Seminarium KRAJOWY PROGRAM WDRA ANIA KONWENCJI SZTOKHOLMSKIEJ WST PNY PROJEKT (Warszawa, 5 stycznia4 r.) GF/POL/SEM.4/R.6 PROBLEMATYKA BIOKONCENTRACJI W GLOWODORÓW CHLOROORGANICZNYCH (TZO) W A CUCHU YWNO CIOWYM Mieczys aw W. Obiedzi ski, Barbara Szteke TZO - Trwa e Zanieczyszczenia Organiczne 8 pestycydów chloroorganicznych: aldrin, chlordan,, DDT, dieldrin, endrin, heptachlor, mirex i toxafen (OC) dwie grupy zwi zków chemicznych stosowanych w przemy le: HCB (heksachlorobenzen( heksachlorobenzen) ) oraz PCB (polichlorowane( bifenyle) dwie grupy zwi zków chemicznych b d cych ubocznym efektem dzia a w przemy le: dioksyny (PCDD) i furany (PCDF). Struktura TZO PCDD o 4 o PCB 4 9 6 8 7 6 4 5 5 6 PCDF 4 o 9 6 8 7 Zdrowie Cz owieka/obci enie Monitoring - Ekspozycja Pomiary zwi zków chemicznych lub ich metabolitów w organizmach ywych lub tkankach cz owieka. Obci enie biokoncentracja bioakumulacja Obecno pozosta o ci i ska e chemicznych w i rodowisku. Mo e prowadzi do ekspozycji i zachorowa. Bezpiecze stwo Bezpiecze stwo prekursorem Jako ci. Nauka Zdrowie Publiczne Polityka ZaufanieKonsumenta Eksport - Import To nie ywno skraca ycie to brak wiedzy o skraca ycie. Bezpiecze stwo
Prawo owe to: Kreowanie wysokiego poziomu zabezpieczenia zdrowia publicznego, bezpiecze stwa i interesów konsumenta oraz stanowienia i wspieranie wspólnego rynku oraz pojedynczych rynków owych krajów Unii Europejskiej. Bezpiecze stwo Gospodarstwo Stó Zapobieganie,Edukacja,Weryfikacja WczesnewykrywanieinadbudowaBezpiecze stwa Gdzie wyst puj zagro enia w a cuchu owym Powietrze Zwi zki produkcji rolnej z. Miejsce i rola systemów monitoringu. ywno Emisje z pojazdów Zbiory Przetwórstwo Woda Pasze Fauna i Flora Integratory ska enia Praktyka rolna Odpadki Zwierz ta Przechowalnictwo Handel Gotowanie Gleba Zwi zki chemiczne lub ichmetabolity w tkance ro linnej i i zwierz cej cieki i odpady przemys owa Ryby Dystrybucja Regionalny monitoring Monitoring i p odów rolnych Monitoring (w odró nieniu od bie cej kontroli urz dowej) jest systemem powtarzanych obserwacji, pomiarów oraz ocen, dostosowanych do za o onych celów i przeprowadzanych na próbkach losowych, reprezentatywnych dla okre lonych rodzajów, wzgl dnie dla ca ej w danym kraju lub regionie (FAO/WHO 974). Postanowieniem Rady Ministrów nr 49 z dnia 9 listopada 99 roku Minister Rolnictwa i Gospodarki owej zosta zobowi zany do zorganizowania monitoringu jako ci i podów rolnych. Po kilkuletnim okresie przygotowawczym, w latach 995 - dzia a w Polsce ogólnokrajowy Monitoring jako ci gleb, ro lin, produktów rolniczych i spo ywczych zorganizowany przez Rad Monitoringu powo an przez Ministra Rolnictwa. TZO badane w produktach owych w ramach Monitoringu MRiRW w latach - Pozosta o ci pestycydów chloroorganicznych Pozosta o ci heksachlorobenzenu (HCB) PCB - kongenery (8, 5,, 8, 8, 5 i 8) Surowce ro linne: : marchew, ziemniaki, ziarno pszenicy, yta i rzepaku; Surowce zwierz ce: : tkanki zwierz t rze nych i zwierz t ownych, mleko, drób, ryby; Przetwory: : mi sne, mleczne i rybne Surowce ro linne i zwierz ce Tkanki zwierz t rze nych i ownych, mleko, ryby, przetwory rybne rednie zawarto ci DDT w rzepaku i t uszczach ro linnych w latach - mg/kg tuszczu,6,4,,,8,6,4, rzepak n=984 n= 6 margaryny n=698
rednie zawarto ci DDT w surowcach zwierz cych w latach - mg/kg tusz c,9,8,7,6,5,4, rednie zawarto ci DDTw produktach pochodzenia zwierz cego w latach - mg/kg tuszczu,5,,5,,5,, bydo n=7 mleko n=55 o winie n=854 dziki n=48 sarny n=94 karpie n=4 ryby bat n=699 prod.mi sne n=888 prod.rybne n=69 rednie zawarto ci PCBw w rzepaku i t uszczach ro linnych w latach - rednie zawarto ci PCBw w surowcach zwierz cych w latach -,45,8 mg/kg tuszczu,4,5,,5,,5 mg/kg tuszczu,7,6,5,4,,,5, Rzepak N=59 n=6 margaryny n=69, bydo n=7 mleko n=55 owinie n=854 dziki n=48 sarny n=94 karpie n=4 ryby bat n=699 rednie zawarto ci PCBw produktach pochodzenia zwierz cego w latach - Zawarto sumaryczna kongenerów wska nikowych w t uszczach ro linnych i nasionach rzepaku w latach 996-,,5 5 mg/kg tuszcz,,5, ppb 5 margaryny,5 prod.mi sne n=888 prod.rybne n=69 5 PCB96 PCB97 PCB98 PCB99 PCB nasiona rzepaku rednie zawarto ci sumy 7 kongenerów wska nikowych PCB (µg/kg tuszczu) w nasionach rzepaku pochodz cego z o miu regionów, badanych w latach i. R pó nocno zachodni: woj. zachodniopomorskie; R pó nocny: woj. pomorskie, kujawsko-pomorskie; R pó nocno-wschodni: woj. warmi sko- mazurskie; R4 zachodni: woj. wielkopolskie, lubuskie; R5 centralny: woj. mazowieckie, ódzkie; R6 wschodni: woj. lubelskie; R7 po udniowo-zachodni: woj. l skie, opolskie; R8 po udniowy: woj. ma opolskie, wi tokrzyskie, podkarpackie ppb 5 5 R R R R4 R5 R6 R7 R8 ppb rednie zawarto ci DDT (µg/kg t uszczu) w olejach, margarynach i nasionach rzepaku oraz produktach mi snych w latach -.. 6 5 4 margaryna nasiona rzepaku produkty mi sne DDTs
Pozosta o ci HCB w surowcach zwierz cych w latach - Dioksyny, Furany,, PCB Rok surowiec Liczba próbek badanych Liczbapróbekz pozosta o ci N % Zakres zawarto ci (mg/kg t uszczu) Zawarto rednia (mg/kg t uszczu) DIOKSY KSYNY 75 kongenerów winie Byd o Zwierz ta owne Karpie Ryby morskie 9 59 4 99 7 8 84 99 7,6,4,, -,8,67 <,,4,5,4,4, FURANY 5 kongenerów winie Byd o Zwierz ta owne Karpie Ryby morskie 5 9 5 5 5 4 85 69 5 99 95 57 68,,8 -,5,8 -,,6 <,,4,4,,,4 PCBy 9 kongenerów winie Byd o Zwierz ta owne Karpie Ryby morskie 5 9 6 74 4 9 9 9 74 4 9,5 -,,8,4,6,,84 <,,5,6 <,,4,7 Spo ród 49 kongenerów, tylko charakteryzuj si toksyczno ci dioksyno-podobn. Wspó czynniki toksyczno ci dla wszystkich PCDD/F i PCB, które charakteryzuj si TEF>. Wymagania UE Kongener PCDD,,7,8-TCDD,,,7,8-PeCDD,,,4,7,8-HxCDD,,,6,7,8-HxCDD,,,7,8,9-HxCDD,,,4,6,7,8-HpCDD OCDD WHO-TEF..... Kongener Non-orto-PCB Nie podstawione w pozycji orto,,4,4 -TCB (77),4,4,5-TCB (8),,4,4,5-PeCB(6),,4,4,5,5 -HxCB(69) WHO-TEF.... Produkty 5.. Miesoi produkty mi sne( 8 )z: -Prze uwaczy (bydo,owce) -Drobiu idziczyzny udomowionej -Trzodychlewnej 5.. W trobaiprod.pochodne 5.. Mi nie mi so, ryby iprodukty z nich ( 9 ) Maksymalne poziomy dla dioksyn (PCDD + PCDF) (5) (pgwho-pcdd/f-teq/g t uszcz lub produkt) pgwho-pcdd/f-teq /g t uszczu (6,7) pgwho-pcdd/f-teq /g t uszczu (6,7) pgwho-pcdd/f-teq /g t uszczu (6,7) 6 pgwho-pcdd/f-teq /g t uszczu (6,7) 4 pgwho-pcdd/f-teq /g swie ej wagi (6) PCDF,,7,8-TCDF,,,7,8-PeCDF,,4,7,8-PeCDF,,,4,7,8-HxCDF,,,6,7,8-HxCDF,,,7,8,9-HxCDF,,4,6,7,8-HxCDF,,,4,6,7,8-HpCDF,,,4,7,8,9-HpCDF OCDF..5.5....... Mono-orto-PCB Podstawione w pozycji orto,,,4,4 -PeCB(5),,4,4,5-PeCB (4),,4,4,5-PeCB(8),,4,4,5-PeCB(),,,4,4,5-HxCB (56),,,4,4,5 -HxCB (57),,4,4,5,5 -HxCB(67),,,4,4,5,5 -HpCB(89)..5...5.5.. 5.. ( ) i produktymleczne, w tym t uszcz mas owy 5.4 Jajakurze i produkty(, ) 5.5.Oleje ituszcze -Tuszcz zwierz cy odprze uwaczy,drobiowy i dziczyzny,wieprzowy, mieszany t uszcz zwierz cy -Olej ro linny -Olej rybiprzewidziany do konsumpcji przez cz owieka. pgwho-pcdd/f-teq /g t uszczu (6,7) pgwho-pcdd/f-teq /g t uszczu (6,7) pgwho-pcdd/f-teq /g t uszczu (6) pgwho-pcdd/f-teq /g t uszczu (6) pgwho-pcdd/f-teq /g t uszczu (6) pgwho-pcdd/f-teq /g t uszczu (6).75 pgwho-pcdd/f-teq /g t uszczu (6) pgwho-pcdd/f-teq /g (6) t uszczu Wszystkie materia ypaszowe pochodzenia ro linnego, w tym ro linne i produkty Minera y T uszcz zwierz cy, w tym mlekowy i z jaj. Inne produkty zwierz cew tymmleko i produkty oraz jaja i produkty.. Olejrybny Ryby i ziwerzeta wodne,przetwory i produkty uboczne w wyj tkiem oleju rybiego. () Skadowepasze, z wyj tkiem pasz dla zwierz t, pasz dla ryb i zwierz tdomowych Pasze dla ryb i zwierz tdomowych Wymagania UE Pasze Maksymalna zawarto w odniesieniu do pasz o zawarto ci wody %.75 ngwho-pcdd/f-teq//kg (, ). ngwho-pcdd/f-teq//kg (,). ngwho-pcdd/f-teq//kg (, ).75 ngwho-pcdd/f-teq//kg (, ) 6 ng WHO-PCDD/F-TEQ//kg (, ).5 ngwho-pcdd/f-teq//kg (,).75 ngwho-pcdd/f-teq//kg (, ).5ng WHO-PCDD/F-TEQ//kg (, ) Dioksyny, Furany wwybranychw wybranych produktach owych () wg. bada polskich (A.Grochowalski( A.Grochowalski) Produkt w proszku Mas o Ser ó ty Jogurty niskot uszczowe Jogurty powy ej % t. Wieprzowina Wieprzowina grilowana na otwartym ogniu (w giel drzewny) Oznaczone st eniew ng-teq/kg t uszczu,- 4,,- 5,,6-6,5, -7,7 Poni ej,,-,8,5-, -5 Dioksyny, Furany () Dioksyny, Furany () Drób Wo owina,6-,8,4-8,5 Olej ro linny zu yty (po sma eniu frytek),5-,8 Ryby s odkowodne polskie Ryby morskie (ba tyckie) Olej rybny (z ryb ba tyckich) Olej rybny (import ze Skandynawii) Jaja ( ó tko) Olej ro linny wie y,-9,4 7,-4,,-4,6-5,6-7,4,-, M czka rybna M czka rybna (import zeskandynawii) M czka kostna polska Wyroby czekoladowe Mi so kurczaków belgijskich karmionych zanieczyszczon pasz (luty-marzec ) 6,5-,5-4,5,5 -,75 7
RYZYKO OSZACOWANIE Zbieranie informacji Monitoring rodowisko Wyst powanie substancji Przechodzenie do a cucha owego Regulacje, dopuszczalne limity Urz dowa Kontrola Monitoring Rolniczy i Produktów owych Rolnictwo i Przemys owy Przechodzenie do a cucha owego i ywieniowego Urz dowa Kontrola Regulacje, FSO, Najwy sze Dopuszczalne Pozosta o ci, Dobre Praktyki Rolnicze, Higieny, Produkcji, HACCP RYZYKO ZARZ DZANIE RYZYKO KOMUNIKACJA Monitoring nara enia poprzez diet Konsumpcja, a cuch ywieniowy, Nawyki izachowania konsumenta Urz dowa Kontrola Zdrowia Publicznego POTRZEBNE DZIA ANIE WDRO ENIE Regulacje, Doradztwo Konsumenta, Dobre Praktyki Higieny ywienia Publicznego Punkty monitorowania zagro e chemicznych ród a punktowe Segmenty Produkcja pierwotna Import/eksport Produkcja i przetwórstwo Rynki hurtowe i rynki detaliczne Biomonitoring Kryteria ustalania priorytetów Wra liwo na potencjalne skutki dla zdrowia Poziomy zanieczyszcze w i ich udzia w diecie Wielko i podatno eksponowanej populacji Znaczenie dla rynku krajowego i mi dzynarodowego Natura i koszty zarz dzania opcje Warunki wst pne dla uzyskania reprezentatywnego wyniku: Reprezentatywny plan pobierania próbek Skoordynowany zakres analitów i granic wykrywalno ci Skoordynowane procedury pobierania próbek Skoordynowane procedury przygotowywania próbek do analiz Celem proponowanych bada jest okre lenie zmienno ci czasowo przestrzennej wyst powania lipofilnych zwi zków TZO parszywej dwunastki w surowcach owych i produktach przetworzonych o wysokiej zawarto ci t uszczu oraz wp ywu wybranych procesów technologicznych stosowanych podczas wytwarzania artyku ów rolno-spo ywczych na zmiany TZOw ich zawarto ci. Zmienno czasowo przestrzenna proponuje si badania w uk adzie regionalnym w okresie trzyletnim. Zasada ZEGARA. Terytorium Rzeczypospolitej dzieli si na 9 regionów wg. zasady:. Region pó nocno zachodni,. Region pó nocny rodkowy,. Region pó nocno wschodni, 4. Region zachodnio rodkowy, 5. Region centralny. 6. Region wschodnio - rodkowy 7. Region po udniowo wschodni, 8. Region po udniowo rodkowy, 9. Region po udniowo zachodni. oraz region pas morski badany corocznie. 5 6 9 7 8
Plan próbobrania i próbobranie bobranie. W celu uzyskania reprezentatywnego wyniku dla co najmniej 98% cech charakterystycznych dla populacji które powinny znajdowa si pomi dzy najni sz i najwy sz warto ci obserwowan z prawdopodobie stwem =,95 s potrzebne przynajmniej 6 próbki jednego artyku u owego/diety podwójnej (Conover,W.J.:.: Practical Nonparametric Statistics; ; New York: Wiley 97). Ze wzgl du na wysokie koszty materia owe, techniczne (aparatura)iosobowebada zawarto ci dioksyn i furanów mo na rozwa y trzy strategie próbobrania bobrania. I-sza strategia - pobranie 6 próbek ka dego z produktów/diet wtrzech regionach anast pnie wykonanie bada przesiewowych PCB kongenerów wska nikowych oraz dioksynopodobnych PCB iskierowaniei do bada w kierunku dioksyn i furanów tylko tych próbek, wktórych suma 7wska nikowych wynosi >= ppb sumy PCB ( µg/kg tuszczu) t (% limitem tolerancji). Wykonanie bada substancji dioksynopodobnych mo e by dodatkowym wska nikiem zanieczyszczenia DIOX na granicy tolerancji ustanowionych przez UE w odpowiednich rozporz dzeniach. TZO - Monitoring II ga strategia zak ada integrowanie podobnych próbek na poziomie subregionalnych przy czym ich ilo nie mo e by mniejsza ni 6 próbek. Wtej koncepcji zak ada si 6 próbek diet podwójnych i mleka z laktariów w dla wszystkich trzech regionów. III cia strategia zak ada pobranie 6próbek produktów dla ca egokraju, 6 próbekdlapasamorskiego, z mo liwo ci subregionalnej integracji próbek oraz pobranie 6 próbekdiet podwójnychoraz 6 mleka z laktariów. Program bada monitoringowych b dzie ukierunkowany na reprezentatywne badanie zmienno ci czasowo przestrzennej TZO poprzez okre lenia biokoncentacji TZO w t uszczach ro linnych i zwierz cych. Nasiona rzepaku, olej rzepakowy, rutarzepakowa. Mas o. Ryby s odko i s onowodne, drapie ne i/lub zwysokim udzia em tkanki t uszczowej (m.in.dorsze, ledzie, oso ba tycki, ew.w gorze, karpie) 4. Drób, winie i dziki t uszczoko o-nerkowy, grzbietowy 5. Kukurydza oraz inne produkty oistotnym udziale wdiecie iwysok iej zawarto ci t uszczu. 6. Diety podwójne 7. z laktariów Przedmiotem bada b d pozosta o ci: dioksyn i furanów, dioksynopodobnych polichlorowanych bifenyli (PCB nr. kongenerów: koplanarne lub non-orto orto podstawione: PCB -8,PCB -77, PCB - 6, PCB - 69 i mono-orto orto: : PCB - 5, PCB -4, PCB -8, PCB -, PCB -56, PCB -57, PCB -67, PCB -89), PCB wska nikowe kongenery nr. PCB-8, PCB-5, PCB-, PCB-8, PCB-8, PCB-5 i PCB-8, heksachlorobenzen (HCB) i osiem pestycydów: aldryna, chloran, dieldryna,,ddt (i metabolity), endryna, heptachlor, mireks i toksafen. Metodyka bada Pozosta o ci wymienianych wy ej zwi zków w b d wyodr bniane z liofilizowanych matryc analitycznych technikami ekstrakcji podzia owej i/lub póp przepuszczalnych membran (SPMD), oczyszczane technik filtracji elowej i/lub chromatografii kolumnowej i/lub preparatywnej wysokosprawnej chromatografii cieczowej. Ocena ilo ciowa b dzie wykonywana technik rozcie cze izotopowych i zastosowaniu wysokorozdzielczej chromatografii gazowej i nisko- rozdzielczej spektrometrii masowej (HRGC -LRMS). Do bada przesiewowych b dzie zastosowana technika chromatografii gazowej z detektoremwychwytu elektronów w(ecd) iwszystkie próbki ozawarto ci 7 wska nikowych PCB >=5 5 ppb b d podlega y potwierdzeniu i kwantyfikacji technik HRGC-HRMS HRMS (wysokorozdzielczej spektrometrii masowej) zgodnie z wymaganiami Unii Europejskiej w tymzakresie. Dzi kujemy za uwag!!!!