SPRAWOZDANIE. z prowadzenia w 2010r. badań podstawowych na rzecz rolnictwa ekologicznego w zakresie rolnictwa ekologicznego

SPRAWOZDANIE z prowadzenia w 1r. badań podstawowych na rzecz rolnictwa ekologicznego w zakresie rolnictwa ekologicznego pt.: Nawadnianie oraz ochrona roślin w systemie ekologicznym czynnikami utrzymującymi wysoką żyzność gleby oraz stabilizującymi i poprawiającymi jakość plonów (ze szczególnym uwzględnieniem ziemniaka) Realizowany przez: Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin-PIB w Radzikowie Oddział w Jadwisinie, Zakład Agronomii Ziemniaka finansowany zgodnie z rozporządzeniem Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 18 maja 1 r. w sprawie stawek dotacji przedmiotowych dla różnych podmiotów wykonujących zadania na rzecz rolnictwa (Dz.U. Nr 91, poz. 595) na podstawie decyzji Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 17.6.1, nr RRre-9-14-83/1 Kierownik tematu: dr Wojciech Nowacki Główni wykonawcy: dr W. Goliszewski, dr C. Trawczyński, dr K. Zarzyńska

1. Cel uzasadnienie podjęcia badań Ujemną cechą rolnictwa ekologicznego z punktu widzenia rolnika - producenta żywności ekologicznej są uzyskiwane niższe plony w stosunku do plonów z innych systemów uprawy roślin. Powodowane jest to najczęściej zwiększonym zagrożeniem z tytułu występowania stresów abiotycznych i biotycznych jakim poddawane są uprawiane gatunki roślin. Do gatunków, które stwarzają duże trudności w systemie ekologicznym należy ziemniak. Może dlatego udział ziemniaka w strukturze zasiewów w gospodarstwach ekologicznych jest niższy niż aktualnie w kraju a który wynosi już tylko 4,%. Wysokie ryzyko uprawy ziemniaka powoduje, że rolnicy niechętnie uprawiają ten gatunek w swych gospodarstwach a przecież jest to podstawowe warzywo Polaków. Przekraczające 1kg/osobę roczne spożycie ziemniaka powinno zachęcać producentów, także z gospodarstw ekologicznych do uprawy tego gatunku. Tak jednak się nie dzieje. Głównymi przeszkodami w uprawie ziemniaka w systemie ekologicznym są: niska skuteczność preparatów biologicznych przeciw stonce ziemniaczanej dopuszczonych do stosowania w rolnictwie ekologicznym, bardzo duże ograniczenia w stosowaniu preparatów przeciw Ph. infestans (sprawcy zarazy ziemniaka) a także występujący chroniczny deficyt opadów atmosferycznych lub zły ich rozkład w okresie wegetacji. Tym zagadnieniom poświęcony jest realizowany projekt. Ziemniak jest gatunkiem drogim w uprawie. Wymaga wysokich nakładów pracy, użycia dużej ilości kwalifikowanych sadzeniaków (ok.,5t/ha), stosowania wielokrotnych zabiegów pielęgnacyjnych i ochronnych. Występujące często susze w miesiącach maj-sierpień niweczą trud rolnika i uprawa ziemniaka przy uzyskiwanych niskich plonach staje się nieopłacalna. Zabiegiem agrotechnicznym, który może i powinien być stosowany w systemie ekologicznym ale obecnie jeszcze nie jest rozpowszechniony w praktyce, jest nawadnianie stabilizujące dostępność wody w glebie dla roślin w okresie ich wegetacji. Zmiany klimatyczne, jakie ostatnio mają miejsce powodują, że w okresie lata coraz częściej występują okresy suszy, co skutkuje drastycznym zmniejszeniem plonów i pogorszeniem jego jakości, szczególnie przy uprawie tych gatunków, których wymagania wodne są duże (do takich gatunków należy ziemniak). Nawadnianie, którego celem jest redukowanie deficytu opadów naturalnych może w rolnictwie ekologicznym odegrać następujące funkcje: wzrost plonów nawet o 5% w przypadku braku opadów naturalnych u gatunków wrażliwych na suszę, poprawa jakości plonu poprzez zwiększenie udziału plonu handlowego w plonie ogólnym. W uprawie ziemniaka dotyczy to ograniczenia porażenia bulw przez parch zwykły (Streptomyces scabies), eliminacji deformacji bulw, powstawania rdzawej plamistości miąższu i pustowatości, zwiększenie udziału bulw dużych w plonie, zmniejszenie uszkodzeń bulw powodowanych przez szkodniki glebowe (rolnice, drutowce, pędraki), zmniejszenie zawartości azotanów w zbieranym plonie, możliwość uprawy międzyplonów oraz zwiększenie uzyskiwanego plonu biomasy przeznaczonej do przyorania jako nawóz zielony, zmniejszenie ryzyka stosowania wsiewek poplonowych i poprawa ich plonowania, zwiększenie tempa mineralizacji substancji organicznej wprowadzanej wraz z obornikiem i innymi nawozami rolniczymi (nawozy zielone) oraz słomą lub innymi resztkami pożniwnymi, co służy lepszemu zaopatrzeniu roślin w składniki pokarmowe, poprawa ogólnego bilansu składników pokarmowych w całym płodozmianie, poprawa produktywności płodozmianów a także wzrost efektywności ekonomicznej prowadzonej produkcji roślinnej, stworzenie optymalnych warunków dla prawidłowego funkcjonowania zdrowego agroekosystemu w obrębie gospodarstwa (zachowanie stanów równowagi pomiędzy

organizmami szkodliwymi i pożytecznymi, zwiększenie bioróżnorodności w świecie roślin i zwierząt). Stosowanie nawadniania jako naturalnego czynnika plonotwórczego w rolnictwie ekologicznym rodzić może również negatywne konsekwencje. Deszczowanie plantacji ziemniaka może spowodować wzrost zagrożenia ze strony zarazy ziemniaka choroby, która jest najgroźniejszą dla tego gatunku. Idealnym rozwiązaniem jest więc stosowanie w uprawie ziemniaka nawadniania kroplującego eliminującego zwilżenia części nadziemnej roślin, a więc ograniczenie rozwoju zarodników Phytophthora infestans wywołujących zarazę ziemniaka. Zbyt intensywne nawadnianie pól uprawnych może prowadzić także do nadmiernego wypłukiwania składników pokarmowych ze strefy rizosfery do głębszych warstw gleby lub nawet do poziomu wód gruntowych, co może być zjawiskiem niekorzystnym z punktu widzenia bilansu składników pokarmowych w całym stosowanym płodozmianie. Dotyczy to przede wszystkim azotu mineralnego w glebie, głównie formy azotanowej najbardziej labilnej, szczególnie w przypadku gleb lekkich o niższej polowej pojemności wodnej. Stąd pożądany jest montaż lizymetrów w glebie i analiza ewentualnych przesączy w kilku terminach, zarówno w okresie wegetacji roślin jak i po ich zbiorze. Stosowanie nawadniania w sposób prawidłowy w systemie ekologicznym chociaż trudne, może stać się zasadniczym stymulatorem poziomu plonowania roślin zbioru głównego, ale tylko wtedy, gdy jednocześnie w pełni kontrolowana będzie produkcja biomasy międzyplonów będąca źródłem składników pokarmowych dostarczanych glebie, a więc będzie miało miejsce utrzymanie wysokiej żyzności gleby. Uzupełniającym ale jakże ważnym elementem agrotechniki ziemniaka jest skuteczna ochrona roślin przed szkodnikami (stonka ziemniaczana) i chorobami (zaraza ziemniaka). Rozpoczęto realizację badań nad poprawą skuteczności zwalczania stonki ziemniaczanej i zmniejszenia stosowanej ilości miedzi przeciw zarazie ziemniaka. Kompleksowo prowadzone badania służą unowocześnieniu prowadzenia systemu ekologicznego i zwiększeniu opłacalności produkcji żywności ekologicznej.przeprowadzenie badań oraz upowszechnienie wyników może przyczynić się także do zwiększenia popularności uprawy ziemniaka w gospodarstwach ekologicznych, co byłoby korzystne z bardzo wielu powodów.. Omówienie przebiegu badań: W 1 roku w ramach projektu wykonano następujące zadania badawcze: Zad.1. Opracowanie poradników w zakresie uprawy ziemniaka w gospodarstwach prowadzonych w systemie ekologicznym. Zad.. Prowadzenie eksperymentalnego pola ekologicznego na glebie lekkiej w IHAR-PIB Oddział w Jadwisinie obserwacje i pomiary w okresie wegetacji. Zad.3. Zmiany stanu zachwaszczenia plantacji we wszystkich członach zmianowania ze szczególnym uwzględnieniem zmian składu gatunkowego chwastów na przestrzeni lat. Zad.4. Analiza poziomu plonowania oraz składu chemicznego plonów gatunków zbioru głównego (uzupełniające do ziemniaka) oraz stosowanych międzyplonów. Zad.5. Doskonalenie ekologicznego systemu produkcji ziemniaka z zastosowaniem nawadniania i ochrony roślin. Zad.6. Ocena wartości odżywczej i sensorycznej ziemniaka różnych odmian uprawianychw systemie ekologicznym. Zad.7. Ekonomiczna ocena efektywności uprawy różnych gatunków roślin rolniczych ze szczególnym uwzględnieniem ziemniaka na glebie lekkiej w systemie ekologicznym. Zad.8. Monitorowanie problemów technologiczno-rynkowych związanych z uprawą ziemniaka w wybranych ekologicznych gospodarstwach w kraju.

Zad.1. Opracowanie poradników w zakresie uprawy ziemniaka w gospodarstwach prowadzonych w systemie ekologicznym. W ramach zadania w 1 roku opracowano i wydano trzy tytuły poradników dla producentów ziemniaka w systemie ekologicznym. Są to następujące opracowania: Zasady doboru odmian ziemniaka do uprawy w systemie ekologicznym. autor dr Krystyna Zarzyńska, z IHAR-PIB Oddział w Jadwisinie W opracowaniu przedstawiono zasady, jakimi powinni kierować się producenci ekologicznego ziemniaka jadalnego przy wyborze odmiany do uprawy w swym gospodarstwie. Podano szereg cech, jakie powinny posiadać odmiany ziemniaka, aby móc uprawiać je w gospodarstwie ekologicznym. Bilansowanie składników pokarmowych na glebach lekkich w gospodarstwach ekologicznych - autor - dr Cezary Trawczyński z IHAR-PIB Oddział w Jadwisinie W poradniku przedstawiono bilanse składników pokarmowych w różnych płodozmianach stosowanych na glebach lżejszych w gospodarstwach ekologicznych. Uprawy towarowe wynoszące składniki pokarmowe z gleby zestawione są ze źródłami wnoszącymi składniki pokarmowe do gleby. Jest to obornik lub komposty oraz uprawa roślin międzyplonowych z przeznaczeniem na przyoranie. Informacje zawarte w poradniku są podstawą gospodarowania w rolnictwie ekologicznym i każdy rolnik musi je stosować aby w dłuższym przedziale czasowym utrzymać wysoką żyzność gleby w swym gospodarstwie. Nawadnianie plantacji ziemniaka w różnych systemach produkcji - autor dr Wojciech Nowacki z IHAR-PIB Oddział w Jadwisinie. Opracowanie zawiera wiele informacji o potrzebie wprowadzenia do powszechnej praktyki nawadniania upraw ziemniaka, ale nie tylko tego gatunku. Nawadnianie w Polsce nie jest jeszcze powszechnym zabiegiem stosowanym w uprawie ziemniaka. W innych krajach 1% plantacji objętych jest nawadnianiem. W poradniku udowodniono ekonomicznie, że nawadnianie w kraju ze względu na panujące warunki klimatyczne ma duży sens. Przeanalizowano w opracowaniu wymagania wodne wielu gatunków roślin uprawnych, uwzględniono wpływ warunków glebowych na bilans wodny, przedstawiono różne sposoby prowadzenia nawadniania na plantacjach ziemniaka i innych gatunkach występujących w płodozmianach a także przedstawiono wpływ nawadniania na wzrost i polepszenie jakości plonu bulw ziemniaka. Szczególne miejsce poświęcono nawadnianiu w gospodarstwie ekologicznym, gdzie obok wzrostu plonu liczyć się powinien bilans składników pokarmowych i utrzymanie wysokiej żyzności gleby. W gospodarstwie ekologicznym nawadnianiem powinny być objęte produkcja towarowa i uprawiane międzyplony na przyoranie. Zadanie zostało wykonane w całości zgodnie z planem we wniosku. Zad.. Prowadzenie eksperymentalnego pola ekologicznego na glebie lekkiej w IHAR PIB Oddział w Jadwisinie obserwacje i pomiary w okresie wegetacji. W 1 roku projekt badawczy był realizowany na 5-polowym, ekologicznym obiekcie eksperymentalnym prowadzonym od 6 lat w tym systemie, w IHAR PIB Oddział w Jadwisinie. Ponieważ całkowita powierzchnia obiektu wynosi ha, na jeden gatunek uprawiany w plonie głównym przypada,4 ha (5-letnie zmianowanie). Obiekt położony jest na glebie lekkiej, płowej, klasy V, kompleksu żytniego dobrego o składzie granulometrycznym piasku gliniastego lekkiego (11% części spławianych) zalegającego na piasku gliniastym mocnym (16% części spławianych). W roku badawczym zmianowanie było następujące: ziemniak owies + groch pastewny jako międzyplon łubin żółty żyto ozime z wsiewką seradeli gryka, która zastąpiła uprawianą w latach ubiegłych facelię. Grykę wprowadzono do zmianowania ze względu na

duże zachwaszczenie pola perzem, w stosunku, do którego gryka wykazuje działanie allelopatyczne (niekorzystny wpływ gryki na rozwój perzu). Po zbiorze gryki nie wysiano międzyplonu, lecz nadal prowadzono walkę z perzem za pomocą zabiegów mechanicznych (kultywatorowanie i bronowanie pola). Łącznie płodozmian zawiera 5 gatunków roślin zbieranych w plonie głównym oraz gatunki stanowiące nawóz zielony na przyoranie. Struktura zasiewów w 1 r.: rośliny zbożowe (żyto, owies, gryka) 6%, okopowe (ziemniaki) %, strączkowe (łubin) %. Podstawowe źródło substancji organicznej i składników pokarmowych dla uprawianych roślin stanowi obornik stosowany w pełnej dawce pod ziemniaki i w połowie dawki pod owies oraz wysiewane międzyplony na przyoranie (seradela, groch pastewny) oraz przyorywana słoma i resztki pożniwne. Stopień pokrycia gleby gatunkami uprawnymi wiosną wynosi 6% (żyto ozime, seradela, groch pastewny). Ekologiczny obiekt doświadczalny graniczy z trzech stron z otwartymi polami uprawnymi, od których jest oddzielony rzędem (pasem) krzewów i bylin poprzedzielanym kamiennymi kopczykami. Z czwartej strony pole ekologiczne jest obramowane szpalerem niskich drzew (mirabelki), za którym w odległości ok. 3 m znajduje się Zalew Zegrzyński będący źródłem wody służącej m.in. do nawadniania roślin doświadczalnych. Położenie pola ekologicznego wraz ze zmianowaniem w 1 r. obrazuje rys..1. Zalew Zegrzyński zbiornik wodny zadrzewienie (szpaler mirabelek) pole uprawne konwencjonalne łubin żyto ozime gryka ziemniaki owies groch pastewny (międzyplon) żyto ozime + wsiewka seradeli pole uprawne konwencjonalne pole uprawne konwencjonalne Rys..1. Schemat usytuowania pola ekologicznego w IHAR Oddział w Jadwisinie w 1 r. Czynniki badawcze: I. nawadnianie: 5% powierzchni każdego z 5 pól płodozmiennych stanowią kombinacje nawadniane a pozostałe 5% kombinacje nie nawadniane. Ze względu na dużą ilość opadów w 1 r., nawadnianie zastosowano tylko jeden raz w uprawie ziemniaków (9 mm), łubinu (8 mm) i gryki (5 mm) na przełomie czerwca i lipca. II. efektywne mikroorganizmy (EM Farming): na połowie kombinacji nawadnianej i nie nawadnianej dla wszystkich gatunków roślin z wyjątkiem żyta opryskano glebę roztworem preparatu EM Farming w dawce 6 l preparatu/3 l wody na 1 ha. Ponadto sadzeniaki ziemniaka na tej kombinacji zaprawiono dodatkowo poprzez ich zanurzenie w roztworze tego biopreparatu (1,5 l EM Farming/1 l wody)

III. sposób przygotowania sadzeniaków: sadzeniaki podkiełkowane i niepodkiełkowane IV. odmiany ziemniaka: Miłek, Berber (bardzo wczesne), Owacja, Vitara (wczesne), Tajfun, Agnes (średnio wczesne), Fianna, Ursus (średnio późna i późna). Niekorzystne warunki pogodowe zimy (duża ilość śniegu i późne jego topnienie) oraz sezonu wegetacji (duża ilość opadów) nie pozwoliły na terminowe wykonanie części zabiegów agrotechnicznych. Wilgotne i grząskie pola uniemożliwiły wcześniejsze terminy uprawek wiosennych oraz pogorszyły ich jakość. Uniemożliwiły również przeprowadzenie zabiegów obredlania ziemniaków w maju. Częste opady w okresie wegetacji wpłynęły na obniżenie skuteczności zabiegów zwalczania zarazy ziemniaka. Na okres zimy stan pola wygląda następująco: międzyplon grochu pastewnego i seradeli jest pozostawiony i będzie przyorany wiosną, po łubinie i uprawkach pożniwnych zasiane jest żyto ozime, na polu po ziemniakach wykonano orkę głęboką, ale nie wysiano rośliny ochronnej, na polu po gryce wykonano orkę średnią i przeprowadzono szereg zabiegów uprawowych (kultywator z broną i brona), których celem było odperzenie pola. Tabela.1 Kalendarz siewów i zbiorów głównych roślin uprawnych oraz międzyplonów w zmianowaniu na polu ekologicznym w Jadwisinie w 1 roku. Gatunek Termin sadzenia (siewu) Termin zbioru I. Rośliny plonu głównego - ziemniaki 3.4.1 r. 9.9.1 r. - żyto 5.9.9 r. 1.8.1 r. - łubin 1.4.1 r. 4.8.1 r. - owies 1.4.1 r. 1.8.1 r. - gryka 18.5.1 r. 18.9.1 r. II. Międzyplony na przyoranie - seradela 5.5.1 r. - groch pastewny 13.8.1 r. Terminy zabiegów pielęgnacyjnych i ochrony roślin w ziemniakach 3.4.1 r. obredlanie z bronowaniem 4.5.1 r. rozłożenie linii kroplujących i ich przykrycie poprzez obredlenie 8.5.1 r. ręczne zbieranie chrząszczy stonki ziemniaczanej 4.6.1 r. ręczne zbieranie chrząszczy stonki ziemniaczanej 4.6.1 r. obredlanie 7.6.1 r. ręczne zbieranie chrząszczy stonki ziemniaczanej 7.6.1 r. obredlanie 15.6.1 r. ręczne zbieranie chrząszczy stonki ziemniaczanej 15.6.1 r. oprysk przeciwko pojedynczym gniazdom larw stonki ziemniaczanej (Nowodor 4 l/ha) 18 i 5.6.1 r. oraz 5 i 14.7.1 r. opryski ciągnikowe (całe pole) przeciwko stonce ziemniaczanej (Nowodor 4 l/ha) 5.7.1 r. nawadnianie ziemniaków (9 mm), łubinu (8 mm) oraz gryki (5 mm) 6.7.1 r. ręczne usuwanie dużych chwastów 9.7 oraz 1.8.1 r. zwalczanie zarazy ziemniaka (Miedzian 5 4 kg/ha)

W okresie wegetacji prowadzono pomiary ważniejszych czynników pogodowych wpływających na wzrost i rozwój roślin oraz występowanie chorób i szkodników ziemniaka. Pomiarów dokonano w Stacji Meteorologicznej IHAR Oddział w Jadwisinie odległej około km od pola ekologicznego. Wyniki pomiarów przedstawiono na rysunku.. opady (mm) i temperatura ( o C) 1 9 8 7 6 5 4 3 1 K =,-,5 susza K =,6-1, posucha K > 1, wilgotno IV V VI VII VIII IX X 9,7 166,8 64, 96,7 15,3 71,3,8 opadów 8,1 1,4 16,5, 18, 11,1 4,7 średnia temp. miesiąca 36 56 76 74 59 5 45 opady (średnia wielolecia 41 lat) -6,3 11,8-1,,7 46,3 1,3-4, odchylenie od średniej wielolecia 7,8 13,6 16,5 18,5 17,8 13,1 8, temperatura (średnia wielolecia 41 lat),3-1, 1,5,4 -, -3,3 odchylenie od średniej wielolecia,39 4,34 1,9 1,55, 1,14,19 współczynnik Sielianinowa IV V VI VII VIII IX X miesiące Rys... Przebieg pogody w okresie wegetacji. Jadwisin 1 r. Zad.3. Zmiany stanu zachwaszczenia plantacji we wszystkich członach zmianowania ze szczególnym uwzględnieniem zmian składu gatunkowego chwastów na przestrzeni lat. A. Zachwaszczenie upraw w zmianowaniu (żyto, owies, gryka, łubin) Metodyka badań Ocenę zachwaszczenia wykonano w dwóch terminach: po zwarciu rzędów oraz przed zbiorem plonów. Skład gatunkowy oraz ilość występujących chwastów oznaczono metodą ramkową na powierzchni 1m² w trzech powtórzeniach. Zachwaszczenie oznaczane było na obiektach nawadnianych i bez nawadniania, na których zastosowana była kombinacja z efektywnymi mikroorganizmami i bez stosowania efektywnych mikroorganizmów. Omówienie wyników Ocena zachwaszczenia przedplonów przeprowadzona po zwarciu rzędów wykazała dominację chwastnicy jednostronnej wśród gatunków jednoliściennych, oraz komosy białej w przypadku gatunków dwuliściennych (tab. 4.1, 4.). Największą liczbę chwastów zanotowano

w przypadku gryki i łubinu, najniższą zaś żyta i owsa. Wprowadzenie do gleby efektywnych mikroorganizmów na obiektach bez nawadniania spowodowało zwiększenie liczby występujących chwastów w gryce i owsie, natomiast w kombinacji z nawadnianiem także w łubinie. Przeprowadzona analiza zachwaszczenia przed zbiorem roślin uprawnych (przedplonów ziemniaków) wykazała zwiększenie liczby występujących chwastów w wyniku zastosowania efektywnych mikroorganizmów (tab. 4.3). Wyjątkiem w tym przypadku był łubin z obiektów nawadnianych gdzie ich liczba była nieznacznie niższa. Ocena zachwaszczenia przedplonów przeprowadzona w latach 7-9 wykazała zmiany składu gatunkowego i ilościowego występujących chwastów (wykres 4.1, 4.). Dominującymi chwastami w facelii i łubinie były: chwastnica jednostronna i komosa biała, natomiast w owsie i życie perz właściwy i fiołek polny. B. Zachwaszczenie ziemniaków Metodyka badań Ocenę zachwaszczenia wykonano metodą ramkową na powierzchni 1m w dwóch terminach: po zwarciu rzędów oraz przed zbiorem ziemniaków. Obserwacje przeprowadzono na obiektach nawadnianych i bez nawadniania, na których zastosowana była kombinacja z efektywnymi mikroorganizmami i bez stosowania efektywnych mikroorganizmów. Analizę zachwaszczenia wykonano na 4 podkiełkowanych i 4 niepodkiełkowanych odmianach ziemniaków: Berber, Owacja, Agnes, Ursus. Oznaczano skład gatunkowy i ilość występujących chwastów. Omówienie wyników Przeprowadzona ocena zachwaszczenia ziemniaków w pierwszym terminie po zwarciu rzędów wykazała obecność gatunków chwastów jednoliściennych (perz właściwy, chwastnica jednostronna), oraz 1 gatunków dwuliściennych (iglica pospolita, fiołek polny, komosa biała, niezapominajka, ostrożeń polny, powój polny, przymiotno kanadyjskie, przytulia czepna, rdest powojowy, rumian polny, tasznik pospolity, tobołek polny) (tab.4.4, 4.5, 4.6, 4.7). Dominującym gatunkiem w tym terminie oceny okazała się chwastnica jednostronna, natomiast dwuliściennym chwastem powój polny. Największą kompensację chwastów na obiektach nawadnianych (bez efektywnych mikroorganizmów) zanotowano u odmiany Owacja, najniższą zaś u późnej odmiany Ursus (tab. 4.4). Na nawadnianych obiektach (efektywne mikroorganizmy) najbardziej zachwaszczona była bardzo wczesna odmiana Berber oraz Owacja zaś najmniej, późna odmiana Ursus (tab.4.5). Zachwaszczenie na obiektach bez nawadniania (bez efektywnych mikroorganizmów) było największe u podkiełkowanej odmiany Owacja (8,7 szt m -1 ) i niepodkiełkowanej Agnes (1,4szt m -1 ) (tab.4.6). Na obiektach bez nawadniania (efektywne mikroorganizmy) zagęszczenie chwastów można u odmian podkiełkowanych uszeregować następująco: Agnes < Ursus < Berber < Owacja, natomiast u niepodkiełkowanych: Ursus <Agnes < Berber< Owacja (tab.4.7). Ocena zachwaszczenia w drugim terminie przed zbiorem ziemniaków wykazała zwiększenie bioróżnorodności występujących chwastów (tab. 4.8, 4.9, 4.1, 4.11). Liczba zanotowanych chwastów wzrosła do 16 gatunków w stosunku do lat poprzednich. Spośród gatunków jednoliściennych najliczniej występował perz właściwy, natomiast z dwuliściennych chwastów komosa biała.

Na obiektach nawadnianych z efektywnymi mikroorganizmami odmianą o największej liczbie chwastów była odmiana Berber, najniższą zaś późna Ursus. (tab. 4.8, 4.9). Na obiektach bez efektywnych mikroorganizmów sytuacja była podobna. Odmiany podkiełkowane pod względem zachwaszczenia na obiektach bez nawadniania (bez efektywnych mikroorganizmów) można uszeregować następująco: Ursus < Agnes < Owacja < Berber (tab.4.1), zaś niepodkiełkowane: Ursus< Owacja < Agnes < Berber. Analiza zachwaszczenia ziemniaków na przestrzeni lat wykazała zwiększenie występujących chwastów (wykres4.3 i 4.4). Znaczna migracja poszczególnych gatunków miała miejsce w latach 9-1, niż w latach 7-8. Wnioski 1. Przeprowadzona przed zbiorem ocena zachwaszczenia w przedplonach wykazała dodatni wpływ zastosowania efektywnych mikroorganizmów na rozwój i migrację występujących chwastów. Wyjątek stanowił łubin na obiektach nawadnianych gdzie ich liczba była nieznacznie niższa.. Ocena zachwaszczenia ziemniaków przeprowadzona w drugim terminie wykazała zwiększenie składu gatunkowego i ilościowego chwastów. 3. Porównując zachwaszczenie upraw w ekologicznym systemie gospodarowania na przestrzeni lat zanotowano zmiany składu gatunkowego i ilościowego występujących chwastów. Dominującymi gatunkami chwastów w warunkach Jadwisina okazały się chwastnica jednostronna, perz właściwy oraz komosa biała.

Zachwaszczenie po zwarciu rzędów gatunki chwastów (szt. m - ¹) obiekty nawadniane Tabela 4.1 Bez efektywnych mikroorganizmów Efektywne mikroorganizmy Gatunek chwastów ŻYTO GRYKA OWIES ŁUBIN ŻYTO GRYKA OWIES ŁUBIN Sztuki Sztuki Sztuki Sztuki Sztuki Sztuki Sztuki Sztuki Chwastnica jednostronna,7 1,, 1,3-1,, 1,7 Perz właściwy 1,3 3, 1,7,7-3,7 1,3 8,7 Jednoliścienne, 4, 1,7 4, - 4,7 1,3 1,4 Fiołek polny 1, 16,7, 3, - 11,7,3 1,3 Haber bławatek,7,,, -,3,, Iglica pospolita 1,3,,7,3 -,7, 1,7 Komosa biała, 5,7 9,3 8, - 5,3 8, 9,7 Powój polny,3,,,7 -,,, Przymiotno kanadyjskie,,,, -,,, Tobołek polny,3 5,7,,7 -,, 1, Wyka,3,,, - 8,3,3, Dwuliścienne 6, 8, 1, 14,7-6,3 8,6 13,7 Suma 8, 3, 11,7 18,7-31, 9,9 4,1

Zachwaszczenie po zwarciu rzędów gatunki chwastów (szt. m - ¹) obiekty bez nawadniania Tabela 4. Bez efektywnych mikroorganizmów Efektywne mikroorganizmy Gatunek chwastów ŻYTO GRYKA OWIES ŁUBIN ŻYTO GRYKA OWIES ŁUBIN Sztuki Sztuki Sztuki Sztuki Sztuki Sztuki Sztuki Sztuki Chwastnica jednostronna, 1,,3 3,7-1,,3 3,7 Perz właściwy,,7 1, 16, -,7 1, 3,7 Jednoliścienne, 3,7 1,3 19,7-3,7 1,3 7,4 Fiołek polny, 6,7,, - 8,3, 4,3 Haber bławatek,3,,, -,,, Iglica pospolita,7,,, -,,, Komosa biała,, 3,7 6, - 1, 6,3 3,7 Powój polny,,3, 1, -,,,7 Przymiotno kanadyjskie,7,,,3-3,3,,3 Wyka,,,3, -,3 1,, Dwuliścienne 3,7 11, 4, 9,3-1,9 7,3 11, Suma 3,7 14,7 5,3 9, - 16,6 8,6 18,4

Tabela 4.3 Zachwaszczenie (szt. m - ¹) oraz świeża masa chwastów (g. m - ¹) średnio dla obiektów przed zbiorem rośliny uprawnej Lp. PRZEDPLON Nawadniane (szt./m ) Bez efektywnych mikroorganizmów Świeża masa chwastów (g./m ) Bez nawadniania (szt./m ) Bez efektywnych mikroorganizmów Świeża masa chwastów (g./m ) PRZEDPLON Nawadniane (szt./m ) Efektywne mikroorganizmy Świeża masa chwastów (g./m ) Bez nawadniania (szt./m ) Efektywne mikroorganizmy Świeża masa chwastów (g./m ) jednoliściennliściennliściennliścienne dwu- razem jedno- dwu- razem 1. ŻYTO 4, 5,3 9,3,,7 7,7 1,4 56,7. GRYKA 5,3 41,3 46,6 436,7 7,7 19,7 7,4 133,3 3. OWIES 3,7 8,7 1,4 11, 5, 6, 11, 46,7 4. ŁUBIN 19, 33,7 5,7 43,3 16,7, 38,7 3,3 Lp. jednoliściennliściennliściennliścienne dwu- razem jedno- dwu- razem 1. ŻYTO - - - - - - - -. GRYKA 11,7 45,3 56,3 166,7 7,7 36,7 44,4 3, 3. OWIES, 1,7 1,7 46,7 4,3 1, 16,3 193,3 4. ŁUBIN 13,7 33,3 47, 1, 18,7 37,7 56,4 43,3

Zachwaszczenie gatunki chwastów (szt. m - ¹) po zwarciu rzędów obiekty nawadniane (bez efektywnych mikroorganizmów) Tabela 4.4 Odmiany Kombinacja Perz właściwy Chwastnica j. Jednoliścienne Iglica posp. Fiołek polny Komosa biała Niezapominajka Ostrożeń polny Powój polny Przymiotno Przytulia Tasznik Tobołek Dwuliścienne Ogółem Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. masa Berber,6 3, 3,6,,6 1,,3,,,3,,3,,5 6,1 6,6 Owacja,,6,6,3,3,3,,,3,3,,, 3,5 6,1 11,6 Podkiełkowane Agnes 4,3 1,6 5,9,,,3,, 1,,,,, 3,3 9, 76,6 Ursus,3,6,9, 1,3,,,,,,,3, 1,6 4,5 11,6 Berber 1,6,3 3,9,,,3,,,6,6,3,,3,1 6, 73,3 Owacja,3, 4,3, 3, 1,,, 1,3,, 1,3, 6,6 1,9 136,6 Niepodkiełkowane Agnes,3 3,6 5,9,, 1,,, 1,,,,3, 8,7 14,6 13,3 Ursus, 1, 3,, 1,,3,,,,, 1,6,,9 5,9 1,6 Zachwaszczenie gatunki chwastów (szt. m - ¹) po zwarciu rzędów obiekty nawadniane (efektywne mikroorganizmy) Tabela 4.5 Odmiany Kombinacja Perz Chwastnica Jednoliścienne Iglica Fiołek Komosa Niezapominajka Ostrożeń Powój Przymiotno Przytulia Tasznik Tobołek Dwuliścienne Ogółem Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. masa Berber 1, 4,3 5,3, 1,3,,, 1,6 1,3,,3,6 5,4 1,7 83,3 Owacja 3,3, 5,3,3 1,3,6,,,6,3,,3, 5,1 1,4 83,3 Podkiełkowane Agnes 3,6 4, 7,6,, 1,,, 1,,6,,,,6 1, 156,6 Ursus 3,3 1,3 4,6,,3,3,,,6,,,, 1, 5,8 15, Berber 5,,6 7,6,,,3,,,,3,,,3 6,9 14,5 13, Owacja 9, 3,3 1,3, 1,3,3,,,6,6, 1,3,3 9,7, 155, Niepodkiełkowane Agnes 3,3 3,3 6,6,, 3,,,,6,,,, 5,6 1, 15, Ursus,3 1,3 1,6,,,3,,,3,,,6, 1,,8 16,6

Zachwaszczenie gatunki chwastów (szt. m - ¹) po zwarciu rzędów obiekty bez nawadniania (bez efektywnych mikroorganizmów) Tabela 4. 6 Odmiany Kombinacja Perz Chwastnica Jednoliścienne Iglica Fiołek Komosa Niezapominajka Ostrożeń Powój Przymiotno Przytulia Tasznik Tobołek Dwuliścienne Ogółem Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. masa Berber 1,6 3,6 5,,,,3,,,3,,,,,6 5,9 45, Owacja,3 1,6 3,9,3,6,,,,6,3, 1,3, 4,8 8,7 5, Podkiełkowane Agnes 1,6 3, 4,6,,,,, 1,6,6,,, 4, 8,6 6,6 Ursus 3,,3 5,3,,,,,,6,,,6, 1, 6,5 5, Berber, 4, 6,,,,,,,,3,,,3,9 8,9 3, Owacja 3,6,3 5,9,,,,, 1,3,, 1,,3,9 8,8 11, Niepodkiełkowane Agnes 1,6 3,6 5,,,6,3,,, 1,3, 1,, 5, 1,4 96,6 Ursus, 3,3 3,3,,,,,,3,, 1,, 1,6 5, 16,6 Zachwaszczenie gatunki chwastów (szt. m - ¹) po zwarciu rzędów obiekty bez nawadniania (efektywne mikroorganizmy) Tabela 4.7 Odmiany Kombinacja Perz Chwastnica Jednoliścienne Iglica Fiołek Komosa Niezapominajka Ostrożeń Powój Przymiotno Przytulia Tasznik Tobołek Dwuliścienne Ogółem Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. masa Berber 1,,8 1,8,,,4,,,6,3,,, 1,3 3,1 5, Owacja,6,5 3,1,,,5,, 1,,,,, 1,5 4,6 86,6 Podkiełkowane Agnes,5,4,9,,,,,,,,,,3,5 1,4 5, Ursus,3 1,1 1,4,,,,,,,6,,,,6, 13,3 Berber 4,6,6 7,,,6,3,,,6,3,,6,6 5, 1, 15, Owacja 6,3,6 6,9,,3,,, 1,3,3,,6,3 13, 19,9 116,6 Niepodkiełkowane Agnes,3,6 4,9,,,6,, 3,,,,3, 4, 9,1 1, Ursus 3,6,6 6,,,,,,,,,,6,,6 6,8 56,6

Zachwaszczenie gatunki chwastów (szt. m - ¹) przed zbiorem obiekty nawadniane (bez efektywnych mikroorganizmów) Tabela 4.8 Odmiany Kombinacja Perz Chwastnica Jednoliścienne Gwiazdnica Iglica Fiołek Komosa Niezapominajka Ostrożeń Powój Przymiotno Przytulia Rdest Rumian Tasznik Tobołek Wyka Dwuliścienne Ogółem Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. masa Berber 3,3 4,6 7,9,6,6,6,4, 1, 1,3 1,3,,,,3,, 1,7 18,6 13,3 Owacja 3,3 4, 7,3 1, 1, 3,,5,,6 1,,6,,, 1,6,, 11,1 18,4 166,6 Podkiełkowane Agnes 5,6 4,3 9,9,, 1,6,,, 1,,3,,, 1,3,, 5,8 15,7 143,3 Ursus 5, 3,3 8,3,,,3,,,,,3,,,,3,, 3,9 1, 1, Berber,6 5,3 7,9 1, 1, 4, 4,,3,6 1,6,3 1,3,3,6 1,3,6 1,6 19,7 7,6 96,6 Owacja 5, 5, 1,,6,6 4,3 4,3,,3 1,3 1,3,3,, 3,3,3 1, 15,9 5,9 76,6 Niepodkiełkowane Agnes 4, 7,6 11,6,,,3,3,, 1,3,6,,, 3,6,, 9,8 1,4 36,6 Ursus 3,3 3,3 6,6,3,3,3,3,,,3,3,,,,3,, 7,1 13,7 173,3 Zachwaszczenie gatunki chwastów (szt. m - ¹) przed zbiorem obiekty nawadniane (efektywne mikroorganizmy) Tabela 4.9 Odmiany Kombinacja Perz Chwastnica Jednoliścienne Gwiazdnica Iglica Fiołek Komosa Niezapominajka Ostrożeń Powój Przymiotno Przytulia Rdest Rumian Tasznik Tobołek Wyka Dwuliścienne Ogółem Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. masa Berber 3, 6, 9,,3 1, 3,6,6,,6,6,3,3, 1,3 1,3 1,6 1, 16,5 5,5 78, Owacja 4,3 3, 7,3,3,6,6 3,6,,3 1,6,3,,3,3,6,3, 1,8 18,1 6, Podkiełkowane Agnes 7 5, 1,,,,,3,, 1,6,,,,,,, 1,9 13,9 44, Ursus 3,6,3 5,9,,,6,3,,,,,,,,,,,9 6,8 5, Berber 6,6 5,6 1, 1,,3 1, 5,3,3 1, 3,6 1,,,3,6 3,6 1,3 5,3 37,5, Owacja 8,6 6,3 14,9, 1,6,3 5,6,,6 3,3 1,,,3,3, 1,3 1, 1,3 36, 46, Niepodkiełkowane Agnes 4,, 6,,,,3 4,,, 1,6,3,,, 1,3,6, 8,1 14,1 8, Ursus 1, 1,3,3,,,3,6,,,6,6,,,,3,,,4 4,7 1,

Zachwaszczenie gatunki chwastów (szt. m - ¹) przed zbiorem obiekty bez nawadniania (bez efektywnych mikroorganizmów) Tabela 4.1 Odmiany Kombinacja Perz Chwastnica Jednoliścienne Gwiazdnica Iglica Fiołek Komosa Niezapominajka Ostrożeń Powój Przymiotno Przytulia Rdest Rumian Tasznik Tobołek Wyka Dwuliścienne Ogółem Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. masa Berber,3 4, 6,3,6,,3 9,3,3,6 1,3,6,3,,,3,, 13,6 19,9 143,3 Owacja 3,6 3, 6,6,,6,6 5,6,,3,6,3,3,,,3,, 1,6 19, 93,3 Podkiełkowane Agnes,6,3 4,9,,, 3,3,,,3 1,,,,,6,, 7, 1,1 153,3 Ursus 3,3 3,3 6,6,,,,,, 1,,3,,, 1,,,,3 8,9 13,3 Berber 5, 3,3 8,3,6 1,,6 8,3,3 1, 3,6 1, 1, 1,,3 1,3 1,,3 1,3 9,6 173,3 Owacja 5,3,6 7,9,,3,3 1,,,6 3,6 1,,,6,,,3, 9,7 17,6 19, Niepodkiełkowane Agnes 4,6 4,6 9,,, 1,3 1,,, 3,3,6,,, 1,,, 9, 18,4 39, Ursus 4,,6 6,6,,,,6,,,6 1,,,,,6,, 4,8 11,4 146,6 Zachwaszczenie gatunki chwastów (szt. m - ¹) przed zbiorem obiekty bez nawadniania (efektywne mikroorganizmy) Tabela 4.11 Odmiany Kombinacja Perz Chwastnica Jednoliścienne Gwiazdnica Iglica Fiołek Komosa Niezapominajka Ostrożeń Powój Przymiotno Przytulia Rdest Rumian Tasznik Tobołek Wyka Dwuliścienne Ogółem Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. Szt. masa Berber 3,6 5,6 9,,3,6 1, 3,,,6 1,6,,3,3,,,3,3 8,3 17,5 13,3 Owacja 7,6 3,3 1,9,,6,3 1,6, 3,,6 1,6,,,,,6, 1,3 1, 186,6 Podkiełkowane Agnes 5, 1,3 6,3,,, 1,,, 1,6,6,,,,,, 3, 9,5 156,6 Ursus 3,3, 5,3,,,,3,,,6 1,,,,,,, 1,9 7, 116,6 Berber 6,6 4,6 11,,3, 1,6,6,,3,3,,,3, 1,6 3, 1, 15, 6, 63,3 Owacja 7,6,3 9,9,3,3,6 1,3,,3 3,6 1,,,, 1,3,, 11,4 1,3 313,3 Niepodkiełkowane Agnes 5,6 1,3 6,9,,,,6,,,6 1,6,,,,,, 4,8 11,7 93,3 Ursus 4,3, 6,3,,, 1,3,, 1,,,,,,3,, 4,6 13,4 15,

5 5 7 7 8 8 9 9 7 7 8 8 9 9 7 7 8 8 9 9 7 7 8 8 9 9 Wykres 4.1 Z m i a n y s k ł a d u g a t u n k o w e g o c h w a s t ó w w p r z e d p l o n a c h - o b i e k t y b e z n a w a d n i a n i a ( 7-9 ²) / ( s z m t. ó t w h as b c w Li z a c 4 5 4 3 5 3 5 1 5 1 Ż y t o F a c e l ia O w ie s Ł u b i n C h w a s t n ic a j e d n o s t r o n n a P e r z w ł a ś c iw y B o d z is z e k k o s m a t y F io le k p o l n y H a b e r b ł a w a t e k I g l ic a p o s p o l it a K o m o s a b ia la K r z y w o s z y j p o l n y M io t ł a z b o ż o w a M n is z e k p o s p o l it y N ie z a p o m i n a j k a p o l n a Wykres 4. Z m i a n y s k ł a d u g a t u n k o w e g o c h w a s t ó w w p r z e d p l o n a c h - o b i e k t y n a w a d n i a n e ( 7-9 ) ²) / ( s z m t. ó t w h as b c w Li z a c 4 5 4 3 5 3 5 1 5 1 Ż y t o F a c e l ia O w ie s Ł u b i n C h w a s t n ic a j e d n o s t r o n n a P e r z w ł a ś c iw y B o d z is z e k k o s m a t y F io le k p o l n y H a b e r b ł a w a t e k I g l ic a p o s p o l it a K o m o s a b ia la K r z y w o s z y j p o l n y M io t ł a z b o ż o w a M n is z e k p o s p o l it y N ie z a p o m i n a j k a p o l n a

Wykres 4.3 ²) / ( s z m t. ó t w h as b c w Li z a c 6 5 4 3 1 Z m i a n y s k ł a d u g a t u n k o w e g o c h w a s t ó w ( s z t. / m ² ) p r z e d z b i o r e m z i e m n i a k ó w w e k o l o g i c z n y m s y s t e m i e u p r a w y - o b i e k t y b e z n a w a d n i a n i a 7 8 9 1 7 8 9 1 P o d k ie ł k o w a n e N ie p o d k ie ł k o w a n e B o d z is z e k k o s m a t y C h w a s t n ic a j e d n o s t r o n n a F io ł e k p o l n y G w ia z d n ic a p o s p o l it a I g l ic a p o s p o l it a K o m o s a b ia ł a Wykres 4.4 ²) / ( s z m t. ó t w h as b c w Li z a c 8 7 6 5 4 3 1 Z m i a n y s k ł a d u g a t u n k o w e g o c h w a s t ó w ( s z t. / m ² ) p r z e d z b i o r e m z i e m n i a k ó w w e k o l o g i c z n y m s y s t e m i e u p r a w y - o b i e k t y n a w a d n i a n e 7 8 9 1 7 8 9 1 P o d k ie ł k o w a n e N ie p o d k ie ł k o w a n e B o d z is z e k k o s m a t y C h w a s t n ic a j e d n o s t r o n n a F io ł e k p o l n y G w ia z d n ic a p o s p o l it a I g l ic a p o s p o l it a

Zad.4. Analiza poziomu plonowania oraz składu chemicznego plonów gatunków zbioru głównego (uzupełniające do ziemniaka) oraz stosowanych międzyplonów. Dostateczna ilość opadów deszczu w okresie wegetacji roślin głównych jak i międzyplonowych spowodowała, że w pełni wegetacji wykonano tylko jeden zabieg nawadniania na polu z uprawą gryki i łubinu. Stąd na podstawie analizy statystycznej nie wykazano istotnego zróżnicowania plonów ziarna i nasion oraz plonu ubocznego (słoma) w członach zmianowania żyto, łubin, owies i gryka pomiędzy kombinacjami z nawadnianiem i bez nawadniania (tabela 4.1). Nie wykazano również udowodnionego dodatniego działania efektywnych mikroorganizmów (EM) na plony główne jak i uboczne uprawianych roślin. Zaznaczyła się jedynie tendencja wzrostu plonu ziarna żyta jak i słomy na obiekcie nawadnianym oraz nawadnianym w połączeniu z EM w porównaniu do obiektów nienawadnianego i nienawadnianego w połączeniu z EM. Podobne tendencje wzrostowe wykazano w przypadku łubinu i gryki, ale tylko w odniesieniu do plonu słomy, a w przypadku owsa plonu ziarna na obiekcie nawadnianym w stosunku do pozostałych obiektów (tabela4.1). Bieżący okres wegetacji był nietypowy z uwagi na krótkie okresy posuchy naprzemienne z ulewnymi opadami deszczu, co zaburzyło cykl rozwojowy niektórych roślin zmianowania i w konsekwencji rzutowało ujemnie na uzyskanym plonie lub jego braku. W końcowym okresie wegetacji gryki nadmiar wilgoci w glebie spowodował, że nie uzyskano plonu ziarna i ocenianą biomasę tej rośliny stanowił jedynie plon słomy. Z kolei wydłużony okres wegetacji gryki uniemożliwił wysianie na tym polu planowanego międzyplonu. Ponadto zbyt wczesny wysiew seradeli w żyto oraz częste opady deszczu w okresie żniw, spowodowały opóźnienie terminu zbioru żyta, co w konsekwencji przyczyniło się do tego, że wsiewka seradeli zakończyła okres wegetacji przed zbiorem rośliny głównej, a w okresie pożniwnym i jesiennym utrzymywał się na polu jedynie niewielki porost tego międzyplonu. Analiza składu chemicznego ziarna i nasion wykazała tendencje wzrostu zawartości azotu w ziarnie żyta na obiektach nawadnianym i nawadnianym z EM. W nasionach łubinu stwierdzono podwyższoną zawartość potasu, magnezu, wapnia oraz miedzi i żelaza na obiektach nawadnianym i nawadnianym w połączeniu z EM. Natomiast w ziarnie owsa zebranego z obiektu nawadnianego stwierdzono nieco większą zawartość miedzi, cynku i boru. Działanie efektywnych mikroorganizmów (EM) ujawniło się w nasionach łubinu niewielkim wzrostem poziomu mikroelementów, z wyjątkiem boru oraz manganu w ziarnie owsa, ale tylko na obiekcie nawadnianym (tabela 4.). W odniesieniu do składu chemicznego plonu ubocznego (słomy) wykazano większą zawartość węgla organicznego w słomie żytniej pochodzącej z obiektów nawadnianego i nawadnianego w połączeniu z EM w stosunku do obiektu nienawadnianego i nienawadnianego łącznie z EM. W słomie łubinu z kolei stwierdzono większą zawartość azotu, fosforu, magnezu, wapnia, a także cynku i boru na obiektach nawadnianym i nawadnianym z EM. Słoma owsa charakteryzowała się natomiast na wyżej wymienionych obiektach większą zawartością boru. Na obiekcie z EM (tylko z nawadnianiem) stwierdzono większą zawartość miedzi w słomie łubinu oraz manganu w słomie owsa (tabela 4.3).

Tabela 4.1 Wpływ nawadniania i efektywnych mikroorganizmów (EM) na plon główny (ziarno, nasiona) i uboczny (słoma) oraz masę roślin międzyplonowych. Rok 1 Plon suchej masy (t z ha) Roślina Podblok ziarno nasiona uboczny międzyplony nawadniany 3,9 5, nawadniany + EM 4, 5, Żyto ozime nienawadn. + EM 3, 3,7 nienawadn.,7 3,6 NIR,5 r.n. r.n. nawadniany,98 3,7 nawadniany + EM,7 3,9 Łubin żółty nienawadn. + EM,93 3,5 nienawadn.,78,7 NIR,5 r.n. r.n. nawadniany 3,3,9 nawadniany + EM,6,8 Owies nienawadn. + EM,8,9 nienawadn.,8,6 NIR,5 r.n. r.n. nawadniany 6,9 nawadniany + EM 6,9 Gryka nienawadn. + EM 6,3 nienawadn. 6,3 NIR,5 r.n. nawadniany nawadniany + EM Seradela nienawadn. + EM nienawadn. NIR,5 Gorczyca biała NIR,5 nawadniany nawadniany + EM nienawadn. + EM nienawadn. nawadniany,9 nawadniany + EM 3, Peluszka nienawadn. + EM,9 nienawadn. 3,4 NIR,5 r. n.

Tabela 4. Wpływ nawadniania i efektywnych mikroorganizmów (EM) na skład chemiczny ziarna i nasion. Rok 1 Roślina i Zawartość w % p.s.m. Zawartość w mg.kg -1 p.s.m. obiekt N P K Mg Ca Cu Fe Mn Zn B Żyto nawadniany nawadniany+em nienawadniany+em nienawadniany Łubin nawadniany nawadniany+em nienawadniany+em nienawadniany Owies nawadniany nawadniany+em nienawadniany+em nienawadniany 1,18 1,14 1,1 1,1 3, 3,44 3,4 3,5 1, 1,34 1,46 1,5,3,33,33,33,48,54,44,51,3,34,3,35,33,34,35,34 1,9 1,8,97,97,3,4,3,5,1,1,1,11,8,9,4,6,13,14,13,14,7,7,7,9,33,35,31,9,9,1,11,11 3,78 3,78 3,5 3,9 7,8 9,8 6, 7, 3,,95 3,5,75 3, 36,5 34, 51,5 73, 8, 68, 71, 3, 8, 36, 9, 35,8 4, 4, 53, 11 18 13 11 5,5 99, 67, 85,5 3,5 8, 8, 37,5 4, 5,8 39, 41, 33,5 6,5 8,5 5,,96,94,47 3,7,3,,6 19, 1,98 1,5 1,47 1,45 Tabela 4.3 Wpływ nawadniania i efektywnych mikroorganizmów (EM) na skład chemiczny plonu ubocznego (słoma). Rok 1 Roślina i obiekt Zawartość w % p.s.m. Zawartość w mg.kg -1 p.s.m. N P K Mg Ca Corg. Cu Fe Mn Zn B Żyto nawadniany nawadniany+em nienawadniany+em nienawadniany Łubin nawadniany nawadniany+em nienawadniany+em nienawadniany Owies nawadniany nawadniany+em nienawadniany+em nienawadniany Gryka* nawadniany nawadniany+em nienawadniany+em nienawadniany - analizy w toku. 1,58 1,7 1,4 1,78,84 3,,48,4 1,3 1,4 1, 1,36,16,15,18,17,38,39,31,37,35,3,3,8 1,8,97 1,,9 1,16 1,31 1,4 1,39,8,34,3,9,7,7,6,7,44,41,9,35,1,1,11,11,18,18,18,17 1,15,85,66,73,17,18,, 95,49 95,7 94,86 94,99 9,93 9,43 9,5 9,4 9,85 9,7 9,67 93,9,15,1,1, 6,65 7,5 5,75 6,45,15,5,35,8 47, 33, 49, 67, 16 139 183 141 9,5 5, 54, 57,5 3,5 38, 38, 48,5 475 335 68 36 36,5 144 79, 116 19,5 18, 3, 3, 11 78, 59, 65,5 16, 18,5, 16,,59,5,34,35 19,8,1 16, 16,1,19,13 1,91 1,7

Tabela 4.4 Wpływ nawadniania i efektywnych mikroorganizmów (EM) na skład chemiczny roślin międzyplonowych. Rok 1 Roślina Zawartość w % p.s.m. Zawartość w mg.kg -1 p.s.m. i obiekt N P K Mg Ca Corg Cu Fe Mn Zn B Peluszka* nawadniany nawadniany+em nienawadniany+em nienawadniany - analizy w toku. Podsumowanie Generalnie, z uwagi na fakt, że był to rok wilgotny stwierdzone różnice pomiędzy badanymi obiektami (nawadniany, nienawadniany) kształtowały się prawdopodobnie pod wpływem nawadniania prowadzonego w latach poprzednich (wpływ następczy).w badaniach nie stwierdzono istotnego zróżnicowania wielkości plonów roślin głównych (żyto, łubin, owies, gryka) jak i międzyplonów (peluszka) pomiędzy badanymi obiektami nawadnianymi i bez nawadniania, ale zarysowały się w przypadku analizowanych członów zmianowania tendencje wzrostu plonów głównych (żyto, owies) oraz plonów ubocznych (łubin, gryka) na obiektach nawadnianych w stosunku do nienawadnianych. Nie wykazano również udowodnionego dodatniego działania efektywnych mikroorganizmów (EM) na plony główne jak i uboczne uprawianych roślin. Różnice w składzie chemicznym ziarna, nasion oraz plonu ubocznego (słomy) dotyczyły niektórych składników i zasadniczo odnosiły się tylko do obiektów nawadnianego i nawadnianego, na którym zastosowano EM w porównaniu do obiektów nienawadnianego lub nienawadnianego z zastosowaniem EM. Dodatnie działanie EM dotyczące zawartości niektórych makro- i mikroelementów w ziarnie i nasionach oraz plonie ubocznym odnosiło się głównie do obiektu nawadnianego. Zad.5. Doskonalenie ekologicznego systemu produkcji ziemniaka z zastosowaniem nawadniania i ochrony roślin a) Ocena parametrów fizjologicznych charakteryzujących rozwój roślin ziemniaka wybranych odmian. Daty występowania faz fenologicznych u poszczególnych odmian w zależności od kombinacji. W doświadczeniu uczestniczyło 8 odmian ziemniaka z różnych grup wczesności tj. od bardzo wczesnych do późnych. Zarówno wschody, jak i rozwój roślin były uzależnione od długości okresu wegetacji, ale również były modyfikowane przez zastosowane czynniki badawcze. Czynnikiem, który w największym stopniu różnicował występowanie poszczególnych faz fenologicznych było podkiełkowanie sadzeniaków. Zastosowanie efektywnych mikroorganizmów o nazwie EM Farming (przed sadzeniem sadzeniaki moczono w tym preparacie ) spowodowało niewielkie wydłużenie wschodów. W późniejszym okresie rozwoju różnice te nie były zauważalne. Dane dotyczące poszczególnych faz rozwojowych dla badanych odmian podano w tabelach 5a.1-3.

Tabela 5a.1 Wschody roślin w zależności od odmiany i sposobu przygotowania sadzeniaków Początek (9) Różnica Pełnia (18) Różnica Koniec ( ) Różnica Odmiana (dn) (dn) (dn) PK NK PK NK PK NK Bez EM Berber 1.5.5 1 18.5 6.5 8 3.5 4.6 1 Miłek 1.5.5 1 18.5 7.5 9 4.5 5.6 1 Owacja 1.5 4.5 1.5 9.5 9 6.5 5.6 11 Vitara 1.5 5.5 13 5.5 3.5 5 6.5 4.6 9 Agnes 15.5.5 7.5 7.5 5 5.5 4.6 1 Tajfun 15.5 4.5 9.5 9.5 7 5.5 5.6 7 Fianna 15.5 5.5 1 5.5 3.5 5 7.5 6.6 1 Ursus 15.5 3.5 8.5 7.5 7 5.5 3.6 9 EM Berber 1.5 3.5 11 18.5 9.5 11 3.5 4.6 11 Miłek 1.5 3.5 11 18.5 3.5 1 3.5 5.6 1 Owacja 14.5 5.5 11 4.5 3.5 6 7.5 4.6 8 Vitara 14.5 4.4 1.5 1.6 8 6.5 5.6 9 Agnes 16.5 4.5 9.5 9.5 7 7.5 6.6 1 Tajfun 15.5 5.5 1 3.5 9.5 6 6.5 6.6 1 Fianna 17.5 6.5 1 5.5 4.6 1 3.5 7.6 8 Ursus 15.5 4.5 1.5 3.5 8 6.5 4.6 1 EM kombinacja z efektywnymi mikroorganizmami, BE- kombinacja bez efektywnych mikroorganizmów, PK- sadzeniaki podkiełkowane, NK- sadzeniaki niepodkiełkowane- skróty dotyczą wszystkich tabel W roku sprawozdawczym podkiełkowanie sadzeniaków spowodowało bardzo duże przyspieszenie wschodów w porównaniu do kombinacji kontrolnej. Początek wschodów (9 w skali BBCH) był przyspieszony od 7 do 13 dni w zależności od odmiany. Największe różnice zanotowano u odmian bardzo wczesnych i wczesnych. W pełni wschodów (18 BBCH) różnice były mniejsze, ale znacznie większe niż w roku ubiegłym i wynosiły od 5 do 9 dni. Koniec wschodów ( BBCH) został przyspieszony pod wpływem podkiełkowania od 7 do 1 dni. Opóźnienie wschodów po zastosowaniu efektywnych mikroorganizmów wynosiło ok. -3 dni. Podkiełkowanie sadzeniaków przyczyniło się nie tylko do przyspieszenia wschodów, ale również do ograniczenia rizoktoniozy, która była przyczyną bardzo licznych niewschodów. Na kombinacji bez podkiełkowania zanotowano, w przypadku wielu odmian, bardzo liczne braki roślin, co w konsekwencji przyczyniło się do zaniżonych plonów. W tabeli 5a.. przedstawiono braki roślin w zależności od odmiany i kombinacji spowodowane głównie rizoktoniozą.

Braki roślin (%) w każdej kombinacji spowodowane niewschodami Odmiana Nawadniane Nienawadniane EM BE EM BE PK NK PK NK PK NK PK NK Berber 3,1 1,, 1, 3,1 Miłek, 41, 7,1 1,1 1,,4 4,1 1, Owacja 3,1 1, 8, 1,1, 1,4 3,3 7,1 Vitara,, 1,1 5,1, 1, Agnes 3,1 5,1, 1, 5, 3,1 1, Tajfun, 4,1 6,1 4,1 1, 5,, Fianna 14,3 19,4 19,4 4,3 6,1 5, 1, 14,3 Ursus 1,, 1,, Średnio 3,4 14,7 5, 8,3,1 7,6,3 5,3 Średnio dla kombinacji wodnej 7,9 4,3 Średnio dla podkiełkowania PK- 3, % N K 9, % Tabela 5a.. Największe braki roślin zanotowano u odmian Miłek, Owacja i Fianna. Dotyczyło to głównie sadzeniaków niepodkiełkowanych. Należy zauważyć, że na części pola, na której stosowano nawadnianie było prawie o 1% więcej braków roślin niż na kombinacji nienawadnianej, co przyczyniło się do znacznie niższych plonów. Podobnie, jak w przypadku wschodów roślin podkiełkowanie sadzeniaków przyczyniło się do przyspieszenia pozostałych faz rozwojowych tj. kwitnienia i dojrzewania. W przypadku pozostałych zabiegów różnic nie zaobserwowano. Odpowiednie dane zawarto w tabeli 5a.3. Tabela 5a.3 Terminy kwitnienia roślin w zależności od odmiany i sposobu przygotowania sadzeniaków Odmiana Początek (61) Różnica Pełnia (65) Różnica Koniec (69) Różnica PK NK PK NK PK NK Berber 15.6 5.6 1.6 8.6 6 6.7 1.7 4 Miłek 1.6.6 8 Roni pąki Owacja 1.6 5.6 13 5.6 8.6 3 1.7 1.7 Vitara 16.6.6 4.6 5.6 3 1.7 1.7 Agnes 15.6 8.6 14 Roni pąki Tajfun 1.6 6.6 14.6 9.6 7 15.7.7 5 Fianna 15.6 8.6 13.6 6.7 14 18.7.7 4 Ursus 1.6 1.6 9 17.6 8.6 11.7 5.7 5 Przyspieszenie początku kwitnienia (61 w skali BBCH) pod wpływem podkiełkowania sadzeniaków wynosiło w zależności od odmiany od 4 do 14 dni. Największe różnice zanotowano u odmian Agnes i Tajfun. Pełnia kwitnienia (65 w skali BBCH) była przyspieszona w zależności od odmiany od 3 do 14 dni, a koniec (69 w skali

BBCH) od do 5 dni. Należy podkreślić, że dwie odmiany tj. Miłek i Agnes praktycznie nie kwitły, ponieważ roniły pąki kwiatowe. Dojrzewanie roślin było związane głównie z długością ich okresu wegetacji. Odmiany bardzo wczesne zaczęły dojrzewać już pod koniec lipca, odmiany późniejsze zaczęły wchodzić w tę fazę wegetacji o miesiąc później. Podkiełkowanie sadzeniaków przyspieszyło głównie początek dojrzewania (tabela 5a.4). Tabela 5a.4 Terminy dojrzewania roślin w zależności od odmiany i sposobu przygotowania sadzeniaków. Odmiana Początek (91) Różnica (dn) Pełnia (95) Różnica (dn) Koniec (97) Różnica (dn) PK NK PK NK PK NK Berber 5.8 1.8 5 15.8.8 5.8 5.8 3 Miłek 3.7 5.8 6 1.8 15.8 5 17.8.9 3 Owacja.8 5.8 3 5.8 8.8 3 3.8.9 3 Vitara.8 5.8 5 5.8 8.8 3 3.8.9 3 Agnes 5.8 8.8 3 3.8 3.9 4 4.9 6.9 Tajfun 5.8 8.8 3 3.8 3.9 4 4.9 6.9 Fianna 8.8 3.8 5.9 7.9 wykopane Ursus 3.8.9 3 7.9 7.9 wykopane Różnice w rozwoju roślin w zależności od odmiany i kombinacji. W pełni rozwoju tj. dnia 9.6 dokonano pomiarów roślin odmian bardzo wczesnych i wczesnych, a dwa tygodnia później u odmian średnio wczesnych i późnych. Określano takie parametry jak: wysokość roślin, masę liści, masę łodyg, wielkość powierzchni asymilacyjnej i wskaźnika pokrycia gleby przez liście LAI. Spośród badanych czynników największy wpływ na rozwój roślin miało podkiełkowanie sadzeniaków. Wpłynęło ono w sposób istotny zarówno na wysokość roślin i na wielkość wskaźnika LAI.Pozostałe zabiegi tj. nawadnianie plantacji i zastosowane efektywne mikroorganizmy nie wpłynęły istotnie na wielkość badanych parametrów. Odpowiednie dane przedstawiono w tabelach 5a.5 i 5a.6. Tabela 5a.5 Wysokość roślin i wielkość wskaźnika LAI w zależności do zastosowanych zabiegów ( średnio dla odmian) Kombinacja/Badany parametr Wysokość roślin LAI Nawadniane 44,7 1,86 Bez nawadniania 43,3 1,96 NIR n.u n.u Efektywne organizmy 44,9, Bez efektywnych 43, 1,83 organizmów NIR n.u n.u Sadzeniaki podkiełkowane 46,5,5 Sadzeniaki niepodkiełkowane 41,5 1,78 NIR,3,17

Tabela 5a.6. Wysokość roślin i wielkość wskaźnika LAI w zależności od odmiany Odmiana / Badany Wysokość roślin LAI parametr Berber 4,3 1,68 Miłek 39,7,18 Owacja 44,4,6 Vitara 44,4 1,71 Agnes 41,,11 Tajfun 46,6, Fianna 54, 1,69 Ursus 39,1 1,85 NIR 7,4 n.u Jak wynika z danych przedstawionych w tabeli 6 odmiany różniły się istotnie wysokością roślin. Nie udowodniono różnic w wielkości wskaźnika LAI. W okresie wegetacji, co 1 dni dokonywano pomiarów zieloności liści na 1 roślinach spośród 4 odmian (po 1 z każdej grupy wczesności). Odpowiednie dane przedstawiono w tabeli 5a.7. Tabela 5a.7 Wartości SPAD w zależności od odmiany i zastosowanych zabiegów Odmiana Nawadniane Bez nawadniania EM BE Średnio dla odmiany Miłek 33,1 3,5 3,3 3,6 3,6 Owacja 33,4 3,7 3,8 33,1 33. Tajfun 36,3 35,6 34,5 37,4 36, Ursus 35,7 34,9 35,7 35, 35,4 Średnio dla 34,6 33,9 33,8 34,5 kombinacji NIR n.u Jak wynika z przedstawionych danych, zarówno zastosowane efektywne organizmy jak i nawadnianie plantacji nie wpłynęło na zmiany zieloności liści. Wystąpiły jedynie różnice odmianowe. b).podnoszenie zdrowotności roślin oraz redukcja zagrożenia szkodnikami ziemniaka w okresie wegetacji Zaraza ziemniaka Warunki termiczno-wilgotnościowe sprzyjające zakażeniu, a następnie rozwojowi Phytophthora infestans zaistniały po okresie intensywnych opadów w trzeciej dekadzie lipca. W sytuacji utrzymujących się korzystnych dla rozwoju zarazy ziemniak warunków w dniu 9 lipca wykonano pierwszy zabieg ochronny fungicydem kontaktowym Miedzian 5 WP w dawce 4 kg/ha. Fungicyd ten zastosowano również dnia 9 lipca. Pierwsze objawy choroby wystąpiły na roślinach ziemniaka 3 lipca tj. po 9 dniach od sadzenia. Wystąpiły one na roślinach odmian bardzo wczesnych i wczesnych podatnych na Phytophthora infestans Berber, Miłek i

Vitara. Mimo, że pierwszy zabieg ochronny preparatem Miedzian 5 WP był wykonany jeden dzień przed wystąpieniem objawów choroby, to zaawansowany wiek roślin odmian wczesnych choć podatnych na zarazę, podwyższona odporność na zarazę odmian późniejszych, a także stosunkowo niska temperatura w III dekadzie sierpnia i we wrześniu sprawiły, że choroba szerzyła się wolno. Szybciej na odmianach bardzo wczesnych podatnych na zarazę Berber, Miłek i istotnie wolniej na odmianach późniejszych i odporniejszych na zarazę Fianna i Ursus (rys. 5b.1). Podkiełkowanie sadzeniaków nie miało wpływu na tempo szerzenia zarazy na roślinach odmian bardzo wczesnych i wczesnych (bardziej zaawansowanych w rozwoju w momencie występowania sprzyjających dla rozwoju patogena warunków). U odmian późniejszych wystąpiła tendencja wolniejszego szerzenia choroby na roślinach starszych wyrosłych z sadzeniaków podkiełkowanych niż roślinach młodszych, wyrosłych z sadzeniaków nie podkiełkowanych (rys. 5b.). Nie zaobserwowano różnic w nasileniu choroby na roślinach rosnących na obiektach, na których stosowano i nie stosowano efektywnych mikroorganizmów (EM). Rys. 5b.1. Tempo szerzenia się zarazy ziemniaka u odmian różniących się wczesnością i odpornością na zarazę ziemniaka. Jadwisin 1 r.

Rys. 5b.. Wpływ podkiełkowania na tempo szerzenia zarazy na roślinach odmian różnej wczesności i odporności na zarazę ziemniaka. Jadwisin 1 r. Alternarioza Układ warunków pogodowych w I połowie okresu wegetacji (czerwiec, lipiec) 1 r. był korzystny dla występowania alternariozy ziemniaka. Pierwsze objawy choroby zaobserwowano na roślinach odmian Miłek i Tajfun w dniu 1 czerwca, a więc wystąpiły one po 59 dniach od sadzenia. W warunkach termiczno-wilgotnościowych (rys. 5b.3) ukształtowanych przez mało intensywne, ale często powtarzające się opady i temperatury zbliżone do średnich z wielolecia nasilenie objawów alternariozy na roślinach ziemniaka wzrastało aż do czasu zmiany układu warunków pogodowych, które nastąpiło z końcem lipca. W dniu 5.8. nasilenie objawów choroby na roślinach było największe i nie ulegało większym zmianom w kolejnych dniach obserwacji (tab. 5b.1). Rośliny odmiany Miłek, Berber i Owacja były w największym stopniu porażone przez Alternaria solani. Nasilenie objawów choroby na roślinach pozostałych odmian było istotnie niższe (rys. 5b.4). Rośliny wyrosłe z sadzeniaków podkiełkowanych były silniej porażone przez alternariozę niż rośliny wyrosłe z sadzeniaków niepodkiełkowanych (rys. 5b.5). Stosowanie efektywnych mikroorganizmów (EM) nie miało wpływu na występowanie alternariozy na roślinach.

Tabela 5b.1. Narastanie porażenia roślin alternariozą w kolejnych terminach obserwacji. Jadwisin 1 r. Odmiana i jej wczesność BERBER bardzo wczesna MIŁEK bardzo wczesna VITARA wczesna OWACJA wczesna AGNES średnio wczesna TAJFUN średnio wczesna FIANNA średnio późna URSUS późna Kombinacje podk. niepodk. podk. niepodk. podk. niepodk. podk. niepodk. podk. niepodk. podk. niepodk. podk. niepodk. podk. niepodk. EM efektywne mikroorganizmy Stopień porażenia roślin alternariozą w dniu obserwacji: sadzeniaki zaprawiane 1.6 6.7 13.7.7 3.7 5.8 13.8 EM 9 9 8 7 7 5 5 bez EM 9 9 8 7 6 5 5 EM 9 9 8,5 8 7 6 6 bez EM 9 9 8,5 8 7 6 6 EM 9 8 7 6 5 4 4 bez EM 8,5 8 7 6 5 4 4 EM 9 9 8 7 6 5 5 bez EM 9 8,5 7,5 5 5 5 5 EM 9 9 9 8 7 6 6 bez EM 9 9 9 9 8 7 7 EM 9 9 9 8 7 6 6 bez EM 9 9 9 9 8 7 6 EM 9 9 8 7 6 5 5 bez EM 9 8 7 7 6 5 6 EM 9 9 8 7 7 6 5 bez EM 9 9 8 8 7,5 6 5 EM 9 9 8,5 7,5 7 5 5 bez EM 9 9 8,5 7,5 8 6 6 EM 9 9 9 8,5 7,5 6,5 6,5 bez EM 9 9 9 8,5 7 6,5 6,5 EM 8,5 8 8,5 7 7 6 bez EM 9 8 7,5 7,5 7 6 6 EM 9 9 8 7,5 7 6 5 bez EM 9 9 9 8,5 8 7 6 EM 9 8,5 8,5 8 7 6 5 bez EM 9 9 9 8,5 7,5 6 6 EM 9 9 9 8,5 8,5 7 6 bez EM 9 9 9 8,5 8 6 6 EM 9 8,5 8 7,5 7 6 6 bez EM 9 9 9 8,5 7,5 7 6,5 EM 9 9 9 8 8 7 7 bez EM 9 9 9 8 8 7 7

1. 6. p i e r w s z e o b j a w y p o r a ż e n i a a l t e r n a r i o z ą 4. 8. p i e r w s z e o b j a w y p o r a ż e n i a z a r a z ą z i e m n i a k a Rys. 5b.3. Klimatogram dla okresu wegetacji 1 roku. Rys. 5b.4. Stopień porażenia roślin alternariozą odmian różnej wczesności. Jadwisin 1 r.