SYSTEM EKSPLOATACJI SIECI PRZESYŁOWEJ

OPERATOR GAZOCIĄGÓW PRZESYŁOWYCH SYSTEM EKSPLOATACJI SIECI PRZESYŁOWEJ PROCEDURA Wydanie I Obowiązuje od 01.01.2013 roku Niniejsza procedura jest własnością GAZ SYSTEM S.A. Kopiowanie całości lub fragmentu niniejszego dokumentu bez zgody Dyrektora Pionu Eksploatacji GAZ SYSTEM S.A. jest zabronione.

Rozdzielnik procedury Dyrektor Pionu Eksploatacji GAZ SYSTEM S.A. Koordynator ds. Systemu Eksploatacji Sieci Przesyłowej GAZ SYSTEM S.A. egzemplarz archiwalny Dyrektor Oddziału w Gdańsku Dyrektor Oddziału w Poznaniu Dyrektor Oddziału w Rembelszczyźnie Dyrektor Oddziału w Świerklanach Dyrektor Oddziału w Tarnowie Dyrektor Oddziału we Wrocławiu Wydanie I listopad 2012 Strona 2 / Stron 40

Tabela zmian Lp. Zmiana dotyczy strona / punkt przed zmianą Treść po zmianie Data wprowadze nia zmiany Uwagi 1 2 3 4 5 6 Wydanie I listopad 2012 Strona 3 / Stron 40

Spis treści Lp. Tytuł rozdziału strona 1 Cel procedury 5 2 Przedmiot i zakres procedury 5 3 Definicje 5 4 Odpowiedzialność i uprawnienia 5 5 Opis postępowania 5 5.1 Wymagania ogólne 5 5.2 Przygotowanie do wykonania prac 6 5.3 Wykonywanie prac 6 5.3.1 Kontrola stężenia metanu i tlenu 6 5.3.2 Przegląd i konserwacja aparatury kontrolno pomiarowej 6 5.3.3 Sprawdzenie pełne układu pomiarowego 7 5.3.4 Sprawdzenie poprawności działania sterowników programowalnych PLC 9 5.3.5 Wymiana urządzenia AKP lub teletransmisyjnego 11 5.4 Postępowanie w przypadku stwierdzenia niezgodności eksploatacyjnej 15 5.5 Zakończenie prac 15 5.6 Warunki bhp i ppoż. 15 5.7 Postępowanie w razie awarii i zagrożenia 16 6 Informacje dodatkowe 16 7 Dokumenty związane i powołane 16 8 Załączniki 16 Wydanie I listopad 2012 Strona 4 / Stron 40

1. Cel procedury Celem procedury jest wprowadzenie we wszystkich Oddziałach GAZ-SYSTEM S.A. jednolitych zasad postępowania przy wykonywaniu i dokumentowaniu przeglądu i konserwacji aparatury kontrolno - pomiarowej zainstalowanej na obiektach sieci przesyłowej. 2. Przedmiot i zakres procedury Przedmiotem procedury jest prowadzenie i dokumentowanie przeglądu i konserwacji aparatury kontrolno - pomiarowej obiektu sieci przesyłowej, sprawdzenia pełnego układu pomiarowego, sprawdzenia poprawności działania sterowników programowalnych PLC, wymiany urządzeń AKP lub teletransmisyjnych oraz wymagania sprzętowe i aparaturowe dla wykonywania powyższych czynności. 3. Definicje W niniejszej procedurze stosuje się określenia i zwroty zgodne z procedurą P.02.O.01 Warunki techniczne eksploatacji sieci przesyłowej oraz: Pomiar Pomiar wielkości fizycznej np. objętości, energii lub masy paliwa gazowego przy użyciu układu pomiarowego, wykonany m.in. w celu uzyskania wielkości do wzajemnych rozliczeń w zakresie przesyłu paliwa gazowego. Sprawdzenie pełne szczegółowy przegląd wszystkich przyrządów pomiarowych z wyznaczeniem ich charakterystyk. wraz Przetwornik pomiarowy Przyrząd pomiarowy urządzenie pomiarowe przetwarzające, zgodnie z określonym prawem, wielkość wejściową na wielkość wyjściową urządzenie, układ pomiarowy lub jego elementy przeznaczone do wykonania pomiarów samodzielnie lub w połączeniu z jednym lub wieloma urządzeniami dodatkowymi 4. Odpowiedzialność i uprawnienia Odpowiedzialność za nadzór nad przestrzeganiem postanowień niniejszej procedury ponosi Dyrektor Pionu Eksploatacji GAZ SYSTEM S.A. Dyrektorzy, kadra kierownicza oraz pracownicy Oddziałów, a także wykonawcy zewnętrzni prowadzący eksploatację obiektów sieci przesyłowej, zależnie od zakresu swoich uprawnień, odpowiedzialni są za postępowanie zgodne z postanowieniami niniejszej procedury. 5. Opis postępowania 5.1. Wymagania ogólne 5.1.1. Przeglądy i konserwacje układów pomiarowych i AKP odbywają się w terminach ustalonych w rocznym Harmonogramie czynności eksploatacyjnych, który dla każdego obiektu sieci przesyłowej sporządzany jest zgodnie z wymaganiami procedury P.02.O.01 Warunki techniczne eksploatacji sieci przesyłowej. 5.1.2. Jeżeli przewidziane do wykonania czynności eksploatacyjne zostały zakwalifikowane jako: - prace gazoniebezpieczne, to dodatkowo obowiązuje tok postępowania opisany w procedurze P.02.O.02 Prace gazoniebezpieczne, Wydanie I listopad 2012 Strona 5 / Stron 40

- prace niebezpieczne, to dodatkowo obowiązuje tok postępowania opisany w procedurze P.02.O.03 Prace niebezpieczne. 5.1.3. Członkowie zespołu wykonującego czynności eksploatacyjne oraz osoby nadzorujące powinny posiadać odpowiednie świadectwa kwalifikacyjne eksploatacyjne lub dozorowe (stosownie do przypisanych ról w zadaniu) oraz inne uprawnienia stosownie do zakresu wykonywanych prac. 5.1.4. Czynności związane z eksploatacją układów pomiarowych i AKP polegają na określeniu stanu rzeczywistego urządzeń, ich sprawności, porównaniu ich wskazań ze wskazaniami innego przyrządu roboczego lub urządzenia kontrolnego oraz porównaniu parametrów pracy z parametrami zawartymi w dokumencie odniesienia. 5.1.5. W przypadku prac związanych z: włączaniem, wyłączaniem, przełączaniem układu lub ciągu pomiarowego należy wypełnić Protokół włączenia/wyłączenia/przełączenia układu/ciągu pomiarowego, którego wzór stanowi załącznik nr Z.-09 do niniejszej procedury. 5.2. Przygotowanie do wykonania prac. 5.2.1. Kierownik działu odpowiedzialnego merytorycznie lub osoba przez niego upoważniona wyznacza zespół wykonujący prace i wydaje stosowne polecenie. W przypadku wykonawców zewnętrznych, eksploatacja odbywa się na podstawie umowy/zlecenia. 5.2.2. Wraz z poleceniem osoba nadzorująca prace powinna otrzymać niniejszą procedurę oraz stosowny dokument odniesienia. Dokument ten powinien zawierać wymagane (odpowiednie do zakresu czynności) dane techniczne obiektu poddanego kontroli. 5.2.3. Zespół wykonujący prace kompletuje narzędzia, przyrządy pomiarowe i kontrolne niezbędne do prawidłowego wykonania pracy (wymagane klasy dokładności przyrządów kontrolnych podane są w normie zakładowej ZN-G-4003:2001) 5.2.4. Osoba nadzorująca prace powinna udzielić osobom wykonującym prace informacji o występujących zagrożeniach i zasadach bezpiecznego prowadzenia prac oraz niezbędnych czynnościach związanych z prawidłowym wykonaniem prac. 5.2.5. Osoba nadzorująca może sprawować nadzór za pomocą środków łączności. 5.2.6. Czynności związane z eksploatacją układów pomiarowych i AKP, które mogą powodować przerwę w przekazie teletransmisyjnym, a także mające wpływ na pracę innych urządzeń zainstalowanych na danym obiekcie, można prowadzić wyłącznie za zgodą użytkownika oraz przy ścisłej współpracy z Oddziałową Dyspozycją Gazu. 5.2.7. Wszystkie czynności regulacyjne należy wykonywać zgodnie z zapisami zawartymi w DTR poszczególnych urządzeń. 5.3. Wykonywanie prac. 5.3.1. Kontrola stężenia metanu i tlenu. Podczas prac w pomieszczeniach technologicznych oraz miejscach zagrożonych obecnością gazu, należy prowadzić pomiary stężenia metanu i stężenia tlenu. Pracownicy wykonujący te prace powinni być wyposażeni w urządzenia do wykonywania pomiarów ciągłych. W przypadku stwierdzenia obecności metanu lub niedoboru tlenu odbiegających od wartości podanych w P.02.O.02 Prace gazoniebezpieczne należy odnotować to w odpowiednich protokołach stanowiących załączniki do niniejszej procedury. O dalszym przebiegu prac decyduje osoba nadzorująca prace. 5.3.2. Przegląd i konserwacja aparatury kontrolno pomiarowej. 5.3.2.1 Usunąć z urządzeń zabrudzenia oraz kurz. Wydanie I listopad 2012 Strona 6 / Stron 40

5.3.2.2 Sprawdzić i w razie potrzeby poprawić pewność połączeń elektrycznych w urządzeniach AKPiA oraz złączkach i listwach zaciskowych. 5.3.2.3 Zakonserwować końcówki połączeń przewodowych urządzeń AKPiA, stosując środki konserwujące przeznaczone do tego celu. 5.3.2.4 Sprawdzić czytelność oznaczeń przewodów sygnałowych i zasilających, opisów listew połączeniowych oraz tabliczek znamionowych na urządzeniach AKPiA. Nieczytelne oznaczenia uzupełnić. 5.3.2.5 Sprawdzić wskazania obwodów pomiarowych ciśnienia, temperatury oraz potencjału ochrony katodowej poprzez porównanie wskazań urządzenia roboczego, ze wskazaniami innego przyrządu roboczego lub przyrządu kontrolnego. Stwierdzone nieprawidłowości usunąć i odnotować w Protokole z przeglądu i konserwacji aparatury kontrolno pomiarowej stacji gazowej, którego wzór stanowi załącznik nr Z.-01 do niniejszej procedury. 5.3.2.6 Zakonserwować i w razie potrzeby wyregulować dźwignie wyłączników krańcowych pracujących w obwodach sygnalizacji. 5.3.2.7 Sprawdzić poprawność działania obwodów sygnalizacji. Sprawdzenie wykonać poprzez symulację zmiany stanów. Potwierdzić poprawność działania obwodów sygnalizacji w systemie telemetrii. Stwierdzone niezgodności skorygować i odnotować w Protokole z przeglądu i konserwacji aparatury kontrolno pomiarowej stacji gazowej, którego wzór stanowi załącznik nr Z.-0 do niniejszej procedury. 5.3.2.8 Porównać wskazania liczydła gazomierza z licznikiem objętości niekorygowanej przelicznika/rejestratora. Stwierdzone niezgodności (większe niż wartość wynikająca z różnicy 10 impulsów dla gazomierza impulsowego) skorygować i odnotować w Protokole synchronizacji liczydła gazomierza i licznika objętości roboczej przelicznika, którego wzór stanowi załącznik nr Z.-02 do niniejszej procedury. 5.3.3. Sprawdzenie pełne układu pomiarowego. Przy ujemnych temperaturach otoczenia nie zaleca się wykonywać regulacji przetworników pomiarowych, a samo sprawdzenie powinno być wykonywane tylko w sytuacjach awaryjnych. Sprawdzenie pełne obejmuje w zależności od wyposażenia obiektu co najmniej: 5.3.3.1 Sprawdzenie numerów fabrycznych, zakresów pomiarowych, stanu plomb zabezpieczających, zgodnie z uprzednim dokumentem odniesienia oraz tras impulsowych i czasu zegarów w przelicznikach. 5.3.3.2 Kontrolę wskazań przetworników ciśnienia i temperatury układu pomiarowego w punkcie pracy przy pomocy przyrządów kontrolnych. 5.3.3.3 Diagnostykę poprawności pracy gazomierzy ultradźwiękowych przy użyciu dedykowanej aplikacji serwisowej. 5.3.3.4 Badanie stanu kryzy (jeżeli występuje) oraz odcinków dopływowych i odpływowych. Wyniki pomiarów odnotowuje się w Protokole sprawdzenia pełnego układu pomiarowego z gazomierzem zwężkowym którego wzór stanowi załącznik nr Z.-03 do niniejszej procedury. 5.3.3.5 Wyznaczenie charakterystyki obwodu pomiarowego różnicy ciśnień. Jeżeli całkowity zakres pomiaru różnicy ciśnień podzielony jest na podzakresy obsługiwane przez oddzielne tory pomiarowe, to każdy tor podlega niezależnemu sprawdzeniu. przygotować przyrząd do pomiaru (wyłączenie z procesu, odgazowanie komory pomiarowej) Wydanie I listopad 2012 Strona 7 / Stron 40

podłączyć do badanego urządzenia kalibrator lub zadajnik ciśnienia, zwiększać stopniowo wartość zadaną tak aby dokonać pomiaru w pięciu równomiernie rozłożonych punktach zakresu pomiarowego przyrządu użytkowego, łącznie z dolną i górną granicą zakresu pomiarowego. Zapisać wartości mierzone wskazane przez przelicznik. zmniejszać wartość zadaną tak, aby dokonać pomiaru w tych samych punktach zakresu pomiarowego jak podczas zwiększania wartości zadanej. Zapisać wartość wielkości mierzonej wskazane przez przelicznik. 5.3.3.6 Wyznaczenie charakterystyki obwodu pomiarowego ciśnienia: przygotować przyrząd do pomiaru (wyłączenie z procesu, odgazowanie komory pomiarowej) podłączyć do badanego przetwornika ciśnienia kalibrator lub zadajnik ciśnienia, zwiększać stopniowo wartość zadaną tak aby dokonać pomiaru w pięciu równomiernie rozmieszczonych punktach zakresu pomiarowego przyrządu użytkowego, łącznie z dolną i górną granicą zakresu pomiarowego. Zapisać wartości wskazane przez przelicznik/rejestrator/inne urządzenie. zmniejszać wartość zadaną tak aby dokonać pomiaru w tych samych punktach zakresu pomiarowego jak podczas zwiększania wartości zadanej. Zapisać wartości wskazane przez przelicznik/rejestrator/inne urządzenie. 5.3.3.7 Wyznaczenie charakterystyki obwodu pomiarowego temperatury: podłączyć do badanego przetwornika temperatury przyrząd zadający, dokonać pomiaru poprzez symulację rezystancji w miejsce czujnika PT w co najmniej trzech równomiernie rozmieszczonych punktach zakresu pomiarowego przyrządu użytkowego, łącznie z dolną i górną granicą zakresu pomiarowego. Dopuszcza się wykonanie sprawdzenia z wykorzystaniem kąpieli kalibracyjnej. Zapisać wartości wskazane przez przelicznik/rejestrator/inne urządzenie. 5.3.3.8 Błędy względne wskazań obwodów pomiarowych należy wyznaczać wg wzoru: Błąd względny [%] = (wartość poprawna wartość zmierzona)/wartość poprawna 100 przy czym błąd względny obwodu pomiaru temperatury należy wyznaczać dla wartości w skali Kelwina. 5.3.3.9 Porównanie wskazań liczydła gazomierza z licznikiem objętości niekorygowanej przelicznika/rejestratora. W przypadku stwierdzenia różnicy (większe niż wartość wynikająca z różnicy 10 impulsów dla gazomierza impulsowego) należy dokonać analizy przyczyn jej powstania, skorygować stany liczników, odnotować zmiany w Protokole synchronizacji liczydła gazomierza i licznika objętości roboczej przelicznika - załącznik nr Z.-02 do niniejszej procedury oraz podjąć działania korygujące. 5.3.3.10 Po zakończeniu sprawdzenia pełnego należy wykonać sprawdzenie stanu połączeń przewodowych. 5.3.3.11 Postępowanie w przypadku stwierdzenia błędów pomiarowych: W przypadku stwierdzenia w zakresie podanym w pkt. 5.3.3.2 wyników pomiarów przekraczających określone w dokumencie normatywnym np. normie ZN-G-4006:2001 parametry charakterystyczne kryzy oraz odcinków dopływowego i odpływowego, należy dokonać odpowiedniego wpisu do Protokołu sprawdzenia którego wzór stanowi załącznik nr Z.-03 do niniejszej procedury. W przypadku stwierdzenia błędów pomiarowych w zakresie podanym w pkt. 5.3.3.4, 5.3.3.5, 5.3.3.6, przekraczających dopuszczalne błędy graniczne określone w dokumencie normatywnym np. ZN-G-4003:2001i ZN-G-4007:2001, należy dokonać Wydanie I listopad 2012 Strona 8 / Stron 40

niezbędnych regulacji oraz wpisu do protokołu sprawdzenia. W przypadku stwierdzenia nieprawidłowej pracy przyrządów pomiarowych, której nie można usunąć niezwłocznie, należy wprowadzić odpowiedni zapis do protokołu sprawdzenia i przedstawić do zatwierdzenia Kierownikowi Działu Pomiarów i Automatyki Oddziału odpowiedzialnego za nadzór nad eksploatacją układów pomiarowych. W przypadku wymiany urządzenia pomiarowego, którego nieprawidłową pracę stwierdzono podczas sprawdzenia, należy po wymianie sporządzić protokół wymiany urządzenia AKPiA, którego wzór stanowi załącznik nr Z.-05 lub Z.-06 do niniejszej procedury. W przypadku wymiany przelicznika należy dodatkowo wypełnić protokół konfiguracji przelicznika, którego wzór stanowi załącznik nr Z.-07 do niniejszej procedury. 5.3.3.12 Wprowadzić do przelicznika średnioroczny skład gazu z poprzedniego roku i wpisać odpowiednie dane do protokołu ze sprawdzenia pełnego układu pomiarowego. 5.3.4. Sprawdzenie poprawności działania sterowników programowalnych PLC. 5.3.4.1 Podczas sprawdzenia sterownika PLC należy posługiwać się wcześniej przygotowanym zestawieniem urządzeń zewnętrznych, które są połączone do sterownika i współpracują z jego wejściami/wyjściami analogowymi i dwustanowymi. Zestawienie powinno określać podstawowe cechy urządzenia, to jest jego nazwę, funkcję w układzie technologicznym, oraz miejsce podłączenia do sterownika. Informacje na ten temat znajdują się w dokumencie odniesienia. Wykonane czynności należy potwierdzić w Protokole ze sprawdzenia poprawności działania sterowników programowalnych PLC, którego wzór stanowi załącznik nr Z.-08 do niniejszej procedury. 5.3.4.2 Przed przystąpieniem do czynności sprawdzających należy dokonać przełączenia trybu sterowania z automatycznego w tryb ręczny, o ile nie jest to uwarunkowane technologicznie oraz wykonać kopię zapasową oprogramowania sterownika. Dodatkowo należy wykonać kopię zapasową oprogramowania paneli operatorskich i systemów wizualizacji zamontowanych na obiekcie, o ile występują. 5.3.4.3 Przed przystąpieniem do sprawdzeń należy ustalić z jakiego interfejsu użytkownika lub systemu wizualizacyjnego będziemy korzystać podczas prac. Dopuszczalne jest wykorzystanie następujących interfejsów / systemów wizualizacyjnych: Lokalny panel z wyświetlaczem HMI Lokalny system wizualizacji SCADA Oprogramowanie diagnostyczne zainstalowane na komputerze połączonym ze sterownikiem PLC Zdalny system SCADA 5.3.4.4 Czynności sprawdzające powinny objąć wizualną ocenę stanu technicznego sterownika PLC oraz panelu operatorskiego HMI (w przypadku jego występowania) w szczególności stanu przewodów zasilających i sygnałowych oraz pod kątem występowania uszkodzeń mechanicznych. 5.3.4.5 Diagnostyka stanu pracy sterownika PLC. W przypadku występowania na poszczególnych modułach sterownika wskaźników sygnalizujących tryb pracy oraz stany awaryjne należy ocenić, czy sterownik wykonuje pętlę programu (jest w trybie RUN ) i czy nie sygnalizuje występujących nieprawidłowości. W celu właściwego zinterpretowania należy posługiwać się dokumentacją DTR sterownika. 5.3.4.6 Sprawdzenie wejść analogowych. Wydanie I listopad 2012 Strona 9 / Stron 40

Posługując się zestawieniem urządzeń zewnętrznych dołączonych do sterownika PLC, które współpracują z wejściami analogowymi sterownika, należy sprawdzić poprawność działania wszystkich torów pomiarowych w punkcie pracy. Sprawdzenia wejść analogowych należy wykonać w terminie sprawdzenia pełnego układu pomiarowo rozliczeniowego. Podczas kontroli wskazań przetworników ciśnienia i temperatury układu pomiarowo-rozliczeniowego w punkcie pracy należy dokonać porównania wskazań z przyrządów kontrolnych ze wskazaniami odpowiednich wartości w systemie wizualizacji. Przykład: Typowym przypadkiem urządzeń podłączanych do wejść analogowych PLC są przetworniki ciśnienia, temperatury i innych wielkości fizycznych. Należy odczytać w systemie wizualizacji wartość pomiarową (wartość ciśnienia, temperatury itp.) i porównać ją z wartością rzeczywistą mierzonej wielkości którą możemy określić na podstawie pomiarów wykonanych w punkcie pracy przyrządami kontrolnymi (np. kalibratorami ciśnienia, termometrami wzorcowymi itp.) 5.3.4.7 Sprawdzenie wyjść analogowych. Posługując się zestawieniem urządzeń zewnętrznych dołączonych do sterownika PLC, które są sterowane wyjściowymi sygnałami analogowymi ze sterownika, należy sprawdzić wszystkie te urządzenia w punkcie pracy. Sprawdzenie to polega na porównaniu wielkości wartości zadanej, która jest wizualizowana w systemie z faktycznym stanem dołączonego urządzenia wykonawczego. Przykład: Typowym przypadkiem urządzeń sterowanych wyjściem analogowym z PLC są regulatory położenia zaworów, które wtórnie umożliwiają regulację przepływu lub ciśnienia. Podstawową wielkością jest jednak położenie procentowe. Należy odczytać w systemie wizualizacji wartość zadanego położenia procentowego i porównać ją ze wskaźnikiem umieszczonym na regulatorze (wskaźnik mechaniczny, bądź lokalny wyświetlacz). 5.3.4.8 Sprawdzenie wejść binarnych. Posługując się zestawieniem urządzeń zewnętrznych dołączonych do sterownika PLC, które współpracują z wejściami binarnymi sterownika, należy sprawdzić poprawność działania wszystkich torów pomiarowych w punkcie pracy Sprawdzenie to polega na porównaniu wielkości wyjściowej, która jest wizualizowana w systemie z faktyczną wartością wielkości wskazywanej przez urządzenie. Przykład: Typowym przypadkiem urządzeń podłączanych do wejść binarnych PLC są sygnalizatory położenia zaworów. Należy odczytać w systemie wizualizacji sygnalizowany stan i porównać go z faktycznym położeniem zaworu. 5.3.4.9 Sprawdzenie wyjść binarnych. Posługując się zestawieniem urządzeń zewnętrznych dołączonych do sterownika PLC, które są sterowane przez wyjścia binarne sterownika, należy sprawdzić poprawność działania wszystkich torów pomiarowych w punkcie pracy Dopuszczalne jest jednak odstąpienie od sprawdzania niektórych torów sterowanych binarnie przez sterownik PLC w przypadku występowania powiązań technologicznych danego urządzenia z bezpieczeństwem funkcjonowania obiektu. Sprawdzenie to polega na porównaniu wielkości zadanej w sterowniku PLC, która jest wizualizowana w systemie z faktyczną wartością wielkości wskazywanej przez urządzenie. Wydanie I listopad 2012 Strona 10 / Stron 40

Przykład: Typowym przypadkiem urządzeń podłączanych do wyjść binarnych PLC są sygnalizatory świetlne, dźwiękowe itp. Należy odczytać w systemie wizualizacji sygnalizowany stan i porównać go z faktycznym stanem na obiekcie. 5.3.4.10 Sprawdzenie układu automatycznej regulacji. Należy dokonać sprawdzenia pracy układu automatycznej regulacji w przypadku gdy będzie taka możliwość z punktu widzenia systemu przesyłu gazu. Sprawdzenia należy dokonać poprzez zmianę parametrów zadanych układu automatycznej regulacji i obserwację reakcji na tę zmianę dopuszczalną w danych warunkach eksploatacji. Po wykonaniu czynności sprawdzających należy przywrócić parametry układu automatycznej regulacji do wartości pierwotnych. 5.3.5. Wymiana urządzenia AKP lub teletransmisyjnego. 5.3.5.1 Czynności podczas wymiany gazomierza. Wymiany gazomierzy należy przeprowadzać zgodnie z opisami czynności dla odpowiednich typów układów pomiarowych, tj. U-1, U-2, U-3, występujących na obiektach systemu przesyłowego.: 5.3.5.2 Dla układu typu U-1: Aby zdemontować gazomierz, należy wykonać następujące czynności: a) Przed otwarciem kurków (zasuw) 3 i 4 ciągu obejściowego, należy sprawdzić czy okular zaślepka jest w pozycji otwartej. Jeśli jest w pozycji zamkniętej należy przełożyć okular zaślepkę w pozycję otwartą, następnie powoli otworzyć kurki 3 i 4 aby gaz mógł popłynąć ciągiem obejściowym, b) Zamknąć kurek nr 2 a następnie kurek nr 1 aby zamknąć przepływ gazu przez odcinek pomiarowy, c) Otworzyć zawór nr 2A aby odgazować ciąg pomiarowy z gazomierzem, (ciśnienie sprawdzić na manometrze), d) Wyjąć wtyczki z gniazd nadajników impulsowych, zdemontować rurki impulsowe, bądź zawory trójdrogowe, e) Odkręcić śruby mocujące połączeń kołnierzowych, f) Zdemontować gazomierz w bezpieczne miejsce. Aby zamontować gazomierz, należy wykonać następujące czynności: a) Ustawić gazomierz odpowiednio do połączeń kołnierzowych w miejsce zdemontowanego gazomierza; b) Zamontować filtr siatkowy stożkowy od strony wlotowej urządzenia pomiarowego; c) Założyć śruby w dolnej połowie złącza kołnierzowego, założyć uszczelki na obu kołnierzach, uzupełnić pozostałe śruby złącza kołnierzowego; d) Zakręcić śruby mocujące połączeń kołnierzowych; Wydanie I listopad 2012 Strona 11 / Stron 40

e) Zalać układ smarowniczy odpowiednim olejem, zgodnie z zaleceniami producenta opisanymi w DTR urządzenia; f) Podłączyć rurki impulsowe bądź zamontować zawór trójdrogowy do podłączenia przetwornika ciśnienia; g) Odpowietrzyć układ otwierając zawór nr 1A na obejściu kurka (zasuwy) nr 1 dolotowego odcinka pomiarowego, utrzymując przyrost ciśnienia poniżej 100 kpa/min; h) Zamknąć zawór wydmuchowy nr 2A; i) Po zatrzymaniu przepływu na wskutek wyrównania się ciśnień, zamknąć zawór nr 1A na obejściu kurka nr 1; j) Sprawdzić szczelność połączeń kołnierzowych i rurek impulsowych przy pomocy środka pianotwórczego lub urządzenia do pomiaru stężenia metanu; k) Podłączyć wtyczki nadajników impulsowych urządzenia pomiarowego; l) Powoli otworzyć kurki (zasuwy) nr 1 i 2 na wlocie i wylocie odcinka pomiarowego; m) Zamknąć powoli kurki (zasuwy) nr 3 i 4 ciągu obejściowego i przełożyć okular zaślepkę w pozycję zamkniętą; n) Wprowadzić do przelicznika stan licznika Vr gazomierza; o) Dane nowego gazomierza zanotować w Protokole z wymiany urządzenia pomiarowego - załącznik Nr Z.-05 do niniejszej procedury. 5.3.5.3 Dla układu typu U-2: Aby zdemontować gazomierz, należy wykonać następujące czynności: a) W układzie U-2 gdzie gazomierze pracują szeregowo przy zamkniętych kurkach (zasuwach) nr 2 i 4 aby zdemontować gazomierz nr 1 należy otworzyć kurek nr 4, zamknąć kurek nr 3 i 1 aby przepływ był prowadzony tylko przez gazomierz nr 2, b) Otworzyć zawór nr 2A aby odgazować ciąg pomiarowy, c) Wyjąć wtyczki z gniazd nadajników impulsowych, zdemontować rurki impulsowe bądź zawory trójdrogowe, d) Odkręcić śruby mocujące połączeń kołnierzowych, e) Zdemontować gazomierz i przenieść w bezpieczne miejsce, f) W miejsce zdemontowanego gazomierza należy zamontować prostkę o średnicy odcinka pomiarowego, g) Założyć śruby w dolnej połowie złącza kołnierzowego, założyć uszczelki na obu kołnierzach, uzupełnić pozostałe śruby złącza kołnierzowego, h) Zakręcić śruby mocujące połączeń kołnierzowych, i) Odpowietrzyć układ otwierając zawór nr 1A na obejściu kurka (zasuwy) nr 1 dolotowego odcinka pomiarowego i utrzymując przyrost ciśnienia poniżej 100 kpa/min, j) Zamknąć zawór wydmuchowy nr 2A, Wydanie I listopad 2012 Strona 12 / Stron 40

k) Po zatrzymaniu przepływu na skutek wyrównania się ciśnień, zamknąć zawór nr 1A na obejściu kurka nr 1, l) Sprawdzić szczelność połączeń kołnierzowych przy pomocy środka pianotwórczego lub urządzenia do pomiaru stężenia metanu, m) W przypadku demontażu gazomierza nr 2 przy zamkniętym kurku nr 2 i 4 należy otworzyć kurek nr 2 i zamknąć kurki nr 3, 4 i 5, n) Otworzyć kurek nr 5A aby odgazować ciąg pomiarowy, o) Wyjąć wtyczki z gniazd nadajników impulsowych, zdemontować rurki impulsowe bądź zawory trójdrogowe, p) Odkręcić śruby mocujące połączeń kołnierzowych, q) Zdemontować gazomierz i przenieść w bezpieczne miejsce, r) W miejsce zdemontowanego gazomierza należy zamontować prostkę powtarzając czynności od g do l z zastrzeżeniem numerów zaworów do odpowietrzania odcinka pomiarowego, s) Układ pomiarowy pozostawić w pracy z jednym gazomierzem. Aby zamontować gazomierz, należy wykonać następujące czynności: a) Ustawić gazomierz odpowiednio do połączeń kołnierzowych w miejsce zdemontowanego gazomierza, b) Zamontować filtr siatkowy stożkowy od strony wlotowej urządzenia pomiarowego. c) Założyć śruby w dolnej połowie złącza kołnierzowego, założyć uszczelki na obu kołnierzach, uzupełnić pozostałe śruby złącza kołnierzowego. d) Zakręcić śruby mocujące połączeń kołnierzowych, e) Zalać układ smarowniczy odpowiednim olejem, zgodnie z wymaganiami producenta i zapisami DTR urządzenia, f) Podłączyć rurki impulsowe bądź zamontować zawór trójdrogowy do podłączenia przetwornika ciśnienia, g) Odpowietrzyć układ otwierając zawór nr 1A na obejściu kurka (zasuwy) nr 1 dolotowego odcinka pomiarowego i utrzymując przyrost ciśnienia poniżej 100 kpa/min, h) Zamknąć zawór wydmuchowy nr 2A, i) Po zatrzymaniu przepływu na wskutek wyrównania się ciśnień, zamknąć zawór nr 1A na obejściu kurka nr 1, j) Sprawdzić szczelność połączeń kołnierzowych i rurek impulsowych przy pomocy środka pianotwórczego lub urządzenia do pomiaru stężenia metanu, k) Podłączyć wtyczki nadajników impulsowych urządzenia pomiarowego, l) Powoli otworzyć kurki (zasuwy) nr 1 i 3 aby gazomierze pracowały szeregowo, m) W przypadku montażu gazomierza w miejsce gazomierza nr 2 z zastrzeżeniem otwarcia i zamknięcia odpowiednich kurków (zasuw), n) Wprowadzić do przelicznika stan licznika Vr gazomierza, o) Dane nowego gazomierza zanotować w Protokole z wymiany urządzenia pomiarowego, którego wzór stanowi załącznik nr Z.-05 do niniejszej procedury. 5.3.5.4 Dla układu typu U-3: Wydanie I listopad 2012 Strona 13 / Stron 40

Aby zdemontować gazomierz roboczy lub kontrolny z ciągu pomiarowego nr 1, należy wykonać następujące czynności: a) W układzie U-3 pomiar jest prowadzony przez ciąg pomiarowy z gazomierzem roboczym i kontrolnym nr 1, przy zamkniętych kurkach (zasuwach) nr 4 i 6, b) Otworzyć kurek (zasuwę) nr 4 aby ruch gazu był prowadzony poprzez ciąg pomiarowy z gazomierzem roboczym i kontrolnym nr 2, c) Zamknąć kurki (zasuwy) nr 2 i 1, d) Otworzyć zawór nr 2A aby odgazować ciąg pomiarowy, e) Wyjąć wtyczki z gniazd nadajników impulsowych, zdemontować rurki impulsowe, bądź zawory trójdrogowe, f) Odkręcić śruby mocujące połączeń kołnierzowych, g) Zdemontować urządzenie pomiarowe (gazomierz) przenieść w bezpieczne miejsce, h) W miejsce zdemontowanego gazomierza należy zamontować prostkę o średnicy odcinka pomiarowego, i) Założyć śruby w dolnej połowie złącza kołnierzowego, założyć uszczelki na obu kołnierzach, uzupełnić pozostałe śruby złącza kołnierzowego, j) Zakręcić śruby mocujące połączeń kołnierzowych, k) Odpowietrzyć układ otwierając zawór nr 1A na obejściu kurka (zasuwy) nr 1 dolotowego odcinka pomiarowego i utrzymując przyrost ciśnienia poniżej 100 kpa/min, l) Zamknąć zawór wydmuchowy nr 2A, m) Po zatrzymaniu przepływu na skutek wyrównania się ciśnień, zamknąć zawór nr 1A na obejściu kurka nr 1, n) Sprawdzić szczelność połączeń kołnierzowych przy pomocy środka pianotwórczego lub urządzenia do pomiaru stężenia metanu, o) Pozostawić pomiar gazu realizowany poprzez ciąg pomiarowy z gazomierzem roboczym i kontrolnym nr 2, aż do momentu montażu gazomierza roboczego nr 1, p) W przypadku demontażu gazomierza kontrolnego nr 1 należy powtórzyć czynności analogicznie jak w pkt. c do k, q) W przypadku demontażu gazomierzy roboczych 2,3 i kontrolnych 2,3, pomiar należy realizować poprzez ciąg pomiarowy z gazomierzem roboczym i kontrolnym nr 1, zachowując odpowiednią kolejność zamykania i otwierania kurków (zasuw) tak aby nie wystąpiły przerwy ani ograniczenia w dostawie paliwa gazowego do odbiorcy. Wydanie I listopad 2012 Strona 14 / Stron 40

5.3.5.5 Wymiana innych urządzenia AKPiA lub teletransmisyjnych. Wymianę urządzenia należy przeprowadzić zgodnie z zaleceniami producenta oraz DTR, po wymianie należy sporządzić stosowny protokół którego wzór stanowi załącznik nr Z.-05 lub Z.P.02.O24-06 do niniejszej procedury. Po wymianie przetwornika należy wyznaczyć jego charakterystykę pomiarową, a jeśli błąd względny przekracza dopuszczalne wartości, należy przeprowadzić jego kalibrację. Wyniki z pomiarów należy zanotować w Protokole z wymiany urządzenia pomiarowego, którego wzór stanowi załącznik nr Z.-05 do niniejszej procedury. 5.3.5.6 Po wykonaniu czynności związanych z wymianą należy zaplombować układ pomiarowy. Niezbędne zmiany w konfiguracji przelicznika należy odnotować w Protokole z konfiguracji przelicznika impulsowego/kryzowego, którego wzór stanowi załącznik nr Z.-07 do niniejszej procedury. 5.4. Postępowanie w przypadku stwierdzenia niezgodności eksploatacyjnej. W przypadku nie wykonania przewidzianego w niniejszej procedurze zakresu prac lub stwierdzeniu niezgodności, należy postępować zgodnie z procedurą P.01.8.5.2 Niezgodności eksploatacyjne. 5.5. Zakończenie prac. 5.5.1 O zakończeniu prac decyduje osoba nadzorująca te prace. Osoba nadzorująca prace dokonuje stosownego wpisu do Książki Stacji Gazowej, oraz sporządza odpowiednie protokoły wg wzorów stanowiących załączniki do niniejszej procedury. Protokoły są przedkładane Kierownikowi Działu odpowiedzialnego merytorycznie za realizację czynności lub osobie przez niego upoważnionej, która go zatwierdza akceptując wykonanie prac pod względem zakresu i jakości. 5.5.2 Po zakończeniu czynności związanych z eksploatacją układów pomiarowych i AKP należy potwierdzić poprawność pracy obiektu sieci przesyłowej z Oddziałową Dyspozycją Gazu. 5.6. Warunki bhp i ppoż. Przy wykonywaniu prac zawartych w procedurze mogą wystąpić następujące zagrożenia związane z: a) eksploatacją, b) wybuchem gazu ziemnego, c) pożarem, d) rozszczelnieniem instalacji pod wysokim ciśnieniem, e) hałasem, f) porażeniem prądem, g) pracą z użyciem narzędzi niebezpiecznych, h) wysoką temperaturą elementów urządzeń i medium grzewczego, i) nagłym rozprężeniem gazu, j) kontaktem z substancją niebezpieczną, k) pracą na wysokości, l) kontaktem z elementami ostrymi, wystającymi, m) czynnikiem ludzkim: n) pomyłką przy wykonywaniu czynności ujętych w procedurze, o) niewłaściwym wykonaniem czynności ujętych w procedurze, p) sabotażem. Wydanie I listopad 2012 Strona 15 / Stron 40

5.7. Postępowanie w razie awarii i zagrożenia. W przypadku powstania awarii lub zagrożenia (np. pożar, wybuch, znaczny wypływy gazu) należy postępować zgodnie z wymaganiami procedury P.02.O.04 Postępowanie w przypadku wystąpienia awarii lub zdarzenia awaryjnego, a w szczególności: - natychmiast poinformować wszystkie osoby znajdujące się w strefie niebezpiecznej o powstałym zagrożeniu, - ewakuować (jeżeli to możliwe) poza strefę niebezpieczną osoby z różnych powodów nie mogące poruszać się samodzielnie, - zamknąć wejściowe i wyjściowe układy zaporowe obiektu, - odciąć dopływ energii elektrycznej Głównym Wyłącznikiem Prądu, - udzielić pomocy poszkodowanym. 6. Sprawy porządkowe 6.1 Wszelkie zmiany do niniejszej procedury należy wprowadzać zgodnie z zasadami opisanymi w procedurze P.01.001 Procedury i instrukcje forma oraz zawartość. 6.2 Badanie skuteczności działań opisanych w niniejszej procedurze oraz kontrolę przestrzegania procedury prowadzi się w drodze audytów wewnętrznych zgodnie z procedurą P.01.8.2.2 Audyt wewnętrzny SESP. 7. Dokumenty związane i powołane Procedury i instrukcje: P.01.001 Procedury i instrukcje forma oraz zawartość, P.01.8.2.2 Audyt wewnętrzny SESP, P.01.8.5.2 Niezgodności eksploatacyjne. P.02.O.01 Warunki techniczne eksploatacji sieci przesyłowej P.02.O.02 Prace gazoniebezpieczne, P.02.O.03 Prace niebezpieczne P.02.O.04 Postępowanie w przypadku wystąpienia awarii lub zdarzenia awaryjnego Instrukcje eksploatacyjne dostarczone przez producentów urządzeń. 8. Załączniki Nr Z.-01 - Wzór Protokół z przeglądu i konserwacji aparatury kontrolnopomiarowej. Nr Z.-02 - Wzór Protokół synchronizacji liczydła gazomierza i licznika objętości roboczej przelicznika. Nr Z.-03 - Wzór Protokół sprawdzenia pełnego układu pomiarowego z gazomierzem zwężkowym. Nr Z.-04 - Wzór Protokół sprawdzenia pełnego układu pomiarowego z gazomierzem turbinowym/rotorowym/ultradźwiękowym. Nr Z.-05 - Wzór Protokół z wymiany urządzenia pomiarowego. Nr Z.-06 - Wzór Protokół z wymiany urządzenia AKPiA lub teletransmisyjnego. Nr Z.-07 - Wzór Protokół konfiguracji przelicznika impulsowego/kryzowego. Nr Z.-08 - Wzór Protokół ze sprawdzenia poprawności działania sterowników programowalnych PLC. Nr Z.-09 - Wzór Protokół włączenia/wyłączenia/przełączenia układu/ciągu pomiarowego. Wydanie I listopad 2012 Strona 16 / Stron 40

Załącznik Nr Z.-01 PROTOKÓŁ Z PRZEGLĄDU I KONSERWACJI APARATURY KONTROLNO- POMIAROWEJ Nr protokołu... Nazwa obiektu:... Data wykonania czynności. Lp. Czynności kontrolne: Wykonano* 1 Kontrola stężenia metanu/tlenu 2 Kontrola czystości urządzeń usunięcie zabrudzeń 3 Kontrola połączeń elektrycznych w urządzeniach AKPiA 4 Konserwacja końcówek połączeń przewodowych 5 Kontrola czytelności oznaczeń przewodów 6 Sprawdzenie poprawności wskazań obwodów pomiarowych 7 Konserwacja dźwigni wyłączników krańcowych 8 Sprawdzenie poprawności działania obwodów sygnalizacji 9 10 Porównanie wskazań liczników objętości niekorygowanej przeliczników/rejestratorów z liczydłem gazomierzy * - właściwe oznaczyć X Nie wykonano* Pomiary stężenia (uzupełnić w przypadku stwierdzenia obecności metanu/niedoboru tlenu odbiegających od wartości podanych w P.02.O.02) : Stężenie metanu Stężenie tlenu Uwagi (dokładnie opisać stan odbiegający od wymagań, przywołać numer ewentualnego protokołu niezgodności eksploatacyjnej oraz inne dodatkowo wykonane czynności).......... Protokół sporządził Protokół zatwierdził (imię i nazwisko) (data) (podpis) (imię i nazwisko) (data) (podpis) Wydanie I listopad 2012 Strona 17 / Stron 40

PROTOKÓŁ SYNCHRONIZACJI LICZYDŁA GAZOMIERZA I LICZNIKA OBJĘTOŚCI ROBOCZEJ PRZELICZNIKA Załącznik. Z.-02 Nr protokołu Data wykonania czynności Nazwa obiektu / układu pomiarowego ID układu pomiarowego Nr fabr. przelicznika / Adres przelicznika... Nr fabr. gazomierza Rodzaj ciągu pomiarowego: roboczy/kontrolny/rezerwowy/ zimowy/letni * WSKAZANIA CHWILOWE PRZYRZĄDÓW POMIAROWYCH Parametr Czas urządzenia korekcyjnego (hh:mm) Stan licznika objętości normalnej przelicznika Vb [Nm 3 ] Stan liczydła gazomierza Vg [m 3 ] Stan licznika objętości roboczej przelicznika Vm [m 3 ] Współczynnik konwersji/korekcji C Wartość różnicy liczników Vg-Vm [m 3 ] Wartość korekty (Vg-Vm)*C [Nm 3 ] Wartość Uwagi (dokładnie opisać stan odbiegający od wymagań, przywołać numer ewentualnego protokołu niezgodności eksploatacyjnej oraz inne dodatkowo wykonane czynności)....... Protokół sporządził Protokół zatwierdził... (imię i nazwisko) (data) (podpis) (imię i nazwisko) (data) (podpis) Wydanie I listopad 2012 Strona 18 / Stron 40

Załącznik nr Z.-03 PROTOKÓŁ SPRAWDZENIA PEŁNEGO UKŁADU POMIAROWEGO Z GAZOMIERZEM ZWĘŻKOWYM Nr protokołu Data wykonania czynności Nazwa obiektu / układu pomiarowego ID układu pomiarowego Adres przelicznika Orzeczenie: w wyniku kontroli stwierdzono - poprawną / niepoprawną* pracę układu pomiarowego. Rodzaj ciągu pomiarowego: roboczy/kontrolny/rezerwowy/zimowy/letni* Przyrządy pomiarowe podlegające kontroli: rodzaj producent typ nr seryjny zakres pomiarowy (nastawiony) gazomierz zwężkowy d =... / D =... przelicznik przetwornik ciśnienia Przetwornik/czujnik temperatury przetwornik różnicy ciśnień przetwornik różnicy ciśnień przetwornik przetwornik Przyrządy pomiarowe wzorcowe: rok produkcji Parametr / nazwa przyrządu producent typ numer seryjny data wzorcowania zakres pomiarowy min/max błąd podstawowy [%] 1. Ciśnienie/ 2. Temperatura/ 3. Różnica ciśnień/ 4.... Wydanie I listopad 2012 Strona 19 / Stron 40

Stan plomb przed kontrolą: prawidłowy / nieprawidłowy * Numery plomb przed kontrolą po kontroli - na zaworze ciągu obejściowego - na zaworze trójdrogowym - na przetworniku ciśnienia - na przetworniku temperatury - na przeliczniku - na gazomierzu Temperatura otoczenia o C WYNIKI SPRAWDZENIA Sprawdzany parametr średnica wewnętrzna d ostrość krawędzi G powierzchnia dopływowa powierzchnia odpływowa Wymagania Wyniki pomiarów Przyrząd pomiarowy żadna ze zmierzonych średnic nie może się różnić więcej niż 0.05% od wartości średniej 0.0004 d20 krawędź dopływowa bez zadziorów i nieregularności widocznych gołym okiem gładka i płaska gładka i płaska d1 =... d2 =... d3 =... d4 =... d20 =... ocena wzrokowa ocena wzrokowa ocena wzrokowa długość kryzy e 0.005 D e 0.02 D e =... Dokumentacja producenta grubość kryzy E e E 0.05 D E =... średnica zewnętrzna kryzy Dz stan odcinka dopływowego oraz odpływowego średnica wewnętrzna odcinka dopływowego gładka, bez zanieczyszczeń Dz =... D =... ocena wzrokowa Dokumentacja producenta Kryza, odcinek dolotowy, odcinek wylotowy spełnia / nie spełnia* wymagań normy ZN-G-4006 WSKAZANIA CHWILOWE PRZYRZĄDÓW POMIAROWYCH UŻYTKOWYCH Parametr przed kontrolą, godz., po kontroli, godz. ciśnienie absolutne Pabs [kpa] różnica ciśnień na kryzie ΔP[kPa] temperatura gazu T [ 0 C] strumień Qb [Nm 3 /h] stan licznika Vb [Nm 3 ] współczynnik korekcji C Wydanie I listopad 2012 Strona 20 / Stron 40

Sprawdzenie tras impulsowych: Dokonano synchronizacji czasu: Wartość różnicy.. [min] tak/nie* tak/nie* CHARAKTERYSTYKI PRZYRZĄDÓW POMIAROWYCH Przetwornik różnicy ciśnienia L / P * nr fabr.... Dopuszczalny błąd..wg normy. % zakresu wartość poprawna wartość odczytana przed regulacją [kpa] błąd względny e [%] po regulacji [kpa] błąd względny e [%] [kpa] " w górę " " w dół " " w górę " " w dół " " w górę " " w dół " " w górę " " w dół " 0 25 50 75 100 w punkcie pracy Przetwornik różnicy ciśnienia L / P * nr fabr.... Dopuszczalny błąd..wg normy. % zakresu wartość poprawna wartość odczytana przed regulacją [kpa] błąd względny e [%] po regulacji [kpa] błąd względny e [%] [kpa] " w górę " " w dół " " w górę " " w dół " " w górę " " w dół " " w górę " " w dół " 0 25 50 75 100 w punkcie pracy Przetwornik ciśnienia absolutnego/nadciśnienia* nr fabr.... Dopuszczalny błąd wg normy. % zakresu wartość poprawna wartość odczytana przed regulacją [kpa] błąd względny e [%] po regulacji [kpa] błąd względny e [%] [kpa] " w górę " " w dół " " w górę " " w dół " " w górę " " w dół " " w górę " " w dół 25 50 75 100 Uwaga: błędy obliczane od zakresu 25% w górę Wydanie I listopad 2012 Strona 21 / Stron 40

w punkcie pracy Przetwornik temperatury nr fabr....dopuszczalny błąd.wg normy wartość poprawna tmin tpośrednie tpośrednie tmax t[ o C ] przed regulacją [ o C ] wartość odczytana błąd względny e [%] po regulacji [ o C ] błąd względny e [%] w punkcie pracy e [%] - błąd względny w odniesieniu do wartości poprawnej wyznacza się z zależności: Xo - Xp e = ------------------ x 100% Xp Xo wartość odczytana z przelicznika / rejestratora Xp - wartość poprawna Lp. Składnik Skład gazu (uzupełnić o wszystkie składowe) Udział objętościowy Lp. Składnik / molowy* 1 metan 10 n-oktan 2 etan 11 etylen 3 propan 12 propylen 4 n-butan 13 wodór 5 i-butan 14 tlenek węgla 6 n-pentan 15 hel 7 i-pentan 16 azot 8 n-hexan 17 tlen 9 n-heptan 18 dwutlenek węgla Udział objętościowy / molowy* Pomiary stężenia: wykonano/nie wykonano* (W przypadku stwierdzenia obecności metanu/niedoboru tlenu odbiegających od wartości podanych w P.02.O.02 uzupełnić poniższą tabelę) : Stężenie metanu Stężenie tlenu * - niepotrzebne skreślić Wydanie I listopad 2012 Strona 22 / Stron 40

UWAGI:..................... Kontrolę i pomiary wykonali : Podpis: 1... 1... 2... 2... 3... 3... Protokół sporządził : Protokół zatwierdził :...... (imię i nazwisko) (data) (podpis) (imię i nazwisko) (data) (podpis) Wydanie I listopad 2012 Strona 23 / Stron 40

Załącznik. Z.-04 PROTOKÓŁ SPRAWDZENIA PEŁNEGO UKŁADU POMIAROWEGO Z GAZOMIERZEM TURBINOWYM/ROTOROWYM/ULTRADŹWIĘKOWYM* Nr protokołu Data wykonania czynności Nazwa obiektu / układu pomiarowego ID układu pomiarowego Adres przelicznika Orzeczenie: w wyniku kontroli stwierdzono - poprawną / niepoprawną* pracę układu pomiarowego. Rodzaj ciągu pomiarowego: roboczy/kontrolny/rezerwowy/ zimowy/letni * Przyrządy pomiarowe podlegające kontroli: rodzaj producent typ nr seryjny zakres pomiarowy Qmax:Qmin /nastawiony dla przetworników rok produkcji /data legalizacji gazomierz przelicznik przetwornik ciśnienia Przetwornik/czujnik temperatury przetwornik przetwornik Przyrządy pomiarowe wzorcowe: Parametr / nazwa przyrządu producent typ nr seryjny data wzorcowania zakres pomiarowy min/max błąd podstawowy [%] 1. Ciśnienie/ 2. Temperatura/ 3. Rezystancja/ 4.... Wydanie I listopad 2012 Strona 24 / Stron 40

Stan plomb przed kontrolą: prawidłowy / nieprawidłowy * Numery plomb - na zaworze ciągu obejściowego - na zaworze trójdrogowym - na przetworniku ciśnienia - na przetworniku temperatury - na przeliczniku - na gazomierzu przed kontrolą po kontroli WSKAZANIA CHWILOWE PRZYRZĄDÓW POMIAROWYCH UŻYTKOWYCH Parametr przed kontrolą, godz, po kontroli, godz. ciśnienie atmosferyczne Patm [kpa] ciśnienie absolutne Pabs [kpa] temperatura gazu T [ 0 C] strumień Qb [Nm 3 /h] stan liczydła gazomierza Vg [m 3 ] stan licznika Vb [Nm 3 ] stan licznika Vm [m 3 ] współczynnik korekcji C Sprawdzenie tras impulsowych: Dokonano synchronizacji czasu: Wartość różnicy.. [min] Dokonano synchronizacji liczników tak/nie* tak/nie* tak/nie* CHARAKTERYSTYKI PRZYRZĄDÓW POMIAROWYCH Przetwornik ciśnienia absolutnego/nadciśnienia * nr fabr.... Dopuszczalny błąd..wg normy. % zakresu wartość poprawna wartość odczytana przed regulacją [kpa] błąd względny e [%] po regulacji [kpa] błąd względny e [%] [kpa] " w górę " " w dół " " w górę " " w dół " " w górę " " w dół " " w górę " " w dół " 25 50 75 100 Uwaga: błędy obliczane od zakresu 25% w górę w punkcie pracy Wydanie I listopad 2012 Strona 25 / Stron 40

Przetwornik ciśnienia absolutnego/nadciśnienia * nr fabr.... Dopuszczalny błąd..wg normy. % zakresu wartość poprawna wartość odczytana przed regulacją [kpa] błąd względny e [%] po regulacji [kpa] błąd względny e [%] [kpa] " w górę " " w dół " " w górę " " w dół " " w górę " " w dół " " w górę " " w dół " 25 50 75 100 Uwaga: błędy obliczane od zakresu 25% w górę w punkcie pracy Przetwornik ciśnienia absolutnego/nadciśnienia nr fabr....dopuszczalny błąd wg normy. % zakresu wartość poprawna wartość odczytana przed regulacją [kpa] błąd względny e [%] po regulacji [kpa] błąd względny e [%] [kpa] " w górę " " w dół " " w górę " " w dół " " w górę " " w dół " " w górę " " w dół " 0 25 50 75 100 Uwaga: błędy obliczane od zakresu 25% w górę w punkcie pracy Przetwornik temperatury nr fabr....dopuszczalny błąd.wg normy wartość poprawna wartość odczytana t[ o C ] przed regulacją błąd względny po regulacji [ o C ] e [%] [ o C ] tmin błąd względny e [%] tpośrednie tpośrednie tmax w punkcie pracy Wydanie I listopad 2012 Strona 26 / Stron 40

Lp. Składnik Skład gazu (uzupełnić o wszystkie składowe) Udział objętościowy / molowy* 1 metan 10 n-oktan 2 etan 11 etylen 3 propan 12 propylen 4 n-butan 13 wodór Lp. Składnik 5 i-butan 14 tlenek węgla 6 n-pentan 15 hel 7 i-pentan 16 azot 8 n-hexan 17 tlen 9 n-heptan 18 dwutlenek węgla Udział objętościowy / molowy* Pomiary stężenia: wykonano/nie wykonano* (W przypadku stwierdzenia obecności metanu/niedoboru tlenu odbiegających od wartości podanych w P.02.O.02 uzupełnić poniższą tabelę) : Stężenie metanu Stężenie tlenu * - niepotrzebne skreślić UWAGI:...... Kontrolę i pomiary w dniu... wykonali : Podpis: 1... 1... 2... 2... 3... 3... Protokół sporządził : Protokół zatwierdził : (imię i nazwisko) (data) (podpis) (imię i nazwisko) (data) (podpis) Wydanie I listopad 2012 Strona 27 / Stron 40

Załącznik nr Z.-05 PROTOKÓŁ WYMIANY URZĄDZENIA POMIAROWEGO Nr protokołu Data wykonania czynności Nazwa obiektu / układu pomiarowego ID układu pomiarowego Rodzaj ciągu pomiarowego: roboczy/kontrolny/rezerwowy/ zimowy/letni Powód wymiany urządzenia: Czas rozpoczęcia prac (hh:mm): Czas zakończenia prac (hh:mm): Dane urządzenia: gazomierz/przelicznik/rejestrator* Zdemontowany Zamontowany Producent Typ Numer fabryczny Rok prod. [rrrr] Waga impulsu LF [imp/m3] Waga impulsu HF [imp/m3]/ [m3/imp]* Wielkość G.../DN.../PN... Zakres Qmin - Qmax [m3/h] Data legalizacji [rrrr] Wersja oprogramowania Dane urządzenia: Przetwornik temperatury/ciśnienia/różnicy ciśnień* Zdemontowany Zamontowany Producent Typ Wydanie I listopad 2012 Strona 28 / Stron 40

Numer fabryczny Rok prod. [rrrr] Zakres pomiarowy fabryczny [ C]/[kPa]* Zakres pomiarowy ustawiony [ C]/[kPa]* WSKAZANIA CHWILOWE PRZYRZĄDÓW POMIAROWYCH Parametr przed wymianą po wymianie Czas urządzenia korekcyjnego (hh:mm) temperatura gazu T [ 0 C] ciśnienie statyczne gazu P [kpa] stan liczydła gazomierza Vg [m 3 ] stan licznika Vb [Nm 3 ] stan licznika Vm [m 3 ] strumień Qb [Nm 3 /h] strumień Qm [m 3 /h] współczynnik korekcji C Stan plomb przed wymianą: prawidłowy / nieprawidłowy * Numery plomb przed wymianą po wymianie - na zaworze ciągu obejściowego - na zaworze trójdrogowym - na przetworniku ciśnienia - na przetwornikach różnicy ciśnień - na przetworniku temperatury - na przeliczniku - na gazomierzu zwężkowym Wydanie I listopad 2012 Strona 29 / Stron 40

CHARAKTERYSTYKI PRZYRZĄDÓW POMIAROWYCH Przetwornik różnicy ciśnienia L / P * nr fabr.... Dopuszczalny błąd..wg normy. % zakresu wartość poprawna przed regulacją [kpa] wartość odczytana błąd względny e [%] po regulacji [kpa] błąd względny e [%] [kpa] " w górę " " w dół " " w górę " " w dół " " w górę " " w dół " " w górę " " w dół " 0 25 50 75 100 w punkcie pracy Przetwornik ciśnienia absolutnego/nadciśnienia* nr fabr.... Dopuszczalny błąd wg normy. % zakresu wartość poprawna przed regulacją [kpa] wartość odczytana błąd względny e [%] po regulacji [kpa] błąd względny e [%] ** 25 50 75 100 [kpa] " w górę " " w dół " " w górę " " w dół " " w górę " " w dół " " w górę " " w dół Uwaga: błędy obliczane od zakresu 25% w górę w punkcie pracy Przetwornik temperatury nr fabr....dopuszczalny błąd.wg normy wartość odczytana Wydanie I listopad 2012 Strona 30 / Stron 40

wartość poprawna przed regulacją t[ o C ] [ o C ] błąd względny e [%] po regulacji [ o C ] błąd względny e [%] tmin tpośrednie tpośrednie tmax w punkcie pracy 1) - należy dokonać sprawdzenia charakterystyki tylko wymienianego przetwornika Pomiary stężenia: wykonano/nie wykonano* (W przypadku stwierdzenia obecności metanu/niedoboru tlenu odbiegających od wartości podanych w P.02.O.02 uzupełnić poniższą tabelę) : Stężenie metanu Stężenie tlenu * - niepotrzebne skreślić UWAGI:......... Pracę wykonali: Podpis: 1... 1... 2... 2... 3... 3... Protokół sporządził : Protokół zatwierdził :...... (imię i nazwisko) (data) (podpis) (imię i nazwisko) (data) (podpis) Wydanie I listopad 2012 Strona 31 / Stron 40

Załącznik nr Z.-06 PROTOKÓŁ WYMIANY URZĄDZENIA AKPiA LUB TELETRANSMISYJNEGO Nr protokołu Data wykonania czynności Nazwa obiektu / układu pomiarowego ID układu pomiarowego Powód wymiany urządzenia: Czas rozpoczęcia prac (hh:mm): Czas rozpoczęcia prac (hh:mm): Dane urządzenia: modem / interfejs / konwerter / sterownik / switch / router / serwer portów szeregowych / separatory / panel operatorski / system wizualizacji / UPS / bateria / zasilacz / regulator / przetwornik f/i / panel słoneczny / stycznik* Zdemontowany Zamontowany Producent Typ Numer fabryczny Rok prod. [rrrr] Wersja oprogramowania * - niepotrzebne skreślić UWAGI:......... Pracę wykonali: Podpis: 1... 1... 2... 2... 3... 3... Protokół sporządził : Protokół zatwierdził :...... (imię i nazwisko) (data) (podpis) (imię i nazwisko) (data) (podpis) Wydanie I listopad 2012 Strona 32 / Stron 40

Załącznik nr Z.-07 Protokół konfiguracji przelicznika impulsowego/kryzowego* Nr protokołu Data wykonania czynności Nazwa obiektu / układu pomiarowego ID układu pomiarowego Rodzaj ciągu pomiarowego: roboczy/kontrolny/rezerwowy/ zimowy/letni * Adres przelicznika Nr fabr. przelicznika 1. Stałe algorytmu Lp. Parametr Wielkość 1 ciśnienie atmosferyczne Patm [kpa] 2 ciśnienie normalne P [kpa] 3 temperatura normalna T [K] 4 waga impulsu LF [ imp./m 3 ] 5 ilość impulsów HF [imp./m 3 ]/[m 3 /imp]* 6 średnica kryzy d [mm] 7 średnica rurociągu D [mm] 8 9 współczynnik rozszerzalności kryzy [1/ o C] współczynnik rozszerzalności rurociągu 1 [1/ o C] 10 promień krawędzi kryzy [mm] 11 chropowatość rurociągu [mm] Wydanie I listopad 2012 Strona 33 / Stron 40

2. Konfiguracja wejść pomiarowych LF- Vb / Qb*, HF- Vb / Qb* L p. W E 1 Wejście (opis) Skalowanie Limit 4 ma 20 ma min max W E 2 W E 3 W E 4 W E 5 Zakres pomiarowy gazomierza: Qmin = m 3 /h Qmax = m 3 /h 3. Parametry transmisji szeregowej Kanał transmisji Przeznaczenie kanału transmisji Numer adresowy Standard: 232/485/ IRDA Prędkość [bit/s] Bit parzystości Ilość bitów stopu Ilość bitów informacyjnych Opóźnienie [ms] COM1 COM2 COM3 COM4 COM5 Wydanie I listopad 2012 Strona 34 / Stron 40