Tomasz Obal Analiza procesu odzyskiwania środków z masy upadłości banków Charakter działalności Bankowego Funduszu Gwarancyjnego daje unikalną szansę na przeprowadzenie pogłębionej analizy procesów upadłościowych banków. Oprócz elementu poszerzającego ogólną wiedzę o tym aspekcie działania systemu bankowego, analiza ma także wymiar praktyczny. Wiedza o tym, jak przebiegają procesy upadłościowe, jaka jest ich efektywność oraz jak długo trwają może pomóc w bardziej precyzyjnym określeniu przewidywanego kosztu upadłości banku oraz terminów i wielkości spłat wierzytelności BFG. Wiedza ta jest także bardzo przydatna w kontekście analizy zasady mniejszego kosztu stosowanej przy wyborze drogi postępowania z zagrożonym bankiem. Należy przy tym pamiętać, że każda upadłość bankowa jest procesem specyficznym i z trudem poddaje się analizie statystycznej. Wnioski wynikające z poniższej analizy mają zatem charakter systemowy i nie powinny być wprost aplikowane do pojedynczych upadłości. W wielu przypadkach na proces upadłościowy wpływ miała skomplikowana sytuacja prawna a na terminowość zwrotów środków z masy upadłości wątpliwości prawne, co do trybu przekazywania środków Funduszowi. Przedmiotem analizy była grupa 80 banków, w których zakończono postępowania upadłościowe. Są to wszystkie te banki, których upadłość ogłoszono po wejściu w życie ustawy o BFG i których postępowanie upadłościowe zakończyło się do końca grudnia 2006 r. Ile trwa postępowanie upadłościowe? Jednym z kluczowych pytań wydaje się pytanie o długość okresu od ogłoszenia upadłości do decyzji o ukończeniu postępowania. 1
W badanej grupie banków najdłuższe postępowanie trwało nieco ponad 11 lat (4125 dni). Najkrótsze zaś (BS Gryfów Śląski) trwało niewiele ponad 9 miesięcy. Jednak było to nietypowe postępowanie. Szybkość jego zakończenia wynikała z braku środków na jego prowadzenie co sprawia, że należy je traktować jako przypadek ekstremalny. Po wyłączeniu BS Gryfów Śląski, najkrótsze ( normalne ) postępowanie trwało rok i pięć miesięcy. Średnia długość postępowania to 5 lat i 10 miesięcy (lub 6 lat bez Gryfowa). Okazuje się więc, że postępowania upadłościowe charakteryzują się znaczną przewlekłością. Jedynie 5% postępowań zakończyło się w ciągu 2 lat. Zdecydowana większość postępowań, bo aż 73% trwała od 2 do 8 lat, przy czym rozkład liczebności w tym przedziale czasowym jest raczej równomierny. Dość znaczna część (22%) postępowań trwała powyżej 8 lat. Liczba upadłości w zależności od długości postępowania 25 20 20 20 18 15 10 5 0 9 9 4 0 <2 (2,4> (4,6> (6,8> (8,10> (10,12> 12< Długość postępowania upadłościowego w latach Biorąc pod uwagę fakt, że większość upadłości dotyczyła małych, lokalnych banków spółdzielczych należy uznać, że czas trwania tych postępowań był zaskakująco długi. Próbując szukać determinantów długości postępowania upadłościowego można zadać pytania: 2
Czy długość postępowania zależy od wielkości banku? Poniższy wykres przedstawia w formie graficznej zależność długości postępowania upadłościowego od wartości wierzytelności BFG. Kwota wierzytelności BFG w tym modelu reprezentuje wielkość banku. Zależność między długością postępowania a wielkością banku Wielkość banku mierzona kwotą wierzytelności BFG (zł) 12 000 000,00 10 000 000,00 8 000 000,00 6 000 000,00 4 000 000,00 2 000 000,00 0,00 y = 407,02x + 863233 R 2 = 0,0092 0 500 1 000 1 500 2 000 2 500 3 000 3 500 4 000 4 500 Długość postępowania w dniach Pozostając jedynie na płaszczyźnie teoretycznej można było oczekiwać, że im większy bank tym dłuższe będzie postępowanie. Po analizie modelu okazuje się, że istotnie funkcja regresji liniowej badanej zależności wykazuje niewielkie nachylenie dodatnie (zgodnie z oczekiwaniem). Jednak sama zależność jest absolutnie statystycznie nieistotna. Wskazuje na to wartość współczynnika zgodności na poziomie 1%. Reasumując można powiedzieć, że w badanej zbiorowości nie występuje zależność między długością postępowania a wielkością banku. Czy długość postępowania zależy od daty upadłości? W kwestii poszukiwania determinantów długości postępowania zbadano również hipotezę o tym, że zarządzanie upadłością banku było na początku lat 90-tych nowym obszarem działalności gospodarczej. Stąd też można było oczekiwać, że w 3
miarę zbierania doświadczeń (przez sądy oraz syndyków) długość postępowań upadłościowych będzie ulegać skróceniu. Zależność między datą upadłosci a długością postępowania Długość postępowania upadłościowego w dniach 4 500 4 000 3 500 3 000 2 500 2 000 1 500 1 000 500 R 2 = 0,0178 0 1994-09-23 1995-04-11 1995-10-28 1996-05-15 1996-12-01 1997-06-19 1998-01-05 1998-07-24 1999-02-09 1999-08-28 Data ogłoszenia upadłosci Chociaż rzeczywiście w zależności długości postępowania od daty upadłości występuje trend malejący, okazuje się jednak, że sama zależność jest statystycznie nieistotna (R 2 =2%). Efektywność postępowań upadłościowych Z punktu widzenia kosztów funkcjonowania systemu gwarantowania depozytów jednym z kluczowych elementów jest stopień odzyskiwania wierzytelności z mas upadłości. W poniższej analizie efektywność postępowań upadłościowych jest reprezentowana przez udział środków odzyskanych z masy w całkowiej kwocie środków uznanych przez sąd jako zasadnie dochodzone przez BFG. Otóż średnio (średnia ważona) w zakończonych postępowaniach Fundusz odzyskał 29% całkowitej kwoty wierzytelności. 4
Liczba upadłości w zależności od udziału kwoty odzyskanej w wierzytelności BFG 50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0 43 w tym 22 poniżej 2% 15 6 7 9 <20% (20%,40%> (40%,60%> (60%,80%> (80%,100%> Udział kwoty odzyskanej Większość zakończonych postępowań charakteryzowała się niską efektywnością. W przypadku aż 54% postępowań z masy upadłości nie udało się odzyskać więcej niż 20% wierzytelności BFG. Przy tym, aż w 28% przypadków odzyskana kwota nie przekroczyła 2% wierzytelności, co oznacza w praktyce, że dla wierzycieli postępowanie upadłościowe nie miało żadnego znaczenia. Zwroty wierzytelności w skali przekraczającej 80% udało się uzyskać w przypadku jedynie 11% postępowań. Biorąc pod uwagę powyższe interesująca wydaje się odpowiedź na pytanie: od czego zależy tak rozumiana efektywność postępowania upadłościowego. W niniejszym opracowaniu zbadano zależność między efektywnością postępowania a jego długością oraz wielkością banku. Czy efektywność postępowania zależy od długości postępowania? W teorii można oczekiwać, że im dłużej trwa postępowanie upadłościowe tym będzie ono bardziej efektywne w sensie kwoty odzyskiwanych wierzytelności. Innymi słowy syndyk szybko sprzedający aktywa i szybko kończący postępowanie musi godzić się na niższe ceny aktywów, co w konsekwencji ogranicza środki odzyskiwane z masy. Praktykę w badanym zakresie obrazuje poniższy wykres. 5
Zależność między długością postępowania a efektywnością postępowania Udział kwoty odzyskanej w kwocie dochodzonej 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% R 2 = 0,0072 0 500 1 000 1 500 2 000 2 500 3 000 3 500 4 000 4 500 Długość postępowania w dniach Wyznaczona na podstawie analizowanych przypadków linia trendu (regresja liniowa) rzeczywiście zgodnie z oczekiwaniami ma nachylenie dodatnie. Jednak współczynnik zgodności R 2 (1%) wskazuje, że badana zależność jest nieistotna statystycznie. Średnia długość postępowania w grupie, w której odzyskano nie więcej niż 20% wierzytelności wyniosła 1953 dni. Niewiele dłużej, bo 2030 dni średnio trwały postępowania, w których odzyskano ponad 80% wierzytelności. Czy efektywność zależy od wielkości banku? Zależność między wielkością banku a efektywnością postępowania Udział kwoty odzyskanej w kwocie dochodzonej 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% R 2 = 0,0001 0 2 000 000 4 000 000 6 000 000 8 000 000 10 000 000 12 000 000 Wielkość bank u mierzonak wotą wierzytelności BFG 6
Analizowany model wskazuje na to, że również wielkość banku nie ma wpływu na efektywność postępowania upadłościowego. Współczynnik zgodności (w tym przypadku na poziomie 0%) wskazuje na absolutny brak zależności. Terminowość odzyskiwania środków Przeprowadzona analiza objęła także badanie okresów, w jakich występują spłaty wierzytelności. Za podstawę wzięto ogólną kwotę wierzytelności BFG w zakończonych postępowaniach. Dokonano także zsumowania wszystkich transferów z mas upadłości ze względu na okres jaki upłynął od upadłości do danej wpłaty z masy upadłości. Udział kwoty odzyskanej w wierzytelnosci w zależności od terminu zwrotów 12,0% 10,0% 8,0% 6,0% 4,0% 2,0% 0,0% 10,9% 7,3% 2,3% 3,0% 1,4% 1,7% 1,8% 0,1% 0,5% 0,5% 0,5% < 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11< Czas upadłości w latach Okazuje się, że największych wpłat dokonywano 5 i 7 lat po ogłoszeniu upadłości. Przez pierwsze dwa lata wpłaty z mas były śladowe. Podobnie niewielkie kwoty odzyskiwano po 9 roku od rozpoczęcia upadłości. Wnioski: 1. Postępowania upadłościowe banków charakteryzują się znaczną przewlekłością. 2. Długość postępowania upadłościowego: jest niezależna od wielkości banku, jest niezależna od daty ogłoszenia upadłości. 3. Efektywność odzyskiwania środków z masy upadłości: jest niezależna od długości postępowania, 7
jest niezależna od wielkości banku. 4. Niniejsza analiza statystyczna wykazuje brak zależności pozwalających na określenie długości i efektywności postępowań upadłościowych banków. 5. Włączenie wartości pieniądza w czasie do rachunku efektywności postępowania upadłościowego obniżyłoby tę efektywność w stopniu znacznym. Środowisko dynamicznie zmieniających się stóp procentowych sprawia także, że porównywanie poszczególnych upadłości z punktu widzenia wartości realnych byłoby utrudnione. Osiągnięcie znaczących realnych zwrotów z masy jest bowiem znacznie łatwiejsze w sytuacji niskich stóp procentowych. Warszawa, styczeń 2007 r. 8