Ekologiczne metody chowu owiec Produkcja ekologiczna realizowana metodami ekologicznymi, nie oznaczającymi prostego powrotu do tradycyjnych technologii stosowanych w rolnictwie, staje się dziś poważną alternatywą dla małych i średnich krajowych gospodarstw rolniczych. Ta forma rolniczego gospodarowania pozwala realizować równocześnie kilka istotnych funkcji: wytwarzanie żywności o wysokich walorach zdrowotnych i odżywczych, ograniczenie zjawiska nadprodukcji w rolnictwie, ochrona środowiska przyrodniczego, wzbogacenie bioróżnorodności i piękna krajobrazu. Produkcja ekologiczna jest z jednej strony jednym z przejawów nowej filozofii postrzegania relacji i związków między człowiekiem i jego środowiskiem przyrodniczym, z drugiej zaś zjawiskiem rynkowym. Nie jest to jednak działalność łatwa. Wielość regulacji prawnych, konieczność prowadzenia dokumentacji oraz mechanizmy kontroli wymagają nie tylko dużej świadomości producenta, ale również znacznej wiedzy fachowej. Owce są szczególnie predysponowane do utrzymania w gospodarstwach stosujących ekologiczne metody chowu. Przemawia za tym: ich zdolność do wykorzystywania naturalnych pastwisk oraz innych pasz gospodarskich o dużej zawartości włókna oraz ich stosunkowo małe wymagania paszowe, ich niewielkie wymagania odnośnie pomieszczeń, niszowy charakter produkcji. Warunki utrzymania owiec Jakość środowiska ma pierwszorzędne znaczenie w pozyskiwaniu produktu ekologicznego. Warto zwrócić uwagę na kilka istotnych elementów związanych z warunkami utrzymania owiec. Najważniejsza jest konieczność zagwarantowania realizacji potrzeb owiec zwłaszcza w aspekcie ich dobrostanu. Stąd przyjęto znacznie powiększone obsady powierzchni budynków i okólników (wybiegów). Dopuszczalna obsada owiec w gospodarstwie ekologicznym wynosi 13,3 sztuki/ha/rok, minimalna powierzchnia podłogi 1,5 owcy/m 2 i
0,35 jagnięcia/m 2, zaś wybiegów 2,5/m 2, plus 0,5/m 2 na każde jagnię. Bardziej niż utrzymanie alkierzowe preferowany jest system pastwiskowy. Same wybiegi i obszary do swobodnego ruchu na świeżym powietrzu muszą przy tym zapewniać wystarczającą ochronę przed deszczem, wiatrem, słońcem i ekstremalnymi temperaturami, odpowiednio do miejscowych warunków pogodowych. Zapewnienie odpowiednich warunków behawioralnych i zoohigienicznych oznacza też między innymi dostosowanie wielkości stada do wymagań rasy zwierząt, jak i możliwości produkcyjnych gospodarstwa. Wskazany jest dobór takich zwierząt, które zapewniają zadawalający poziom produkcji, charakteryzują się dobrą zdrowotnością i pochodzą z danego gospodarstwa lub innych gospodarstw atestowanych przez Stowarzyszenie Ekoland. Zwierzęta nie mogą być kupowane na targowiskach. Od powyższej zasady zwalnia się owce mleczne (owca fryzyjska, polska owca górska) w liczbie nie większej niż 10% istniejącego stada. Wszelkie zabiegi przy zwierzętach powinny być wykonane w taki sposób, aby je chronić przed stresem. Dopuszcza się niektóre zabiegi hodowlane i produkcyjne związane z naruszeniem powłok ciała: skracanie ogonków jagniąt do 14 dnia życia, trwałe znakowanie zwierząt w stadach zarodowych (ale nie w chowie towarowym i amatorskim), kastracja tryczków do 3 miesięcy. Zachowanie się owiec Znajomość zachowań owiec pozwala na stworzenie im optymalnych warunków utrzymania, najlepszych dla ich komfortu psychicznego oraz zmniejszenie do minimum sytuacji stresowych. Owce są zwierzętami stadnymi i ten fakt jest prawdopodobnie skutkiem wymienionych poniżej cech. Są bojaźliwe - reagują, czasem dość gwałtownie, na obcy dźwięk lub ruch. Odczuwają dyskomfort, gdy zbytnio przedłużające unieruchomienie ma miejsce w sytuacji braku kontaktu wzrokowego ze stadem. Podążają za sobą i zmierzają w kierunku otwartej przestrzeni. Szybciej przechodzą przez długi i wąski kojec lub korytarz, niż przez kwadratowy. Młode owce sprawniej przechodzą przez pomieszczenia, jeżeli za pierwszym razem prowadzone są przez przyuczone starsze owce. Przy niezakłóconym biegu rzeczy zachowują w stadzie ciszę i spokój. Do uciążliwych hałasów dochodzi przy nieporządku i nadmiernej ekscytacji owiec.
Podporządkowują się łatwo ostrej, krótkotrwałej komendzie lub gestowi, natomiast niechętnie przyjmują ciągłe pokrzykiwanie i niezdecydowane zachowanie obsługi. Jako zwierzęta stadne wykazują nadmierną skłonność do skupiania się i czynią znaczne wysiłki, aby powrócić do grupy, z której je wyłączono. Po zachowaniu owiec można rozpoznać stopień wykorzystania pastwiska. Nawet na pastwisku o bardzo dobrej jakości owce pasą się w zwartej grupie. W miarę, jak ilość pokarmu maleje, grupa rozbija się na mniejsze grupki, a w końcu widać odseparowane od siebie, pojedyncze sztuki. Niechętnie przechodzą z jasnej przestrzeni do ciemnej i stawiają opór, kiedy chce się je przemieścić w inne miejsce, jeśli nie wiedzą, czy pozostałe zwierzęta ruszą wraz z nimi. W żadnych okolicznościach nie wykazują agresji wobec ludzi, wyjątek stanowią niektóre tryki, najczęściej uprzednio drażnione. W porównaniu do podobnych, dzikich zwierząt ich możliwości ucieczki (szybkość, odległość) są mocno ograniczone. Nie mają zmysłu inicjatywy, a więc umiejętności kamuflażu i posługiwania się wybiegami. Mają natomiast pamięć wzrokową i słuchową oraz, podobnie jak wiele innych zwierząt, umiejętność wyczucia intencji człowieka. Owce są troskliwymi matkami. Całą swoją aktywność przeznaczają na czynności związane z opieką nad jagnięciem, pobudzają jagnięta do wstania, pomagają w poszukiwaniu strzyka i ułatwiają ssanie. Żywienie Żywienie jest najtrudniejszym do rozwiązania problemem środowiskowym w produkcji owczarskiej realizowanej metodarni ekologicznymi. Pasze bowiem w 80-90% powinny być produkowane w gospodarstwie. Także dobór gatunków roślin powinien być realizowany tak, aby zapewnić samowystarczalność gospodarstwa. Ograniczenie do własnej bazy paszowej gospodarstwa silnie indywidualizuje skład dawek pokarmowych. Możliwy jest zakup pasz z innych gospodarstw, ale tylko ekologicznych. Pasze z gospodarstw konwencjonalnych mogą być stosowane, jednakże ich ilość nie może przekraczać 10% suchej masy zużywanych w
gospodarstwie pasz - w skali roku i w ramach dawki dziennej. Obowiązuje też zakaz stosowania antybiotyków, syntetycznych witamin, stymulatorów wzrostu, organizmów genetycznie modyfikowanych. Przy korzystaniu właściwie tylko z nawożenia organicznego (kompost, obornik, gnojówka, mielone skały, nawozy zielone) oraz wielu zakazach odnoszących się do ochrony roślin (odrzucenie środków chemii rolnej) efektywność produkcji utrzymywać może się w małych gospodarstwach na bardzo niskim poziomie. Stąd jednostkowe ceny ekologicznych produktów owczarskich (mięsa, mleka) mogą być wyższe od konwencjonalnych o 20-50%. Ekologiczna produkcja owczarska gwarantuje jednak konsumentom wysoką, unikalną jakość towarów oraz biobezpieczeństwo. Mięso i mleko pozyskiwane od owiec utrzymywanych w warunkach ekologicznych mają niepowtarzalny, lepszy smak (dzięki diecie złożonej z traw i ziół) oraz walory prozdrowotne, nieosiągalne przy innych systemach produkcji. Higiena i profilaktyka Wszelkie zabiegi dotyczące zdrowia owiec powinny być ukierunkowane przede wszystkim na profilaktykę. Zapobieganie chorobom opiera się na doborze odpornych ras zwierząt i na stosowaniu praktyki hodowlanej wytwarzającej silną odporność na choroby i zapobiegającej infekcjom. Dodatkowymi elementami wspomagającymi są: wysokiej jakości pasze oraz odpowiednia obsada owiec. Stosowanie preparatów przeciwpasożytniczych nie może mieć charakteru stałego, dopuszcza się natomiast odrobaczanie owiec wprowadzonych do gospodarstwa. Szczepienia ochronne są dopuszczalne, gdy są wymagane urzędowo lub gdy rozpoznano występującą w okolicy lub w gospodarstwie chorobę, której nie można opanować innymi sposobami. W leczeniu zaleca się stosować przede wszystkim leki ziołowe i preparaty homeopatyczne oraz ograniczenie do minimum syntetycznych środków leczniczych. Leczenie konwencjonalne może być prowadzone tylko w szczególnych przypadkach. Przy takich wyborach wiodącą rolę pełni higiena pomieszczeń i ich należyta dezynfekcja. W Polsce istnieje wiele barier natury organizacyjnej, prawnej i psychologicznej dla rozwoju ekologicznego chowu owiec. duże rozproszenie gospodarstw, mała skala produkcji,
związane z tym wysokie koszty transportu, bardzo słabo rozwinięte przetwórstwo, są poważną przeszkodą dla skutecznego i opłacalnego eksportu żywności ekologicznej na rynki zachodnioeuropejskie. Mniejsze są też możliwości wsparcia finansowego rozwoju tego sposobu gospodarowania. Jednakże Polska posiada wiele cech i uwarunkowań sprzyjających rozwojowi tej formy rolnictwa. Do mocnych stron należy zaliczyć duże zasoby ludności rolniczej na wsi oraz stosunkowo niskie koszty siły roboczej, a także małe zanieczyszczenia środowiska naturalnego.