1. Powstania kozackie na terenie Rzeczypospolitej w latach

Podobne dokumenty
Powstanie Chmielnickiego

SCENARIUSZ LEKCJI. Temat: Konstytucja 3 maja. Nauczyciel uczący: mgr Joanna Marczak-Burzyńska

Jerzy Lubomirski. hetman polny koronny. marszałek nadworny koronny. wicemarszałek Trybunału Głównego Koronnego. marszałek wielki koronny

1. Niedoszła wojna z Turcją a upadek Rzeczypospolitej powstanie Bohdana Chmielnickiego

Wiek XVII w Polsce. Wojny ze Szwecją.

1. Kryzys państwa carów

Wojna domowa i król Piast

Kozaczyzna i konflikty z Turcją

1. Kto powiedział te słowa: Przybyłem, zobaczyłem, Bóg zwyciężył. a) Jan III Sobieski b) Stanisław August Poniatowski c) Henryk Walezy

W Chocimiu został podpisany rozejm polsko-turecki.

Wojna z Turkami Jan III Sobieski

Potop szwedzki Kończ waść! wstydu oszczędź! Potop H. Sienkiewicz, słowa wypowiedziane przez Kmicica do Wołodyjowskiego

Rozwój demokracji szlacheckiej. Nic o nas bez nas Konstytucja Nihil novi 1505 r.

LOSY ŻOŁNIERZA I DZIEJE ORĘŻA POLSKIEGO W LATACH OD OBERTYNA DO WIEDNIA. RZECZPOSPOLITA OBOJGA NARODÓW SZKOŁA PODSTAWOWA

OGÓLNOPOLSKI KONKURS HISTORYCZNY ETAP II REJONOWY SZKOŁA PODSTAWOWA. 14 stycznia 2011 r. Czas trwania 120 minut

- chęć władców Szwecji zdobycia ziem mogących być zapleczem rolniczym kraju (surowy klimat i niewiele ziem uprawnych)

10. Rzeczpospolita Obojga Narodów powstała na mocy unii lubelskiej w roku: (0-1)

Bajkowo o rozbiorach Rzeczypospolitej

Dywizja Stefana Czarnieckiego w Danii ( )

Małopolski Konkurs Tematyczny:

OGÓLNOPOLSKI KONKURS HISTORYCZNY ETAP III WOJEWÓDZKI GIMNAZJUM. 11 marca 2011 r. Czas trwania 120 minut

Kalendarz roku szkolnego 2013/2014

KONSPEKT Z HISTORII DO KLASY II Nauczyciel prowadzący: Monika Dąbrowska. TEMAT: Konfederacja barska i pierwszy rozbiór Polski.

11 listopada 1918 roku

2014 rok Rok Pamięci Narodowej

Kłuszyn Armią dowodził hetman polny koronny Stanisław Żółkiewski.

Polskie Państwo podziemne Przygotowała: Katarzyna Kossakowska Klasa III A

WOJNY TOCZONE PRZEZ RZECZYPOSPOLITĄ W XVII w.

Upadek polskiej państwowości

Dlaczego? O przyczynach uchwalenia Konstytucji 3 maja

Temat: Ojczyzna zawsze bliska memu sercu tworzenie kompozycji graficznych.

350 LAT TEMU ZMARŁ HETMAN STEFAN CZARNIECKI


Agresja sowiecka na Polskę- IV rozbiór Polski

B Ó G M I Ł O Ś Ć H O N O R O J C Z Y Z N A W I A R A O J C Z Y Z N A P A M I Ę Ć S Z L A C H E T N O Ś Ć W O L N O Ś Ć. Victoria in Jesu Christo

klasa VI. szkoły podstawowej CZAS TRWANIA ZAJĘĆ: 45 minut Realizowane treści podstawy programowej: Formy walki o niepodległość.

Historia EGZAMIN KLASYFIKACYJNY 2015/16 KLASA II GIMNAZJUM. Imię:... Nazwisko:... Data:... Historia egzamin klasyfikacyjny 2015/16 gimnazjum, klasa 2

MORZE BAŁTYCKIE W KONCEPCJACH I POLITYCE POLSKI I LITWY: SPOJRZENIE NA PODRĘCZNIKI LITEWSKIE

Scenariusz lekcji. program do obsługi poczty elektronicznej np. Microsoft Outlook.

Jeszcze Polska nie zginęła. czyli Polacy walczą u boku Napoleona

Chciałbym przedstawić zagadnienia związane z utratą i ponownym odzyskiwaniem niepodległości przez państwo Polskie. Opiszę w tej prezentacji powstania

Małopolski Konkurs Tematyczny:

KONKURS Z HISTORII GIMNAZJUM ETAP SZKOLNY MODEL ODPOWIEDZI. Zadanie Model odpowiedzi Schemat punktowania

2. Konfiguracja programu Outlook Express

To najważniejszy dokument w każdym kraju. Okresla on główne zasady panujące w państwie oraz obowiązki i prawa jego obywateli. konstytucja grunnloven

6. Wiek wojen. Pytanie 1/26. W którym roku wybuchła wojna domowa w Anglii? A B C D Pytanie 2/26

Kształtowanie się granic Polski po I wojnie światowej

Od sejmokracji do autorytaryzmu. Konstytucja marcowa i kwietniowa porównanie

PL Zjednoczona w różnorodności PL A8-0369/4. Poprawka. Cristian Dan Preda w imieniu grupy PPE

Pierwsze wolne elekcje.

Projekt przygotowali uczniowie klasy II b 1. Emil Szyszka 2. Dominik Biaduń 3. Tomasz Przygocki 4. Krzysztof Podleśny Opiekun projektu: Jadwiga

MIEJSCE I ROLA NACZELNEGO DOWÓDCY SIŁ ZBROJNYCH W POŁĄCZONEJ OPERACJI OBRONNEJ W WYMIARZE NARODOWYM I SOJUSZNICZYM

Konstytucja 3 Maja - najstarsza ustawa zasadnicza w Europie i druga na świecie

Niepodległa polska 100 lat

Józef Piłsudski i niepodległa Polska

Powstanie styczniowe

KARTA KURSU. Historia nowożytna Polski (stacjonarne, I stopień) Kod Punktacja ECTS* 3

Rozdział dziewiąty 1

HISTORIA I SPOŁECZEŃSTWO Kl. IV - VI

SCENARIUSZ LEKCJI Z EDUKACJI WCZESNOSZKOLNEJ KLASA II- III SZKOŁY PODSTAWOWEJ

T Raperzy. SSCy8

1 TEMAT LEKCJI: 2 CELE LEKCJI: 3 METODY NAUCZANIA 4 ŚRODKI DYDAKTYCZNE 5 UWARUNKOWANIA TECHNICZNE. Scenariusz lekcji. 2.

Budowa Imperium Rosyjskiego

Spis treści: WYKAZ SKRÓTÓW WSTĘP

TEMAT: POWSTANIE WIELKOPOLSKIE 1918/1919 CELE LEKCJI

Test z historii. Małe olimpiady przedmiotowe. Imię i nazwisko

1. Wojna rosyjsko - turecka

225. Rocznica Uchwalenia Konstytucji 3 Maja

BADANIE DIAGNOSTYCZNE

1 TEMAT LEKCJI 2 CELE LEKCJI 3 METODY NAUCZANIA 4 ŚRODKI DYDAKTYCZNE 5 UWARUNKOWANIA TECHNICZNE. Scenariusz lekcji. 2.1 Wiadomości. 2.

To najważniejszy dokument w każdym kraju. Określa on główne zasady panujące w państwie oraz obowiązki i prawa jego obywateli. konstytucja grunnlov

Scenariusz lekcji. wymienić nazwy funkcji logicznych (jeżeli, licz.jeżeli); omówić funkcje, korzystając z informacji zawartych w Pomocy programu;

Jan Kazimierz opanować całe państwo polskie, utworzyć z Bałtyku morze wewnętrzne, Szwecji brakowało ziem do uprawy, chęć opanowania ziem Polskich.

Jak zaprezentować się przyszłemu pracodawcy?

Monarchia polska w XIV-XV wieku

KOMENDANT NACZELNIK MARSZAŁEK

6 VIII 1926 roku prezydent wydał pierwszy dekret tworzący Generalny Inspektorat Sił Zbrojnych

Wiosna Ludów i odwilż posewastoplska. Żadnych marzeń Panowie

1 TEMAT LEKCJI: 2 CELE LEKCJI: 3 METODY NAUCZANIA 4 ŚRODKI DYDAKTYCZNE. Scenariusz lekcji. Scenariusz lekcji. 2.1 Wiadomości: 2.

2. Czas wielkich zmian

Kazimierz Jagiellończyk

Pierwsze lata rządów Stanisława Poniatowskiego. Aby mieć pewność, trzeba rozpocząć od wątpienia Stanisław August Poniatowski

Scenariusz lekcji. nazwać elementy składowe procedury; wymienić polecenia służące do malowania wnętrza figur;

Powstanie Warszawskie. Anna Strus 6a

Stosunki polsko - krzyżackie

1 TEMAT LEKCJI 2 CELE LEKCJI 3 METODY NAUCZANIA 4 ŚRODKI DYDAKTYCZNE. Scenariusz lekcji. 2.1 Wiadomości. 2.2 Umiejętności.

Scenariusz lekcji. uzasadnić potrzebę przygotowania założeń projektowych bazy danych i określenia celów, do jakich baza danych ma być przeznaczona;

OSTATNIE DNI GRUDNIA 1918 W POZNANIU - POWSTANIE WIELKOPOLSKIE 1918/1919

HISTORIA POLSKI

Francja od konsulatu do cesarstwa. Każdy z Was nosi w plecaku buławę marszałkowską Napoleon Bonaparte

Ludzkość w szponach zmysłów i szatana. Motyw grzesznego życia w literaturze i sztuce wieków średnich

Wiedza o powstaniu w getcie warszawskim i jego znaczenie

SCENARIUSZ ZAJĘĆ POZALEKCYJNYCH DLA UCZNIÓW SZKÓŁ GIMNAZJALNYCH

Scenariusz lekcji. Scenariusz lekcji 1 TEMAT LEKCJI: 2 CELE LEKCJI: 2.1 Wiadomości: 2.2 Umiejętności: 3 METODY NAUCZANIA 4 ŚRODKI DYDAKTYCZNE

UNIA POLSKO LITEWSKA W LUBLINIE 1569 r.

Scenariusz lekcji. wymienić różne sposoby pozyskiwania informacji ze szczególnym uwzględnieniem technologii informatycznej;

Rzeczpospolita wobec Kozaczyzny w XVI-XVII wieku

1. Wybuch rewolucji w Rosji

Scenariusz lekcji. opisać podstawowe pojęcia związane z internetem; scharakteryzować pojęcia: portal, wortal, witryna, WWW, HTTP;

Karpacki Oddział Straży Granicznej

Transkrypt:

1. Powstania kozackie na terenie Rzeczypospolitej w latach 1625-1638 Uczeń: a. 1. Cele lekcji i. a) Wiadomości zna przyczyny i skutki powstań kozackich w 1. poł. XVII wieku, wie, że powstanie Żmajły wywołane było samodzielną polityką zagraniczną Kozaczyzny godzącą w interesy polskie, wie, że przyczynami powstania Fedorowicza w 1630 r. były antypolska agitacja kleru prawosławnego oraz zła sytuacja Kozaków nierejestrowych, wie, że powstanie Pawluka i Ostrzanina w latach 1637-1638 miało charakter społeczny, nie było w nim żadnych haseł narodowych ani religijnych i wymierzone było przeciwko szlachcie. ii. b) Umiejętności Uczeń potrafi wskazać na mapie miejsca walk. b. 2. Metoda i forma pracy Nauczanie zbiorowe, wykład, elementy rozmowy nauczającej, praca z mapą. c. 3. Środki dydaktyczne Mapa polski w 1. połowie XVII wieku, podręcznik historii. d. 4. Przebieg lekcji i. a) Faza przygotowawcza 1. Czynności organizacyjne (wprowadzenie uczniów do sali, sprawdzenie listy obecności). 2. Przypomnienie wiadomości o unii brzeskiej i na temat Kozaczyzny oraz powstań kozackich w XVI wieku. 3. Przypomnienie sytuacji panującej na Kozaczyźnie po ugodzie rastawieckiej.

ii. b) Faza realizacyjna Nauczyciel przedstawia najważniejsze powstania kozackie (załącznik 1). Pokazuje na mapie miejsce każdej bitwy i pokoju, o których mówi. iii. c) Faza podsumowująca Uczniowie odpowiadają na pytania nauczyciela dotyczące nowego tematu. e. 5. Bibliografia 1. Gierowski J. A., Historia Polski 1505-1764, wyd. 7, PWN, Warszawa 1984. 2. Lasota E., Beauplan W., Opisy Ukrainy, przekł. Z. Stasiewska i S. Meller, wstęp i komentarze Z. Wójcik, PIW, Warszawa 1972. 3. Radziwiłł A. S., Pamiętnik o dziejach w Polsce, przekł. i oprac. A. Przyboś i R. Żelewski, t. 1-3, PIW, Warszawa 1980. 4. Romański R., Kozaczyzna, Bellona, Warszawa 1999. 5. Serczyk W.A., Na dalekiej Ukrainie, Ossolineum, Wrocław 1984. 6. Ukraina w połowie XVII w. w relacji arabskiego podróżnika Pawła, syna Makarego z Aleppo, wstęp, przekład i koemntarz M. Kowalska, PWN, Warszawa 1986. 7. Wójcik Z., Wojny kozackie w dawnej Polsce, KAW, Kraków 1989. f. 6. Załączniki a) Załącznik 1 Powstanie Żmajły W latach 1624-1625 Kozacy wmieszali się w spory dynastyczne na Krymie, podpisali traktat sojuszniczy między Kozaczyzną a Chanatem Krymskim bez pytania władz polskich o pozwolenie, jak gdyby Kozaczyzna była samodzielnym państwem. W 1625 r., zgodnie z warunkami sojuszu, Kozacy atakowali kilkakrotnie Turcję. Sprawę uporządkowania spraw na Zaporożu powierzono hetmanowi polnemu koronnemu Stanisławowi Koniecpolskiemu. Rozpoczął on od rozbicia sojuszu kozackotatarskiego. Tatarom wypłacone podarki na dwa lata naprzód. Jednocześnie rozpoczęto akcję dyplomatyczną w Turcji mającą powstrzymać ją od ataku na Polskę za najazdy Kozackie. Hetman wysłał posłów do Kozaków z propozycją rokowań, duża część Kozaków znajdowała się wtedy na Krymie, odrzucili oni propozycję rokowań, a nowym ich wodzem został Marek Żmajło. Stoczono kilka bitew z Kozakami, w większości wygranych przez stronę Polską. Do rozstrzygnięcia doszło w okolicy Kryłowa. Doszło do pertraktacji. Strona polska zażądała wydania przywódców wypraw na morze, spalenia wszystkich czółen w obecności komisarzy Rzeczypospolitej, zmniejszenia rejestru, wydania korespondencji z Tatarami. Zabroniono kontaktów z obcymi dworami, a także przyjmowania zbiegów z innych państw, chciano także przesłuchać posłów, których Kozacy wysyłali do Moskwy. W zamian miano wypłacić żołd w wysokości obiecanej im pod Chocimiem. Propozycje polskie były rozsądne, jednak Kozacy je odrzucili. 29 X doszło do bitwy. Koniecpolski zamknął Kozaków w obozie i rozpoczął oblężenie. Żmajle nie udało się przeprawić przez Dniepr, za to wycofał się nad jezioro Kurukowskie. Tutaj doszło do dwóch nieudanych ataków wojsk polskich i wznowiono rokowania.

Ugodę podpisano 6 XI 1625 r. Ogłoszono amnestię dla uczestników powstania i wypraw na Morze Czarne. Podwyższono rejestr i żołd. Na czele Kozaków miał stać starszy wybierany przez ogół rejestrowych, ale zatwierdzany przez hetmana wielkiego koronnego. Kozacy mogli łowić ryby i polować w dobrach królewskich. Kozacy mieli oddać zagrabione mienie, a także zabroniono im jakichkolwiek kontaktów z zagranicznymi posłami i wypraw na Morze Czarne. Nowym starszym został Michał Doroszenko. Kozacy złożyli przysięgę wierności królowi i Koronie Polskiej. Umowa była rozsądna i korzystna dla państwa. Nie można było pozwolić Kozakom na uprawianie własnej polityki zagranicznej i wyprawy na posiadłości tureckie. Rzeczpospolitą nie było stać na wzięcie wszystkich Kozaków na żołd. Z nieobjętych rejestrem Kozaków nie uczyniono siłą chłopów, mogli oni zachować wolność, mieszkając w dobrach królewskich. W dobrach prywatnych nie mogli mieszkać, ponieważ żaden właściciel nie mógłby tolerować takiego mieszkańca w swoich ziemiach. Właściwie nie można było rozwiązać problemu lepiej, niż to zrobiono w umowie kurukowskiej. Powstanie Tarasa Fedorowicza Przyczynami powstania były antypolska agitacja kleru prawosławnego, który liczył, iż dzięki powstaniu wymusi na Rzeczpospolitej ustępstwa dla siebie (prawosławie od unii brzeskiej w 1596 r. było w Polsce nielegalne), zła sytuacja finansowa wypiszczyków (Kozaków nierejestrowych) i brak dla nich perspektyw życiowych. W 1630 r. ich przywódcą został Taras Fedorowicz, schwytał on Hrycko Czornego, starszego Kozaków rejestrowych, i skazał na śmierć. Na stronę Fedorowicza przeszła część rejestrowych, zaatakował on załogę polską w Korsuniu, gdzie schroniła się druga część rejestrowych i zażądał ich wydania oraz wycofania wojsk koronnych za Białą Cerkiew. Żądania te zostały odrzucone. Kozacy zaatakowali i zdobyli miasto. Przyczyną klęski było m.in. to, iż rejestrowi przechodzili na stronę Fedorowicza, także mieszkańcy Korsuniu poparli powstańców i strzelali z okien do żołnierzy. Powodem takiego zachowania mieszczan były wcześniejsze rabunki żołnierzy i prawosławna agitacja. Sytuacja międzynarodowa była zła, Turcja i Krym grozili wojną za wcześniejsze wyprawy kozackie, również ze strony Rosji groziła interwencja, gdyż o pomoc zwrócili się do niej Kozacy. Koniecpolski uspokoił Turcję, przeciwko spodziewanemu atakowi Tatarów wysłał na Podole część wojska, także Rosja powstrzymała się od interwencji. Koniecpolski prowadził negocjacje z Kozakami, jednak żądania powstańców były nie do przyjęcia. Chcieli oni anulowania ugody kurukowskiej, a także wydania Kozaków rejestrowych. Wojna była bardzo krwawa i okrutna. Kozacy i chłopi palili dwory i wsie szlacheckie, mordowali szlachtę i rodziny rejestrowych. Wojska polskie nie były im dłużne. Koniecpolski zaatakował umocniony tabor Kozacki w Perejasławiu. Armia koronna była lepiej wyszkolona i uzbrojona, lecz nieopłacone wojsko od wojny ze Szwecją groziło konfederacją, a Kozacy stanowili element niepewny, mogący w każdym momencie zmienić stronę konfliktu. Powstańcy posiadali ilościową przewagę nad Polakami, ale jakościowo znacznie im ustępowali. Koniecpolski postanowił oblegać tabor, nie mógł on długo stać w jednym miejscu. Odchody, trupy ludzi i zwierząt sprzyjały rozprzestrzenianiu się epidemii. Z powodu buntującego się wojska oblężenie też nie mogło być długo kontynuowane, to wszystko doprowadziło do podpisania ugody. Obalono Tarasa Fedorowicza, a jego miejsce zajął Antoni Konaszewicz, który sprzeciwił się wydaniu poprzedniego wodza powstania. Umowa perejasławska potwierdzała warunki ugody kurukowskiej, ale zwiększała rejestr. Był to sukces Kozaków, ponieważ gdyby żołnierze Koniecpolskiego byli opłaceni, to Kozakom, a nie Koniecpolskiemu groziłaby klęska. Największym zagrożeniem dla hetmana był bunt jego własnych żołnierzy, a nie Kozacy. Uznanie prawosławia po wyborze nowego króla, późniejsza wojna z Rosją i związane z nią zaciągi uspokoiły całkowicie sytuację. Bunt Sulimy Bunt Sulimy został stłumiony przy pomocy Kozaków rejestrowych i właściwie nie był powstaniem. Sulima chciał tylko wrócić do domu z łupieżczej wyprawy nad Morze Czarne, przeszkadzała mu w tym twierdza Kudak, więc ją zdobył.

Powstanie Pawluka i Ostrzanina Powstanie miało charakter społeczny, nie było w nim żadnych haseł narodowych ani religijnych i wymierzone było przeciwko szlachcie, przede wszystkim przeciw księciu Jeremiemu Wiśniowieckiemu. Pawluk w czerwcu opanował Korsuń i wywiózł z niego działa na Zaporoże. Nawoływał do połączenia się rejestrowych pod jednym przywództwem i życia wedle swobód kozackich. Pod swoją władzą chciał mieć tereny po Kijów i Białą Cerkiew. Na ziemiach tych nie mogłyby stacjonować wojska koronne. Rejestrowi nie poparli jednak powstania. Wojskiem koronnym na skutek choroby Koniecpolskiego dowodził hetman polny koronny Mikołaj Potocki. Musiał on zażegnać niepokoje w armii. Główne siły polskie zostały zaatakowane 16 XII 1637 roku pod Kumejkami przez przeważające liczebnie, ale gorzej uzbrojone, siły wroga. Bitwa zakończyła się klęską Kozaków, wielu zginęło, reszta wycofała się do Borowicy, gdzie dopadł ją zwycięski Potocki. Rozpoczęto oblężenie obozu, jednocześnie Kisiel rozpoczął rozmowy. Pawluk został zdjęty z urzędu, a niebawem wydany stronie polskiej, na wyraźne jej żądanie. Nie zgodzono się na wybór starszego przez Kozaków. Pawluka ścięto w Warszawie. W 1638 roku sejm uchwalił dwie konstytucje: Obronę Ukrainy i Ordynacje wojska zaporoskiego regestrowego w służbie Rzeczpospolitej będącego. Były one realizacją projektu Koniecpolskiego, który zakładał likwidację stanowiska starszego i zastąpienie go komisarzem królewskim, któremu podlegaliby wszyscy rejestrowi wraz ze starszyzną, on zaś podlegałby hetmanowi koronnemu. Wyżsi oficerowie mieli wywodzić się ze szlachty. Komisarz i oficerowie mieli mieć specjalną formację szybkiego reagowania, złożoną w połowie z dragonów, a w połowie z Kozaków do tępienia wszelkich buntów wśród Kozaków rejestrowych. Rejestr miał być ograniczony, wszyscy, którzy do niego nie weszli, zostali uznani za chłopów. Nie uspokoiło to nastrojów na Ukrainie. Na Zaporożu cały czas trwało powstanie. W połowie kwietnia 1638 roku Skidan, któremu udało się uciec spod Kumejek, rozpoczął działania wojenne. Podszedł pod Czehryń i wygrał małą potyczkę, inny jego oddział zdobył Krzemieńczuk. Skidan opanował część przepraw na Dnieprze. Powstanie wybuchło z nową siłą, jego głównym wodzem został Ostrzanin. Zajął on Hołtew i pobił Stanisława Potockiego, który wycofał się na Łubnie. Południowa lewobrzeżna Ukraina znalazła się w rękach Ostrzanina, który ruszył w pogoń za Potockim. Doszło do bitwy pod Łubniami, gdzie powstańcy ponieśli klęskę i wycofali się na Łochowicę. Teraz w pogoń z kolei rzucił się Potocki, ale natknął się na Kozaków dońskich, spieszących Zaporożcom na pomoc. Doszło do bitwy. W końcu Kozacy dońscy wydali swoich przywódców. Nie uchroniło to ich przed rzezią, jaką zgotowali im zwycięzcy. Ostrzanin szybko uzupełnił swoje oddziały, całkowicie rekompensując sobie straty nowymi ochotnikami. Doszło nawet do nieudanego ataku na Kijów. Szlachta, obawiając się o swoje życie i majątki, przyłączyła się do Potockiego, wydatnie go wzmacniając. 13 VI 1638 r. doszło do bitwy pod Żołninem zakończonej klęską Kozaków. Ostrzanin uciekł do Rosji. Resztki powstańców okopały się i wybrały nowego atamana. Został nim Dymitr Hunia. Rozpoczęły się rokowania, podczas których nadeszła wiadomość o śmierci Skidana, która podłamała i tak już nie najwyższe morale powstańców. Zawarto porozumienie, na mocy którego Hunia z grupką towarzyszy uciekł do Rosji. Tak łagodne warunki były spowodowane możliwością zawiązania konfederacji przez wojsko. Pobłażliwość dotyczyła tylko jeńców z tej bitwy. Na całej Ukrainie zapanowały krwawe represje, które Kozacy długo pamiętali, gdyż przez 10 lat nie dochodziło już do powstań. 45 minut g. 7. Czas trwania lekcji

brak h. 8. Uwagi do scenariusza