykorzystania % N % N % N % N bardzo niskie 9,6 28 7,3 9 7,0 5 8,6 42 niskie 25,7 75 41,5 51 36,6 26 31,3 152 ani/ani 23,6 69 28,5 35 28,2 20 25,5 124 wysokie 25,7 75 18,7 23 21,1 15 23,3 113 bardzo wysokie 15,4 45 4,1 5 7,0 5 11,3 55 Tabela 14. Ocena wykorzystania oprogramowania otwartego w organizacjach podobnych do organizacji respondenta według wielkości organizacji Okazuje się, że przedsiębiorstwa przeciętnie wyżej oceniają wykorzystanie oprogramowania open source w swoim otoczeniu niż jednostki budżetowe (30,2% respondentów z przedsiębiorstw uważa, że wykorzystanie to jest wysokie lub bardzo wysokie, podczas gdy taką opinię przedstawia tylko 18,9% respondentów z jednostek budżetowych). Także widać wyraźną różnicę w ocenie wykorzystania oprogramowania OS u innych pomiędzy organizacjami małymi a średnimi i dużymi. Taki rezultat potwierdza istotny wpływ otoczenia, typowy dla branż o wysokim efekcie sieci na sukces implementacji. 16

7. Zakończenie Zrealizowane badanie wykorzystania oprogramowania otwartego w Polsce pokazało, że ta kategoria oprogramowania jest oceniana w badanych organizacjach jako ważny składnik ich infrastruktury IT. Okazało się, że szczególnie popularne jest oprogramowanie otwarte w organizacjach o mniejszej wielkości. Czynnikiem decydującym o implementacji oprogramowania open source są przede wszystkim postrzegane oszczędności, wynikające głównie z braku opłat licencyjnych. Stosunkowo niższe znaczenie przy podejmowaniu decyzji co do wdrożenia mają zaś postrzegane koszty. Wyniki prezentowanego badania mają ogólny charakter, co wynika z przyjętych założeń dotyczących sposobu przeprowadzenia badania. Wobec dużej różnorodności systemów informatycznych eksploatowanych współcześnie w organizacjach, badanie nie jest wyczerpującą analizą zjawiska: skupiono się na ustaleniu podstawowych faktów i określeniu zasadniczych czynników, pomijając przy tym zagadnienia szczegółowe, związane np. ze specyfiką branż czy określonej kategorii oprogramowania. Wynikający głównie z ograniczeń finansowych sposób doboru respondentów powoduje, że omawiane badanie nie może być uznane za reprezentatywne z powodów opisanych w punkcie 2. Zalecana jest zatem duża ostrożność przy wyciąganiu dalej idących wniosków. Powyższe ograniczenia wskazują jednocześnie na przyszłe, pożądane kierunki badań dotyczących oprogramowania otwartego. Literatura [1] Berlecon Research: Free/libre and open source software: Survey and study, 2002. http://www.infonomics.nl/floss. [2] Dedrick J., West J.: An exploratory study into open source platform adoption. Proceedings of the 37th Annual Hawaii International Conference on System Sciences, 2004. [3] Strzała K., Przechlewski T.: Oprogramowanie otwarte w polskich organizacjach: ocena stopnia wykorzystania korzyści i kosztów, Kwidzyn 2005. http://www.wsz. kwidzyn.edu.pl/publikacje/os-raport05.pdf A. Skrócony formularz ankiety A. Wykorzystanie oprogramowania otwartego 1. Czy Państwa firma wykorzystuje lub planuje wykorzystywać w ciągu najbliższych 12 miesięcy oprogramowanie otwarte możliwe odpowiedzi: tak/nie 17

2. Jaka jest Państwa ocena znaczenia oprogramowania otwartego w infrastrukturze IT Państwa firmy. Znaczenie to jest: możliwe odpowiedzi od bardzo niskie (1) do bardzo wysokie (5) 3. Oprogramowanie otwarte w zastosowaniach serwerowych, np. Linux (Red Hat, Fedora, Debian), FreeBSD lub inne: możliwe odpowiedzi: używamy stale w istotnych zastosowaniach używamy sporadycznie w mniej istotnych zastosowaniach, planujemy zacząć wykorzystywać w istotnych zastosowaniach, nie wykorzystujemy i nie planujemy wykorzystywać 4. Oprogramowanie otwarte w zastosowaniach bazodanowych, np. InterBase/Firebird, MySQL, PostgreSQL, SapDB/MaxDB lub inne: możliwe odpowiedzi: używamy stale w istotnych zastosowaniach używamy sporadycznie w mniej istotnych zastosowaniach, planujemy zacząć wykorzystywać w istotnych zastosowaniach, nie wykorzystujemy i nie planujemy wykorzystywać 5. Oprogramowanie otwarte w zastosowaniach webowych, np: Apache, PHP, PHP Nuke, Perl, Python, Zope, inne: możliwe odpowiedzi: używamy stale w istotnych zastosowaniach używamy sporadycznie w mniej istotnych zastosowaniach, planujemy zacząć wykorzystywać w istotnych zastosowaniach, nie wykorzystujemy i nie planujemy wykorzystywać 6. Oprogramowanie otwarte w aplikacjach desktopowych lub na komputerach klienckich, np. Mozilla/Firefox, OpenOffice, Gnome, KDE: możliwe odpowiedzi: używamy stale w istotnych zastosowaniach używamy sporadycznie w mniej istotnych zastosowaniach, planujemy zacząć wykorzystywać w istotnych zastosowaniach, nie wykorzystujemy i nie planujemy wykorzystywać B. Ocena korzyści i kosztów wykorzystania oprogramowania otwartego 7. Dostępny plik źródłowy programu i możliwość jego modyfikowania jest ważną zaletą oprogramowania otwartego: odpowiedzi od bez znaczenia (1) do bardzo istotne (5); oddzielnie dla systemów serwerowych i aplikacji desktopowych 8. Niska opłata licencyjna bądź brak opłat (np. obawa przed działalnością BSA): odpowiedzi od bez znaczenia (1) do bardzo istotne (5); oddzielnie dla systemów serwerowych i aplikacji desktopowych 9. Oprogramowanie otwarte to większa liczba dostępnych aplikacji i/lub rozwiązań hardware owych: 10. Oprogramowanie otwarte przynosi oszczędności w zakresie utrzymania, administracji i wsparcia: 18

11. Oprogramowanie otwarte ma większą wydajność, większą stabilność (mniej awarii systemu), oraz gwarantuje większe bezpieczeństwo: 12. Oprogramowanie otwarte ma lepszy współczynnik jakości do kosztów utrzymania: 13. Koszty migracji od rozwiązań komercyjnych do oprogramowania otwartego są wysokie: 14. Kompatybilność z wykorzystywanymi w firmie aplikacjami i/lub wymiana danych wewnątrz firmy oraz z kontrahentami i kooperantami jest utrudniona (np. aplikacje komercyjne wykorzystują zamknięte protokoły/formaty danych): 15. Pracownicy znają tylko systemy/rozwiązania komercyjne (np. środowisko MS Windows): 16. Słaby dostęp do wsparcia technicznego: 17. Wykorzystywane do tej pory systemy komercyjne spełniają potrzeby firmy: 18. Współczynnik jakości do kosztów utrzymania wykorzystywanych dotychczas systemów komercyjnych jest wysoki: 19. Wykorzystujemy/wykorzystywalibyśmy oprogramowanie otwarte jeżeli jest (byłoby) zintegrowane z wykorzystywaną lub kupioną aplikacją: odpowiedzi od bez znaczenia (1) do bardzo istotne (5); oddzielnie dla systemów serwerowych i aplikacji desktopowych 20. Rekomendacja firmy wdrożeniowej ma duże znaczenie w przypadku wdrożenia oprogramowania otwartego: 19

21. Proszę szacunkowo ocenić wykorzystanie rozwiązań opartych na oprogramowaniu otwartym w przedsiębiorstwach podobnych do Pani/Pana firmy (branża, wielkość): możliwe odpowiedzi od bardzo niskie (1) do bardzo wysokie (5) C. Informacje o przedsiębiorstwie 22. Czy Pani/Pana firma wytwarza we własnym zakresie i na własne potrzeby oprogramowanie komputerowe? możliwe odpowiedzi: tak/nie 23. Proszę podać liczbę wykorzystywanych w Państwa firmie komputerów (PC, terminale, serwery): w tym komputery PC: 24. Proszę podać łączne zatrudnienie w dziale IT: 25. Proszę określić łączną liczbę pracowników w firmie: 20