Pawe³ Miko³ajczak * Robert Skikiewicz ** Pawe³ Miko³ajczak, Robert Skikiewicz Wp³yw zmian stopy procentowej na poziom finansowania przedsiêbiorstw kredytem bankowym Wp³yw zmian stopy procentowej na poziom finansowania... Wstêp Celem niniejszego artyku³u jest przeprowadzenie analizy kszta³towania siê œredniego miesiêcznego oprocentowania kredytów z³otowych udzielanych przez banki dla przedsiêbiorstw, a tak e dynamiki zmian wartoœci tych kredytów. Ponadto podjêto próbê okreœlenia wp³ywu zmian stóp procentowych na dynamikê analizowanych kredytów. Na podstawie wyników analizy korelacji oceniono si³ê zale noœci miêdzy powy szymi wielkoœciami, a nastêpnie porównano wzajemne wyprzedzenia/opóÿnienia punktów zwrotnych w szeregach czasowych dla oprocentowania i dynamiki zmian wartoœci kredytów z³otowych dla przedsiêbiorstw. W celu mo liwoœci identyfikacji punktów zwrotnych szeregi czasowe analizowanych zmiennych zosta³y oczyszczone z wahañ sezonowych oraz przypadkowych z zastosowaniem procedury ARIMA X-11. 1. Makroekonomiczne uwarunkowania polityki kredytowej banków w Polsce Polityka kredytowa banków uwarunkowana jest wieloma czynnikami mikro- i makroekonomicznymi. Do g³ównych determinantów polityki kredytowej banku o charakterze zewnêtrznym (makroekonomicznym) nale ¹: polityka pieniê na banku centralnego, przepisy prawa zwi¹zane z dzia³alnoœci¹ kredytow¹ banków, konkurencja na rynku bankowym, sytuacja gospodarcza w kraju i na œwiecie. Zmiany stóp procentowych oraz stopy rezerw obowi¹zkowych stanowi¹ g³ówne narzêdzia do dyspozycji Rady Polityki Pieniê nej (RPP), za pomoc¹ których wp³ywa ona na koszty pozyskania przez banki œrodków * Dr, Katedra Bankowoœci, Wydzia³ Ekonomii, Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu, e-mail: pawel.mikolajczak@ue.poznan.pl, al. Niepodleg³oœci 10, 61-875 Poznañ ** Dr, Katedra Badañ Rynku i Us³ug, Wydzia³ Ekonomii, Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu, e-mail: r.skikiewicz@ue.poznan.pl, al. Niepodleg³oœci 10, 61-875 Poznañ
384 Pawe³ Miko³ajczak, Robert Skikiewicz finansowych na dzia³alnoœæ kredytow¹ oraz koszt kredytu. Decyzje polityki pieniê nej banku centralnego w zakresie kszta³towania stóp procentowych oddzia³uj¹ na popyt globalny czterema ró nymi, ale wzajemnie powi¹zanymi œcie kami, nale ¹ do nich: kana³ stopy procentowej, kana³ kredytów bankowych, kana³ papierów wartoœciowych (kana³ maj¹tkowy), kana³ kursowy. Oddzia³ywanie banku centralnego na zagregowany popyt w przypadku kana³u stopy procentowej odbywa siê poprzez jego impulsy determinuj¹ce zmiany stóp procentowych na miêdzybankowym rynku pieniê nym. Te ostatnie z kolei wp³ywaj¹ na stopy procentowe oferowane przez banki komercyjne. Istotnym jest, aby w procesie tym krótkoterminowe stopy procentowe banku centralnego ustalone w kategoriach nominalnych wp³ynê³y na d³ugookresowe stopy procentowe w ujêciu realnym. Te ostatnie decyduj¹ bowiem o kszta³towaniu siê globalnego popytu. W ramach tradycyjnego kana³u stopy procentowej kluczow¹ rolê odgrywa popyt na kredyt i jego wp³yw na rozmiary akcji kredytowej banków komercyjnych [Pietrzak i inni, 2008, s. 146]. W przypadku kana³u kredytowego transmisji impulsów monetarnych bank centralny oddzia³uje na banki komercyjne poprzez wp³ywanie na poda kredytu, nie zaœ popyt na kredyt i jego cenê. Rezultatem s¹ zmiany w zagregowanym popycie. Bank centralny, dokonuj¹c operacji otwartego rynku lub zwiêkszaj¹c rezerwy obowi¹zkowe, zmniejsza zasób pieni¹dza rezerwowego w posiadaniu banków komercyjnych, decyduj¹c w ten sposób o ograniczeniu skali ich akcji kredytowej. Z kolei rozluÿnienie polityki pieniê nej prowadzi do wzrostu p³ynnoœci banków i zwiêkszenia udzielania kredytów. Mo liwoœci wykorzystania kana³u kredytowego do transmisji impulsów pieniê nych s¹ tym wiêksze, im silniejsza dominacja banków jako Ÿród³a finansowana zewnêtrznego przedsiêbiorstw [Janc, Krymarys-Balcerzak, 2004, s. 56-57]. Efektywnoœæ kana³u papierów wartoœciowych (kana³ maj¹tkowy) zwi¹zana jest z tzw. teori¹ q, a wiêc stosunku rynkowej wartoœci zobowi¹zañ firmy (akcje, obligacje) do kapita³u netto przedsiêbiorstwa. Wraz ze wzrostem stóp procentowych malej¹ ceny instrumentów finansowych (akcji, obligacji), za poœrednictwem których gromadzone s¹ œrodki pieniê ne do sfinansowania inwestycji przez przedsiêbiorstwa. Ich emitenci zmuszeni s¹ wówczas ograniczyæ swój popyt inwestycyjny. Obni enie
Wp³yw zmian stopy procentowej na poziom finansowania... 385 przez bank centralny wysokoœci stóp procentowych sprzyja z kolei wzrostowi cen akcji w okresach, gdy oczekuje siê dobrej koniunktury i wzrostu wyp³at dywidend przez spó³ki gie³dowe. Mo e równie wywo³aæ wzrost cen nieruchomoœci, gdy z regu³y Ÿród³em finansowania zakupu tych ostatnich s¹ kredyty bankowe [Mishkin, 2002, s. 800-802]. Zmiany stóp procentowych banku centralnego wp³ywaj¹ tak e na wysokoœæ kursu walutowego. Ich wzrost sprzyja umocnieniu krajowej waluty, a obni ka stóp dzia³a w kierunku jego os³abienia lub zahamowania trendu aprecjacyjnego. W konsekwencji wspomniane dzia³ania banku centralnego prowadz¹ do pogorszenia salda bilansu handlowego [S³awiñski, 2011, s. 47-48]. Kolejnym czynnikiem zewnêtrznym kszta³tuj¹cym politykê kredytow¹ banków s¹ przepisy prawa zwi¹zane z ich dzia³alnoœci¹ kredytow¹. Przede wszystkim okreœla je ustawa Prawo bankowe. Du e znaczenie maj¹ tak e przepisy kodeksu cywilnego, Prawa wekslowego oraz Prawa dewizowego. Ustawa Prawo bankowe ma charakter ustrojowy i stanowi podstawê prawn¹ dzia³alnoœci banków. Bank uzale nia przyznanie kredytu od zdolnoœci kredytowej kredytobiorcy. W sytuacji jednak, w której podmiot jej nie posiada, bank mo e udzieliæ finansowania pod kilkoma warunkami dotycz¹cymi zasadniczo sposobu zabezpieczenia kredytu oraz przedstawienia planu, którego realizacja zapewni w ocenie banku uzyskanie zdolnoœci kredytowej w okreœlonym czasie. Ma to istotne znaczenie dla przedsiêbiorstw nowo powsta³ych. Mimo e uregulowania prawne w przypadku firm pozostawiaj¹ pewn¹ swobodê w wyborze sposobu oceny zdolnoœci kredytowej, to art. 70 ust. 1 zd. 1 Prawo bankowe nak³ada wyraÿnie obowi¹zek odmowy zawarcia umowy kredytowej w razie stwierdzenia, i podmiot ten nie posiada zdolnoœci (z zastrze eniem ust. 2). Jest to obowi¹zek wy³¹cznie publicznoprawny, sankcjonowany uprawnieniami nadzorczymi Komisji Nadzoru Finansowego (KNF) (od 1 stycznia 2007 r. Komisji Nadzoru Bankowego) (art. 138 w zw. z art. 133 ust. 1 pkt 2). Oznacza to, i umowa kredytowa zawarta z podmiotem niemaj¹cym zdolnoœci kredytowej jest wa na. Na proces udzielania kredytów ma wp³yw Prawo wekslowe, poniewa weksle pe³ni¹ w szczególnoœci funkcje kredytow¹, obiegow¹ i zabezpieczaj¹ca. Stanowi¹ wiêc jeden z najistotniejszych œrodków uzyskiwania i zabezpieczania kredytów [Szpunar, 2001, s. 18]. Ustawa z dnia 28 kwietnia 1936 r. Prawo wekslowe zawiera uregulowania dotycz¹ce
386 Pawe³ Miko³ajczak, Robert Skikiewicz m.in. poszczególnych rodzajów weksli, ich formy, terminów i warunków p³atnoœci, sporz¹dzania protestu czy roszczeñ wynikaj¹cych z weksli. Na warunki udzielania kredytów maj¹ równie wp³yw postanowienia rozporz¹dzenia ministra finansów w sprawie rezerw na ryzyko zwi¹zane z dzia³alnoœci¹ banków [Rozporz¹dzenie..., 2010]. Okreœlaj¹ one z jednej strony kryteria klasyfikacji nale noœci kredytowych do kategorii zagro onych, co wymaga tworzenia przez bank rezerw, z drugiej zaœ przedstawiaj¹ rodzaje zabezpieczeñ daj¹cych mo liwoœæ obni enia ich podstawy [Iwañczuk-Kaliska, 2012, s. 13]. Polityka kredytowa banków komercyjnych wobec podmiotów gospodarczych uwarunkowana jest równie obecn¹ i przewidywan¹ sytuacj¹ gospodarcza w kraju i na œwiecie. Zmiany polityki kredytowej wynikaj¹ przede wszystkim z niekorzystnych lub korzystnych prognoz sytuacji ekonomicznej oraz wynikaj¹cego z tego wzglêdu wzrostu czy zmniejszenia ryzyka poszczególnych bran. Konkurencja na rynku bankowym wymusza na tych instytucjach dzia³ania zmierzaj¹ce do unowoczeœniania i dywersyfikacji oferty produktowej w zale noœci od dynamicznie zmieniaj¹cej siê sytuacji na rynku [Sikora, Kulczycki, 2008, s. 27]. Istotne znacznie ma równie dzia³alnoœæ instytucji parabankowych, których wzmo ona aktywnoœæ szczególnie widoczna jest w okresach zaostrzania polityki kredytowej banków [Miko- ³ajczak, 2012, s. 143]. 2. Kszta³towanie siê kredytów z³otowych dla przedsiêbiorstw oraz ich stóp procentowych w latach 2004-2012 Pomiêdzy styczniem 2004 i grudniem 2012 r. wartoœæ kredytów i po- yczek z³otowych udzielonych przez banki przedsiêbiorstwom wzros³a z 84 402 mln z³ do 186 661 mln z³, czyli o 121,2% (zob. rys. 1). W tym czasie wartoœæ nale noœci z³otowych banków od pozosta³ych sektorów krajowych zwiêkszy³a siê a o 250,5%. W konsekwencji udzia³ kredytów z³otowych dla przedsiêbiorstw w nale noœciach z³otowych banków od pozosta³ych sektorów krajowych zmniejszy³ siê od stycznia 2004 do grudnia 2012 r. z 47,5% do zaledwie 30,4% (zob. rys. 1). W ca³ym analizowanym okresie (2004-2012), obejmuj¹cym ³¹cznie 108 miesiêcy, a przez 85 miesiêcy indeksy dynamiki ukazuj¹ce zmiany w danym miesi¹cu w porównaniu z analogicznym miesi¹cem poprzedniego roku przekracza³y 100% i potwierdza³y, e wartoœæ kredytów kszta³towa³a siê powy ej poziomu sprzed roku. Najwy sz¹ wartoœæ in-
Wp³yw zmian stopy procentowej na poziom finansowania... 387 Rysunek 1. Wartoœæ i dynamika zmian kredytów bankowych dla przedsiêbiorstw w latach 2004-2012 ród³o: Opracowanie w³asne na podstawie danych NBP. deksu dynamiki uzyskano dla stycznia 2008 r. i wynosi³a ona a 131,4%. Wzrost wartoœci kredytów, przekraczaj¹cy 10% w ujêciu rocznym, œwiadcz¹cy o dosyæ dynamicznie rozwijaj¹cej siê akcji kredytowania przedsiêbiorstw, obserwowany by³ w dwóch okresach w ci¹gu prawie trzech lat od lipca 2006 do marca 2009, a nastêpnie w ci¹gu roku od listopada 2011 do paÿdziernika 2012. W sposób szczególnie niekorzystny dla podmiotów gospodarczych poszukuj¹cych finansowania ze strony banków kszta³towa³a siê sytuacja w okresie od sierpnia 2009 do stycznia 2011. Nast¹pi³ wówczas spadek wartoœci kredytów udzielonych dla przedsiêbiorstw w porównaniu z ich poziomem w analogicznym miesi¹cu roku poprzedzaj¹cego. Niekorzystnie kszta³towa³a siê równie sytuacja w pierwszych piêciu miesi¹cach 2004 r. ¹cznie w ci¹gu 23 miesiêcy (spoœród 108 uwzglêdnionych w analizie) indeksy dynamiki kszta³towa³y siê na poziomie poni ej 100%. Najgorsz¹ sytuacjê odnotowano w kwietniu 2010 r., kiedy wartoœæ kredytów z³otowych dla przedsiêbiorstw zmniejszy³a siê do 93,9% ich stanu z kwietnia 2009 r. (zob. rys. 1). Stopy procentowe kredytów dla przedsiêbiorstw wp³ywaj¹ce na koszt kredytu dla podmiotu korzystaj¹cego z takiego finansowania mo - na rozpatrywaæ niezale nie jako stawki dotycz¹ce kredytów udzielonych przez banki wczeœniej w poprzednich miesi¹cach (tzw. oprocentowanie stanów umów kredytowych), jak równie jako stawki obowi¹zuj¹ce podmioty, które w danym miesi¹cu dopiero uzyskaj¹ kredyt (tzw. oprocentowanie nowych umów kredytowych) 1. W ca³ym objêtym analiz¹ okresie od stycznia 2004 r. do grudnia 2012 r. oprocentowanie stanów umów kre- 1 Szczegó³owa charakterystyka dostêpna na stronie: [http://www.nbp.pl/statystyka/pieniezna _i_bankowa/dwn/instrukcja_mir.pdf].
388 Pawe³ Miko³ajczak, Robert Skikiewicz dytowych kszta³towa³o siê w przedziale od 5,71% do 8,35%. Ró nica miêdzy najwy szym i najni szym poziomem oprocentowania wynios³a zatem 2,65 p.p. Nieco wiêksz¹ zmiennoœæ w czasie wykazywa³y stopy procentowe dla nowych umów kredytowych, a w konsekwencji wiêksza by³a równie rozpiêtoœæ przedzia³u, w którym siê one utrzymywa³y i wynosi³a 3,06 punktu. Najni sza stopa procentowa nowych umów kredytowych przyjmowa³a wartoœæ 5,58% w grudniu 2006 r., a najwy sza osi¹gnê³a poziom 8,64% we wrzeœniu 2004 r. (zob. rys. 2). Rysunek 2. Œrednie oprocentowanie kredytów dla przedsiêbiorstw w latach 2004-2012 (w %) ród³o: Opracowanie w³asne na podstawie danych NBP. ¹cznie w ci¹gu 48 miesiêcy (na 108 miesiêcy objêtych analiz¹) oprocentowanie nowych umów kredytowych kszta³towa³o siê na poziomie ni szym od oprocentowania stanów umów kredytowych, a œrednia ró - nica wynosi³a 0,22 p.p. Sytuacja taka dotyczy³a w szczególnoœci okresu od lutego 2005 do marca 2007 r. oraz od wrzeœnia 2011 do grudnia 2012 r. W ci¹gu 58 miesiêcy korzystniejszy poziom oprocentowania kredytów mia³y z kolei przedsiêbiorstwa posiadaj¹ce ju kredyt, a obowi¹zuj¹ce je stopy procentowe by³y ni sze od ich poziomów dla nowych umów kredytowych przeciêtnie o 0,45 p.p. Przez dwa miesi¹ce natomiast œrednie oprocentowanie kredytów by³o na takim samym poziomie zarówno w przypadku stanów umów kredytowych, jak i w przypadku nowych umów kredytowych (rys. 2).
Wp³yw zmian stopy procentowej na poziom finansowania... 389 3. Analiza zale noœci miêdzy poziomem stóp procentowych a dynamik¹ zmian kredytów z³otowych dla przedsiêbiorstw Ze wzglêdu na znaczenie wysokoœci oprocentowania jako jednego z czynników determinuj¹cych zainteresowanie przedsiêbiorstw kredytem, w dalszej czêœci artyku³u zostan¹ przedstawione wyniki analizy oddzia³ywania poziomu oprocentowania nowych umów kredytowych na zmiany poziomu kredytów z³otowych (indeks dynamiki: t - 1 = 100). Analiza zale noœci miêdzy poziomem stóp procentowych oraz dynamik¹ zmian kredytów dla przedsiêbiorstw zosta³a przeprowadzona na podstawie danych, z których wyeliminowano wahania przypadkowe i sezonowe. Szeregi czasowe zosta³y oczyszczone przy zastosowaniu procedury miesiêcznej korekcji sezonowej ARIMA-X11 (Census II), dostêpnej w pakiecie Statistica 10. W dalszej analizie u yto szeregów czasowych zawieraj¹cych komponent cykliczny i trend (oznaczonych dodatkowe literami tc). Zastosowanie takiej procedury jest niezbêdne ze wzglêdu na zamiar identyfikacji górnych i dolnych punktów zwrotnych w szeregach czasowych [Drozdowicz-Bieæ, 2006, s. 83-94; Garczarczyk, Skikiewicz, 2009, s. 14-15]. Ponadto, wystêpowanie wahañ przypadkowych i sezonowych, w szczególnoœci w szeregach czasowych danych miesiêcznych os³abia zale noœci miêdzy zmiennymi, a w konsekwencji obni a wartoœci wspó³czynnika korelacji [Adamowicz i inni, 2005, s. 77-93]. W szeregach czasowych obu zmiennych mo na zaobserwowaæ dwa pe³ne cykle oraz fazê wzrostow¹ i pocz¹tek fazy spadkowej trzeciego cyklu. Uwagê zwraca du e podobieñstwo amplitudy cyklu drugiego i trzeciego w przypadku stóp procentowych oraz indeksu dynamiki wartoœci kredytów z³otowych dla przedsiêbiorstw. Pierwszy cykl z kolei posiada wyraÿnie wiêksz¹ amplitudê w szeregu czasowym zmiennej reprezentuj¹cej stopê procentow¹. Analiza punktów zwrotnych obu zmiennych wskazuje, e poza jednym wyj¹tkiem górne punkty zwrotne w szeregu czasowym indeksu dynamiki (t - 1 = 100) wartoœci kredytów z³otowych dla przedsiêbiorstw wystêpuj¹ o 11-17 miesiêcy wczeœniej ni górne punkty zwrotne w oprocentowaniu nowych umów kredytowych. Z drugiej strony nale y zauwa- yæ, e górne punkty zwrotne zmiennej ukazuj¹cej dynamikê zmian kredytów pojawiaj¹ siê 6-10 miesiêcy po wyst¹pieniu dolnych punktów zwrotnych w szeregu czasowym zmiennej oprocentowanie nowych umów kredytowych. Oznacza to, e po up³yniêciu okresu od 6 do 10 miesiêcy od zapocz¹tkowania wzrostów stóp procentowych nowych kre-
390 Pawe³ Miko³ajczak, Robert Skikiewicz dytów dla przedsiêbiorstw zmniejsza siê zainteresowanie podmiotów gospodarczych finansowaniem dzia³alnoœci kredytem bankowym i dynamika wzrostu ulega os³abieniu (zob. rys. 3). Rysunek 3. Dynamika zmian wartoœci kredytów dla przedsiêbiorstw (t - 1 = 100) a ich oprocentowanie w latach 2004-2012 ród³o: Opracowanie w³asne. Oba dolne punkty zwrotne zmiennej prezentuj¹cej dynamikê zmian kredytów wystêpuj¹ 16 miesiêcy wczeœniej ni w szeregu czasowym stopy procentowej dla nowych umów kredytowych. Oznacza to, e wzrost zainteresowania kredytem ze strony podmiotów gospodarczych pojawia siê prawie pó³tora roku przed osi¹gniêciem minimalnego poziomu przez stopy procentowe. Ponadto, nale y podkreœliæ, i dolne punkty zwrotne indeksu dynamiki wartoœci kredytów wystêpuj¹ 8-9 miesiêcy po górnych punktach zwrotnych w szeregu czasowym oprocentowania nowych umów kredytowych. W konsekwencji, po up³yniêciu trzech kwarta³ów od rozpoczêcia siê obni ek stóp procentowych kredytów z³otowych dla przedsiêbiorstw zapocz¹tkowany zostaje wzrost dynamiki akcji kredytowej (zob. tabl. 1). Sformu³owane wczeœniej wnioski o wyprzedzaj¹cym charakterze zmian oprocentowania nowych umów kredytowych wzglêdem dynamiki zmian wartoœci kredytów potwierdza korelogram wzajemny obu zmiennych. Wyniki analizy korelacji, w której zosta³y uwzglêdnione wyprzedzenia i opóÿnienia oprocentowania (do 12 miesiêcy), pozwalaj¹ uznaæ poziom stóp procentowych za wskaÿnik wyprzedzaj¹cy o 10 miesiêcy dynamikê zmian kredytów z³otowych dla przedsiêbiorstw. Do wniosku takiego sk³ania wartoœæ wspó³czynnika korelacji (-0,745) wskazuj¹ca na najsilniejszy zwi¹zek miêdzy indeksem dynamiki kredytów oraz opóÿ-
nionym w czasie o 10 miesiêcy szeregiem oprocentowania nowych umów kredytowych. Tablica 1. Zestawienie punktów zwrotnych w szeregach czasowych Punkty zwrotne Oprocentowanie nowych umów kredytowych tc Górny paÿ 2004 paÿ 2004 Dolny paÿ 2006 cze 2005 Górny wrz 2008 kwi 2007 Dolny paÿ 2010 cze 2009 Górny lip 2012 sie 2011 ród³o: Obliczenia w³asne. Wp³yw zmian stopy procentowej na poziom finansowania... 391 Indeks dynamiki (t - 1 = 100) kredytów z³otowych dla przedsiêbiorstw tc Rysunek 4. Korelogram wzajemny miêdzy oprocentowaniem nowych umów kredytowych tc oraz indeksem dynamiki wartoœci kredytów dla przedsiêbiorstw tc (t - 1=100) ród³o: Opracowanie w³asne.
392 Pawe³ Miko³ajczak, Robert Skikiewicz Zakoñczenie Mo liwoœci finansowania dzia³alnoœci przez przedsiêbiorstwa kredytem bankowym podlegaj¹ fluktuacjom w czasie wraz ze zmianami stóp procentowych i polityki kredytowej banków. Ró nice w warunkach udzielania kredytów dla podmiotów gospodarczych (m.in. poziom mar y kredytowej) oraz zmiany stóp procentowych na rynku miêdzybankowym w kolejnych miesi¹cach prowadz¹ do zmian relacji miêdzy œrednim oprocentowaniem nowych umów kredytowych oraz stanów umów kredytowych. W analizowanym okresie korzystniejsze warunki cenowe dla nowych kredytobiorców, w porównaniu z podmiotami ju posiadaj¹cymi kredyt wystêpowa³y od lutego 2005 r. do marca 2007 r. faza obni ania stóp procentowych oraz od wrzeœnia 2011 do grudnia 2012 r. koñcowy etap fazy podnoszenia stóp procentowych oraz pocz¹tek fazy obni ania stóp procentowych. Równoczeœnie gorsze warunki cenowe dla przedsiêbiorstw uzyskuj¹cych nowy kredyt wystêpowa³y w ka dej z trzech wyodrêbnionych faz wzrostowych stóp procentowych. Poziom oprocentowania nowych umów kredytowych determinuje dynamikê zmian wartoœci kredytów z³otowych dla przedsiêbiorstw. Mo na zaobserwowaæ dosyæ siln¹ zale noœæ miêdzy oprocentowaniem sprzed 10 miesiêcy oraz dynamik¹ zmian kredytów w okresie t. W konsekwencji oprocentowanie mo na traktowaæ jako wskaÿnik wyprzedzaj¹cy dla indeksu dynamiki wartoœci kredytów z³otowych. Z jednej strony banki mog¹ spodziewaæ siê zdynamizowania akcji kredytowej po up³ywie trzech kwarta³ów od rozpoczêcia obni ek stóp procentowych dla przedsiêbiorstw. Z drugiej strony, w analizowanym okresie dwukrotnie najkorzystniejsze warunki kredytowe dla przedsiêbiorstw (najni sze stopy procentowe) wyst¹pi³y niemal pó³tora roku (16 miesiêcy) od zahamowania spadku dynamiki akcji kredytowej przez banki. Literatura 1. Adamowicz E., Dudek S., Walczyk K., (2005), The Usefulness of Business Surveys Data for Short-Term Forecasting. Raw Data vs Seasonally adjusted and smoothed one, w: Economic Tendency Surveys and Cycylical Indicators, Adamowicz E., Klimkowska J., (red.), IRG SGH, Warszawa. 2. Drozdowicz-Bieæ M., (2006), Za³o enia analizy cykli koniunkturalnych, w: WskaŸniki wyprzedzaj¹ce, Drozdowicz-Bieæ M., (red.), IRG SGH, Warszawa.
Wp³yw zmian stopy procentowej na poziom finansowania... 393 3. Garczarczyk J., Skikiewicz R., (2009), Z³o one wskaÿniki wyprzedzaj¹ce dla gospodarki. Zastosowania na œwiecie i w Polsce, Marketing i Rynek, nr 5. 4. Iwañczuk-Kaliska A., (2012), Polityka Kredytowa banków i jej znaczenie w finansowaniu przedsiêbiorstw, w: Ryzyko w dzia³alnoœci gospodarczej. Finansowanie ma³ych i œrednich przedsiêbiorstw w okresie zagro enia ryzykiem, Janc A., Waliszewski K. (red.), Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu, Poznañ. 5. Janc A., Krymarys-Balcerzak A. (red.) (2004), Funkcjonowanie wspó³czesnego banku, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, Poznañ. 6. Miko³ajczak P. (2012), Parabankowe aspekty dzia³alnoœci funduszy porêczeniowych i po yczkowych, w: Instytucje parabankowe na rynku us³ug bankowych w Polsce, Kotliñski G., Waliszewski K. (red.), CeDeWu, Warszawa. 7. Mishkin F.S., (2002), Ekonomika pieni¹dza, bankowoœci i rynków finansowych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. 8. Pietrzak B., Polañski Z., WoŸniak B. (2008), System finansowy w Polsce, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. 9. Sikora D., Kulczycki A. (2008), Efektywnoœæ oddzia³u banku detalicznego jako czynnik przewagi konkurencyjnej, CeDeWu, Warszawa. 10. S³awiñski A. (2011), Polityka pieniê na, C.H. Beck, Warszawa. 11. Szpunar A. (2001), Komentarz do prawa wekslowego i czekowego, Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa. Streszczenie W artykule zaprezentowano kszta³towanie siê kredytów dla polskich przedsiêbiorstw oraz ich stóp procentowych w latach 2004-2012. Przedmiotem rozwa añ objêto równie analizê zale noœci miêdzy poziomem stóp procentowych a dynamik¹ zmian kredytów dla firm. Dokonano tak e identyfikacji najistotniejszych czynników determinuj¹cych politykê kredytow¹ banków w Polsce. S³owa kluczowe kredyt bankowy, stopa procentowa, polityka kredytowa, bank, przedsiêbiorstwo
394 Pawe³ Miko³ajczak, Robert Skikiewicz The impact of interest rate changes on the level of financing of the companies with a bank credit (Summary) This study attempts to show the process of formation of bank credits for Polish companies and their interest rates in years 2004-2012. Also the analysis of the relationship between the level of interest rates and the dynamics of bank loans changes for businesses is the subject to consideration of the following study. The authors have also identified the most important factors that determine the credit policy of banks in Poland. Keywords bank credit, interest rate, credit policy, bank, company