POWIATOWE CENTRUM ROZWOJU EDUKACJI PORADNIA PSYCHOLOGICZNO-PEDAGOGICZNA 26-110 Skarżysko-Kamienna, ul. Plac Floriański 1 www.pppskarzysko.pl WYNIKI BADAŃ pllanowanejj ściieżkii kariiery uczniiów kllas trzeciich giimnazjjów powiiatu skarżyskiiego w roku szkollnym 2014//2015 Doradca zawodowy: mgr Elżbieta Jaros, mgr Zbigniew Sowa Skarżysko-Kamienna, czerwiec 2015 r.
2 SPIS TREŚCI I. METODOLOGIA BADAŃ. 3 II. WYNIKI BADAŃ... 4 1. Deklarowane preferencje w wyborze szkoły i kierunków kształcenia... 4 2. Zainteresowania uczniów i wybór kierunków kształcenia... 4 3. Poziom wykształcenia rodziców... 5 4. Kto ma największy wpływ na wybór szkoły i zawodu przez uczniów... 5 III. WNIOSKI... 7 IV. ZAŁĄCZNIKI - wyniki badań w gimnazjach powiatu skarżyskiego... 9
3 I. METODOLOGIA BADAŃ Celem głównym przeprowadzanych systematycznie od kilku lat badań jest rozpoznanie w klasach trzecich, kończących naukę w gimnazjum: preferencji uczniów w zakresie planowanego wyboru szkoły ponadgimnazjalnej, deklarowanych preferencji wyboru kierunków kształcenia, kto ma wpływ na podejmowane decyzje uczniów. Dodatkowo, w celu zbadania wiarygodności odpowiedzi, predyspozycji uczniów i wpływu środowisk na ich decyzje, w badaniach ankietowych stosowane są filtry obejmujące rozpoznanie: zainteresowań uczniów, preferowanych sposobów pracy, poziomu wykształcenia rodziców, osób pomagających podejmować decyzje uczniom. Badania przeprowadzone zostały przez doradców zawodowych Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej Powiatowego Centrum Rozwoju Edukacji w Skarżysku-Kamiennej, w ramach prowadzonego we współpracy z gimnazjami doradztwa edukacyjnego i zawodowego dla uczniów i ich rodziców/opiekunów. W badaniach stosowano wprowadzające pytania o wiek i płeć respondentów oraz pytania zasadnicze dotyczące preferencji uczniów w zakresie planowanego wyboru szkoły w postaci kafeterii zamkniętej i kierunków kształcenia z kafeterią otwartą. Wprowadzono także pytania filtrujące, w tym o zainteresowania uczniów, preferencje w sposobie wykonywania pracy oraz o wykształcenie rodziców. Odpowiedzi na te pytania pozwalają zweryfikować, czy wybór szkoły i kierunku kształcenia pokrywa się z zainteresowaniami ucznia i preferowanymi przez niego sposobami pracy, czy też ma cechy przypadkowości oraz jak silny jest wpływ wykształcenia rodziców na wybór szkoły przez ich dzieci. Ponadto podczas badań pytano o to, czy uczeń/uczennica myślał o swojej przyszłej pracy i jak ją sobie wyobraża, które mają na celu wywołanie refleksji uczniów na temat swojej przyszłości zawodowej. Badania w roku szkolnym 2014/2015 przeprowadzone zostały ponownie w formie klasycznych ankiet dla ośmiu następujących szkół: Gimnazjum w Bliżynie; Gimnazjum w Suchedniowie; Gimnazjum w Łącznej; Gimnazjum w Skarżysku-Kościelnym; Gimnazjum Nr 1 w Skarżysku-Kamiennej; Gimnazjum Nr 2 w Skarżysku-Kamiennej; Gimnazjum Nr 3 w Skarżysku-Kamiennej; Gimnazjum Nr 4 w Skarżysku-Kamiennej. Badania miały charakter dobrowolny i polegały na anonimowym wypełnieniu kwestionariuszy ankiet. Uczestnictwo w badaniach zostało zapewnione wszystkim chętnym uczniom klas trzecich ze wszystkich ośmiu gimnazjów Powiatu Skarżyskiego. Łącznie badaniami objętych zostało 472 osoby. Kwestionariusze ankiet wypełniło 453 gimnazjalistów z 24 klas trzecich (kończących naukę), w tym 220 dziewcząt i 233 chłopców. Grupa 19 uczniów oddała kwestionariusze ankiet z wypisanymi prostackimi uwagami lub wulgaryzmami bez odpowiedzi, co świadczy o niskim stopniu dojrzałości. Ponadto na stronie internetowej Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej prowadzona była sonda internetowa i jej wyniki są dostępne dla zainteresowanych.
II. WYNIKI BADAŃ 4 1. Deklarowane preferencje w wyborze szkoły i kierunków kształcenia. Przedmiotem wyboru uczniów były licea ogólnokształcące, technika i zasadnicze szkoły zawodowe. Wyniki wyborów szkół przez gimnazjalistów w 2015 roku przedstawia wykres 1. 44% Liceum ogólnokształcace Technikum 46% Zasadnicza Szkoła Zawodowa Nigdzie 2% 8% Wykres 1. Deklarowany wybór rodzaju szkoły. W wyborach widać wyraźne preferencje w wyborze liceum ogólnokształcącego, zadeklarowane przez 46% gimnazjalistów, czyli o 14% mniej niż w roku ubiegłym. Wybór szkół zawodowych (technikalnych i zasadniczych), łącznie deklaruje 52% uczniów i uczennic (w roku ubiegłym 39%). W stosunku do ubiegłych pięciu lat podczas których przeprowadzane były takie badania, widać wzrost zainteresowania szkołami zawodowymi technikalnymi i dalszy spadek zainteresowania zasadniczymi szkołami zawodowymi, które jest na poziomie minimalnym (8%) i obejmuje głównie kierunki nietechniczne, gastronomiczne, fryzjerskie, handlowe. 2. Zainteresowania uczniów i wybór kierunków kształcenia. Wyniki przeprowadzonych badań ankietowych poprawiają niepokojący obraz obszaru zainteresowań uczniów z roku ubiegłego. Ponad połowa gimnazjalistów nie ma żadnych zainteresowań, albo nie potrafi ich określić. Świadczy to o braku samodzielności, hedonistycznym podejściu do życia, niedojrzałości, bierności lub uległości dorosłym. 6% 37% 57% Zainteresowania techniczne Zainteresowania nietechniczne Brak zainteresowań Wykres 2. Zainteresowania uczniów.
5 Gimnazjaliści, którzy określili swoje zainteresowania, lokują je głównie w obszarze artystycznym, sportowym lub wizerunku zewnętrznego, co także potwierdza powyższe spostrzeżenia. Rozkład sprecyzowanych deklarowanych zainteresowań, przedstawia Wykres 2, dominują zainteresowania techniczne 60%, przy 40% zainteresowań nietechnicznych. Deklarowane przez uczniów poszczególnych gimnazjów wybory kierunków kształcenia Wykres 3, słabo korelują z rozkładem zainteresowań. Wybór kierunków technicznych jest o 10% mniejszy w stosunku do deklarowanych zainteresowań. 47% 53% Kierunki techniczne Kierunki nietechniczne Wykres 3. Rozkład wyboru kierunków kształcenia. Kierunki nietechniczne wybiera o 16% więcej osób niż wynika to z deklarowanych zainteresowań. We wszystkich gimnazjach widać wyraźną dominację wyboru kierunków nietechnicznych. Najczęściej wybierane są kierunki psychologiczne, medyczne, artystyczne (głównie dziewczęta), sportowe (głównie chłopcy) lub pedagogiczne. Wśród kierunków technicznych w ostatnich latach dominowała informatyką, aczkolwiek zainteresowanie nią było znacznie mniejsze niż wieloma kierunkami humanistycznymi. W badaniach tegorocznych zainteresowanie informatyka zmniejszyło się - wzrosło zainteresowanie kierunkami artystycznymi, sportowymi i mundurowymi (wojsko, policja, straż pożarna). Brak strategicznej decyzji o swojej karierze zawodowej nadal przykrywany jest wyborem liceum ogólnokształcącego, jako możliwości odroczenia decyzji, czyli jako doraźnego celu kształcenia, a nie etapu zmierzającego do uzyskania określonych kwalifikacji lub zawodu. Od września 2013 roku szkoły ponadgimnazjalne funkcjonują według nowych zreformowanych zasad, z podstawą programową jednakową we wszystkich typach szkół. Jest to jeden z głównych powodów zwiększonego zainteresowania liceami ogólnokształcącymi wśród absolwentów gimnazjów. 3. Poziom wykształcenia rodziców uczniów W celu sprawdzenia, czy występuje dziedziczenie wykształcenia w badaniach uwzględniony został poziom wykształcenia rodziców/opiekunów uczniów. Około 30% rodziców uczniów ma wykształcenie zasadnicze zawodowe, natomiast poziom wyboru takiego wykształcenie przez uczniów wynosi około 8% (w roku ubiegłym 6%). Blisko 1/3 rodziców/opiekunów legitymuje się wykształceniem wyższym, a 40% średnim. Natomiast gimnazjaliści deklarują chęć wyboru szkoły średniej z maturą w 90% (w roku ubiegłym 93%). Wyniki te świadczą o dużych aspiracji uczniów (lub) i rodziców, i nie wskazują na proste przełożenie poziomu wykształcenia rodziców na wybory uczniów. Wynika z badań natomiast, że uczniowie rodziców/opiekunów z wyższym wykształceniem i wykształceniem zasadniczym
6 zawodowym realniej wybierają szkoły i kierunki kształcenia. Uczniowie, rodziców/opiekunów legitymujących się wykształceniem średnim wykazują się większą dozą niepewności i ryzyka zarówno przy wyborze szkół jak i kierunków kształcenia. Stąd zapewne w tej grupie uczniów dominują wybory liceum ogólnokształcącego bez sprecyzowania dalszego kierunku kształcenia. Brak zdecydowania skutkuje odraczaniem w czasie decyzji zawodowych i życiowych. Może to świadczyć o pozytywnym wysokim poziomie aspiracji uczniów i rodziców, ale stwarza zagrożenie wyboru szkoły lub kierunku kształcenia o znikomych możliwościach przyszłego zatrudnienia. Takie decyzje bywają także spowodowany przerostem ambicji uczniów lub ich rodziców/opiekunów, stosunkowo dużą łatwością dostania się do liceów i techników w okresie niżu demograficznego lub nieodpowiedzialnością. Uczniowie i rodzice z tej grupy potrzebują specjalistycznego wsparcia doradców zawodowych, pedagogów, itp. W przeciwnym razie sytuacja skutkować może (jak pokazuje praktyka) rozczarowaniami, frustracją, zmianami szkół przez uczniów, a później zwiększonymi trudnościami w znalezieniu i utrzymaniu pracy. Często niezdecydowani uczniowie liceów wybierają i czasem kończą studia na kierunkach przypadkowych, zwykle nadmiarowych, po których, mimo dużego wysiłku (także finansowego) własnego i rodziców, nie znajdują zatrudnienia. 4. Kto ma największy wpływ na wybór szkoły i zawodu przez uczniów? Na pytanie, kto pomaga ci wybrać szkołę i zawód blisko 27% gimnazjalistów (rok temu 60%) odpowiedziało, że wyboru dokonuję sami. Przynajmniej w 36% gimnazjalistom szkołę i zawód pomagają wybrać rodzice, w 20% koledzy i znajomi, w 6% krewni i blisko 11% nauczyciele, pedagodzy i doradcy zawodowi. Deklarowany wpływ nauczycieli, pedagogów i doradców zawodowych na wybór szkoły jest taki sam jak w roku ubiegłym. Taki rozkład osób wpływających na decyzje uczniowskie w zakresie wyboru szkoły i zawodu nie jest zadowalający. Świadczy o tym, że praktycznie uczniowie i ich rodzice/opiekunowie z problemami tymi zmagają się sami. I to mimo znaczącej aktywności pedagogów szkolnych i doradców zawodowych w szkołach. Ponieważ sytuacja na rynku pracy jest nieczytelna dla rodziców i bardzo często nie potrafią oni wesprzeć własnego dziecka w decyzjach o wyborze zawodu i szkoły, pozostawiają oni tą decyzję w rękach swoich dzieci. Te z kolei opierając się na wzorcach z mediów, nieracjonalnych i niedojrzałych oczekiwaniach, podejmują decyzje o wyborze takiej szkoły, kierunku kształcenia lub zawodu w którym nie trzeba pracować głową, mięśniami, lecz najlepiej swoją urodą, wyglądem, głosem. Jest to wyjątkowo destrukcyjne społecznie zjawisko. Tym bardziej, że pond 70% badanych woli pracę grupową niż indywidualną, co wyraźnie kłóci się z deklarowanymi wyborami szkół i kierunków kształcenia. Porównując wyniki ankiet daje się dostrzec także zależność miedzy poziomem nauczania poszczególnych przedmiotów w różnych szkołach a deklarowanymi wyborami szkół ponadgimnazjalnych i kierunków kształcenia. W szkołach w których poziom nauczania przedmiotów ścisłych (matematyka, fizyka) jest wyższy, uczniowie częściej wybierają kierunki ścisłe lub techniczne. Natomiast w szkołach gdzie te przedmioty są na niższym poziomie, a jednocześnie jest dobry poziom innych przedmiotów, np. humanistycznych, wybory oscylują bardziej wokół tych przedmiotów. Daje się jednak zauważyć we wszystkich szkołach naszego powiatu obniżanie się poziomu nauczania matematyki, fizyki i nauk przyrodniczych oraz mniejsze zainteresowanie takimi kierunkami na dalszych etapach edukacji. Ponieważ, jak potwierdzają w kolejnych latach badania, wybory uczniów i ich rodziców są stereotypowe, często nieracjonalne, oparte o oczekiwania i brak znajomości realiów edukacyjnych i rynkowych, oznacza to konieczność intensyfikacji działań doradców zawodowych, pedagogów, a także nauczycieli-wychowawców.
7 III. WNIOSKI (pozostają aktualne z lat ubiegłych) 1. Dotyczące uczniów i rodziców. 1) Uczniowie zdecydowanie optymistycznie oceniają swoje możliwości podjęcia kształcenia w danym typie szkoły i jej ukończenia. 2) Zdecydowany wybór liceów i techników świadczy o dużych ambicjach uczniów i rodziców. 3) Tylko około 8% uczniów wybierając zasadnicze szkoły zawodowe chce szybko podjąć pracę i usamodzielnić się, nie rezygnując z dalszego kształcenia w przyszłości. Jest to znacznie mniej niż w latach ubiegłych. 4) Większość uczniów dokonywało wyboru więcej niż jednego kierunku kształcenia, co może świadczyć o ich elastyczności na rynku pracy, lub braku zdecydowania, a nawet dezorientacji. 5) Wybory kierunków kształcenia przez uczniów w niewielkim stopniu pokrywają się z deklarowanymi zainteresowaniami. 6) Uczniowie słabo znają zawody i związane z nimi ewentualne przyszłe miejsca pracy, co może być powodem rozczarowań. W zdecydowanej większości odpowiedzi widać, że praca jest w ocenie wielu uczniów bardzo odległą przyszłością. Satysfakcjonuje ich to, że myślą i pracują za nich rodzice. 7) Wielu uczniów badanych klas gimnazjum nie potrafi dokonać wyboru konkretnego zawodu, który powiązany jest z ich zainteresowaniami. Orientują się w możliwościach wyboru szkoły, natomiast mają małą wiedzę na temat zawodów i kierunków kształcenia. 8) Uczniowie wykazują się bardzo asekuracyjnym podejściem ponieważ około 70% (spadek o 5% w stosunku do roku ubiegłego) z nich woli pracę grupową. Szczególnie widać to w klasach, w których dużo uczniów wybiera licea jako swoją przyszłą szkołę. Liczna grupa uczniów wybierających licea nie myślała jeszcze o swojej przyszłej pracy. Widać wyraźnie, że wyboru dokonują za nich rodzice i kierując się własnymi ambicjami wysyłają dzieci do liceów. Ta część uczniów nie wykazuje także zainteresowania swoją przyszłą pracą, licząc nadal na pomoc i pilotowanie ich kariery przez innych. 9) Uczniowie i ich rodzice deklarują wybór szkół i kierunków kształcenia mało atrakcyjnych na rynku pracy, w tym też zdecydowanie nadmiarowych. Sporadycznie w podejmowanych decyzjach poza własnymi oczekiwaniami uwzględniają oczekiwania pracodawców. 10) Uczniowie i rodzice niedoceniają w deklaracjach wykształcenia zawodowego zarówno technicznego jak i nietechnicznego, przy czym widać kolejny wyraźny spadek zainteresowania wykształceniem technicznym na wszystkich poziomach kształcenia. 11) Minimalnie wzrasta zainteresowanie uczniów i ich rodziców kierunkami objętymi systemami wspomagania stypendialnego, zarówno na poziomie szkół ponadgimnazjalnych jak i wyższych. 2. Dotyczące szkół. 1) W stosunku do deklaracji uczniów, a także oczekiwań pracodawców, szkoły oferują nadmiar łatwo dostępnych miejsc w liceach ogólnokształcących w stosunku do szkół zawodowych. Proporcje ilości dostępnych szkół i kierunków kształcenia oraz proporcje deklarowanych wyborów uczniów powinny być analizowane i korelowane z potrzebami rynku pracy i interesem narodowym.
8 2) Należy podnieść poziom nauczania przedmiotów ścisłych w szkołach naszego powiatu, gdyż jego malejący poziom staje się barierą w dalszym toku nauki i wyborze zawodu. 3) Szkoły ponadgimnazjalne powinny stymulować oczekiwania uczniów oraz rodziców, pod potrzeby pracodawców oraz aspiracje naszego narodu, powinny zabezpieczyć możliwość kształcenia w odpowiednich typach szkół (licea ogólnokształcące, technika, zasadnicze szkoły zawodowe) proporcjonalnie, bez dominacji jednych typów szkół nad innymi. 4) Wymagają analizy i podjęcia odpowiednich reakcji działania szkół wpływające na zmianę decyzji uczniów (w stosunku do pierwotnych deklaracji o wyborze szkoły oraz poziomu i kierunku kształcenia), będące w interesie szkoły, a nie uczniów. 5) Szkoły zawodowe powinny zabiegać o wzrost zainteresowania uczniów nauką w tych szkołach, do uatrakcyjnienia kształcenia zawodowego i podniesienia jego poziomu. 6) Dynamika zmian na rynku edukacyjnym i na rynku pracy oraz słaba znajomość przez uczniów i ich rodziców możliwości i warunków kształcenia wymaga od szkół prowadzenia intensywnego, systematycznego doradztwa zawodowego w celu racjonalizacji decyzji edukacyjnych i zawodowych uczniów i ich rodziców. 7) Prowadzone w gimnazjach doradztwo zawodowe w coraz większym stopniu wspiera decyzje edukacyjne i zawodowe uczniów w zakresie optymalizacji wyboru szkoły i zawodu. 8) Szkoły zawodowe powinny poszukiwać, głównie we współpracy z pracodawcami, możliwości wspierania stypendialnego uczniów i deklaracji zatrudnienia absolwentów po zdaniu egzaminów zawodowych. Takie działania będą korelować z systemem stypendialnym wspierającym studiowanie na kierunkach technicznych i ścisłych.