Wykład 10, 19.01.2017 Społeczno-ekonomiczne konsekwencje zmian struktur wieku ludności. Polityka dotycząca ludności 1. Konsekwencje nowej demografii Europy - demograficzne - społeczno-ekonomiczne zmian struktur wieku 2. Polityka dotycząca ludności 3. Polityka rodzinna
Demograficzne konsekwencje zmian demograficznych w Europie i Polsce Demograficzne: Spadek przyrostu naturalnego Rosnąca rola migracji jako składowej dynamiki ludności Spadek lub stabilizacja liczby ludności Zmiany struktury wieku ludności: przyśpieszenie starzenia ludności, spadek liczby ludności w wieku produkcyjnym, starzenie się zasobów pracy współegzystowanie kilku generacji zawężanie sieci krewniaczych zmiany struktur międzygeneracyjnych różnice umieralności według płci, różnice zachowań dotyczących rodziny według płci zróżnicowanie sytuacji rodzinnej starszych kobiet i mężczyzn zmiany struktur gospodarstw domowych rosnące znaczenie migracji zarobkowych, ich selektywność według wieku skutki migracji dla relacji rodzinnych i międzypokoleniowych
Prawidłowości procesu zmian liczby oraz struktur gospodarstw domowych szybszy wzrost liczby gospodarstw niż liczby ludności zmiany w strukturze gospodarstw według wielkości i spadek średniej liczby osób w gospodarstwie; wzrost liczby jednoosobowych gospodarstw, przy czym znaczna ich część jest tworzona przez starsze kobiety; spadek liczby gospodarstw wielorodzinnych na rzecz wzrostu liczby gospodarstw jednorodzinnych z rodziną nuklearną; wzrost liczby gospodarstw tworzonych przez bezdzietne pary; zwiększenie się liczby gospodarstw tworzonych przez rodziny niepełne, przy czym większość z nich stanowią gospodarstwa, w których głową jest kobieta; wzrost liczby jednoosobowych gospodarstw tworzonych przez osoby młode; wzrost liczby gospodarstw tworzonych przez osoby pozostające w związkach konsensualnych.
Gospodarstwa 1960 1970 1978 1988 2002 2011 Ogółem Miasta Wieś Średnia wielkość gospodarstwa w latach 1960-2011 3,47 3,12 3,87 3,39 3,03 3,87 3,11 2,85 3,55 3,10 2,86 3,56 2,84 2,60 3,33 Struktura gospodarstw według wielkości w latach 1960-2011 Gospodarstwa 1960 1970 1978 1988 2002 2011 Jednoosobowe Dwuosobowe Trzy- i czteroosobowe Pięcioosobowe i większe 16,2 18,5 38,8 26,5 16,1 18,8 41,2 23,9 17,4 21,7 44,0 16,9 18,3 22,3 42,3 17,1 24,8 23,2 37,9 14,1 2,82 2,54 3,40 24,0 25,7 36,4 13,9 Źródło: I.E.Kotowska, Analiza i prognozowanie gospodarstw domowych, w: Procesy demograficzne i metody ich analizy, red.j.kurkiewicz, Akademia Ekonomiczna w Krakowie, 2010; GUS 2013, Gospodarstwa domowe w 2011 roku wyniki spisu ludności i mieszkań 2011, Warszawa.
A.Abramowska-Kmon, 2014, Zmiany wielkości i składu gospodarstw domowych oraz struktury rodzin, w: I.E.Kotowska (red.), Niska dzietność w Polsce w kontekście percepcji Polaków. Diagnoza Społeczna 2013, raport tematyczny, Warszawa, s.27, 28.
M.Mynarska, Zmiany zachowań dotyczących rodziny w Polsce na tle innych krajów Europy, w: I.E.Kotowska (red.), Niska dzietność w Polsce w kontekście percepcji Polaków. Diagnoza Społeczna 2013, raport tematyczny, Warszawa, s.22
Starzenie się populacji struktura gospodarstw domowych według wieku członków Gospodarstwa, w których skład wchodzą osoby młode (0-29 lat), osoby w średnim wieku (30-59 lat) oraz osoby starsze (60 lat i więcej) Struktura gospodarstw według składu pokoleniowego w latach 2002-2011 (w %) Gospodarstwa z osobami 2002 2011 Wyłącznie młodymi 8,4 6,9 Wyłącznie w średnim wieku 15,0 15,8 Wyłącznie starsze 18,9 19,3 Młodymi i w średnim wieku 40,9 35,7 Młodymi i starszymi 2,1 1,9 W średnim wieku i starszymi 7,6 9,8 17,2 Młodymi, w średnim wieku i starszymi 7,5 10,4 22,1 Źródło: tabela 8, GUS 2014, Gospodarstwa domowe i rodziny. Charakterystyka demograficzna, Warszawa. Łącznie gospodarstwa z osobą starszą jako członkiem stanowiły w 2011 roku 43,4%; wzrost udziału gospodarstw dwurodzinnych w latach 2002-2011 znajduje obecnie odzwierciedlenie we wzroście udziału gospodarstw z dwoma i trzema pokoleniami.
Zróżnicowanie struktur gospodarstw domowych w EU, EU-SILC (1/4) November, 2015
Zróżnicowanie struktur gospodarstw domowych w EU, EU-SILC (2/4) November, 2015
Zróżnicowanie struktur gospodarstw domowych w EU, EU-SILC (3/4) Udział rodzin z samotnym rodzicem wśród ogółu rodzin z dziećmi
Zróżnicowanie struktur gospodarstw domowych w EU, EU-SILC (4/4) Udział małżeństw wśród ogółu rodzin
Konsekwencje zmian demograficznych w Europie i Polsce Ekonomiczno-społeczne konsekwencje zmian struktur wieku spadek zatrudnienia, zagrożenie spadkiem produktywności pracy zmiany systemu zabezpieczenia społecznego, zmiany struktury popytu konsumpcyjnego wzrost zapotrzebowania na usługi medyczne i opiekę, w tym na opiekę długoterminową, wzrost zapotrzebowania na pomoc i opiekę zwiększenie zobowiązań opiekuńczych przy jednoczesnym kurczeniu się rodzinnych zasobów opieki (spadek dzietności, mniejsze sieci krewniacze, migracje) oraz wzrost aktywności zawodowej kobiet zmiana modelu opieki Niepokój o perspektywy rozwoju w warunkach narastającej konkurencyjności i nasilenia się procesów globalizacyjnych
Konsekwencje zmian struktury wieku ludności Powołana została specjalna grupa robocza przy Komisji Europejskiej (AWG Working Group on Ageing Populations and Sustainability), która co kilka lat przygotowuje projekcje ludności oraz projekcje wydatków publicznych na emerytury i renty, ochronę zdrowia, opiekę długoterminową, itd. http://europa.eu/epc/working_groups/ageing_en.htm Ageing Report 2009, Ageing Report 2012, Ageing Report 2015
Assumptions Makromodel AWG Projections Labour Productivity Unemployment benefits Population 2010-2060 EUROPOP2010 Production function method Labour force Cohort method GDP Production function Health care Long-term care Total agerelated spending Unemployment Convergence to ECFIN estimate of NAIRU Education Pensions National models Real interest rate (constant) Źródło: The 2012 Ageing Report. Economic and budgetary projections for the 27 EU Member States (2010-2060), European Economy 2 2012.
Wpływ zmian struktur wieku na zatrudnienie Faza 1 : wzrost zatrudnienia i gasnący wzrost WAP Faza 2: wzrost zatrudnienia i spadek WAP Faza 3: spadek zatrudnienia i WAP Źródło: The 2015 Ageing Report. Economic and budgetary projections for the 28 EU Member States (2013-2060), European Economy 3 2015, s. 3.
Przewidywane zmiany tempa wzrostu GDP wzrost produktywności głównym źródłem wzrostu GDP, ale nie rekompensuje wpływu spadku liczby pracujących Źródło: The 2015 Ageing Report
Dekompozycja wzrostu udziału wydatków na emerytury w PKB Dep. effect Empl. effect Coverage effect Benefit effect PensExp = Pop>65 x Pop (15-64) x PensNo x PensExp/PensNo GDP Pop(15-64) EmplNo Pop>65 GDP/EmplNo (%) of GDP) 10.0 8.0 6.0 4.0 2.0 8.9 8.7 zmiana wskaźnika obciążeń demograficznych zmiana odsetka emerytów w populacji 65+ zmiana stóp zatrudnienia zmiana stopy zastąpienia (emerytura / płaca) 2.0 1.5 0.0-2.0-1.0-0.9-0.6-0.6-4.0-2.6-2.9-2.7-2.8 Dependency ratio Coverage ratio Employment effect Benefit ratio Interaction effect Total EA EU27 P. Eckefeldt, Population Ageing and Fiscal Sustainability: Long-term projections for the EU, 2012 Ageing Report; European Commission, Directorate General for Economic and Financial Affairs, Population Event 2012: Riding the population wave, Warsaw, 17 May 2012.
Dekompozycja wzrostu udziału wydatków na emerytury w PKB zmiana wskaźnika obciążeń demograficznych zmiana odsetka emerytów w populacji 65+ zmiana stopy zastąpienia (emerytura / płaca) Źródło: The 2015 Ageing Report. Economic and budgetary projections for the 28 EU Member States (2013-2060), European Economy 3 2015, s. 87.
POLITYKA DOTYCZĄCA LUDNOŚCI (population related policy) integralna część polityki społecznej (social policy, welfare state) zorientowanej na zagwarantowanie obywatelom bezpieczeństwa socjalnego oraz stwarzanie warunków rozwoju obejmuje działania, które służą realizacji następujących celów: stworzenie warunków odtwarzania pokoleń jakościowy rozwój populacji stan zdrowia, poziom wykształcenia, rozmieszczenie przestrzenne ludności, szeroko pojęte warunki życia ludności właściwe wykorzystanie zasobów ludzkich
POLITYKA dotycząca LUDNOŚCI tradycyjne ujęcie polityka dotycząca skutków zmian demograficznych (population responsive policy) polityka kształtująca procesy ludnościowe (population influencing policy) polityka rodzinna (family policy) współczesne ujęcie integracja działań dotyczących zarówno skutków przemian demograficznych jak i wpływu na procesy demograficzne znaczenie kontekstu instytucjonalnego, ekonomicznego i kulturowego
Polityka ludnościowa to celowe, długofalowe oddziaływanie państwa i innych podmiotów publicznych i niepublicznych na procesy ruchu naturalnego i wędrówkowego ludności w celu ukształtowania pożądanego stanu i struktury ludności, przez tworzenie warunków społecznych, ekonomicznych i politycznych, korzystnych dla przebiegu procesów demograficznych, zapewniających biologiczne przetrwanie narodu i zrównoważony rozwój społeczno-ekonomiczny Wpływa na procesy ludnościowe pośrednio, poprzez stosowanie odpowiednich instrumentów polityki społecznej (w tym: rodzinnej, mieszkaniowej, edukacji, ochrony zdrowia, zabezpieczenia społecznego, zatrudnienia) i instrumentów polityki gospodarczej, odpowiednich dla pożądanego przebiegu tych procesów RZĄDOWA RADA LUDNOŚCIOWA Założenia polityki ludnościowej Polski 2014, http://www.stat.gov.pl/bip/389_43_plk_html.htm.
Konstruktywna reakcja na zmiany demograficzne w Europie The demographic future of Europe from challenge to opportunity, Communication from the Commission, Brussels, 12.10.2006, COM(2006) 571final five key policy responses to manage demographic change: promowanie odnowy demograficznej (demographic renewal) poprzez poprawę warunków życia rodzin oraz łączenia pracy zawodowej z życiem rodzinnym wzrost zatrudnienia: więcej miejsc pracy dobrej jakości, przedłużanie życia zawodowego, wzrost produktywności i konkurencyjności poprzez inwestowanie w edukację i badania, otwarcie na napływy migracyjne i integracja imigrantów, dbałość o równowagę systemu finansów publicznych w celu zagwarantowania funkcjonowania systemu emerytalnego, ochrony zdrowia i opieki długoterminowej (s.7-12). Dlaczego odnowa demograficzna a nie polityka pronatalistyczna?
Polityka rodzinna - działania, które wpływają na struktury społeczne i rynek poprzez oddziaływanie na rodzinę tj. tworzenie i rozwiązywanie związków, rodzicielstwo welfare state & institutional setting family policies society/market partnership parenthood G.Neyer, 2009, Consequences of Family Policies on Childbearing Behavior: Effects or Artifacts?, presentation at the seminar, Institute of Statistics and Demography, Warsaw School of Economics, 20 May 2009
Zmiany rodziny Zmiany zachowań dotyczących tworzenia, rozwoju i rozwiązywania rodziny: opóźnianie, spadek płodności, deinstytucjonalizacja rodziny i jej destabilizacja Zmiany ekonomicznego modelu rodziny związane z rosnącą aktywnością zawodową kobiet - stopniowe przejście od modelu z jednym żywicielem rodziny do modelu z obojgiem pracujących partnerów Zmiany ról społecznych kobiet i mężczyzn Zmiany zachowań dotyczących rodziny a współczesny rynek pracy z niepewnością i niestabilnością zatrudnienia
Przekrojowy współczynnik korelacji aktywności zawodowej/zatrudnienia kobiet i współczynnika dzietności Europa Zachodnia Europa Centralna i Wschodnia Źródło: A.Matysiak, Interdependencies between fertility and women s labour supply, Springer 2011.
Kontekst zmiany demograficznej w Europie w poszukiwaniu wyjaśnień dotyczących zmian modelu rodziny Źródło: G.Esping-Andersen, F.Billari, 2015, Re-theorizing Family Demographics, Population and Development Review 41 (1): 1 31, p. 9.
Kontekst zmiany demograficznej w Europie w poszukiwaniu wyjaśnień dotyczących zmian modelu rodziny Równowaga Beckera model rodziny z mężczyzną jako żywicielem (male breadwinner model) Równowaga oparta na partnerskim modelu rodziny (dual-earner dual carer model) Rosnący udział kobiet w edukacji i rynku pracy Rosnąca aktywność zawodowa kobiet i rosnąca równość płci w sferze prywatnej Niestabilna równowaga między potrzebami i realnymi możliwościami łączenia pracy z rodziną model rodziny z pracującą matką i podwójnym obciążeniem kobiet (modernised male breadwinner /double burden of women model) Źródło: G.Esping-Andersen, F.Billari, 2015, Re-theorizing Family Demographics, Population and Development Review 41 (1): 1 31, p. 9.
Dlaczego należy wspierać rodzicielstwo w Polsce? zmiany struktur wieku rozrodczego kobiet spadek urodzeń nieunikniony wyże i niże demograficzne pogłębiają dysproporcje między grupami wieku aspiracje dotyczące liczby dzieci w rodzinie stosunkowo niskie wskaźniki zatrudnienia rosnące wykształcenie i aspiracje kobiet ograniczanie ryzyka niestabilności ekonomicznej rodziny trudne warunki dla łączenia pracy i rodziny + niepewność oraz intensywność pracy podporządkowanie decyzji dotyczących rodziny zaangażowaniu na rynku pracy Jak: należy wspierać rodzicielstwo w Polsce? polityka łączenia pracy z rodziną Kancelaria Prezydenta RP, Dobry klimat dla rodziny, 2013 28
I.E.Kotowska, A.Matysiak, A.Pailhé, M.Styrc, A.Solaz, D.Vignoli, Family Life and Work. Second Quality of Life Survey, 2010, European Foundation for the Improvement of Living and Working Conditions I.E.Kotowska (red.), 2009, Strukturalne i kulturowe uwarunkowania aktywności zawodowej kobiet w Polsce (red). IEK, Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR, stron 283 A.Matysiak, Interdependencies between fertility and women s labour supply, Springer 2011 A.Matysiak, D.Węziak-Białowolska, Country-Specific Conditions for Work and Family Reconciliation: An Attempt at Quantification, European Journal of Population 1/2016. I.E.Kotowska (red.), Niska dzietność w Polsce w kontekście percepcji Polaków. Diagnoza Społeczna 2013, raport tematyczny, MPiPS - CRZL, Warszawa.