Baza noclegowa Stowarzyszenie zakwaterowania Ekonomistów na Rolnictwa przygranicznych i Agrobiznesu obszarach wiejskich... Roczniki Naukowe tom XV zeszyt 3 193 Izabela Kurtyka-Marcak, Irena Kropsz-Wydra Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu Baza noclegowa zakwaterowania na przygranicznych obszarach wiejskich południowo-zachodniej Polski 1 Accomodation base of collectiva accomodation establishments at the rural areas of Polish south-west border Słowa kluczowe: obiekty noclegowe zakwaterowania, obszary przygraniczne Key words: collective establishments, border areas Abstrakt. Celem badań było określenie, czy otwarcie granic po 2004 r. spowodowało rozwój bazy noclegowej zakwaterowania na przygranicznych obszarach wiejskich. Turystyka na obszarach przygranicznych południowo-zachodniej Polski ze względu na atrakcyjność turystyczną i rentę położenia ma znaczący potencjał rozwojowy. Kluczowe znaczenie dla rozwoju turystyki miała infrastruktura turystyczna, w tym baza noclegowa. Wstęp Jednym z podstawowych elementów zagospodarowania turystycznego jest baza noclegowa, w której skład wchodzą wszystkie obiekty i urządzenia umożliwiające nocleg turyście poza miejscem stałego zamieszkania. Trzon bazy noclegowej stanowią obiekty hotelarskie, do których należą przede wszystkim: hotele, motele i pensjonaty, czyli obiekty tzw. hotelarstwa tradycyjnego. Hotele są najważniejszą grupą całej bazy noclegowej, co wynika z liczebności tego typu obiektów oraz tego, że są najstarszą i najbardziej typową formą obiektu noclegowego [Faracik, Pawlusiński ]. W latach - odnotowano wzrost nakładów inwestycyjnych w tym sektorze. Wzrost ten dokonywał się nie tylko przez oddawanie do eksploatacji nowych hoteli, ale również przez rozbudowę i modernizację obiektów już istniejących lub adaptację innych budynków na cele hotelowe. W podziale na regiony rozmieszczenie zasobów bazy noclegowej w Polsce nie jest równomierne. Prawie połowa wszystkich zasobów jest zlokalizowana w czterech województwach o dużych walorach turystycznych: małopolskim, zachodniopomorskim, pomorskim i dolnośląskim. Spowodowane jest to faktem, iż wielkość oraz struktura rodzajowa i przestrzenna bazy noclegowej odzwierciedla przede wszystkim występowanie walorów turystycznych oraz zapotrzebowanie na bazę (popyt turystyczny) [Raport o stanie 2013]. Integracja Polski z Unią Europejską (UE) spowodowała zmiany które dokonały się na przygranicznych obszarach południowo-zachodniej Polski. Położenie gminy w bezpośredniej bliskości przejścia granicznego, zarówno z małym, lokalnym, jak i z dużym tranzytowym ruchem granicznym, zwiększa szanse na rozwój przedsiębiorczości, w tym również w sferze turystyki. Ważną rolę odgrywają walory położenia geograficznego, takie jak np. położenie przy ważnych szlakach komunikacyjnych, w pobliżu dużych centrów miejskich lub obiektów o szczególnych walorach historycznych, kulturalnych, przyrodniczych [Mickiewicz, Mickiewicz 2003]. Celem badań było określenie, czy zmiany uwarunkowań pogranicza na skutek otwarcia granic po 2004 r. spowodowały rozwój bazy noclegowej zakwaterowania na obszarach wiejskich. 1 Opracowanie powstało w ramach projektu badawczego nr NN114186738 finansowanego ze środków NCN pt. Przekształcenia na przygranicznych obszarach wiejskich w południowo-zachodniej Polsce.
194 Izabela Kurtyka-Marcak, Irena Kropsz-Wydra Materiał i metodyka badań Analiza dotyczyła bazy noclegowej zakwaterowania na obszarach wiejskich gmin należących do pogranicza z Niemcami i Czechami w latach 2004-. Badaniami objęto obszary wiejskie, w których obrębie przyjęto gminy wiejskie, gminy miejsko-wiejskie (bez miast o liczbie mieszkańców powyżej 5 tys.) oraz miasta o liczbie mieszkańców poniżej 5 tys. Jako obszar przygraniczny w południowo-zachodniej Polsce przyjęto powiaty bezpośrednio przylegające do granicy z Niemcami i Czechami (krośnieński, żarski, żagański, zgorzelecki, lubański, lwówecki, jeleniogórski, kamiennogórski, wałbrzyski, kłodzki i ząbkowicki) oraz powiat bolesławiecki. Dla porównania zestawiono również obiekty zakwaterowania dla całych powiatów nie wyłączając miast powyżej 5 tys. mieszkańców. Wykorzystano dane i informacje pochodzące ze źródeł wtórnych, w tym Banku Danych Lokalnych Głównego Urzędu Statystycznego (BDL GUS). Obiekty zakwaterowania W 2004 r. liczba obiektów zakwaterowania na obszarach wiejskich wynosiła 317, z czego na pograniczu z Niemcami były 24 obiekty, a z Czechami aż 293. W r. analogicznie liczba obiektów ogółem zmniejszyła się do poziomu 306, na pograniczu z Niemcami zwiększyła się do 25, a na pograniczu z Czechami zmniejszyła do 281 obiektów (tab. 1). Analiza w kolejnych latach wykazała niewielki wzrost liczby obiektów na poziomie 3-7% w latach i (tab. 2). W tabeli 3 wskazano spadek liczby obiektów zakwaterowania w latach 2004- z wyjątkiem obszarów wiejskich pogranicza z Niemcami. Wśród rodzajów obiektów zakwaterowania na uwagę zasługuje branża hotelarska. W 2004 r. na obszarach wiejskich pogranicza z Niemcami było ich zaledwie 9, a na pograniczu z Czechami aż 66. Od 2004 r. nastąpił sukcesywny wzrost liczby obiektów hotelowych we wszystkich analizowanych obszarach, szczególnie zaś na obszarach wiejskich pogranicza z Czechami (wzrost o 79% w latach 2004-). Liczba innych obiektów zakwaterowania w analizowanych latach charakteryzowała się zróżnicowaną dynamiką. Największy wzrost o 33% miał miejsce w r. w stosunku do poprzedniego roku na obszarach wiejskich pogranicza z Niemcami, największy zaś spadek (o 12%) w r. w stosunku do r. na obszarach wiejskich pogranicza z Czechami (tab. 2). Ogółem obiekty zakwaterowania na obszarach wiejskich stanowiły 57% w 2004 r. i 61% w r. wszystkich obiektów analizowanych powiatów (łącznie z obszarami miejskimi), na pograniczu z Niemcami było to analogicznie 39% i 45%, a na pograniczu z Czechami 59 i 63% (tab. 4). W zestawieniu tym można zaobserwować wzrost udziału obiektów zakwaterowania na obszarach wiejskich w analizowanych latach. Na pograniczu z Niemcami hotele na obszarach wiejskich w 2004 r. stanowiły 38% wszystkich obiektów, natomiast z Czechami tylko 25%. W ostatnim analizowanym roku udział ten wynosił już odpowiednio 48 i 42%. Z analizy wynika, iż dużo większy wzrost udziału hoteli nastąpił na pograniczu z Czechami zjawisko to dotyczy również powiatów łącznie z obszarami miejskimi (tab. 5). Wzrost liczby obiektów hotelowych był związany z wieloma zjawiskami i tendencjami występującymi zarówno w Polsce, jak i na świecie. Rozwój bazy hotelowej związany jest z rozwojem turystyki biznesowej, która staje się ważnym segmentem rynku turystycznego. Dolny Śląsk ze względu na swoje niezwykle dogodne położenie na skrzyżowaniu ważnych dróg europejskich i pograniczu z Niemcami oraz Czechami, jak również ścisłą współpracę międzyregionalną i międzynarodową ma szczególne uwarunkowania do rozwoju markowego produktu turystyki biznesowej. Na tle kraju region ma dobre warunki do organizacji imprez kongresowych i konferencyjnych, dzięki stale rosnącej liczbie obiektów zapewniających kompleksowy pakiet usług, a szczególnie interesującą bazą dla rozwoju tej formy migracji turystycznych są zamki i zespoły pałacowe [Ocena wpływu ]. Do szybkiego rozwoju na tym rynku przyczyniły się wzrastający popyt, dofinansowanie inwestycji hotelarskich z funduszy unijnych i dobre prognozy dla rynku turystycznego.
Baza noclegowa zakwaterowania na przygranicznych obszarach wiejskich... 195 Tabela 1. Liczba obiektów zakwaterowania ogółem Table 1. Number of total collective Razem/Total Obiekty Hotel objects Inne obiekty Other collective 2004 2004 2004 9 10 12 12 13 11 13 12 15 12 16 14 14 11 13 13 24 22 28 26 27 22 26 25 Niemcami bez miast > 5 tys./ Germany without city >5 thous. Niemcami razem/germany total 35 35 39 42 46 42 44 38 26 21 25 22 21 18 19 18 61 56 64 64 67 60 63 56 Czechami bez miast > 5 tys./ 66 69 77 92 101 104 122 118 227 227 206 212 216 195 171 163 293 296 283 304 317 299 293 281 The Czech Republic without city >5 thous. Czechami razem/the Czech Republic total 125 129 136 160 173 181 212 207 369 354 325 323 326 301 250 239 494 483 461 483 499 482 462 446 Razem bez miast > 5 tys./total frontier 75 79 89 104 114 115 135 130 242 239 222 226 230 206 184 176 317 318 311 330 344 321 319 306 without city >5 thous. Razem/Total 160 164 175 202 219 223 256 245 395 375 350 345 347 319 269 257 555 539 525 547 566 542 525 502 Źródło: opracowanie własne na podstawie BDL GUS [www.stat.gov.pl] Source: own study based on CSO [www.stat.gov.pl] Tabela 2. Liczba turystycznych obiektów zakwaterowania ogółem w stosunku do roku poprzedniego (= 100%) Table 2. Dynamics of the numberof totalcollective (previous year = 100%) Razem/Total Obiekty Hotel objects Inne obiekty Other collective 111 120 100 108 85 118 92 80 133 88 100 79 118 100 92 127 93 104 81 118 96 Niemcami bez miast > 5 tys./ Germany without city>5thous. Niemcami razem/germany total 100 111 108 110 91 105 86 81 119 88 95 86 106 95 92 114 100 105 90 105 89 Czechami bez miast > 5 tys./the Czech Republic without city>5 thous. 105 112 119 110 103 117 97 100 91 103 102 90 88 95 101 96 107 104 94 98 96 Czechami razem/the Czech Republic total 103 105 118 108 105 117 98 96 92 99 101 92 83 96 98 95 105 103 97 96 97 Razem bez miast > 5 tys./total without city>5 thous. 105 113 117 110 101 117 96 99 93 102 102 90 89 96 100 98 106 104 93 99 96 Razem/Total 103 107 115 108 102 115 96 95 93 99 101 92 84 96 97 97 104 103 96 97 96
196 Izabela Kurtyka-Marcak, Irena Kropsz-Wydra Tabela 3. Zmiana liczby obiektów zakwaterowania w latach 2004- Table 3. The changes of collective (2004-) Obiekty Hotel objects Inne obiekty Other collective Ogółem/ Total dynamika/dynamics 2004- [%] Niemcami bez miast > 5 tys./germany without city >5 thous. 133 87 104 Niemcami razem/germany total 109 69 92 Czechami bez miast > 5 tys./the Czech Republic without city >5 thous. 179 72 96 Czechami razem/the Czech Republic total 166 65 90 Razem bez miast > 5 tys./total without city >5 thous. 173 73 97 Razem/Total 153 65 90 Tabela 4. Udział obiektów hotelowych na obszarach wiejskich w obiektach ogółem Table 4. Participation buildings in rural areas in buildings total Udział obiektów/participation buildings [%] obiekty hotel objects inne obiekty other collective ogółem/ total 2004 2004 2004 Niemcami bez miast > 5 tys./germany without city>5 thous. 26 32 58 72 39 45 Niemcami razem/germany total 100 100 100 100 100 100 Czechami bez miast > 5 tys./the Czech Republic without city>5 thous. 53 57 62 68 59 63 Czechami razem/the Czech Republic total 100 100 100 100 100 100 Razem bez miast > 5 tys./total without city>5 thous. 47 53 61 68 57 61 Razem/Total 100 100 100 100 100 100 Tabela 5. Struktura liczby obiektów noclegowych zakwaterowania Table 5. The structure of the number of collective obiekty hotel objects Struktura/Structure [%] inne obiekty other collectiva ogółem/ total 2004 2004 2004 Niemcami bez miast > 5 tys./germany without city >5 thous. 38 48 63 52 100 100 Niemcami razem/germany total 57 68 43 32 100 100 Czechami bez miast > 5 tys./the Czech Republic without city >5 thous. 23 42 77 58 100 100 Czechami razem/the Czech Republic total 25 46 75 54 100 100 Razem bez miast > 5 tys./total without city >5 thous. 24 42 76 58 100 100 Razem/Total 29 49 71 51 100 100
Baza noclegowa zakwaterowania na przygranicznych obszarach wiejskich... 197 Tabela 6. Udział obiektów zakwaterowania na obszarach wiejskich na pograniczu z Czechami i Niemcami Table 6. Participation collective in rural areas the Czech Republic and Germany Udział obiektów/participation [%] inne obiekty other collectiva obiekty hotel objects ogółem/ total 2004 2004 2004 Niemcami bez miast > 5 tys./germany without city >5 thous. 12 9 6 7 8 8 Niemcami razem/germany total 22 16 7 7 11 11 Czechami bez miast > 5 tys./the Czech Republic without city >5 thous. 88 91 94 93 92 92 Czechami razem/the Czech Republic total 78 84 93 93 89 89 Razem bez miast > 5 tys./total without city >5 thous. 100 100 100 100 100 100 Razem/Total 100 100 100 100 100 100 Na obszarach wiejskich pogranicza z Czechami znajduje się większość obiektów zakwaterowania (około 90% wszystkich analizowanych obiektów). Podobna struktura występuje w miastach powyżej 5 tys. mieszkańców (tab. 6). Decydują o tym przede wszystkim liczne walory turystyczne południowego pogranicza województwa dolnośląskiego. Umożliwiają one uprawianie turystyki przez cztery pory roku, a tym samym zwiększają możliwości lepszego wykorzystania infrastruktury turystycznej, w tym bazy noclegowej, która charakteryzuje się dużymi kosztami utrzymania. Porównując lata 2004 i, można zauważyć niewielką różnicę w strukturze obiektów hotelowych. Udział obiektów hotelowych na terenach przygranicznych z Niemcami zmniejszył się na korzyść obiektów na pograniczu z Czechami. Wnioski 1. Liczba obiektów zakwaterowania ogółem na obszarach wiejskich badanego pogranicza w latach 2004- nieznacznie zmniejszyła się. W przeciwieństwie do tendencji zaobserwowanej w obiektach zakwaterowania ogółem, liczba obiektów hotelowych wzrastała z roku na rok. Największy wzrost wystąpił na pograniczu z Czechami. Na przygranicznych obszarach wiejskich obserwowano większy wzrost liczby obiektów hotelowych w porównaniu z całym analizowanym pograniczem. 2. Liczba miejsc noclegowych w obiektach zakwaterowania ogółem wzrosła o 1/5. Na pograniczu z Niemcami zarówno liczba miejsc noclegowych w obiektach hotelowych, jak i innych obiektach zwiększyła się, natomiast w przypadku pogranicza z Czechami ponaddwukrotny wzrost, zaobserwowano jedynie w przypadku obiektów hotelowych. Analiza tych zjawisk prowadzi do stwierdzenia, iż biorąc pod uwagę poszczególne rodzaje obiektów zakwaterowania, najprężniej rozwijała się baza hotelowa, co związane było z rozkwitem i popularnością turystyki biznesowej i kongresowej, a więc zapotrzebowaniem na usługi noclegowe o wyższym standardzie. 3. Na przygranicznych obszarach wiejskich analizowanego znajduje się ponad połowa wszystkich obiektów zakwaterowania (uwzględniając obszary przygraniczne łącznie z miastami powyżej 5 tys. mieszkańców), a ich udział w latach 2004- wzrósł. Wiąże się to z ogólnokrajową tendencją wzrostu popytu na usługi turystyczne na terenach wiejskich.
198 Izabela Kurtyka-Marcak, Irena Kropsz-Wydra Zainteresowanie turystyką wiejską jest konsekwencją zmiany tempa i trybu życia. Stres, choroby cywilizacyjne, konieczność przebywania w zanieczyszczonym środowisku miejskim wzmagają potrzebę wyjazdu i zmiany środowiska. 4. W 2004 r. co czwarty obiekt zakwaterowania był obiektem hotelowym. Do r. proporcje w strukturze liczby obiektów zmieniły się. Obiekty hotelowe stanowiły już 42% wszystkich obiektów. Podobne tendencje wystąpiły na całym pograniczu, także w miastach pow. 5 tys. mieszkańców. 5. W analizowanych latach struktura liczby obiektów zakwaterowania między obserwowanymi pograniczami nie zmieniła się. Na bardziej turystycznie atrakcyjnym pograniczu z Czechami znajduje się większość obiektów zakwaterowania, a na pograniczu z Niemcami zaledwie 8%. 6. Można stwierdzić, iż integracja Polski z UE oraz przemiany gospodarcze i społeczne z tym związane, a także rozwój turystyki przyczyniły się do rozwoju bazy noclegowej zakwaterowania na obszarach wiejskich, w tym głównie obiektów hotelowych. Literatura Faracik R., Pawlusiński R. : Usługi i zagospodarowanie turystyczne, [W:] W. Kurek (red.), Turystyka, PWN, Warszawa, s. 146-147. Mickiewicz A., Mickiewicz B. 2003: Strategia rozwoju obszarów przygranicznych w ocenie rolników, Prace Nauk. AE we Wrocławiu, Agrobiznes, Jakość jako podstawowy instrument konkurencyjności w agrobiznesie, nr 983, t. 2, s. 39-45. Ocena wpływu zidentyfikowanych trendów rozwojowych na sytuację sektora turystyki na Dolnym Śląsku, ze szczególnym uwzględnieniem spodziewanych zmian na rynku pracy. : Publikacja współfinansowana przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Projekt pt. Ocena szans rozwojowych w turystyce Dolnego Śląska w kontekście Mistrzostw Europy 2012, POKL.08.01.04-02-001/09. Legnica, 115. Raport o stanie gospodarki turystycznej w latach -. 2013: Warszawa, s. 94-98. www.stat.gov.pl/bdl/app/strona.html?p_name=indeks, dostęp 10.02.2013. Summary The aim of the analysis is to answer the question: Is changing conditions due to the opening of borders after 2004 led to the development of collective tourist in rural areas? Tourism in the border areas south western Polish due to the attractiveness of tourism and pension position has significant development potential. Crucial for the development of tourism was tourism infrastructure including. Adres do korespondencji dr inż. Izabela Kurtyka-Marcak, dr inż. Irena Kropsz-Wydra Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu Instytut Nauk Ekonomicznych i Społecznych pl. Grunwaldzki 24a 50-363 Wrocław tel. (71) 320 17 68 e-mail: kurtyka@tlen.pl