KAPITAŁ W PRZEDSIĘBIORSTWIE I JEGO STRUKTURA Autor: Jacek Grzywacz, Wstęp W opracowaniu przedstawiono kluczowe zagadnienia dotyczące możliwości pozyskiwania przez przedsiębiorstwo kapitału oraz zasad kształtowania jego struktury. Szczególną uwagę poświęcono strukturze kapitału, ona bowiem w decydującym stopniu wpływa na efekty prowadzonej działalności. Problematyka kształtowania optymalnej struktury kapitału ma złożony charakter i pomimo znacznego dorobku zarówno teoretycznego, jak też związanego z wynikami badań empirycznych, nadal jest przedmiotem szeregu dyskusji i polemik. Wszystko praktycznie zaczęło się od opublikowania w 1958 roku przez Franco Modiglianiego i Mertona Millera modelu, który opisywał podstawowe uwarunkowania struktury kapitału. Pomimo wielu uproszczeń i założeń znacznie odbiegających od rzeczywistości gospodarczej model ten zapoczątkował dalsze prace nad tą problematyką, w efekcie których pojawiły się następne interesujące teorie. Warto przede wszystkim zwrócić uwagę na teorię substytucji i teorię hierarchii źródeł finansowania. Wielu autorów próbuje dowodzić istnienia ścisłej zależności pomiędzy strukturą kapitału a wartością przedsiębiorstwa. Nie udało się jednak, jak dotąd, jednoznacznie osądzić wielkości tego wpływu, pomimo istnienia wielu modeli, a także doświadczeń z praktyki gospodarczej. Nie ulega przy tym wątpliwości, że struktura ta ma duży wpływ na koszty działalności jednostki oraz uzyskiwane korzyści finansowe. Głównym celem opracowania jest próba określenia znaczenia i wpływu struktury kapitału na działalność przedsiębiorstwa. Na początku zdefiniowano pojęcie kapitału, określono również jego podstawowe rodzaje. Z dużą uwagą potraktowano tradycyjne źródła finansowania, opisano również nowoczesne formy funkcjonujące w ramach tzw. kapitału hybrydowego. Następnie wyjaśniono istotę kosztu kapitału i zasady jego szacowania. Oddzielnie przy tym potraktowano kapitał własny i obcy. W kolejnym rozdziale wskazano na zależności pomiędzy strukturą kapitału a dźwignią operacyjną i finansową. Omówiono głównie wpływ zadłużenia na rentowność i ryzyko w przedsiębiorstwie. Dużo uwagi poświęcono omówieniu szerokiego dorobku teoretycznego dotyczącego struktury kapitału. Wskazano przede wszystkim na szczególne cechy kolejnych ujęć teoretycznych, wzbogacających wiedzę na ten temat i ułatwiających lepsze zrozumienie wzajemnych zależności występujących pomiędzy kapitałem a sytuacją finansową jednostki.
Prezentacja dorobku teoretycznego została uzupełniona wnioskami dotyczącymi praktyki gospodarczej przedsiębiorstw funkcjonujących w państwach wysoko uprzemysłowionych oraz w Polsce. W tej części książki podkreślono różnice, jakie występują w tym zakresie pomiędzy przedsiębiorstwami zachodnimi i polskimi, uwzględniono również podobieństwa. Uzupełnieniem rozważań jest ostatni rozdział, w którym zwrócono uwagę na uwarunkowania wpływające na strukturę kapitału w działalności przedsiębiorstw. Uwzględniono tu zarówno czynniki wewnętrzne, jak też o charakterze makroekonomicznym. W niniejszej publikacji nie próbowano odpowiedzieć na pytanie, jak powinna wyglądać optymalna struktura kapitału w przedsiębiorstwie. Potwierdzono jednak konieczność aktywnego podejścia do tego problemu, mimo iż nigdy do końca nie wiadomo, czy aktualny układ kapitału w firmie można określić za najlepszy. Warto również zastanowić się, czy wskazane jest wreszcie, aby przedsiębiorca jednoznacznie przyjął w firmie, że dana struktura kapitału ma optymalny wyraz. Książka ma zatem pobudzić do refleksji oraz dalszych dyskusji. Przeznaczona jest dla szerokiego grona odbiorców, wśród których powinni znaleźć się zarówno studenci kierunków ekonomicznych, jak i przedsiębiorcy oraz inne osoby związane z praktyką gospodarczą, zainteresowane tą ważną problematyką. Jest to drugie wydanie książki, rozszerzone i poprawione przy uwzględnieniu m.in. uwag zgłaszanych przez Czytelników, za które autor składa podziękowanie. Spis treści Wstęp Rozdział I. Pojęcie i rodzaje kapitału w przedsiębiorstwie 1. Istota kapitału i jego źródła 1.1. Pojęcie kapitału 1.2. Źródła kapitału w przedsiębiorstwie 1.3. Dobór struktury kapitału 2. Kapitał własny 3. Kapitał obcy 3.1. Kredyt w przedsiębiorstwie
3.1.1. Kredyty obrotowe 3.1.2. Kredytowanie inwestycji 3.2. Leasing 3.2.1. Istota i rodzaje leasingu 3.2.2. Walory leasingu i jego wady z punktu widzenia korzystającego 3.3. Dłużne papiery wartościowe 3.3.1. Papiery (bony) komercyjne 3.3.2. Obligacje 4. Finansowanie hybrydowe 5. Kapitał hybrydowy typu mezzanine 5.1. Pojęcie i cechy charakterystyczne finansowania mezzanine 5.2. Cechy szczególne instrumentów typu mezzanine 5.3. Instrumenty finansowe zaliczane do finansowania mezzanine 5.4. Korzyści i zagrożenia związane z wykorzystaniem instrumentów mezzanine 5.5. Struktura kapitałowa transakcji wykupu przedsiębiorstw z wykorzystaniem finansowania mezzanine 6. Franczyza 7. Podsumowanie Rozdział II. Koszt kapitału 1. Pojęcie kosztu kapitału 2. Średnioważony koszt kapitału 3. Koszt kapitału obcego 3.1. Szacowanie kosztu kredytu 3.2. Koszt emisji obligacji
3.3. Kapitał własny uprzywilejowany 4. Koszt kapitału własnego 4.1. Model zdyskontowanych dywidend 4.2. Metoda CAPM 5. Podsumowanie Rozdział III. Struktura kapitału a dźwignia w finansach 1. Dźwignia operacyjna 2. Dźwignia finansowa 2.1. Znaczenie dźwigni finansowej w przedsiębiorstwie 2.2. Sposoby oceny efektów dźwigni finansowej 3. Dźwignia całkowita (łączna) 4. Struktura kapitału a średnioważony jego koszt i wartość przedsiębiorstwa 5. Podsumowanie Rozdział IV. Struktura kapitału w świetle funkcjonujących teorii i poglądów 1. Różnorodność pojęcia struktury kapitału 2. Pierwsze teorie dotyczące struktury kapitału 3. Teoria Modiglianiego-Millera 3.1. Wersja bez podatków 3.2. Model M-M uwzględniający podatek dochodowy 4. Teoria kosztów trudności finansowych 5. Teoria substytucji 6. Teoria hierarchii źródeł finansowania i teoria sygnalizacji (asymetrii informacji) 6.1. Teoria hierarchii źródeł finansowania
6.2. Teoria sygnałów 7. Teoria kosztów kontraktowych 8. Wspólna teoria struktury kapitału 9. Alternatywne modele struktury kapitału 9.1. Empiryczna weryfikacja dwóch dominujących teorii 9.2. Pojemność zadłużeniowa w zarządzaniu strukturą kapitału 10. Podsumowanie Rozdział V. Kształtowanie struktury kapitału w praktyce gospodarczej przedsiębiorstw 1. Struktura kapitału w państwach G-7 2. Polityka kształtowania struktury kapitału w Europie Zachodniej 3. Struktura kapitału w gospodarce polskiej 4. Podsumowanie Rozdział VI. Czynniki wpływające na strukturę kapitału w działalności przedsiębiorstw 1. Uwarunkowania mikroekonomiczne 1.1. Wielkość przedsiębiorstwa i jego rentowność 1.2. Rodzaj aktywów 1.3. Specyfika branży i produktu 1.4. Relacje pomiędzy kadrą zarządzającą i właścicielami a strukturą kapitału; problemy przedstawicielstwa 1.5. Przepływy pieniężne, wydatki inwestycyjne oraz ceny akcji a struktura kapitału 2. Czynniki o charakterze makroekonomicznym (zewnętrznym) 2.1. Dostępność i koszt kapitału 2.2. Uwarunkowania prawne mające wpływ na strukturę kapitału 2.3. Regulacje podatkowe
2.4. Wpływ banków na strukturę kapitału 2.5. Państwo jako czynnik wpływający na strukturę kapitału w przedsiębiorstwach 2.6. Teoria inercji w strukturze kapitału 3. Podsumowanie Zakończenie Bibliografia