Rok III Nr 1/2007 Sto Renowacje Czasopismo wykonawców, architektów i konserwatorów Trudna sztuka osuszania zawilgoconych murów Okiem eksperta str. 3 Renowacja elewacji Ratusza i Bramy Opatowskiej w Sandomierzu str. 4-7 Renowacja zabytkowego wiaduktu Markiewicza w Warszawie Wiekowy elbet trzyma si mocno str. 8-9 Izolacje poziome Skuteczny sposób na zawilgocone mury str. 10-12 Poradnik wykonawcy Prace tynkarskie na elewacjach zabytkowych str. 13-16 Sto Budowaç Êwiadomie.
Od wydawcy Robert Koprowicz, konsultant technologiczny Sto-ispo WejÊcie Polski do Unii Europejskiej zmieni o wiele dziedzin naszego ycia. Jednak chyba najbardziej widoczne sà rozliczne inwestycje w budownictwie, uwarunkowane nowymi mo liwoêciami finansowania z funduszy europejskich. Ten o ywiony ruch budowlany obserwujemy tak e w pracach renowacyjnych ostatnich dwóch lat, kiedy ju nie tylko pojedyncze obiekty, ale ca e staromiejskie kompleksy nagle zyska y szans na odzyskanie w krótkim czasie swej dawnej ÊwietnoÊci. Programy rewitalizacyjne powstajà w wielu zabytkowych miastach, które jeszcze niedawno nie mia y szans na uzyskanie tak du ych kwot ze skromnego bud etu Ministerstwa Kultury lub w asnych Êrodków. Rzecz w tym, by realizacja tych programów by a przeprowadzana z zachowaniem wszystkich zasad sztuki konserwatorskiej, przy zastosowaniu najnowszych technologii prac renowacyjnych. W kolejnym, trzecim ju numerze Sto Renowacji relacjonujemy przebieg prac konserwatorskich w jednym z najpi kniejszych ale i chyba zapomnianych, historycznych zakàtków Polski, jakim jest Sandomierz. W aênie zewn trzne Êrodki finansowe pozwoli y na renowacje a dwóch zabytkowych obiektów miasta w jednym sezonie Bramy Opatowskiej i Ratusza. Nowe Êrodki finansowe, a w Êlad za nimi znacznie wi cej realizacji nie mo e oznaczaç jednak obni enia jakoêci i wymagaƒ przy konserwacji obiektów zabytkowych. Szczególnie bowiem teraz projekty finansowane ze Êrodków unijnych muszà spe niaç znacznie wy sze wymagania ju w fazie projektowania, a co za tym idzie doborze technologii. Temu zagadnieniu poêwi cony jest artyku omawiajàcy walory systemu izolacji poziomej StoMurisol. Przez ca y rok 2006 Instytut Budownictwa Politechniki Wroc awskiej drobiazgowo bada t technologi. Owocem tych badaƒ jest raport wyró niajàcy ten system spoêród innych, obecnych na polskim rynku uszczelnieƒ. Rozmowa z dr. Józefem Adamowskim, prowadzàcym wspomniane badania, otwiera niniejsze wydanie Sto Renowacji. Ten znany w kraju specjalista z zakresu ochrony przed wilgocià wprowadza czytelnika w arkana praktycznych dzia aƒ, których w aêciwa kolejnoêç i technologia wykonania ma decydujàcy wp yw na trwa oêç prac renowacyjnych. Skala tego problemu jest w Polsce ogromna. Wystarczy powiedzieç, e a 70 proc. budynków wzniesionych do 1945 roku w ogóle nie ma lub ma nieskuteczne izolacje przeciwwilgociowe. Otwarcie rynków europejskich to tak e powa na migracja wykonawców i firm budowlanych za granic, co oznacza okreêlone problemy z realizacjami, tak e w obszarze zabytków. W aênie dlatego polecam artyku z cyklu Poradnik Wykonawcy, zawierajàcy wskazówki praktyczne z zakresu wykonywania tynków. Wiele z nich to wynik obserwacji prac w ostatnich latach. W sta ej rubryce poêwi conej konserwacji betonu polecam publikacj na temat przebiegu renowacji zabytkowego wiaduktu Markiewicza przy ul. Karowej w Warszawie. Ten najstarszy elbetowy obiekt mostowy stolicy, zaprojektowany przed stu laty przez Stefana Szyllera i cudem ocala y z po ogi II wojny Êwiatowej, od nowa urzeka swojà architektonicznà urodà. Zapraszam do lektury. Sto Renowacje 1/2007 2
Rozmowa Trudna sztuka osuszania zawilgoconych murów Okiem eksperta Z doktorem in. Józefem Adamowskim, pracownikiem naukowym Instytutu Budownictwa Politechniki Wroc awskiej, rozmawia Teodor Wernicki Jednà z czo owych specjalnoêci Instytutu Budownictwa Politechniki Wroc awskiej jest problematyka ochrony budowli przed zawilgoceniem i wynikajàcymi stàd procesami destrukcji. Z pewnoêcià ma to zwiàzek z wyst pujàcymi na terenie Dolnego Âlàska powodziami, zw aszcza ztà ostatnià w 1997 roku? To oczywiste. Wroc aw i rozleg e tereny Dolnego Âlàska doêwiadczy y w 1997 roku katastrofalnej powodzi w czasie której podtopieniu uleg a trzecia cz Êç domów we Wroc awiu i setki ró nych budowli na terenie Dolnego Âlàska. Ta powódê dotkn a zresztà w postaci alarmujàcego zawilgocenia i zasolenia murów spowodowanego podniesieniem poziomu wód gruntowych równie budowle znajdujàce si poza terenami obj tymi falà powodziowà. Zw aszcza budynki stare, nie posiadajàce izolacji przeciwwilgociowych, takie jak koêcio y, zabytkowe siedziby instytucji naukowych i wy szych uczelni. Dla pilnej potrzeby ratowania setek bezcennych budowli niezb dne by o wykonanie profesjonalnych ekspertyz okreêlajàcych stan faktyczny zabytkowych murów i sposoby ich osuszania. I to by y zadania dla naszego Instytutu. Waga, skala i pilnoêç tych zadaƒ sprawi y, i sta y si one g ównym przedmiotem dzia ania naszego potencja u naukowo-badawczego. Tym sposobem weszliêmy w rol krajowego specjalisty w dziedzinie osuszania zawilgoconych budowli. Problem zawilgocenia i zasolenia starych murów wyst puje jednak równie na terenach nie nawiedzanych przez powodzie. Co jest bezpoêrednià przyczynà d ugotrwa ego zawilgacania Êcian budynków? BezpoÊrednià przyczynà zawilgacania Êcian budynków jest brak, uszkodzenie lub nieskutecznoêç funkcjonowania poziomych i pionowych izolacji przeciwwilgociowych. Problem ten wyst puje g ównie w starych budynkach, których Êciany wykonane sà z ceg y ceramicznej, a g ównym êród em zawilgocenia murów jest podciàganie kapilarne wód gruntowych wraz z rozpuszczonymi w niej solami. Szacuje si, e w Polsce a 70% budynków wzniesionych do 1945 roku nie ma w ogóle lub ma nieskuteczne poziome i pionowe izolacje przeciwwilgociowe Êcian. I taka jest w Polsce skala tego problemu. Od czego nale y zaczynaç, przyst pujàc do renowacji zawilgoconych i zasolonych murów? Bezwzgl dnie od uporzàdkowania gospodarki wodnej w murach i ich otoczeniu, tzn. od wykonania izolacji przeciwwodnych, zarówno pionowych jak i poziomych. Inna kolejnoêç prac po prostu mija si z celem, gdy na o enie nowych tynków renowacyjnych na zawilgocone Êciany szybko zakoƒczy si ich zniszczeniem. Czy konserwatorzy zabytkowych budowli dysponujà ju skutecznymi sposobami usuwania wilgoci z murów? Majà obecnie do wyboru wiele metod osuszania Êcian. Jak ju wspomnia em, podstawowà czynnoêcià w tym zakresie jest wykonanie wtórnej izolacji poziomej. Najstarszym tego sposobem sà metody mechaniczne, z regu y niemo liwe do zastosowania w obiektach zabytkowych. Obecnie najcz Êciej stosowanà metodà wykonywania wtórnej izolacji sà iniekcje chemiczne, których celem jest wytworzenie w murze poziomej przepony przerywajàcej proces podciàgania kapilarnego wód gruntowych i uzyskania po pewnym czasie zmniejszenia wilgotnoêci w murze nad przeponà. Do iniekcji stosowane sà preparaty krzemianowe na bazie szk a wodnego potasowego i silikonów metylowo-potasowych oraz znacznie skuteczniejsze mikroemulsje silikonowe, które otrzymuje si rozcieƒczajàc wodà koncentrat SMK w proporcjach od 1:7 do 1:14 w zale noêci od stanu zawilgocenia muru. Bardzo istotny jest wybór metody wprowadzania preparatu iniekcyjnego do zawilgoconej Êciany. W gr wchodzà metody: grawitacyjna, ciênieniowa oraz impulsowo-ciênieniowa. Najskuteczniejsza i najbardziej godna polecenia jest ta ostatnia. Jej zaletà jest fakt, i zapewnia najpe niejsze nasycenie preparatem iniekcyjnym ca ego przekroju muru oraz umo liwia prowadzenie prac nawet w mocno zawilgoconych Êcianach bez koniecznoêci uprzedniego ich podsuszania. Przeprowadzone przez nasz Instytut badania skutecznoêci tej metody (StoMurisol -Impulssystem) na wielu obiektach wykaza y wysokà skutecznoêç, najwy szà z obecnie dost pnych technologii osuszania Êcian budynków. Mówiàc o sposobach prowadzenia prac konserwatorskich na zawilgoconych Êcianach obiektów zabytkowych nie sposób nie wspomnieç o koniecznoêci w aêciwego doboru tynków renowacyjnych jak równie pow ok malarskich, które muszà zachowaç paroprzepuszczalnoêç. Po jakim czasie od przeprowadzenia iniekcji muru mo na oczekiwaç jego osuszenia? Pierwsze efekty mo na zauwa yç ju po pó roku. Natomiast pe na poprawa nast puje po 2-3 latach. Wówczas wilgotnoêç murów powy ej wykonanej przepony izolacyjnej z regu y nie przekracza 3-5 procent. Dzi kuj za rozmow. 3 Sto Renowacje 1/2007
Realizacje Renowacja elewacji Ratusza i Bramy Opatowskiej w Sandomierzu Sandomierz to jeden z najwa niejszych historycznych oêrodków miejskich w Ma opolsce. Dawna stolica ksi stwa utraci a co prawda na znaczeniu, ale zachowa o si tutaj wiele cennych zabytków architektury, dzi ki czemu miasto zaliczane jest dzisiaj do najpi kniejszych w kraju. Miniona ÊwietnoÊç miasta okaza a si bardzo pomocna w zdobywaniu Êrodków na prace renowacyjne. W ramach funduszy ZPORR (Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego) przeprowadzono w 2006 roku prace konserwatorskie elewacji dwóch najbardziej znanych obiektów Ratusza i Bramy Opatowskiej. Program prac zak ada pe nà renowacj elewacji, a poniewa w obu przypadkach mieliêmy do czynienia ze Êcianami ceglanymi z dobudowanymi elewacjami tynkarskimi wytyczne i technologie by y bardzo podobne, zarówno dla Ratusza jak i Bramy. Prace budowlane i konserwatorskie prowadzi od po owy kwietnia do po owy paêdziernika 2006 r. zespó konserwatorów pod kierownictwem Ma gorzaty i Henryka Zyzików, zaê za dobór technologii odpowiada a firma Sto-ispo. Ratusz w Sandomierzu to pi kny charakterystyczny przyk ad rodzimej architektury renesansowej, powsta ej w wyniku przebudowy dawnej gotyckiej bry y. Wybudowany w po owie XIV w. otrzyma on w po. XVI w. renesansowà attyk, a nast pnie na pocz. XVII w. dobudowano jeszcze otynkowanà wie. Dzi ki temu prosta, niemal kubiczna bry- a nabra a lekkoêci, a sam budynek sta si jednym z najbardziej znanych i cenionych zabytków Polski po udniowowschodniej. Ratusz by wielokrotnie przebudowywany i remontowany kilkakrotnie ulega po arom. Ostatni generalny remont przechodzi w latach 70. XX wieku. Dzisiaj mieêci si tu Muzeum Regionalne i Urzàd Miejski Elewacje ceglane Problematyka konserwacji Êredniowiecznych obiektów ceglanych jest w warunkach miejskich prawie zawsze taka sama, niezale nie od regionu. Do- Êwiadczenia podobnych realizacji nadzorowanych przez firm Sto-ispo, jak np. ratusz i mury z basztami w Toruniu, zamek w Malborku czy Wysoka Brama i zamek w Olsztynie pozwala y przygotowaç sprawdzone, optymalne rozwiàzania. Jednak zakres i pewna nietypowoêç zniszczeƒ jakie ujawni y si po ustawieniu rusztowaƒ, jeszcze raz potwierdzi y zasad indywidualnej odmiennoêci ka dego obiektu. Oba obiekty przechodzi y burzliwe koleje losu by y te wielokrotnie remontowane, w tym tak e ju w XX wieku. Niestety, te niedawne prace wprowadzi y do muru bardzo silne i szczelne zaprawy cementowe. DoÊç powiedzieç, i na elewacjach ratusza oryginalna zaprawa wapienna z domieszkà màczki ceglanej zachowa a si tylko w g bi muru. Wtórne spoiny nie tylko nie zachowa y charakteru iwyglàdu oryginalnych fug, ale posiada y zupe nie inne cechy wytrzyma oêciowe i kapilarne. Na domiar z ego w wielu miejscach zarówno wstawki cegie jak i spoiny pomalowano szczelnà farbà na bazie sztucznej ywicy. Silniejsze i szczelniejsze od s abszych cegie zaprawy spowodowa y na przestrzeni wielu lat ich stopniowà degradacj. Ponadto cement wprowadzi do muru bardzo du à iloêç szkodliwych Sto Renowacje 1/2007 4
zwiàzków soli, tak e przyczyniajàcych si do zniszczeƒ zarówno ceg y, jak i kamienia. Wspó czesne Êrodowisko odbi o si tak e w inny niekorzystny sposób na stanie obiektów: liczne dymy, gazy i sadze spowodowa y utworzenie si na licu cegie i kamiennych detali szczelnej skorupy (dawniej zwanej patynà). XX wiek pozostawi na elewacjach tak e pi tno wspó czesnych maszynowych cegie, które odbiega y kszta tem i kolorem od oryginalnych gotyckich. Jednak najbardziej charakterystyczne i nietypowe zniszczenia elewacji ceglanych i detali kamiennych spowodowa a obecnoêç licznych ptaków, g ównie go bi, gniazdujàcych w otworach, parapetach i zag bieniach muru. Pozostawi y one po sobie olbrzymià iloêç bardzo agresywnych chemicznie odchodów. Miejscami trudno by o nawet rozpoznaç przebieg i kszta t detalu architektonicznego, przykrytego kilogramami guana. Taki stan elewacji musia spowodowaç pewne korekty we wczeêniejszych projektach dosz y bowiem zniszczenia biologiczne. W dodatku odkryto liczne przemurowania przy u yciu nowych cegie, które teraz nale a o równie poddaç zabiegom konserwatorskim. G owa duchownego jedna z dekoracji rzeêbiarskich Ratusza przed zabiegami konserwatorskimi Brama Opatowska stanowi fragment obwarowaƒ miejskich z czasów Kazimierza Wielkiego. Podobnie jak Ratusz równie otrzyma a w XVI w. renesansowà, tym razem otynkowanà attyk (ufundowanà przez sandomierzanina Stanis awa Bartolona) z ceglanà a urowà balustradà. Dzisiaj znajduje si tu siedziba PTTK Technologia napraw W pierwszej kolejnoêci nale a o si wi c uporaç ze zniszczeniami biologicznymi. Stàd te po oczyszczeniu elewacji wykonano liczne zabiegi dezynfekcyjne, stosujàc do tego celu preparat StoPrim Fungal. Nast pnie wybrano miejsca, które nale a o wzmocniç lub przemurowaç. Poniewa degradacja lica ceg y spowodowana m.in. przez wprowadzone wczeêniej zaprawy cementowe by a posuni ta w znacznie wi kszym stopniu ni to zak adano nale a o wykonaç bardzo du o przemurowaƒ. Przy powierzchniowych uszkodzeniach cegie wystarczy o zastosowaç wzmocnienie miejscowe z u yciem preparatu poliakrylowego, rozcieƒczonego w rozpuszczalniku organicznym StoPrim Grundex. Najwi kszy zakres prac dotyczy g ównie technologii zapraw, które trzeba by o dobraç tak, by nie powtórzyç b dów poprzednich remontów. Przyj to zasad, i nowe zaprawy powinny mieç wytrzyma oêç mechanicznà i w asnoêci kapilarne dopasowane do starych, s abszych cegie i zachowanych w g bi muru zapraw. Ponadto spoiny oraz zaprawy do rekonstrukcji ubytków cegie musia- y mieç te odpowiednià kolorystyk oraz frakcje kruszyw. Zdecydowano si na wykorzystanie sprawdzonej technologii zapraw wapiennych modyfikowanych dodatkami tufu wulkanicznego trassu reƒskiego. Dzi ki temu zaprawy zachowujà odpowiednià porowatoêç i plastycznoêç, a poniewa wià à hydraulicznie sà te znacznie bardziej odporne na wyp ukiwanie ani eli np. klasyczne czysto-wapienne. I wreszcie trass, który tworzàc z wapnem nierozpuszczalny krzemian powoduje, e zastosowane zaprawy doskonale sprawujà si w kwaênym Êrodowisku miejskim, które by o tutaj jednym z g ównych czynników niszczàcych elewacje. Wykorzystano g ównie gotowe mieszanki wapienno-trassowe marki Tubag. Do prac murarskich by a to zaprawa TWM, natomiast do spoinowania specjalnie przygotowano zapraw TKF barwionà fabrycznie. Przy elewacji Bramy Opatowskiej, gdzie zachowa o si wi cej orygina u, zastosowano nieco innà spoin o jaêniejszej barwie HMF be. Przy rekonstrukcji ubytków cegie i kamieni stosowano zaprawki NSR w ró nych kolorach, które mieszane ze sobà, a nast pnie odpowiednio obrobione powierzchniowo doskonale imitowa y ceg y. Na koniec pozosta ostatni wa ny zabieg aran acyjny. Poniewa na elewacjach znajdowa o si bardzo wiele nowych, XX-wiecznych cegie bardzo wyró niajàcych si swoim wyglàdem nale a o metodà laserunkowà scaliç te fragmenty kolorystycznie. Wykorzystano do tego celu specjalnà farb krzemoor- Stan w trakcie rekonstrukcji przy u yciu zaprawy Tubag NSR 5 Sto Renowacje 1/2007
Realizacje Ratusz elewacja ceglana przed renowacjà Wtórne cementowe spoiny spowodowa y zniszczenia lica oryginalnych cegie Zniszczenia przypory muru. Widoczne rozwarstwienia spowodowane wprowadzeniem bardzo silnych zapraw cementowych Stare, w wi kszoêci zniszczone tynki trzeba by o ca kowicie zrekonstruowaç Wstawione wspó czesne ceg y bardzo ró ni y si od oryginalnych i wymaga y scalenia kolorystycznego ganicznà StoSilco Color Lasura, pozbawionà bieli tytanowej. Ze wzgl du na du y udzia ywicy silikonowej, mo na by o jà rozcieƒczaç wodà dla uzyskania odpowiedniego stopnia krycia. Elewacje tynkarskie Podobnie jak przy renowacji ceg y, jednym z powodów zniszczeƒ wypraw tynkarskich by o zastosowanie podczas kolejnych remontów zbyt mocnych zapraw cementowych, które w dodatku posiada y w niektórych miejscach bardzo du à gruboêç. Tynki by y wi c odparzone i pop kane, a pod nimi ukazywa- y si bardzo zniszczone i os abione ceg y. Stara farba, prawdopodobnie emulsyjna, zachowa a si tylko miejscowo. Na cokole pojawi si ponadto problem zawilgocenia prawdopodobnie wynik odbitej wody opadowej oraz zalegajàcego Êniegu i soli drogowych, stosowanych zimà przez s u by miejskie. Technologia napraw Ze wzgl du na z y stan zachowania, podj to decyzje o usuni ciu starych, wtórnych wypraw w ca oêci. Zak adano, e w uk adzie kilu warstw tynku ostatnia tzw. g adê tynkarska b dzie podbarwiona w masie, bez malowania koƒcowego. Do tego celu wykorzystano podczas prób mineralny tynk zbrojony mikrow óknami ispo Klasyk z domieszkà ó tobràzowego mielonego trassu i efekt by znakomity. WczeÊniej nale a o jednak przygotowaç podk ad. Na wy szych kondygnacjach oraz na attyce wykonano wyprawy Ptaki przede wszystkim go bie pozostawi y po sobie olbrzymià iloêç bardzo agresywnych chemicznie odchodów Unoszàce si w miejskim powietrzu dymy, gazy i sadze spowodowa y utworzenie na przestrzeni wielu lat szczelnej, prawie czarnej skorupy niszczàcej lico cegie Sto Renowacje 1/2007 6
podk adowe stosujàc najpierw jako szpryc specjalnà gotowà zapraw mostkujàcà StoMurisol VS, zawierajàcà spoiwo odporne na sole (zmniejszono w ten sposób ryzyko przejêcia ewentualnych niewielkich iloêci soli do zaprawy), a nast pnie wyprawy podk adowe przygotowane samodzielnie na bazie wapna z trassem Tubag TK i kruszywem. Takie mieszanki gwarantowa y optymalne w asnoêci mechaniczne i odpornoêciowe podobnie jak przy doborze zapraw do renowacji ceg y. Poniewa jednak miejscami tynki osiàga y gruboêç przekraczajàcà 4 cm, niezale nie od rozbicia tynku na warstwy, konieczne by o zastosowanie dodatkowego noênika tynku, jakim by a siatka Rabitza zdyblowana z odst pem od Êciany. W ten sposób nawet bardzo gruby, ci ki tynk otrzyma dodatkowe, stabilne zbrojenie. Niestety, rozbudowany program prac oraz wczeêniej nieplanowane zabiegi konserwatorskie spowodowa y, e koƒcowa szlichta ispo Klasyk by a ju k adziona przy nieco ni szych temperaturach i wysokiej wilgotnoêci. Bardzo utrudni o to zachowanie jednolitych, stabilnych warunków wiàzania dla barwionego tynku, przez co w wielu miejscach pozostawa y ró nice kolorystyczne wynikajàce z d u szego wiàzania zaprawy. Zdecydowano si wi c na koƒcowe malowanie wszystkich elewacji tynkarskich. Serwis firmy Sto-ispo zaproponowa najlepszà do tego celu farb krzemoorganicznà StoSilco Color. WczeÊniej pozytywnie oceniona po badaniach w laboratorium PPKZ w Toruniu spe nia a warunki paroprzepuszczalnoêci i hydrofobowoêci. Z kolei jej mineralna, matowa powierzchnia odpowiada a wymogom zabytkowej elewacji. Na cokole wczeêniej wspomniane problemy wilgotnoêciowe wymusi y za- o enie wypraw tynkarskich WTA, odpornych na sole drogowe i posiadajàcych bardzo wysokà paroprzepuszczalnoêç. Ostatnia warstwa systemu jest ponadto mrozoodporna, dzi ki czemu mo e pozostaç cz Êcià przyziemia. Zastosowano kompletny uk ad tynków StoMurisol WTA z koƒcowà szlichtà ispo Klasyk, wykoƒczonà wspomnianà farbà StoSilco Color. Prace renowacyjne przy elewacjach Bramy Opatowskiej i Ratusza w Sandomierzu pokaza y jak trudny i nieprzewidywalny mo e byç zakres mo liwych problemów realizacyjnych. Pokaza y tak e jak ogromne znaczenie we wspó czesnej konserwacji ma z jednej strony doêwiadczenie i prawid owa ocena konserwatora-wykonawcy, z drugiej zaê mo liwoêci technologiczne przygotowania optymalnych rozwiàzaƒ przez producenta-dostawc. Przebieg prac w Sandomierzu mo na pod tym wzgl dem uznaç za wzorcowy. Robert Koprowicz, konsultant technologiczny Sto-ispo Jordan Paw owski, doradca techniczny Sto-ispo Zdj cia: Ma gorzata i Henryk Zyzikowie, Jordan Paw owski: Obiekty: Ratusz i Brama Opatowska w Sandomierzu Inwestor: Urzàd Miasta Sandomierz Wykonawca prac konserwatorskich: Biuro Obs ugi Budownictwa BOB JaN, Kielce Kierownik prac konserwatorskich: Ma gorzata Zyzik Produkty Sto-ispo: StoPrim Grundex StoSilco Color StoSilco Color Lasura StoPrim Fungal StoMurisol WTA ispo Klasyk zaprawy Tubag: TKF, HMF, TWM, NSR, TK, TM Przyk adowe spoinowanie lica murów po konserwacji. Zastosowano specjalnie przygotowane zaprawy TKF i HMF o ró nej frakcji kruszyw oraz kolorystyce Dekoracyjne sterczyny attyki Ratusza stan sprzed i w trakcie konserwacji. Widoczne za o one kity oraz spoiny jeszcze przed scaleniem kolorystycznym 7 Sto Renowacje 1/2007
Realizacje Renowacja zabytkowego wiaduktu Markiewicza w Warszawie Wiekowy elbet trzyma si mocno Wiadukt Markiewicza, najstarszy elbetowy obiekt mostowy Warszawy, doczeka si generalnego remontu. Po o ony z dala od g ównych ciàgów komunikacyjnych miasta choç przecie w jego centrum cudem ocala z po ogi II wojny Êwiatowej. Zàb czasu sprawi jednak, e generalny remont wiaduktu sta si koniecznoêcià. Pi kna Syrena z wiaduktu Markiewicza Powsta y w latach 1902-1905 wiadukt, zbudowany z zupe nie nowego wówczas materia u konstrukcyjnego elbetu, noszàcy od 1915 r. imi znanego warszawskiego lekarza i spo ecznika Stanis awa Markiewicza, biegnie skarpà wiêlanà àczàc Krakowskie PrzedmieÊcie Ârodkowy segment wiaduktu. U góry kompozycja rzeêbiarska Jana Wojdygi z kobietà symbolizujàcà Warszaw z ni ej po o onymi ulicami PowiÊla. Koncepcj wiaduktu o kszta cie Êlimaka opracowali in ynierowie: Kajetan MoÊcicki i Kazimierz Danecki, natomiast projekt architektoniczny budowli wykona Stefan Szyller, który kilka lat póêniej projektowa warszawski most Poniatowskiego. Umieszczone po obu stronach wiaduktu interesujàce kompozycje rzeêbiarskie autorstwa Jana Wojdygi sà idealnym uzupe nieniem eklektycznej koncepcji architektonicznej budowli. Na balustrady wiaduktu powrócà teraz odtworzone wed ug archiwalnych zdj ç obeliski z latarniami, które w drugiej po- owie lat 40. zosta y uznane za elementy bur uazyjne i jako takie usuni te. Remont wiaduktu ma si ju ku koƒcowi. Skomplikowane zabiegi renowacyjne wykonujà doêwiadczeni specjaliêci tarnobrzeskiej firmy Intop, o których pracy z wykorzystaniem materia ów Sto mieliêmy ju okazj pisaç relacjonujàc budow warszawskich mostów wantowych, renowacj Pieczo owicie odtworzono bogaty wystrój Êcian i stropów obu tuneli wiaduktu zabytkowych Arkad Kubickiego oraz wie yc mostu Poniatowskiego. Natomiast konserwacj wspomnianych kompozycji rzeêbiarskich wykonali pracownicy Mi dzyuczelnianego Instytutu Konserwacji i Restauracji Dzie Sztuki pod kierunkiem prof. Andrzeja Kossa. Do precyzyjnego oczyszczenia rzeêb u yto specjalnego lasera. Remont polega na naprawie systemu izolacji i odwodnienia, wype nieniu ubytków betonu i wypraw, zabezpieczeniu powierzchniowym konstrukcji, naprawie zabytkowych rzeêb oraz odtworzeniu najbardziej zdegradowanych balustrad z betonu. Dodatkowym istotnym zagadnieniem in ynierskim, które pojawi o si w trakcie robót by o ustabilizowanie konstrukcji uków elbetowych. Wprawdzie badania poprzedzajàce prace remontowe potwierdzi y dobrà mimo up ywu lat jakoêç samego betonu, to jednak nad arkadami wiaduktu po o- Sto Renowacje 1/2007 8
ono betonowy p aszcz wzmacniajàcy. Do napraw obiektu zastosowano w wi kszoêci materia y Sto-ispo z dwóch grup materia owych. By y to produkty z linii naprawy i ochrony betonu StoCretec oraz z grupy zapraw do renowacji zabytków Tubag. Jednym z pierwszych zagadnieƒ po odkryciu i oczyszczeniu konstrukcji ze starej izolacji jutowo-smo owej by o wykonanie iniekcji p kni ç i rys. U yto do nich mikrocementu StoCrete ZL oraz epoksydowego iniektu sklejajàcego o nazwie StoJet IHS. W dalszej kolejnoêci wykonano izolacj z pap termozgrzewalnych u o onych na uszczelniajàcym gruncie epoksydowym StoPox BV 88. Przystàpiono tak e do napraw ubytków betonu od spodu uków i na przyczó kach, gdzie korozja betonu poczyni a najwi ksze szkody. Aplikowano tu system naprawczy PCC (w technologii StoCretec). Z kolei w przyziemiu obiektu odtworzono w technologii szalunków dekoracyjne bonie. Nie mog y one jednak przerastaç wytrzyma oêciowo materia u podpory. W zwiàzku z tym u yto wykonanej wed ug specjalnej receptury mieszanki nast pujàcych materia ów wià- àcych: Tubag TZ-r Trass-Zement rapid (szybkowià àcy, niskoalkaliczny cement pucolanowy); Tubag TK Trass-Kalk (wysokohydrauliczne wapno z dodatkiem trassu) oraz kruszywa uzyskujàc w ten sposób wymagane s absze parametry. W dalszej kolejnoêci rozpocz to odtwarzanie na konstrukcji zbrojàcej wypraw tynkarskich przy u yciu trassowych materia ów Tubag TWM Trass- -Werksteinmörtel (gotowa zaprawa wapienno-trassowa o wi kszej wytrzyma oêci) i Tubag SHG 0,3 (mineralna, wysokodyfuzyjna, szpachla zbrojona mikrow óknami). Remont obiektu zwieƒczy wykonanie ochronnych pow ok malarskich. Oddanie do u ytku wiaduktu planowane jest na po ow maja 2007 r. Pawe Danielewicz, doradca techniczny StoCretec Zdj cia: Pawe Danielewicz, Teodor Wernicki Obiekt: Wiadukt Markiewicza w Warszawie Inwestor: Zarzàd Dróg Miejskich w Warszawie Wykonawca prac budowlanych i konserwatorskich: Intop Tarnobrzeg Sp. z o.o. Mi dzyuczelniany Instytut Konserwacji i Restauracji Dzie Sztuki w Warszawie Produkty Sto-ispo: StoCrete ZL StoJet IHS System naprawy betonu PCC StoCretec StoPox BV 88 Tubag TZ-r Trass-Zement rapid Tubag TK Trass-Kalk Tubag TWM Trass-Werksteinmörtel Tubag SHG 0,3 Sanierhaftputz Wodnik symbol Wis y. Fragment kompozycji J. Wojdygi Odtworzone fragmenty betonowych balustrad Fragment wystroju tuneli Uszkodzone fragmenty przyziemia odtworzono na konstrukcji zbrojàcej przy u yciu materia ów trassowych Tubag TWM Trass-Werksteinmörtel Ostatni szlif przed malowaniem 9 Sto Renowacje 1/2007
Technologie System StoMurisol Izolacje poziome Skuteczny sposób na zawilgocone mury Stale stykajàce si z gruntem podziemne cz Êci budynków nara one sà na bezpoêredni dost p wody. Porowate materia y, z jakich dawniej wznoszono budynki, bardzo atwo ch onà wod wraz z rozpuszczonymi w niej solami, która wnikajàc w mur dokonuje ogromnych szkód. Historyczne awy fundamentowe po latach cz sto nie spe niajà ju swojej roli i wówczas konieczne jest wykonanie nowej izolacji poziomej. e byç jedynym skutecznym sposobem wykonania szczelnej i trwa ej izolacji poziomej. Firma Sto-ispo proponuje najbardziej sprawdzone materia y izolacyjne, tworzàce spójny i skuteczny system StoMurisol, który nie tylko odpowiada aktualnym tendencjom i wytycznym budowlano-konserwatorskim, ale zawiera w asne, opatentowane rozwiàzania, które w praktyce stanowià liczàcy si post p w technologii renowacji budynków. W 2006 roku Instytut Budownictwa Politechniki Wroc awskiej, majàcej najwi ksze doêwiadczenia w zakresie technologii uszczelnieƒ i osuszania budynków, potwierdzi po rocznych badaniach wysokà skutecznoêç i efektywnoêç systemu StoMurisol. Produkt StoMurisol Micro to st ona mikroemulsja silikonowa spe niajàca wymogi Instrukcji WTA 4-4-04, rozcieƒczana czystà wodà w zale noêci od stopnia zwilgocenia i ch onnoêci muru. Jedna z najbardziej istotnych zalet systemu StoMurisol Micro wynika w aênie z w aêciwoêci mikroemulsji silikonowej. Substancja ta W obiektach zabytkowych, najcz Êciej pozbawionych izolacji poziomych, nierzadko mamy do czynienia z mocno zawilgoconymi murami, zarówno na zewnàtrz jak i wewnàtrz (po prawej) Technika i rodzaj materia u izolacyjnego jest szczególnie wa na w przypadku prac w budynkach zabytkowych. Mamy tu bowiem najcz Êciej do czynienia z niejednorodnym i mocno zawilgoconym murem. Ale wtedy ingerencja w zabytkowà substancj musi byç jednak ograniczona do minimum. W takich sytuacjach nale y wykluczyç np. zastosowanie izolacji mechanicznych, wykonywanych przez podcinanie budynku. Najlepszym i najcz Êciej stosowanym sposobem jest w takich przypadkach wykonywanie poziomych barier metodà iniekcji. Dobór odpowiedniego Êrodka iniekcyjnego w po àczeniu z w aêciwà technikà jego wprowadzania do muru mo- nie zamyka ca kowicie kapilar muru, a jedynie powleka ich wewn trzne powierzchnie, nadajàc im w ten sposób bardzo wysokà wartoêç napi cia powierzchniowego, dzi ki czemu nie sà one zwil alne. Podciàganie kapilarne wody w tak zabezpieczonej strukturze staje si niemo liwe. Dodatkowà zaletà StoMurisol Micro jest zdolnoêç skutecznej penetracji w wilgotnym murze bez koniecznoêci wcze- Sto Renowacje 1/2007 10
Wi kszoêç preparatów ma za zadanie uszczelniç kapilary muru, co jednak ogranicza dyfuzj pary wodnej StoMurisol Micro uniemo liwia podciàganie wody, ale mimo to zostawia kapilary otwarte nie ograniczajàc paroprzepuszczalnoêci muru Êniejszego osuszania, co jest niezwykle wa ne, poniewa izolacje wykonywane sà przecie najcz Êciej w obiektach ju zawilgoconych! StoMurisol Micro spe nia wymogi instrukcji WTA 4-4-04 Technika StoMurisol-Impulssystem to nowoczesna technika iniekcji, czyli wprowadzania iniektu do muru. Praktyka pokazuje, i r czne (grawitacyjne) metody iniekcyjne nie spe niajà w pe ni swego zadania. Niestety, coraz cz Êciej wykorzystywane standardowe agregaty ciênieniowe wraz z wprowadzanymi w mur pakerami tak e majà swoje wady. Paker doprowadza bowiem iniekt tylko do poczàtkowego odcinka otworu, nie dajàc jednak gwarancji iniekcji a do koƒca odwiertu szczególnie gdy mamy do czynienia z zabytkowym, cz sto niejednorodnym murem, ze szczelinami i rysami. Wreszcie sam agregat o sta ym ciênieniu równie mo- e nie pozwoliç na utworzenie pe nej bariery w ca ym przekroju muru. Przy takiej metodzie jest wi c bardziej prawdopodobne, e przepona b dzie mia a wiele luk. Bardzo prostym rozwiàzaniem tych problemów jest zastosowanie zamiast wymienialnych pakerów montowanej na sta e perforowanej lancy, która na ca ej d ugoêci wprowadza Êrodek iniekcyjny, niezale nie od przerw w murze. Agregat Sto Murisol-Impulssystem pozwala na w pe ni kontrolowany sposób ciênieniowego wprowadzania mikroemulsji w postaci impulsów w regulowanych odst pach czasu. Dzi ki temu mur zale nie od ch onnoêci zape niany jest stopniowo, a do wytworzenia pe nej bariery poziomej. Urzàdzenie posiada szereg z àcz, pozwa- Metoda StoMurisol-Impulssytem umo liwia wprowadzenie preparatu w 64 otwory jednoczeênie, co przyêpiesza prac 11 Sto Renowacje 1/2007
Technologie System StoMurisol StoMurisol-Impulssystem przekrój lancy iniekcyjnej. Specjalny, ruchomy wentyl zapobiega zawracaniu iniektu Iniekcja mikroemulsji StoMurisol Micro. Perforowane lance wprowadza si pod kàtem 10-15 o w odst pach 8-10 cm, pozostawiajàc 5 cm w przekroju muru lajàcych na iniekcje a w 64 otworach jednoczeênie. Przy rozstawie otworów iniekcyjnych 8-10 cm, daje to mo liwoêç jednoczesnej iniekcji ok. 7 metrów bie àcych muru. Ca y proces iniekcji przebiega automatycznie, wed ug nastawnych czasów trwania impulsu. Maksymalne ci- Ênienie pod jakim t oczony jest Êrodek iniekcyjny wynosi 4 bary. Jest to niezaprzeczalny atut tej metody; tak niskie ciênienie nie powoduje bowiem zniszczeƒ w strukturze muru. Nie ma tak e problemów ze spadkiem ciênienia na d u szych odcinkach pracy. Monta, a nast pnie praca sprz tu odbywa si zawsze w obecnoêci serwisu Sto-ispo, co daje gwarancj pe nej kontroli i prawid owego wykorzystania techniki. Pomoc firmy jest oczywiêcie nieodp atna i stanowi element oferowanej technologii. Andrzej Wanat, doradca techniczny Sto-ispo Zdj cia: Rober Koprowicz, archiwum Sto-ispo Raport z badaƒ przeprowadzonych w Instytucie Budownictwa Politechniki Wroc awskiej wyraênie wskazuje na innowacyjnoêç i zwi kszonà skutecznoêç metody StoMurisol-Impulssystem w porównaniu z tradycyjnie stosowanymi zwyk ymi agregatami ciênieniowymi i pakerami Stary Browar w Poznaniu. W czasie prac rewitalizacyjnych zastosowano na szerokà skal system izolacji poziomych StoMurisol Sto Renowacje 1/2007 12
Poradnik wykonawcy Prace tynkarskie na elewacjach zabytkowych Wyprawy tynkarskie, szczególnie na elewacjach budynków zabytkowych, zawsze podlega y wyjàtkowemu re- imowi ustalanemu przez kompetentne instytucje lub oêrodki badawcze. Z jednej strony uczelnie konserwatorskie, a z drugiej wytyczne Polskich i ostatnio wprowadzanych na nasz rynek Europejskich Norm doêç precyzyjnie wskazujà, jakie cechy powinny posiadaç u ywane zaprawy. Coraz cz Êciej te wykonawcy korzystajà z gotowych wypraw, które gwarantujà powtarzalnoêç w aêciwoêci i znacznie skracajà czas pracy. Wydaje si wi c, i problemy technologiczne i niepewna trwa oêç wykonanych prac z jakimi mieli do czynienia jeszcze nie tak dawno wykonawcy, nie powinny ju wyst powaç. Praktyka pokazuje jednak, i cz sto mimo zastosowania materia ów dobrej jakoêci, ju wkrótce po wykonaniu renowacji na elewacji pojawiajà si rysy, zawilgocenia w obr bie coko u, a czasami nawet odparzenia ca ych warstw tynku. Problem wcale nie musi le eç wy àcznie po stronie wadliwego wykonawstwa, albo z ej jakoêci samego materia u. Zawsze o trwa oêci prac decyduje bowiem po àczenie obu tych elementów z tzw. dzia aniami uzupe niajàcymi. Niestety, bardzo cz sto odbiorcy materia ów bezgranicznie zawierzajà w pe nà skutecznoêç zaprawy, niezale nie od warunków w jakiej jest nak adana. Koƒczy si to najcz Êciej spaleniem zaprawy w porze upa ów, lub jej przemarzni ciem w czasie nocnych przymrozków gdy za dnia panujà jeszcze temperatury dodatnie (g ównie w okresie póêniej jesieni). èle dobrane tynki coko owe, nieodporne na obecnoêc soli i du e zawilgocenie, ju po krótkim czasie uleg y zniszczeniu, pomimo wykonanej wczeêniej izolacji poziomej Pa ac Czapskich w Warszawie. Naprawy miejscowe starych wypraw tynkarskich wymaga y u ycia niskoskurczowej zaprawy. Zastosowano historyczny tynk wapienno-trassowy Tubag HMF z mikrow óknami Z drugiej strony niew aêciwy wybór rodzaju tynku niezale nie od re imu technologicznego przestrzeganego przez nadzór tak e mo e skoƒczyç si jego zniszczeniem, np. zastosowanie klasycznej zaprawy wapiennej na cokole zawierajàcym wysokie st enie zwiàzków soli. Spróbujmy zatem przeêledziç wszystkie najwa niejsze czynnoêci wymagane podczas prac tynkarskich na zabytkowej elewacji. 1. W aêciwe rozpoznanie pod o a i wybór rodzaju zaprawy Najstarsza zasada budowlana mówi, i wszystkie prace sà tylko tak trwa- e, jak trwa e sà pod o a, na których je wykonano. Niestety, nie zawsze si o tym pami ta; cz sto wybór materia u odbywa si wg utartych ( sprawdzonych na innych obiektach) schematów bez ustalenia uwarunkowaƒ, z jakimi mamy do czynienia w ka dym nowym przypadku. Przyk adowo: ostatnio chy- 13 Sto Renowacje 1/2007
Poradnik wykonawcy Rysy skurczowe powsta e przy zbyt wczesnym na o eniu drobnoziarnistej szpachli na jeszcze wià àcy tynk podk adowy Wykwity wapna na barwionej zacierce tynkarskiej powsta e przy bardzo du ej wilgotnoêci i niskich temperaturach w okresie sezonowania tynku W aêciwie wykonane odci cie tynku od silnie ch onnego kamienia Sto Renowacje 1/2007 14 Pa ac Wilanowski. W pracach konserwatorskich braki i ubytki oryginalnych wypraw uzupe niono trassowo-wapiennym tynkiem HMF z mikrow óknami ba najcz Êciej projektuje si na coko- ach tynki renowacyjne WTA. Zabieg skàdinàd s uszny, ale pod warunkiem, e sprawdzany jest wczeêniej poziom zasolenia, jego wysokoêç i co najwa niejsze pochodzenie wilgoci i soli w murze, majàce przecie decydujàce znaczenie dla uk adu i gruboêci, a nawet zasadnoêci wyboru takiego tynku. Najcz Êciej zak ada si takie tynki do wysokoêci ok. 0,5 do 1 metra, bez sprawdzenia co dzieje si wy ej. Nietrudno zgadnàç jaki b dzie efekt takiej renowacji je eli zawilgocenie muru biegnie wy ej ni za o one tynki, a ich gruboêç jest po prostu zbyt ma a (najcz - Êciej ze wzgl dów finansowych). W takich przypadkach atwo przewidzieç, e zaprawa b dzie nieskuteczna! Problem dotyczy nie tylko miejsc zawilgoconych, ale generalnie doboru mieszanek tynkarskich. Niestety, na rynku budowlanym nadal pokutuje poglàd o niewielkich ró nicach mi dzy materia- ami poszczególnych firm, tymczasem oferowane zaprawy jako gotowe mieszanki potrafià mieç drastycznie ró ne cechy, zale nie od przeznaczenia lub techniki nak adania. Zupe nie inne cechy b dà posiada y zaprawy do narzutu maszynowego, a inne do tynkowania r cznego. Inne w asnoêci i wytrzyma oêç muszà mieç zaprawy do miejsc nara onych na sta y kontakt z wodà, a inne na wy szych kondygnacjach. Tynki ró nià si te mi dzy sobà frakcjami kruszyw, mo liwà gruboêcià nak adania, skurczem itp. Stàd te normowe i technologiczne rozgraniczenie mi dzy tynkami podk adowymi, wyrównawczymi, czy nawierzchniowymi. Tymczasem mo na spotkaç programy napraw, w których jedna i ta sama wyprawa jest zapisywana jako szpachla, zaprawa sztukatorska oraz tynk do uzupe nieƒ ubytków! Trzeba wi c wyraênie powiedzieç: nie ma zapraw idealnych lub z ych sà tylko w a- Êciwie lub niew aêciwie dobrane. Najprostszym rozwiàzaniem jest tutaj bezpoêredni kontakt z producentem zapraw, który przygotowujàc ofert technologicznà, bierze tym samym na siebie cz Êç odpowiedzialnoêci za w a- Êciwy dobór mieszanek. 2. W aêciwy uk ad warstw i grubo- Êci tynku Teoretycznie naj atwiejsze zadanie: ka dy z tynkarzy zna podstawowà zasad nak adania tynków warstwami od szprycu, przez podk ad, do g adzi lub innej warstwy dekoracyjnej. Jednak problemy uwidaczniajà si bardzo wyraênie np. przy ekstremalnie du ych gruboêciach tynku lub nietypowych, mieszanych pod o ach. Tutaj przekraczanie dozwolonej gruboêci zaprawy szybko koƒczy si rysami skurczowymi. Wymaga to zatem zarówno wykonywania tynków kilkoma warstwami, jak i wprowadzenie koniecznych dzia aƒ uzupe niajàcych. Oto najwa niejsze zalecenia obowiàzujàcych norm: szpryc przy wysokonasiàkliwych pod o ach zak adany na 100% powierzchni, przy niskonasiàkliwych na 50% powierzchni. W obu wariantach szpryc nie powinien byç jednak grubszy ni 0,5 cm, wszak to tylko warstwa kontaktowa; przy tynkach na pod o ach mieszanych ze wzgl du na du e ró nice napr eƒ powstajàcych w zaprawach na takim podk adzie zaleca si stosowanie siatek antyskurczo- Brak dodatkowego zabezpieczenia na profilach mo e atwo spowodowaç powstawanie rys, a nawet odspojenia ca ego tynku
wych zatapianych na 2/3 àcznej gruboêci zaprawy. Takie siatki zalecane sà tak e w innych miejscach napr eƒ na elewacji, jak okna, drzwi, zakoƒczenia profili itp.; przy tynkach o gruboêci wi kszej ni 4 cm konieczny jest dodatkowy no- Ênik dla tynku, np. siatka Rabitza czy Leduchowskiego, zdyblowana z odst pem od Êciany. 3. Wykonanie tynku Te czynnoêci to podstawowy warsztat tynkarza, jednak w dobie gotowych mieszanek zdarza si, i niektóre z zasad tynkarskich podczas pracy sà nieprzestrzegane lub zapominane. Warto wi c przypomnieç te najwa niejsze: przed na o eniem pierwszej warstwy tynku podk adowego nale y koniecznie pog biç spoiny do ok. 0,5 cm. Wyprawa b dzie mia a wtedy zdecydowanie lepszà, równie mechanicznà przyczepnoêç do pod o a; nigdy nie nale y zacieraç na g adko tynków podk adowych, gdy warstwà wykoƒczeniowà jest g adê lub inny tynk nawierzchniowy. Zatarcie z regu y gruboziarnistego tynku podk adowego jest oczywiêcie technicznie mo liwe, ale spowoduje zatopienie kruszyw g biej, a na powierzchni zostanie samo spoiwo (np. wapno) z silnymi tendencjami do powstawania licznych rys i sp kaƒ; zawsze po wst pnym zwiàzaniu zaprawy podk adowej nale y zgracowaç jej powierzchni. Dzi ki temu wyrównuje si faktura tynku oraz zbierana jest warstewka wykrystalizowanego spoiwa (najcz Êciej wapna), która zmniejszajàc przyczepnoêç nast pnych warstw sama wprowadza du e napr enia; bezwzgl dnie nale y zwil yç pod o e przed tynkowaniem zarówno mur jak i kolejne warstwy tynku. Zalecenie oczywiste, ale w praktyce z regu y niew aêciwie rozumiane, jako zwil anie przez p dzlowanie bezpoêrednio przed tynkowaniem. Zaleca si obfite zmoczenie pod o a dzieƒ wczeêniej na koniec dnia, a nast pnie bezpo- Êrednio przed tynkowaniem (lekkie zwil enie). Najcz stszym b dem jest zaniechanie moczenia tynku przed szpachlowaniem. Mimo, i popularne szpachlówki majà wysokà przyczepnoêç, to jednak jako mineralne zaprawy wymagajà zwil enia podk adu szczególnie w warunkach szybszego odparowywania wody (wysoka temperatura, silny wiatr). 4. Piel gnacja i sezonowanie Wszystkie gotowe mineralne mieszanki tynkarskie, mimo, e posiadajà wiele dodatków poprawiajàcych w asnoêci u ytkowe w stosunku do zapraw przygotowywanych na placu budowy, takich jak mniejszy skurcz, wi kszà zdolnoêç zatrzymywania wody zarobowej itp. wymagajà odpowiedniego re imu technologicznego, o czym niestety tak e si zapomina podczas prac. Warto wi c pami taç e: w wi kszoêci wypraw konieczny czas sezonowania zaprawy wynosi 1mm/1dzieƒ. Ten okres pozwala na stopniowe stwardnienie zaprawy przed po o eniem kolejnej warstwy, dzi ki czemu zdecydowanie spada ryzyko powstawania rys skurczowych. Czas jest wi c dla tynków czynnikiem najwa niejszym. Im d u szy okres prac na poszczególnych etapach, tym mniej problemów na elewacji; wszystkie mineralne zaprawy nale y chroniç przed nieodpowiednimi warunkami atmosferycznymi. Chodzi g ównie o mróz, wysokà temperatur, silny wiatr, zacinajàcy deszcz czyli wszystko, co wp ywa niekorzystnie na proces wiàzania hydraulicznego. Te wymogi sà sprawà oczywistà, ale nie zawsze pami ta si o tym, i dotyczà one ca ego czasu sezonowania a nie tylko chwili nak adania tynku. Czyli w ciàgu 7 do 14 dni i nocy! Ten wymóg jest szczególnie wa ny przy tynkach barwionych, gdzie wahania wilgotnoêci mogà spowodowaç ró nice w kolorze, zaê przy niskich temperaturach i wyd u onym czasie wiàzania èle przygotowana (nieêciàgni ta i niezgracowana) pierwsza warstwa tynku podk adowego. Na takiej powierzchni póêniejsza szpachla lub tynk nawierzchniowy b dzie mia zró nicowanà gruboêç i mo e atwo pop kaç, a nawet odparzyç Prawid owe Êciàganie Êwie o na o onego tynku podk adowego Gracowanie powierzchni (np. kratownicà) wst pnie zwiàzanego tynku zmniejsza napr enia w zaprawie 1 2 3 Przyk adowa kolejnoêc prac tynkarskich na pod o u ceglanym: 1 pog ebienie spoin; 2 wykonanie pó kryjàcego cienkowarstwowego szprycu jako warstwy sczepnej; 3 na o enie i Êciàgni cie tynku podk adowego 15 Sto Renowacje 1/2007
Poradnik wykonawcy Brama Mostowa w Toruniu. Stare, wwi koszoêci zachowane tynki nale- a o przed scaleniem kolorystycznym wyrównaç. Zastosowano mineralny tynk Tubag KHP o du ej tolerancji na gruboêç warstwy (od 2 do 15 mm jednorazowo). Dopiero potem na o ono na ca oêç zacierk ispo Klasyk z dodatkiem trassu bez malowania mo e nastàpiç wyp ukiwanie wapna na powierzchni tynku. Problemem jest najbardziej widoczny w okresach póênojesiennych i wczesnej wiosny, gdy mamy do czynienia z du ymi wahaniami temperatury: w dzieƒ +5 C, ale w nocy przymrozki. Podobnie jest latem nie wystarczy pracowaç tylko rano, gdy jest nieco ch odniej. 5. Dzia ania uzupe niajàce Nak adanie mineralnych wypraw tynkarskich zarówno przygotowanych samodzielnie jak i gotowych mieszanek stanowi tylko fragment prac przy elewacji. Wszelkie modyfikacje materia u majà pewne ograniczenia, dlatego w miejscach sta ego zalegania wody czy Êniegu np. na parapetach nale y stosowaç odpowiednie zabezpieczenia, jak obróbki blacharskie czy tzw. szlamy izolacyjne itp. Konieczne sà te w aêciwe zabezpieczenia izolacyjne w gruncie czy odci cia tynku na styku z ziemià. Warto o tym pami taç zanim z powodu braku takowych zabezpieczeƒ nawet dobrze wykonana praca b dzie reklamowana, poniewa np. ca- a warstwa szpachli na profilu odparzy si ju po pierwszej zimie. * * * Opisane problemy wyst pujà na wi kszoêci budów i nie da si ich rozwiàzaç jednorazowo. Nie ma te mo liwoêci zdefiniowania ich wszystkich w jednym artykule. Najwa niejsze jest chyba jednak odpowiednie podejêcie do wykonywanej pracy. Je eli uda si po àczyç w aêciwy i w miar dok adny projekt prac renowacyjnych poparty wczeêniejszymi badaniami z doêwiadczeniem wykonawcy, a w trakcie pracy b dzie przestrzegany re im technologiczny, to przy wspó pracy z producentem odpowiedzialnym za dobór technologii zapraw, ryzyko nieskutecznoêci prac b dzie naprawd minimalne. Rober Koprowicz, konsultant technologiczny Sto-ispo Zdj cia: Rober Koprowicz, archiwum Sto-ispo StoJournal Czasopismo projektantów, architektów i inwestorów. Ukazuje si dwa razy w roku. Kolejne wydania StoJournal zawierajà obszerne informacje dotyczàce wybranych tematów, wsparte prezentacjà interesujàcych pod wzgl dem architektonicznym obiektów budowlanych oraz szczegó ów technicznych zastosowanych rozwiàzaƒ. Sto NowoÊci Czasopismo wykonawców budowlanych. Ukazuje sie dwa razy wroku. Prezentuje nowe osiàgni cia w pracach badawczych i rozwojowych Sto-ispo, porady dotyczàce zastosowania i obróbki materia- ów, wywiady oraz wiele innych informacji przydatnych wykonawcom budowlanym. Narzut zaprawy przez siatk Rabitza stanowiàcà zbrojenie i dodatkowy noênik dla tynku na mieszanym pod o u lub przy bardzo du ych gruboêciach wyprawy Sto Renowacje Czasopismo wykonawców, architektów i konserwatorów. Nak ad: 7 000 egz. Wydawca: Sto-ispo Sp. z o.o., 03-872 Warszawa, ul. Zabraniecka 15 Redakcja: Teodor Wernicki, Robert Koprowicz, Aleksandra Zych-Màczka, 03-872 Warszawa, ul. Zabraniecka 15, tel. 0-22 5116-144, fax 0-22 5116-101, info.pl@stoeu.com, www.sto.pl Bezp atnà prenumerat czasopism Sto-ispo prosimy zamawiaç pocztà elektronicznà: a.zych-maczka@stoeu.com lub faxem: 0-22 5116-101