Opracowanie merytoryczne Debata Powiedz Nie przemocy w sieci Projekt STOP CYBERPRZEMOCY Spis treści: 1. Informacje ogólne 2. Cel 3. Tematyka 4. Charakterystyka problemu 5. Debata 6. Podsumowanie Weronika Migdał.
1. Informacje ogólne: 20.10.2016 r. w I Liceum Ogólnokształcącym przy ul. Więckowskiego 41 w Łodzi odbyła się debata medialna Powiedz Nie przemocy w sieci w ramach projektu: STOP CYBERPRZEMOCY. Rozpoczęcie wydarzenia zostało zaplanowane na godzinę 12:15. Czas trwania wyniósł 1 h i 30 minut, spotkanie zakończono o godzinie 13:45. Uczestnikami byli uczniowie I oraz III LO w Łodzi. Łącznie w debacie wzięło udział 101 osób. Zaproszono również gości, którzy wystąpili w charakterze specjalistów: Pan Jakub Tietz: Główny Specjalista z Wydziału Pomocy Pokrzywdzonym oraz Przestępstw przeciw Rodzinie i Opiece z Departamentu Spraw Rodzinnych Nieletnich, Ministerstwo Sprawiedliwości, Pani Aleksandra Dulas z Fundacji Nowoczesnej Edukacji SPUN Pan Leszek Bonar: specjalista w dziale IT w regionalnym oddziale Telewizji Polskiej Debatę poprowadziła Dorota Kwapiszewska dziennikarka Radia ŻAK. 2. Cel. Celem debaty było umożliwienie dialogu pomiędzy młodymi ludźmi a decydentami na temat sposobów zapobiegania zjawisku przemocy w sieci. 3. Tematyka Tematyka spotkania obejmowała: przybliżenie młodzieży zagadnienia cyberprzemocy, przedstawienie zjawiska z perspektywy prawnej, przedstawienie możliwości przeciwdziałania cyberprzemocy cyberprzemoc w kontekście mediów społecznościowych. Eksperci omówili również zagadnienia zagrożeń związanych z przemocą w sieci, działań profilaktycznych podejmowanych w celu lepszej ochrony poszkodowanych, działań podejmowanych w celu zmniejszenia, wyeliminowania zjawiska oraz opinii mediów dotyczącej zjawiska. Przez cały czas trwania debaty można było przyswoić sobie definicję cyberprzemocy wyświetlaną uczestnikom, która głosiła że cyberprzemoc to nazwa stosowana w przypadku agresji elektronicznej i obejmuje: stosowanie przemocy poprzez prześladowanie, zastraszanie, nękanie, wyśmiewanie innych osób z wykorzystaniem internetu i narzędzi typu elektronicznego takich jak: SMS, e-mail, witryny internetowe, fora dyskusyjne w internecie, portale społecznościowe i inne. Osobę dopuszczającą się takich czynów określa się stalkerem.
4. Charakterystyka problemu Po rozpoczęciu debaty zaproszeni goście odnieśli się do zagadnienia cyberprzemocy w kontekście dziedzin, w których się specjalizują. Scharakteryzowali zjawisko z różnych, właściwych sobie perspektyw. Pan Jakub Tietz opowiedział o tym, że do Wydziału Pomocy Pokrzywdzonym oraz Przestępstw przeciw Rodzinie zgłaszają się osoby pokrzywdzone po czym weryfikowane jest, czy zgłaszane sprawy odpowiadają przepisom prawa karnego. Wspomniał, że osoba która dopuszcza się cyberprzemocy narusza przynajmniej kilka art. kodeksu karnego. Dzięki temu naświetlił zebranym uczestnikom, że cyberprzemoc jest przestępstwem, które jak najbardziej podlega karom wymiaru sprawiedliwości. Wyróżnił następujące zachowania stosowane w świecie wirtualnym, które można uznać za karalne: stalking: ponieważ kontakt z oprawcą powoduje poczucie zagrożenia u poszkodowanego, groźby karalne: w tym zniszczenie mienia, czy też uszkodzenie ciała. hejt: ponieważ odpowiada pomówieniom (kiedy do kogoś kierowana jest treść, która ma ją poniżyć w oczach innych osób) i znieważeniom (kiedy stosowane są treści obraźliwe). Wskazał również stronę dyzurnet.pl która zajmuje się blokowaniem niewłaściwych treści w sieci na domenach polskich i zagranicznych. Dzięki niej każdy może reagować i przeciwdziałać niewłaściwym zachowaniom w cyberprzestrzeni. Pan Leszek Bonar przybliżył zagadnienie cyberprzemocy w przestrzeni miejsca pracy. Odniósł się do kwestii dziennikarzy, którzy są bezpośrednio narażeni na cyberprzemoc ponieważ są wystawieni ze swoimi opiniami i działaniami na ogląd publiczny. Apelował, aby nie ukrywać cyberprzemocy. Chociaż ciężko rozprawić się z nią na własną rękę, to odpowiednie organy ścigania posiadają właściwe narzędzia które umożliwiają dużą skuteczność. Oprócz tego skuteczne w przeciwdziałaniu okazują się media, które mogą naświetlić wiele problemów i uczulić społeczeństwo na konkretne zachowania. Podkreślił, że bardzo ważnym jest by samemu nie prowokować przemocy w internecie. Rozważać swoją internetową aktywność, myśleć wcześniej niż działać oraz opanować emocje. Nieprzemyślana aktywność, publikowanie kontrowersyjnych zdjęć, czy filmów mogą raz na zawsze zepsuć reputację konkretnej osoby, czy nawet doprowadzić do śmierci. Apelował, by reagować, nawet jeśli będziemy pierwszym głosem przeciwko. Podkreślał, że ważne jest by modyfikować polską mentalność w stronę społeczeństwa obywatelskiego, jak w USA czy Szwajcarii gdzie nikt nie przechodzi obojętnie obok nieprzestrzegania prawa. Pani Aleksandra Dulas zwróciła uwagę na fakt, że spotyka się z cyberprzemocą od dorosłych a nie młodych ludzi. To dorośli ludzie potrafią być okrutni będąc anonimowymi. Dla młodych ludzi internet jest może zjawiskiem bardziej naturalnym i codziennym więc tak tej anonimowości nie odczuwają. Jest to po prostu druga rzeczywistość w której funkcjonują, a nie alkowa, w której mogą się ukryć. Zauważyła, że ludzie używają przemocy w internecie po prostu dlatego, że mogą, ponieważ jest to łatwiejsze niż w rzeczywistości. Potwierdziła stanowisko Pana Leszka Bonara mówiąc,że to co umieści się w internecie jest łatką, która
idzie za nami do końca życia. Osoba poszkodowana może przez długie lata ponosić konsekwencje cyberprzemocy. 5. Debata Po wypowiedziach zaproszonych gości nastąpiła dyskusja z młodzieżą moderowana przez prowadzącą szeregiem pytań sytuacyjnych. Przebiegała w następujący sposób: Pytanie nr 1. Jak działa snpachat? Odpowiedź uczestnika: służy do wysyłania wiadomości w formie zdjęć pojawiających się na chwilę, ale można takie zdjęcie również zachować robiąc zrzut ekranu. Pytanie nr 2.Jakie zagrożenia mogą wynikać z używania tej modnej aplikacji? Odpowiedź uczestnika: Zdjęcie może być przerobione i dalej udostępnione w sieci. Pytanie 3. Czy ktoś miał styczność z negatywnymi skutkami stosowania tego typu aplikacji? Odpowiedź uczestnika: Tak. Znam sytuację, w której dziewczyna wysyłała chłopakowi nagie zdjęcia, on je screenował i gdy się rozstali on w ramach zemsty zaczął je udostępniać innym. Pan Leszek Bonar dodał, aby nie publikować w sieci nagich zdjęć malutkich dzieci, gdyż może to być wykorzystane do nieprzewidywalnych celów. Pani Aleksandra uczulała by nie przyjmować do znajomych osób, których nie zna się osobiście, ponieważ w ten sposób działają osoby, które chcą uzyskać poufne informacje, a następnie wykorzystać je bez naszej wiedzy. Pan Jakub Tietz dodał, że portale społecznościowe są wykorzystywane przez policję do wyszukiwania i sprawdzania informacji, ale nie tylko policja tak działa. Dzięki informacjom jakie publikujemy w internecie każdy jest w stanie nas sprawdzić. Pytanie 4. Czy jeśli nie wylogujemy się z poczty lub portali społecznościowych, a następnie ktoś to wykorzysta i podszyje się pod nas kontaktując się z innymi osobami to czy można to określić cyberprzemocą? Odpowiedź uczestnika: Zdecydowanie tak, ponieważ może to powodować poważne konsekwencje. Pan Jakub Tietz w tym kontekście opowiedział sytuację, w której właściciel firmy nie wylogował się z poczty, a jeden z jego pracowników to wykorzystał wysyłając do kontrahentów wiadomości, mające charakter oczerniający. Doprowadziło to do zerwania przez kontrahentów umów i zakończenia współpracy.
Pytanie 5. Czy używanie wulgaryzmów w komentarzach na portalu społecznościowym Facebook to cyberprzemoc? Odpowiedź uczestnika: Tak, obrażanie ludzi w internecie powinno być bardzo surowo karane bo nie każdy ma silną psychikę i potrafi taki atak odpowiednio znieść. Pytanie 6. Dlaczego ludzie uprawiają tzw. hejting w internecie? Odpowiedź uczestnika: Jest to spowodowane wylewaniem frustracji dnia codziennego, ponieważ w internecie czuje się anonimowość. W ten sposób ludzie próbują odciążyć psychikę bez konsekwencji. Odpowiedź uczestnika: Bo w prawdziwym życiu ludzie boją się wyrazić swoje zdanie, z którym wiele osób może się nie zgadzać. Kiedy jest się anonimowym znajduje się odwagę żeby wyrażać kontrowersyjne poglądy. Pytania od uczestników: Pytanie 1. Jeśli czyjąś ambicją jest posiadanie wielu znajomych na portalach społecznościowych i publikowanie zdjęć ze swojego życia, aby inni mogli go doceniać to dlaczego wartościujemy to negatywnie? Pani Aleksandra Dulas: Nie wartościujemy negatywnie, określamy jednak to zjawisko jako niebezpieczne, ponieważ jeśli ktoś łatwo może uzyskać wiele poufnych danych łatwiej mu np. wkraść się na konto bankowe czy też przyłapać i zaatakować w wielu miejscach jeśli wie gdzie przebywamy i co robimy. Publikując informacje, zdjęcia i filmy w internecie należy robić to świadomie i ostrożnie. Pan Jakub: Jest to zjawisko określone przez nas jako niebezpieczne ponieważ ogromna liczba osób może pozyskać w łatwy sposób wiele prywatnych i poufnych informacji, co może powodować negatywne skutki. Pytanie 2. Na ile cyberprzemoc łączy się z brakiem tolerancji? W odpowiedzi na to pytanie zebrana publiczność została zapytana kto ich zdaniem jest najczęściej w internecie hejtowany. Odpowiedzią było, że osoby, które są inne i odstają od większości. Pani Aleksandra Dulas: Badania przeprowadzone pośród polskich uczniów określają, że dwa zjawiska, które są najbardziej piętnowane to mężczyźni, którzy nie są stereotypowo męscy oraz bieda. Na trzecim miejscu znajdują się dziewczyny skompromitowane poprzez nagie zdjęcia. Są to trzy najbardziej zagrożone grupy. Osobami hejtującymi kieruje także instynkt stadny, który każe zawsze szukać najsłabszego ogniwa. Jest to jednak pozorne ponieważ każdy może stać się najsłabszym ogniwem jeśli wszyscy zmówią się przeciwko niemu. Pytanie 3. Jakie są działania zwalczające cyberprzemoc? Pan Jakub Tietz: Jest to np. policja, która ustala tożsamość osób po IP dzięki temu i innym działaniom udaje się doprowadzić do zmniejszenia anonimowości w sieci, bo to ona
najbardziej ułatwia stosowanie cyberprzemocy. Pytanie 4. Dwie osoby rozmawiają na prywatnym czacie: Messenger. Jedna z tych osób podczas prywatnej rozmowy obraża osobę trzecią. Czy to można zakwalifikować jako cyberprzemoc? Pan Jakub Tietz: Jeżeli wskazane są nieprawdziwe informacje, które mają zastraszyć czy znieważyć wtedy można przyjąć takie zachowanie jako cyberprzemoc. Jednakże należy pamiętać o tym, że do złożenia wniosku jest potrzebna osoba pokrzywdzona. Pytanie 5. Jaki odsetek prześladowców pochodzi ze środowisk patologicznych? Pani Aleksandra: Przemoc jest sama w sobie patologią. Tam gdzie jest przemoc jest patologia. Wykształcenie ani pochodzenie nie ma znaczenia. 6. Podsumowanie: Cyberprzemoc jest zjawiskiem znanym młodzieży. Wiedzą jak ją definiować oraz jakie zachowania można określić tym mianem. Co istotne, delikatne formy cyberprzemocy są uważane za codzienność w sieci. Zaproszeni goście bardzo często podkreślali jak ważna jest rozwaga w publikowaniu informacji na swój temat w sieci. Opisywano zagrożenia, które mogą nastąpić przy nierozważnym korzystaniu z internetu oraz upublicznianiu zbyt dużej ilości danych prywatnych. Podkreślano, że internet to nie tylko ciekawe i przydatne nowoczesne narzędzie tworzące nową rzeczywistość. To też miejsce, w którym znajduje się wiele osób, które mogą nami manipulować oraz wykorzystywać. Apelowano, aby reagować na niewłaściwe zachowania oraz przede wszystkim, aby samemu nie stosować cyberprzemocy. Młodzież doskonale rozumie, że anonimowość to czynnik dodający odwagi ludziom, którzy w świecie rzeczywistym nigdy nie mieliby odwagi zachować się w podobny sposób. Młodzież nie do końca zgadzała się z kwestią zachowania całkowitej prywatności w internecie. Ilość polubionych zdjęć, czy znajomych w portalach społecznościowych nadal jest pewnym wyznacznikiem popularności. Powodowane jest to zachowaniem gwiazd, celebrytów i blogerów dla których często aktywność w sieci jest przepustką do popularności i podziwu. Ten sam mechanizm przekładają na swoje życie i funkcjonowanie w gronie swoich znajomych i obserwujących ich osób. Często chcą być obserwowani, gdyż to oznacza popularność, podziw i sławę. Internet stwarza możliwość wykreowania własnej osoby w nowy, atrakcyjny sposób. Ważne jest jednak, by robić to z rozwagą i pamiętać, że wszystko może w przyszłości zostać wykorzystane przeciwko nam. Pomimo tego, młodzież zdaje się rozumieć zagrożenia płynące z nierozważnego używania internetu, a zagadnienie cyberprzemocy nie jest im obce. Najważniejsze dla młodzieży mogło okazać się uświadomienie im, że cyberprzemoc jest przestępstwem naruszającym konkretne artykuły kodeksu karnego. Dzięki temu będą świadomi, że istnieją narzędzia które mogą pozwolić im się obronić jeśli kiedyś staną w roli osoby poszkodowanej oraz, że dochodzenie swoich praw w tej kwestii nie jest niczym zaskakującym i każdy ma do tego pełne prawo.
7. Rekomendacje młodzieży: Uczestnicy debaty byli zdania, że cyberprzemoc mogłaby zostać ograniczona gdyby kary za jej stosowanie były bardziej surowe i gdyby takie przypadki częściej trafiały do mediów. Dzięki temu społeczeństwo zaczęłoby zauważać fakt, że nie jest to zachowanie, które uchodzi płazem. Za ważne uznano uświadamianie społeczeństwu, że cyberprzemoc jest przestępstwem, które podlega konkretnym artykułom kodeksu karnego. Odpowiednie nagłośnienie konsekwencji jakie mogą spotkać osobę odpowiedzialną za stosowanie cyberprzemocy również pomogłoby w dostrzeżeniu w tym zjawisku czynu przestępczego przez szersze grono odbiorców. Drugim istotnym czynnikiem, który wskazywała młodzież jako rozwiązanie omawianego zjawiska było ograniczenie anonimowości w sieci. Uczestnicy debaty zgodnie stwierdzili, że anonimowość jest główną przyczyną stosowania cyberprzemocy, ponieważ popycha ludzi do czynów, których wstydziliby się popełnić ujawniając bezpośrednio swoją tożsamość. Ważne jest także rozpowszechnianie informacji o tym do jakich instytucji można się zgłaszać będąc poszkodowanym, jakie kroki podjąć oraz jakie czyny można uznać za karalne w kontekście cyberprzemocy. Opracowanie zostało zrealizowane przy wsparciu finansowym Komisji Europejskiej. Opracowanie odzwierciedla jedynie stanowisko jej autorów i Komisja Europejska oraz Narodowa Agencja Programu Erasmus+ nie ponoszą odpowiedzialności za jej zawartość merytoryczną. Opracowanie bezpłatne.