Skrypty Becka Agnieszka Kawałko Hanna Witczak Prawo cywilne część ogólna 4.wydanie
SKRYPTY BECKA Prawo cywilne czêœæ ogólna
W sprzeda y: Z. Radwañski (red.) PRAWO CYWILNE CZÊŒÆ OGÓLNA. TOM 2, wyd. 2 System Prawa Prywatnego Z. Radwañski PRAWO CYWILNE CZÊŒÆ OGÓLNA, wyd. 11 Podrêczniki Prawnicze M. Stepaniuk PRAWO CYWILNE. TESTY, PYTANIA I ODPOWIEDZI, TOM I, wyd. 2 Testy Aplikacyjne K. Pietrzykowski (wprow.) PRAWO CYWILNE. ORZECZNICTWO, TOM IiII, wyd. 2 Zbiory Orzecznictwa Becka PRAWO CYWILNE 2011 Teksty Ustaw Becka www. sklep.beck.pl
Prawo cywilne czêœæ ogólna dr Hanna Witczak dr Agnieszka Kawa³ko Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Paw³a II 4. wydanie zmienione i uzupe³nione WYDAWNICTWO C.H. BECK WARSZAWA 2011
Redakcja: Aneta Flisek Wydawnictwo C.H. Beck 2011 Wydawnictwo C.H. Beck Sp. z o.o. ul. Bonifraterska 17, 00-203 Warszawa Sk³ad i ³amanie: Wydawnictwo C.H. Beck Druk i oprawa: P.W.P. Interdruk, Warszawa ISBN 978-83-255-3103-4 ISBN e-book 978-83-255-3104-1
SPIS TREŒCI Spis Wykaz treœci skrótów... Wykaz literatury... Przedmowa... XI XV XVII Rozdzia³ I. Pojêcie i Ÿród³a prawa cywilnego... 1 1. Pojêcie prawa cywilnego... 2 I. Prawo cywilne w znaczeniu przedmiotowym i podmiotowym... 3 1. Prawo cywilne w znaczeniu przedmiotowym... 3 2. Prawo cywilne w znaczeniu podmiotowym... 4 II. Systematyka i zakres prawa cywilnego... 4 1. Systematyka prawa cywilnego... 4 2. Zakres prawa cywilnego... 5 2.1. Prawo rodzinne... 5 2.2. Prawo handlowe... 6 2.3. Prawo spó³dzielcze... 7 2.4. Prawo rolne... 7 2.5. Prawo pracy... 8 III. Zasady prawa cywilnego... 8 1. Pojêcie zasad prawa cywilnego... 8 2. Zasada jednoœci prawa cywilnego... 8 3. Zasada autonomii woli stron... 8 4. Zasada ochrony osoby ludzkiej... 9 5. Zasada ochrony dobrej wiary... 9 6. Zasada dziedziczenia... 9 7. Zasada odpowiedzialnoœci za d³ugi... 10 8. Zasada odpowiedzialnoœci za szkodê... 11 2. ród³a prawa cywilnego... 11 I. Unifikacja i kodyfikacja prawa cywilnego... 13 1. Unifikacja prawa cywilnego... 13 2. Kodyfikacja prawa cywilnego... 15 II. Reforma prawa cywilnego... 17 1. Ustawa nowelizuj¹ca z 28.7.1990 r.... 17 2. Ustawa nowelizuj¹ca z 14.2.2003 r.... 19
VI Spis treœci III. ród³a obowi¹zuj¹cego prawa cywilnego... 24 IV. Rodzaje norm i przepisów cywilnoprawnych... 25 V. Zasady prawa miêdzyczasowego... 28 Rozdzia³ II. Stosunek cywilnoprawny... 33 3. Pojêcie i rodzaje stosunków cywilnoprawnych... 34 I. Zdarzenia cywilnoprawne... 34 II. Pojêcie stosunku cywilnoprawnego... 35 III. Rodzaje stosunków cywilnoprawnych... 36 4. Podmioty i strony stosunków cywilnoprawnych... 37 I. Pojêcie... 37 II. Wieloœæ podmiotów... 38 1. Zobowi¹zania podzielne... 38 2. Solidarnoœæ d³u ników lub wierzycieli... 39 3. Wspó³w³asnoœæ w czêœciach u³amkowych... 40 4. Wspó³w³asnoœæ ³¹czna... 41 5. Przedmiot stosunków cywilnoprawnych... 42 I. Pojêcie... 42 II. Rzeczy... 42 1. Pojêcie rzeczy... 42 2. Rodzaje rzeczy... 44 2.1. Nieruchomoœci... 44 2.2. Rzeczy ruchome... 45 2.3. Inne rodzaje rzeczy... 46 2.3.1. Rzeczy oznaczone co do gatunku i co do to samoœci... 46 2.3.2. Rzeczy podzielne i niepodzielne... 47 2.3.3. Rzeczy znajduj¹ce siê w obrocie (res in commercio) i wyjête z obrotu (res extra commercium)... 47 2.3.4. Rzeczy zu ywalne i niezu ywalne... 48 2.3.5. Rzeczy pojedyncze i zbiorowe... 48 2.3.6. Rzeczy istniej¹ce i przysz³e... 49 3. Czêœæ sk³adowa... 50 4. Przynale noœæ... 52 5. Po ytki... 53 III. Przedsiêbiorstwo... 54 IV. Gospodarstwo rolne... 55 V. Mienie i maj¹tek... 56 Rozdzia³ III. Prawo podmiotowe... 59 6. Pojêcie prawa podmiotowego... 60 7. Normatywne postacie praw podmiotowych... 60 I. Prawa podmiotowe bezpoœrednie... 60 II. Roszczenia... 61 III. Uprawnienia kszta³tuj¹ce... 61 IV. Zarzuty... 61
Spis treœci VII 8. Rodzaje praw podmiotowych... 62 I. Prawa bezwzglêdne i wzglêdne... 62 II. Prawa maj¹tkowe i niemaj¹tkowe... 63 III. Prawa zbywalne i niezbywalne... 63 IV. Prawa akcesoryjne i prawa zwi¹zane... 64 V. Prawa podmiotowe tymczasowe... 65 9. Typy praw podmiotowych... 65 10. Nabycie i utrata prawa podmiotowego... 65 I. Pierwotne i pochodne nabycie prawa podmiotowego... 66 1. Nabycie pierwotne... 66 2. Nabycie pochodne... 66 2.1. Zasada nemo plus iuris in alium transferre potest, quam ipse habet... 67 2.2. Rodzaje nabycia pochodnego... 67 II. Translatywne i konstytutywne nabycie prawa podmiotowego... 68 1. Nabycie translatywne... 68 2. Nabycie konstytutywne... 68 III. Utrata i wygaœniêcie prawa podmiotowego... 68 11. Wykonywanie prawa podmiotowego... 69 I. Zasady wykonywania praw podmiotowych... 69 II. Nadu ycie prawa podmiotowego... 70 1. Pojêcie nadu ycia prawa podmiotowego... 70 2. Teoria zewnêtrzna nadu ycia prawa podmiotowego... 70 3. Teoria wewnêtrzna nadu ycia prawa podmiotowego... 70 III. Zasady rozstrzygania kolizji praw podmiotowych... 72 1. Pojêcie kolizji praw podmiotowych... 72 2. Zasada pierwszeñstwa... 73 3. Zasada proporcjonalnej redukcji praw... 74 4. Rozstrzyganie kolizji przez s¹d... 74 Rozdzia³ IV. Podmioty prawa cywilnego... 75 12. Osoby fizyczne... 75 I. Zdolnoœæ prawna... 78 1. Pojêcie i zakres zdolnoœci prawnej... 78 2. Nabycie i utrata zdolnoœci prawnej... 79 2.1. Urodzenie jako przes³anka nabycia zdolnoœci prawnej... 79 2.2. Sytuacja prawna dziecka poczêtego... 80 2.3. Utrata zdolnoœci prawnej... 81 2.3.1. Œmieræ osoby fizycznej... 81 2.3.2. Uznanie za zmar³ego... 81 2.3.2.1. Przes³anki uznania za zmar³ego... 81 2.3.2.2. Tryb orzekania o uznaniu za zmar³ego... 83 2.3.2.3. Skutki uznania za zmar³ego... 84 2.3.3. S¹dowe stwierdzenie zgonu... 85
VIII Spis treœci II. Zdolnoœæ do czynnoœci prawnych... 85 1. Pojêcie i zakres zdolnoœci do czynnoœci prawnych... 85 1.1. Pojêcie zdolnoœci do czynnoœci prawnych... 85 1.2. Wiek... 86 1.3. Ubezw³asnowolnienie... 86 1.3.1. Rodzaje i przes³anki ubezw³asnowolnienia... 87 1.3.2. Tryb orzekania o ubezw³asnowolnieniu... 89 1.3.3. Skutki orzeczenia o ubezw³asnowolnieniu... 92 1.3.4. Uchylenie lub zmiana ubezw³asnowolnienia... 92 2. Brak zdolnoœci do czynnoœci prawnych... 93 3. Ograniczona zdolnoœæ do czynnoœci prawnych... 94 4. Pe³na zdolnoœæ do czynnoœci prawnych... 97 13. Osoby prawne... 100 I. Pojêcie osoby prawnej... 102 II. Powstawanie i zasady funkcjonowania osób prawnych... 103 1. Powstawanie osób prawnych... 103 2. Zasady funkcjonowania osób prawnych... 106 2.1. Nazwa i firma... 106 2.2. Teoria organów... 108 III. Rodzaje osób prawnych... 112 1. Korporacyjne i fundacyjne (zak³adowe) osoby prawne... 112 2. Gospodarcze i niegospodarcze osoby prawne... 112 3. Pañstwowe i samorz¹dowe osoby prawne... 113 4. Koœcielne osoby prawne... 116 IV. Utrata osobowoœci prawnej... 117 14. Jednostki organizacyjne nieposiadaj¹ce osobowoœci prawnej... 118 15. Dobra osobiste... 120 I. Pojêcie i rodzaje dóbr osobistych... 122 1. Pojêcie dóbr osobistych... 122 2. Rodzaje dóbr osobistych... 123 III. Przes³anki ochrony dóbr osobistych... 127 IV. Œrodki ochrony dóbr osobistych... 130 1. Roszczenie o zaniechanie naruszeñ... 131 2. Roszczenie o usuniêcie skutków naruszenia... 131 3. Roszczenie o zadoœæuczynienie pieniê ne lub zap³atê na cel spo³eczny 132 4. Roszczenie odszkodowawcze... 134 Rozdzia³ V. Czynnoœci prawne... 137 16. Oœwiadczenie woli... 138 I. Czynnoœæ prawna a oœwiadczenie woli... 138 II. Sk³adanie oœwiadczeñ woli... 139 III. Sposoby zawierania umów... 143 1. Oferta i jej przyjêcie... 144 2. Aukcja i przetarg... 147 3. Negocjacje... 150
Spis treœci IX IV. Wyk³adnia oœwiadczeñ woli... 150 17. Rodzaje czynnoœci prawnych... 153 I. Czynnoœci jednostronne, dwustronne i uchwa³y... 153 II. Czynnoœci inter vivos i mortis causa... 154 III. Czynnoœci konsensualne i realne... 155 IV. Czynnoœci zobowi¹zuj¹ce, rozporz¹dzaj¹ce i o podwójnym skutku... 155 V. Czynnoœci przysparzaj¹ce... 158 1. Pojêcie czynnoœci przysparzaj¹cych... 158 2. Czynnoœci kauzalne i abstrakcyjne... 158 VI. Czynnoœci odp³atne i nieodp³atne... 159 VII. Czynnoœci prawne upowa niaj¹ce... 161 18. Treœæ czynnoœci prawnej... 161 I. Zakres swobody kszta³towania treœci czynnoœci prawnych... 161 II. Elementy treœci czynnoœci prawnych... 163 1. Essentialia negotii... 163 2. Naturalia negotii... 164 3. Accidentalia negotii... 164 3.1. Warunek... 165 3.2. Termin... 167 19. Forma czynnoœci prawnych... 169 I. Rodzaje form czynnoœci prawnych... 171 1. Zwyk³a forma pisemna... 171 2. Inne formy szczególne... 173 II. Skutki niezachowania zastrze onej formy... 176 1. Forma ad solemnitatem... 176 2. Forma ad probationem... 177 3. Forma ad eventum... 178 III. Forma nastêpczych czynnoœci prawnych... 178 1. Uzupe³nienie lub zmiana umowy... 178 2. Rozwi¹zanie, odst¹pienie lub wypowiedzenie umowy... 178 20. Wady oœwiadczenia woli... 179 I. Brak œwiadomoœci lub swobody w powziêciu decyzji i wyra eniu woli.. 180 II. Pozornoœæ... 182 III. B³¹d... 185 IV. GroŸba... 189 21. Sankcje wadliwych czynnoœci prawnych... 191 I. Niewa noœæ bezwzglêdna... 192 II. Niewa noœæ wzglêdna... 194 III. Bezskutecznoœæ zawieszona... 195 IV. Bezskutecznoœæ wzglêdna... 195 Rozdzia³ VI. Przedstawicielstwo... 205 22. Pojêcie przedstawicielstwa... 206 23. Rodzaje przedstawicielstwa... 207 I. Przedstawicielstwo ustawowe... 207
X Spis treœci II. Pe³nomocnictwo... 208 1. Udzielenie pe³nomocnictwa... 208 2. Rodzaje pe³nomocnictwa... 211 3. Falsus procurator... 211 4. Odwo³anie i wygaœniêcie pe³nomocnictwa... 212 III. Prokura... 213 1. Pojêcie i rodzaje prokury... 213 2. Odwo³anie i wygaœniêcie prokury... 216 Rozdzia³ VII. Przedawnienie i terminy zawite... 219 24. Przedmiot przedawnienia... 221 25. Terminy przedawnienia... 221 26. Bieg terminu przedawnienia... 222 I. Pocz¹tek i zakoñczenie biegu terminu przedawnienia... 222 II. Zawieszenie biegu terminu przedawnienia... 223 III. Przerwanie biegu terminu przedawnienia... 224 27. Skutki up³ywu terminu przedawnienia... 227 28. Terminy zawite... 228 Indeks rzeczowy... 233
WYKAZ SKRÓTÓW Biul. SN... Biuletyn S¹du Najwy szego GospNierU... ustawa z 21.8.1997 r. o gospodarce nieruchomoœciami (tekst jedn. Dz.U. z 2010 r. Nr 102, poz. 651 ze zm.) GSP... Gdañskie Studia Prawnicze FundU... ustawa z 6.4.1984 r. o fundacjach (tekst jedn. Dz.U. z 1991 r. Nr 46, poz. 203 ze zm.) KC... Kodeks cywilny KH... Kodeks handlowy KK... Kodeks karny KP... Kodeks pracy KPC... Kodeks postêpowania cywilnego KPP... Kwartalnik Prawa Prywatnego KRO... Kodeks rodzinny i opiekuñczy KrRejSU... ustawa z 20.8.1997 r. o Krajowym Rejestrze S¹dowym (tekst jedn. Dz.U. z 2007 r. Nr 168, poz. 1186 ze zm.) KRS... Krajowy Rejestr S¹dowy KSH... Kodeks spó³ek handlowych KWU... ustawa z 6.7.1982 r. o ksiêgach wieczystych i hipotece (tekst jedn. Dz.U. z 2001 r. Nr 124, poz. 1361 ze zm.) KZ... Kodeks zobowi¹zañ MoP... Monitor Prawniczy MoPod... Monitor Podatkowy nast.... nastêpny (-a, -e) niepubl.... niepublikowany (-a, -e) NP... Nowe Prawo NPN... Nowy Przegl¹d Notarialny NSA... Naczelny S¹d Administracyjny OchrLokU... ustawa z 21.6.2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego (tekst jedn. Dz.U. z 2005 r. Nr 31, poz. 266 ze zm.) orz.... orzeczenie OSA... Orzecznictwo S¹dów Administracyjnych
XII Wykaz skrótów OSAB... Orzecznictwo S¹du Apelacyjnego w Bia³ymstoku OSNAPiUS... Orzecznictwo S¹du Najwy szego Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeñ Spo³ecznych OSNC... Orzecznictwo S¹du Najwy szego Izba Cywilna OSNCK... Orzecznictwo S¹du Najwy szego Izba Cywilna i Karna OSNP... Orzecznictwo S¹du Najwy szego Izba Pracy OSP... Orzecznictwo S¹dów Polskich OSPiKA... Orzecznictwo S¹dów Polskich i Komisji Arbitra owych OTK-A... Orzecznictwo Trybuna³u Konstytucyjnego OTK... Orzecznictwo Trybuna³u Konstytucyjnego Seria A Pal.... Palestra PB... Prawo Bankowe PES... Problemy Egzekucji S¹dowej PG... Prawo Gospodarcze PiP... Pañstwo i Prawo PiZS... Praca i Zabezpieczenie Spo³eczne PL... Przegl¹d Legislacyjny PN... Przegl¹d Notarialny PodElektrU... ustawa z 18.9.2001 r. o podpisie elektronicznym (Dz.U. Nr 130, poz. 1450 ze zm.) POSAG... Przegl¹d Orzecznictwa S¹du Apelacyjnego w Gdañsku post.... postanowienie PP... Prawo Pracy PPH... Przegl¹d Prawa Handlowego PrASC... ustawa z 29.9.1986 r. Prawo o aktach stanu cywilnego (tekst jedn. Dz.U. z 2004 r. Nr 161, poz. 1688 ze zm.) PrCzek... ustawa z 28.4.1936 r. Prawo czekowe (Dz.U. Nr 37, poz. 283 ze zm.) PrNot... ustawa z 14.2.1991 r. Prawo o notariacie (tekst jedn. Dz.U. z 2008 r. Nr 189, poz. 1158 ze zm.) Prok. i Pr.... Prokuratura i Prawo PrPrywM... ustawa z 4.2.2011 r. Prawo prywatne miêdzynarodowe (Dz.U. Nr 80, poz. 432) Pr. Spó³.... Prawo Spó³ek PrSpó³dz... ustawa z 16.9.1982 r. Prawo spó³dzielcze (tekst jedn. Dz.U. z 2003 r. Nr 188, poz. 1848 ze zm.) PrStow... ustawa z 7.4.1989 r. Prawo o stowarzyszeniach (tekst jedn. Dz.U. z 2001 r. Nr 79, poz. 855 ze zm.) PrWeksl... ustawa z 28.4.1936 r. Prawo wekslowe (Dz.U. Nr 37, poz. 282 ze zm.) PrWod... ustawa z 18.7.2001 r. Prawo wodne (tekst jedn. Dz.U. z 2005 r. Nr 239, poz. 2019 ze zm.) PS... Przegl¹d S¹dowy PUG... Przegl¹d Ustawodawstwa Gospodarczego
Wykaz skrótów XIII PWKC... ustawa z 23.4.1964 r. Przepisy wprowadzaj¹ce Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 94 ze zm.) R. Pr.... Radca Prawny Rej.... Rejent RPEiS... Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny SA... S¹d Apelacyjny SamGminU... ustawa z 8.3.1990 r. o samorz¹dzie gminnym (tekst jedn. Dz.U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1591 ze zm.) SC... Studia Cywilistyczne SN... S¹d Najwy szy SP... Studia Prawnicze SP-E... Studia Prawno-Ekonomiczne ST... Samorz¹d Terytorialny Studia Pr. Pryw.... Studia Prawa Prywatnego TK... Trybuna³ Konstytucyjny TPP... Transformacje Prawa Prywatnego uchw.... uchwa³a uchw. SN (7)... uchwa³a S¹du Najwy szego w sk³adzie 7 sêdziów W³LokU... ustawa z 24.6.1994 r. o w³asnoœci lokali (tekst jedn. Dz.U. z 2000 r. Nr 80, poz. 903 ze zm.) WSA... Wojewódzki S¹d Administracyjny wyr.... wyrok ZastRejU... ustawa z 6.12.1996 r. o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów (tekst jedn. Dz.U. z 2009 r. Nr 67, poz. 569 ze zm.) Zb. Ust.... Zbiór ustaw i rozporz¹dzeñ zd.... zdanie ze zm.... ze zmianami ZNUJ... Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagielloñskiego
WYKAZ LITERATURY S. Dmowski, S. Rudnicki, Komentarz do kodeksu cywilnego. Ksiêga pierwsza. Czêœæ ogólna, Warszawa 2011 Kodeks cywilny. Komentarz, red. E. Gniewek, Warszawa 2011 Kodeks cywilny. Czêœæ ogólna. Komentarz, t. I, red. A. Kidyba, Warszawa 2009 Kodeks cywilny. Komentarz, t. I, red. K. Pietrzykowski, Warszawa 1997 Kodeks cywilny. Komentarz do art. 1 449 11, t. I, red. K. Pietrzykowski, Warszawa 2011 E. êtowska, Podstawy prawa cywilnego, Warszawa 1994 J. Mojak, J. Wid³o, Polskie prawo kontraktowe. Zarys wyk³adu, Warszawa 2005 Z. Radwañski, Prawo cywilne czêœæ ogólna, Warszawa 2009 E. Skowroñska-Bocian, Prawo cywilne. Czêœæ ogólna. Zarys wyk³adu, Warszawa 2005 A. Stelmachowski, Zarys teorii prawa cywilnego, Warszawa 1998 System Prawa Cywilnego, t. I, red. S. Grzybowski, Wroc³aw 1985 System Prawa Prywatnego, t. 1, Prawo cywilne czêœæ ogólna, red. M. Safjan, Warszawa 2007 System Prawa Prywatnego, t. 2, Prawo cywilne czêœæ ogólna, red. Z. Radwañski, Warszawa 2008 A. Wolter, J. Ignatowicz, K. Stefaniuk, Prawo cywilne. Zarys czêœci ogólnej, Warszawa 2003
PRZEDMOWA Kolejne, czwarte wydanie niniejszego opracowania, tak jak poprzednie, zosta³o opracowane przede wszystkim z myœl¹ o studentach wydzia³ów prawa i administracji. Zamierzeniem by³o przedstawienie trudnej materii prawa cywilnego w jak najbardziej przystêpnej i zwiêz³ej formie. Autorki maj¹ œwiadomoœæ, e niniejsze opracowanie mo e stanowiæ jedynie pomoc w nauce prawa cywilnego, gdzie niezbêdne jest studiowanie podrêczników i komentarzy nale ¹cych do klasyki polskiej cywilistyki. Ka dy z rozdzia³ów niniejszego skryptu zosta³ dodatkowo poprzedzony wykazem literatury przedmiotu, umo liwiaj¹cej pog³êbienie wiedzy na temat poszczególnych instytucji prawa cywilnego. W celu nabycia praktycznej umiejêtnoœci w zakresie rozwi¹zywania problemów prawnych i sprawdzania wiedzy studentów, w koñcowej czêœci poszczególnych rozdzia³ów zamieszczone zosta³y kazusy, do wykorzystania w trakcie æwiczeñ z prawa cywilnego lub samodzielnej pracy studentów. Kazusy nie zawieraj¹ rozwi¹zañ, odpowiedzi zawarte s¹ w tekœcie omawiaj¹cym poszczególne instytucje prawa cywilnego. Oddawane do r¹k Czytelników opracowanie stanowi uzupe³nion¹, o najnowsze orzecznictwo s¹dów polskich i literaturê przedmiotu, wersjê poprzedniego wydania skryptu. Uwzglêdniono w nim równie dokonane w ostatnim czasie nowelizacje przepisów prawa cywilnego. Autorki sk³adaj¹ serdeczne podziêkowania prof. dr. hab. Henrykowi Ciochowi za wszelk¹ pomoc okazan¹ przy przygotowaniu niniejszego skryptu. Autorki Lublin Warszawa, lipiec 2011 r.
ROZDZIA I POJÊCIE I RÓD A PRAWA CYWILNEGO Literatura: M. Bieniak, Anatomia woli stron w projekcie ksiêgi pierwszej Kodeksu cywilnego uwagi na tle art. 98 projektu, Pal. 2010, Nr 9 10; G. Bieniek, W sprawie podmiotowych praw rzeczowych w nowym kodeksie cywilnym, Rej. 2008, Nr 2; ten e, Notarialne poœwiadczenie dziedziczenia, Rej. 2008, Nr 9; T. Bukowski, Klauzule generalne w kodeksie cywilnym. O koniecznoœci stworzenia katalogu zasad wspó³ ycia spo³ecznego, MoP 2008, Nr 24; J. Ciszewski, Ustawowe i umowne ograniczenia odpowiedzialnoœci osobistej, GSP 2003, t. X; W. Czachórski, Przebieg prac nad kodyfikacj¹ prawa cywilnego PRL, SP 1970, t. XXVI XXVII; ten e, Perspektywy reformy prawa cywilnego, PiP 1995, z. 1; T. Czech, Zasady wspó³ ycia spo³ecznego a odpowiedzialnoœæ deliktowa, PiP 2008, z. 12; W. Dajczak, Zasady wspó³ ycia spo³ecznego czy dobra wiara?, Rej. 2001, Nr 1; A. Doliwa, Prawo cywilne czêœæ ogólna, Warszawa 2010; K. Doliwa, Dobra wiara jako wyra enie jêzyka prawnego, MoP 2008, Nr 6; J. Fr¹ckowiak, Instytucje prawa handlowego w kodeksie cywilnym, Rej. 2003, Nr 6; J. Gajda, Pojêcie dobrej wiary w przepisach kodeksu cywilnego, SP 1997, Nr 2; E. Gniewek, O prawie w³asnoœci w kontekœcie prac Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Cywilnego, Rej. 2008, Nr 2; ten e, Wspó³czesny model hipoteki zasadnicze zrêby konstrukcji, MoP 2011, Nr 4; J. Go³aczyñski, Propozycje zmian formy czynnoœci prawnych w nowym kodeksie cywilnym, Rej. 2008, Nr 2; S. Grodziski, Prace nad kodyfikacj¹ i unifikacj¹ polskiego prawa prywatnego (1919 1947), KPP 1992, z. 1 4; S. Grzybowski, Struktura i treœæ przepisów prawa cywilnego odsy³aj¹cych do zasad wspó³ ycia spo³ecznego, SC 1965, t. VI; J. Jacyszyn, Prace nad optymaln¹ wizj¹ Kodeksu cywilnego Zielona Ksiêga, Rej. 2007, Nr 2; B. Janiszewska, O potrzebie zmiany klauzuli zasad wspó³ ycia spo³ecznego (g³os w dyskusji), PUG 2003, Nr 4; ta, Klauzula generalna dobrych obyczajów w znowelizowanych przepisach kodeksu cywilnego, PPH 2003, Nr 10; G. Jêdrejek, Polski kodeks zobowi¹zañ z 1933 roku. Powstanie, Ÿród³a, znaczenie dla europejskiego prawa obligacyjnego, Roczniki Nauk Prawnych KUL 2001, t. 11, z. 1; T. Knypl, K. Trzciñski, Znaczenie zwyczajów i dobrych obyczajów w prawie cywilnym i handlowym, PPH 1997, Nr 8; M. Lemkowski, Materialna ochrona konsumenta, RPEiS 2002, z. 3; L. Leszczyñski, W³aœciwoœci pos³ugiwania siê klauzulami generalnymi w prawie prywatnym. Perspektywa zmiany trendu, KPP 1995, z. 3; P. Machnikowski, Wybrane problemy regulacji czynnoœci prawnych w nowym kodeksie cywilnym, Rej. 2008, Nr 2; A. M¹czyñski, Bezpoœrednie stosowanie Konstytucji przez s¹dy, PiP 2000, z. 5; A. Mokrysz-Olszyñska, Dobre obyczaje w dzia³alnoœci gospodarczej, KPP 2004, z. 1; J. Nowacki, Analogia legis, Warszawa 1966; J. Okolski, Koncepcja prawa handlowego w œwietle zmian w prawie cywilnym, PPH 1997, Nr 10; M. Olechowski, Odes³ania ustawowe do zwyczaju (uwagi porz¹dkuj¹ce), PiP 2002, z. 7; M. Pazdan, Kodeks spó³ek handlowych a kodeks cywilny,