(4) Narodowy Bank Polski

1 2 Polityka pieniężna (4) Narodowy Bank Polski podstawy prawne i organizacyjne dr Sylwia Grenda Polityka pieniężna (4) Narodowy Bank Polski (NBP) podstawy prawne i organizacyjne Funkcje NBP Konstytucyjne podstawy Cel i zadania NBP Organy NBP Gospodarka finansowa NBP Zarządzanie rezerwami walutowymi Nadzór nad działalnością bankową Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu Wydział Ekonomii Katedra Teorii Pieniądza i Polityki Pieniężnej Treści wykładu w zasadniczej części są wyciągiem z przepisów Ustawy o NBP oraz Konstytucji RP historię opracowano na podstawie: C. Leszczyńska, Zarys bankowości centralnej w Polsce, NBP, Warszawa 2010 Historia bankowości centralnej w Polsce (9) Narodowy Bank Polski Prezesi NBP w gospodarce rynkowej: Hanna Gronkiewicz-Waltz(1992-2000) Leszek Balcerowicz (2001-2007) Sławomir Skrzypek (2007-2010) Marek Belka (2010-) 3 Funkcje NBP Bank emisyjny NBP ma wyłączne prawo emitowania znaków pieniężnych będących prawnym środkiem płatniczym w Polsce NBP określa wielkość emisji oraz moment wprowadzenia do obiegu, za którego płynność odpowiada organizuje obieg pieniężny i reguluje ilość pieniądza w obiegu Bank banków NBP pełni w stosunku do banków funkcje regulacyjne, które mają na celu zapewnienie bezpieczeństwa depozytów zgromadzonych w bankach oraz stabilności sektora bankowego organizuje system rozliczeń pieniężnych, prowadzi bieżące rozrachunki międzybankowe i aktywnie uczestniczy w międzybankowym rynku pieniężnym NBP jest odpowiedzialny za stabilność i bezpieczeństwo całego systemu bankowego. pełniąc funkcję banku banków, sprawuje kontrolę nad działalnością banków, a w szczególności nad przestrzeganiem przepisów prawa bankowego NBP nadzoruje systemy płatności w Polsce Centralny bank państwa NBP prowadzi obsługę bankową budżetu państwa, prowadzi rachunki bankowe rządu i centralnych instytucji państwowych, państwowychfunduszy celowych i państwowych jednostek budżetowych oraz realizuje ich zlecenia płatnicze 4 dr Sylwia Grenda 1

5 6 Podstawy prawne NBP 1. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. 2. Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o Narodowym Banku Polskim 3. Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe 4. Uchwały Rady Polityki Pieniężnej 5. Uchwały Zarządu NBP 6. Zarządzenia Prezesa NBP 7. Inne akty prawne Zapisy konstytucyjne Konstytucja RP, art. 227 1. Centralnym bankiem państwa jest Narodowy Bank Polski. Przysługuje mu wyłączne prawo emisji pieniądza oraz ustalania i realizowania polityki pieniężnej. Narodowy Bank Polski odpowiada za wartość polskiego pieniądza. 2. Organami Narodowego Banku Polskiego są: Prezes Narodowego Banku Polskiego, Rada Polityki Pieniężnej oraz Zarząd Narodowego Banku Polskiego. 3. Prezes Narodowego Banku Polskiego jest powoływany przez Sejm na wniosek Prezydenta Rzeczypospolitej, na 6 lat. 4. Prezes Narodowego Banku Polskiego nie może należeć do partii politycznej, związku zawodowego ani prowadzić działalności publicznej nie dającej się pogodzić z godnością jego urzędu. 5. W skład Rady Polityki Pieniężnej wchodzą Prezes Narodowego Banku Polskiego jako przewodniczący oraz osoby wyróżniające się wiedzą z zakresu finansów powoływane na 6 lat, w równej liczbie przez Prezydenta Rzeczypospolitej, Sejm i Senat. 6. Rada Polityki Pieniężnej ustala corocznie założenia polityki pieniężnej i przedkłada je do wiadomości Sejmowi równocześnie z przedłożeniem przez Radę Ministrów projektu ustawy budżetowej. Rada Polityki Pieniężnej, w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego, składa Sejmowi sprawozdanie z wykonania założeń polityki pieniężnej. 7. Organizację i zasady działania Narodowego Banku Polskiego oraz szczegółowe zasady powoływania i odwoływania jego organów określa ustawa. 7 8 Zapisy konstytucyjne Konstytucja RP, art. 220 1. Zwiększenie wydatków lub ograniczenie dochodów planowanych przez Radę Ministrów nie może powodować ustalenia przez Sejm większego deficytu budżetowego niż przewidziany w projekcie ustawy budżetowej. 2. Ustawa budżetowa nie może przewidywać pokrywania deficytu budżetowego przez zaciąganie zobowiązania w centralnym banku państwa, Cel NBP Podstawowym celem działalności NBP jest utrzymanie stabilnego poziomu cen, przy jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej Rządu, o ile nie ogranicza to podstawowego celu NBP Ustawa o NBP, art. 3, ust. 1 Zgodnie z przyjętym przez RPP dokumentem Strategia Polityki Pieniężnej po 2003 roku, celem NBP jest stabilizacja inflacji na poziomie 2,5% z możliwym odchyleniem +/- 1 punkt procentowy. dr Sylwia Grenda 2

9 10 Zadania NBP Organy NBP Do zadań NBP należy: 1) organizowanie rozliczeń pieniężnych; 2) prowadzenie gospodarki rezerwami dewizowymi; 3) prowadzenie działalności dewizowej w granicach określonych ustawami; 4) prowadzenie bankowej obsługi budżetu państwa; 5) regulowanie płynności banków oraz ich refinansowanie; 6) kształtowanie warunków niezbędnych dla rozwoju systemu bankowego; 6a) działanie na rzecz stabilności krajowego systemu finansowego, 7) opracowywanie statystyki pieniężnej i bankowej, bilansu płatniczego oraz międzynarodowej pozycji inwestycyjnej; 8) wykonywanie innych zadań określonych ustawami. Prezes NBP Organy NBP Zarząd NBP Rada Polityki Pieniężnej Ustawa o NBP, art. 3, ust. 2 NBP przysługuje wyłączne prawo emitowania znaków pieniężnych RP. Ustawa o NBP, art. 4 Ustawa o NBP, art. 6 Struktura organizacyjna NBP 11 12 dr Sylwia Grenda 3

13 14 Prezes NBP zasady powoływania i odwoływania Prezes NBP jest powoływany i odwoływany przez Sejm na wniosek Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej. Kadencja Prezesa NBP wynosi 6 lat. Ta sama osoba nie może być Prezesem NBP dłużej niż przez dwie kolejne kadencje. Kadencja Prezesa NBP wygasa: po upływie okresu sześcioletniego; w razie śmierci; w razie złożenia rezygnacji; w razie odwołania. Odwołanie Prezesa NBP może nastąpić, gdy: nie wypełnia on swych obowiązków na skutek długotrwałej choroby; został skazany prawomocnym wyrokiem sądu za popełnione przestępstwo; złożył on niezgodne z prawdą oświadczenie lustracyjne, stwierdzone prawomocnym orzeczeniem sądu; Trybunał Stanu orzekł wobec niego zakaz zajmowania kierowniczych stanowisk lub pełnienia funkcji związanych ze szczególną odpowiedzialnością w organach państwowych. Ustawa o NBP, art. 9 Prezes NBP podstawowe zadania Prezes NBP: jest przełożonym wszystkich pracowników NBP. przewodniczy Radzie Polityki Pieniężnej, Zarządowi NBP oraz reprezentuje NBP na zewnątrz reprezentuje interesy Rzeczypospolitej Polskiej w międzynarodowych instytucjach bankowych oraz, o ile Rada Ministrów nie postanowi inaczej, w międzynarodowych instytucjach finansowych ustala, w porozumieniu z Ministrem Spraw Wewnętrznych i Administracji, zasady przechowywania wartości pieniężnych w bankach i przedsiębiorstwach produkujących znaki pieniężne oraz transportowania tych wartości przez banki i te przedsiębiorstwa realizuje zadania wynikające z przepisów o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej Ustawa o NBP, art. 11 15 Zarząd NBP zasady powoływania i sprawowania funkcji 16 1. W skład Zarządu NBP wchodzą: Prezes NBP -jako przewodniczący oraz 6-8 członków Zarządu, w tym 2 wiceprezesów NBP. 2.Członków Zarządu NBP powołuje i odwołuje Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej na wniosek Prezesa NBP. 3. Członkowie Zarządu NBP są powoływani na okres 6 lat. 4.Członek Zarządu NBP nie może zajmować żadnych innych stanowisk i podejmować działalności zarobkowej lub publicznej poza pracą naukową, dydaktyczną lub twórczością autorską. 5.Analogicznie jak w przypadku członka RPP członek zarządu NBP będący członkiem partii politycznej lub związku zawodowego obowiązany jest na okres kadencji zawiesić działalność w tej partii lub w tym związku, pod rygorem odwołania. Ustawa o NBP, art. 17 dr Sylwia Grenda 4

Zarząd NBP - zadania 17 18 1. Zarząd kieruje działalnością NBP. 2. Zarząd NBP realizuje uchwały Rady oraz podejmuje uchwały w sprawach niezastrzeżonych w ustawie do wyłącznej kompetencji innych organów NBP. Zadania zarządu NBP: 1. realizowanie zadań z zakresu polityki kursowej; 2. okresowa ocena obiegu pieniężnego i rozliczeń pieniężnych oraz obrotu dewizowego; 3. nadzorowanie operacji otwartego rynku; 4. ocena systemu bankowego; 5. analiza stabilności krajowego systemu finansowego; 6. uchwalanie planu działalności i planu finansowego NBP; 7. uchwalanie prowizji i opłat bankowych stosowanych przez NBP oraz ustalanie ich wysokości; 8. określanie zasad gospodarowania funduszami NBP; 9. określanie zasad organizacji i podziału zadań w NBP; 10. określanie zasad polityki kadrowej i płacowej w NBP; 11. uchwalanie rocznego sprawozdania z działalności NBP; 12. sporządzanie rocznego sprawozdania finansowego NBP; 13. opracowywanie bilansów obrotów płatniczych państwa z zagranicą; 14. przygotowywanie i rozpatrywanie projektów uchwał i innych materiałów kierowanych do Rady. Ustawa o NBP, art. 17 19 20 RPP skład i zasady powoływania RPP skład (III kadencja: 2010-2016) W skład Rady wchodzą: 1. Przewodniczący Rady, którym jest Prezes NBP; 2. 9 członków powoływanych w równej liczbie przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, Sejm i Senat, spośród specjalistów z zakresu finansów. 1. Prezes NBP Marek Belka (Przewodniczący RPP) 2. Andrzej Bratkowski (Sejm RP) 3. Elżbieta Chojna-Duch (Sejm RP) 4. Adam Glapiński (Prezydent RP) 5. Jerzy Hausner (Senat RP) 6. Andrzej Kaźmierczak (Prezydent RP) 7. Andrzej Rzońca (Senat RP) 8. Jan Winiecki (Senat RP) 9. Anna Zielińska-Głębocka (Sejm RP) 10. Zyta Gilowska (Prezydent RP) - brak Ustawa o NBP, art. 13 dr Sylwia Grenda 5

21 22 RPP skład i zasady powoływania 1. Kadencja członka Rady wynosi 6 lat. Funkcję członka Rady można pełnić tylko jedną kadencję. 2. Powołanie nowych członków Rady powinno nastąpić najpóźniej do dnia wygaśnięcia kadencji poprzednich. 3. Organy uprawnione do powołania członka Rady odwołują go wyłącznie w przypadku: zrzeczenia się swej funkcji; choroby trwale uniemożliwiającej sprawowanie funkcji; skazania prawomocnym wyrokiem sądu za popełnienie przestępstwa; złożenia niezgodnego z prawdą oświadczenia lustracyjnego, stwierdzonego prawomocnym orzeczeniem sądu; gdy nie zawiesił członkostwa w partii politycznej i/lub związku zawodowym. 4. W razie śmierci członka Rady, organ powołujący stwierdza wygaśnięcie jego mandatu. 5. Uzupełnienia składu Rady na miejsce opróżnione organy powołujące dokonują nie później niż w okresie 3 miesięcy od odwołania lub stwierdzenia wygaśnięcia mandatu członka Rady. Ustawa o NBP, art. 13 RPP zasady członkowstwa 1. W okresie kadencji członek Rady nie może zajmować żadnych innych stanowisk i podejmować działalności zarobkowej lub publicznej poza pracą naukową, dydaktyczną lub twórczością autorską, a za zgodą Rady wyrażoną w drodze uchwały (bez udziału zainteresowanego) - dopuszczalna jest działalność w organizacjach międzynarodowych. 2. Członek Rady będący członkiem partii politycznej lub związku zawodowego obowiązany jest na okres kadencji w Radzie zawiesić działalność w tej partii lub w tym związku, pod rygorem odwołania z Rady. 3. Członkom Rady przysługuje wynagrodzenie w wysokości równej wynagrodzeniu wiceprezesów NBP. Wynagrodzenie to przysługuje również w ciągu 3 miesięcy od daty wygaśnięcia kadencji, z wyjątkiem, gdy powodem odwołania jest skazanie prawomocnym wyrokiem sądu za popełnienie przestępstwa. Ustawa o NBP, art. 14 RPP podstawowe zadania 23 RPP zadania szczegółowe 24 1. Rada Polityki Pieniężnej ustala corocznie założenia polityki pieniężnej i przedkłada je do wiadomości Sejmowi równocześnie z przedłożeniem przez Radę Ministrów projektu ustawy budżetowej. 2. Rada składa Sejmowi sprawozdanie z wykonania założeń polityki pieniężnej w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego. 3. Posiedzenia Rady zwołuje Przewodniczący co najmniej raz w miesiącu. Rada Polityki Pieniężnej: 1. ustala wysokość stóp procentowych NBP; 2. ustala stopy rezerwy obowiązkowej banków i wysokość jej oprocentowania; 3. określa górne granice zobowiązań wynikających z zaciągania przez NBP pożyczek i kredytów w zagranicznych instytucjach bankowych i finansowych; 4. zatwierdza plan finansowy NBP oraz sprawozdanie z działalności NBP; 5. przyjmuje roczne sprawozdanie finansowe NBP; 6. ustala zasady operacji otwartego rynku. Ustawa o NBP, art. 12 Ustawa o NBP, art. 12 dr Sylwia Grenda 6

25 26 Strategia i instrumentarium NBP Strategia od roku 1999 NBP dążąc do osiągnięcia celu (utrzymania stabilnego poziomu cen), realizuje strategię bezpośredniego celu inflacyjnego Narzędzia NBP rezerwa obowiązkowa kredyt refinansowy (do określonej kwoty w rachunku kredytu, lombardowy, inny) przyjmowanie depozytów (otwieranie lokat terminowych banków) dyskonto i redyskonto weksli operacje otwartego rynku w razie zagrożenia realizacji polityki pieniężnej: ograniczenie środków pieniężnych oddawanych przez banki do dyspozycji kredytobiorców i pożyczkobiorców obowiązek utrzymywania nieoprocentowanego depozytu w NBP od zagranicznych środków wykorzystanych przez banki i krajowych przedsiębiorców Ustawa o NBP, Rozdział 6 27 28 Współpraca NBP z innymi organami Państwa W wykonaniu swoich zadań NBP współdziała z właściwymi organami państwa w kształtowaniu i realizacji polityki gospodarczej państwa, dążąc przy tym do zapewnienia należytej realizacji założeń polityki pieniężnej, a w szczególności: 1. przekazuje organom państwa założenia polityki pieniężnej oraz informacje dotyczące realizacji polityki pieniężnej i sytuacji w systemie bankowym; 2. współdziała z Ministrem Finansów w opracowaniu planów finansowych państwa; 3. opiniuje projekty aktów normatywnych z zakresu polityki gospodarczej; 4. opiniuje projekty aktów normatywnych dotyczących działalności banków i mających znaczenie dla systemu bankowego. Ustawa o NBP, art. 21 dr Sylwia Grenda 7

29 30 Polityka kursowa 1. NBP realizuje politykę walutową ustaloną przez Radę Ministrów w porozumieniu z Radą Polityki Pieniężnej. 2. Zasady ustalania kursu złotego w stosunku do walut obcych ustala Rada Ministrów w porozumieniu z Radą Polityki Pieniężnej. 3. NBP ogłasza bieżące kursy walut obcych oraz kursy innych wartości dewizowych. Ustawa o NBP, art. 24 31 32 Gospodarka finansowa NBP Funduszami własnymi NBP są: fundusz statutowy (1,5 mld PLN), fundusz rezerwowy -tworzony z odpisów z zysków (max 1,5 mld PLN, ale wpłaty nie większe niż 5% zysku). Fundusz rezerwowy może być przeznaczony wyłącznie na pokrycie strat bilansowych NBP Gospodarka finansowa NBP cd. NBP prowadzi gospodarkę finansową na podstawie rocznego planu finansowego. Ustawa o NBP, art. 64 NBP tworzy rezerwę na pokrycie ryzyka zmian kursu złotego do walut obcych. Zasady tworzenia i rozwiązywania tej rezerwy określa Rada. Ustawa o NBP, art. 65 Wielkość środków na wynagrodzenia ustalana jest corocznie w planie finansowym NBP, z uwzględnieniem poziomu płac w sektorze bankowym. Ustawa o NBP, art. 66 Ustawa o NBP, art. 60-62 dr Sylwia Grenda 8

33 34 Gospodarka finansowa NBP cd. Zarządzanie rezerwami dewizowymi Uczestnictwo NBP w Europejskim Systemie Banków Centralnych wiąże się z koniecznością wniesienia przez NBP stosownego wkładu do kapitału Europejskiego Banku Centralnego. Po wejściu Polski do Unii Gospodarczej i Walutowej i przyjęciu euro NBP wniesie wkład do rezerw dewizowych EBC. Narodowy Bank Polski będzie nadal zarządzał własnymi rezerwami, natomiast w odniesieniu do rezerw EBC będzie pełnił funkcję agenta i dokonywał transakcji na rzecz EBC i w jego imieniu. Rezerwy dewizowe zapewniają pełną wymienialność złotego, pozwalają na dokonywanie płatności wynikających ze zobowiązań międzynarodowych państwa i wzmacniają wiarygodność finansową kraju. Rezerwy są utrzymywane w walutach obcych oraz złocie. W inwestowaniu rezerw na międzynarodowych rynkach finansowych NBP kieruje się: bezpieczeństwem inwestowanych środków, płynnością rezerw, dochodowością rezerw przy nieprzekraczaniu dopuszczalnego stopnia ryzyka. 35 Zarządzanie rezerwami dewizowymi Skład polskich rezerw dewizowych 5% 2% 1% 5% Złoto monetarne SDR 87% Transza rezerwowa w MFW Waluty obce Inne należności w walutach wymienialnych dr Sylwia Grenda 9