Ocena relacji społecznych i środowiskowych pacjentów z przewlekłym wirusowym zapaleniem wątroby typu C

Grochans Probl Hig E Epidemiol i wsp. Ocena 2010, relacji 91(1): społecznych 131-136 i środowiskowych pacjentów z przewlekłym wirusowym zapaleniem... 131 Ocena relacji społecznych i środowiskowych pacjentów z przewlekłym wirusowym zapaleniem wątroby typu C The analysis of social and environmental relations in patients with chronic hepatitis C virus Elżbieta Grochans 1/, Dorota Sychta 2/, Małgorzata Szkup 1/, Małgorzata Starczewska 1/ 1/ Samodzielna Pracownia Propedeutyki Nauk Pielęgniarskich, Pomorska Akademia Medyczna w Szczecinie 2/ Studenckie Koło Naukowe przy Samodzielnej Pracowni Propedeutyki Nauk Pielęgniarskich Wprowadzenie. Poważnym problemem współczesnego świata jest wirusowe zapalenie wątroby typu C. Ocena jakości życia stanowi jeden z podstawowych mierników uciążliwości choroby dla człowieka. Jakość życia jest zjawiskiem wielowymiarowym, na ocenę którego składają się liczne elementy, obejmujące różne sfery życia człowieka: jego biologiczność, psychikę, duchowość, ale również wpływy społeczne i środowiskowe. Jednostka ludzka nie może funkcjonować w oderwaniu od otaczającego ją świata, dlatego tak dużego znaczenia nabiera analiza czynników socjalnych jako ważnych determinantów jakości życia osoby chorej przewlekle. Cel pracy. Ocena wpływu aspektu społecznego oraz środowiskowego na funkcjonowanie pacjenta z wirusowym zapaleniem wątroby typu C. Materiał i metody. Badania przeprowadzono w okresie od września do listopada 2007 roku w Poradni Hepatologicznej i na oddziale hepatologii Katedry i Kliniki Chorób Zakaźnych Samodzielnego Wojewódzkiego Szpitala Zespolonego w Szczecinie. Zbadano 168 osób, w tym 77 chorych na przewlekłe zapalenie wątroby typu C oraz 91 osób zdrowych, wybranych losowo, zamieszkujących województwo zachodniopomorskie. W badaniach zastosowano metodę sondażu diagnostycznego z wykorzystaniem standaryzowanego kwestionariusza ankiety WHOQOL-Bref. Wyniki. Analizując sferę relacji społecznych i wpływów środowiskowych oraz percepcji swojego zdrowia i globalnej satysfakcji życiowej otrzymano wyniki świadczące o znaczeniu, jakie wywiera przewlekłe wirusowe zapalenie wątroby na pewne aspekty budujące jakość życia. Różnice istotne statystycznie odnotowano w poziomie zadowolenia z życia seksualnego w dziedzinie relacji społecznych (tobl.=3,90>tkryt.) oraz w podklasach poczucia bezpieczeństwa, możliwości spędzania wolnego czasu (tobl.=2,51>tkryt.) oraz dostępności opieki medycznej (tobl.=9,48>tkryt.). Wniosek. Przewlekła choroba powstała w wyniku wirusowego zapalenia wątroby typu C ma wpływ na niektóre aspekty środowiskowe i relacje społeczne. Słowa kluczowe: jakość życia, przewlekłe wirusowe zapalenie wątroby typu C, WHOQOL-Bref Introduction. Chronic hepatitis C virus is a serious problem of the modern world. The assessment of life quality is one of the basic measures of inconvenience caused by the disease. Quality of life is a multidimensional phenomenon, which is assessed with regard to its numerous components such as social and environmental factors as well as those belonging to the biological, psychic and spiritual spheres. A human individual cannot function in separation from the surrounding world, and thus the analysis of social factors as important quality of life determinants in chronically ill people grows in importance. Aim. To assess how social and environmental aspects affect functioning of the patient with chronic hepatitis C virus. Material and methods. This study was conducted between September and November 2007 in the Hepatology Outpatient Clinic and in the Hepatology Ward in the Department and Clinic of Infectious Diseases of the Independent Provincial United Hospital in Szczecin. Our research involved 168 people including 77 patients with chronic hepatitis C virus and 91 healthy individuals randomly chosen from the residents of the West Pomeranian Province. A diagnostic survey was applied as a research method, and a standardized questionnaire WHOQOL-Bref was used as a research tool. Results. Analysis of social relations and environmental impact as well as perception of one s own health and general satisfaction with life proved that chronic hepatitis C virus significantly affects certain aspects of life influencing its quality. Statistically significant differences were observed in the level of satisfaction with sexual life and social relations (tobl.=3.90>tkryt.), and in the subclasses, the feeling of safety, possibilities of spending leisure time (tobl.=2.51>tkryt.) and accessibility of medical care (tobl.=9.48>tkryt.). Conclusion. 1. A chronic disease being a consequence of C virus infection has an effect on some environmental and social aspects of life contributing to its quality. Key words: quality of life, chronic hepatitis C virus, WHOQOL-BREF Probl Hig Epidemiol 2010, 91(1): 131-136 www.phie.pl Nadesłano: 12.10.2009 Zakwalifikowano do druku: 02.03.2010 Adres do korespondencji / Address for correspondence Dr n. med. Elżbieta Grochans ul. Żołnierska 48, budynek 8, 71-210 Szczecin e-mail grochans@sci.pam.szczecin.pl tel. (091) 48 00 910, tel./fax (091) 48 00 905 Wstęp Jednym z nadrzędnych celów opieki pielęgniarskiej i lekarskiej nad chorym z wirusowym zapaleniem wątroby typu C jest poprawa jakości życia poprzez pomoc w rozwiązywaniu problemów wynikających z fizycznych, psychologicznych, socjalnych czy duchowych konsekwencji choroby. Dotychczas nie

132 Probl Hig Epidemiol 2010, 91(1): 131-136 uzgodniono jednej, powszechnie akceptowanej definicji jakości życia. Wśród teoretyków panuje jednak zgodność, co do pojmowania jakości jako zjawiska wielowymiarowego i w znacznym stopniu subiektywnego [1, 2, 3]. Ciekawą formę definicji jakości prezentuje Europejska Organizacja do Badania i Leczenia Nowotworów EORTC (European Organization for Research and Treatment of Cancer), która zajmuje się jakością życia w ramach działalności WHO (World Heath Organization). Według niej przez określenie jakość życia należy rozumieć indywidualny sposób postrzegania przez jednostkę jej pozycji życiowej w kontekście kulturalnym, systemie wartości oraz w odniesieniu do jej zadań, oczekiwań i standardów uwarunkowanych środowiskowo. Jest to kompleksowy sposób oceniania przez jednostkę jej własnego zdrowia fizycznego, stanu emocjonalnego, samodzielności, stopnia niezależności od otoczenia, jak również relacji ze środowiskiem oraz osobistych wierzeń i przekonań [4]. Medyczne badania poświęcone jakości życia (HRQL Health Related Quality of Life) mają za zadanie określenie wpływu stanu zdrowia na funkcjonowanie człowieka. Wirusowe zapalenie wątroby typu C jest poważnym problemem współczesnego świata [5]. Według szacunków Światowej Organizacji Zdrowia zakażonych jest 170-200 milionów osób. W porównaniu z zakażeniem HIV jest to liczba pięciokrotnie większa [6]. Wskaźnik zapadalności na wirusowe zapalenie wątroby typu C w Polsce w latach 2000-2006 osiągnął wartość 7,82 [7]. Powszechnie uważa się, że wirus zapalenia wątroby typu C wywołuje zakażenie ogólnoustrojowe, oddziałując przede wszystkim na układ immunologiczny chorego. Forton i wsp. po raz pierwszy wysunęli hipotezę o wpływie HCV na funkcjonowanie mózgu stwierdzając u chorych zakażonych HCV częstsze skargi na zmęczenie i gorszą jakość życia [8]. Na percepcję własnej sytuacji znaczny wpływ na aspekt społeczny oraz ogólna satysfakcja z życia wyrażana w prostych czynnościach chorego oraz indywidualny sposób postrzegania oddziałujących czynników [9]. Jakość życia przewlekle chorych na wirusowe zapalenie wątroby typu C, chociaż jest zjawiskiem bardzo złożonym, może być analizowane fragmentarycznie, tzn. poprzez sukcesywne koncentrowanie uwagi na jego cechach. Istotą jest opis jakości życia jako zespołu poszczególnych podprocesów wraz z zachodzącymi między nimi zależnościami, dlatego w niniejszej pracy skoncentrowano się na analizie sfer relacji społecznych i środowiskowych. Cel pracy Analiza czynników społecznych i środowiskowych, które mogą mieć potencjalny wpływ na jakość życia pacjentów z przewlekłą niewydolnością wątroby w przebiegu wirusowego zapalenia wątroby typu C. Ponad to celem było również określenie wpływu wybranych zmiennych zewnętrznych, takich jak: płeć, stan cywilny oraz wykształcenie, na stopień zadowolenia z funkcjonowania socjalnego. Materiał i metody W celu przeprowadzenia analizy czynników środowiskowych i społecznych, mających wpływ na postrzeganie jakości życia przez pacjentów z wirusowym zapaleniem wątroby typu C wykorzystano standaryzowane narzędzie WHOQOL (The World Health Organization Quality of Life Assessment) w wersji skróconej WHOQOL-Bref. Kwestionariusz umożliwia ocenę satysfakcji, poczucia szczęścia, spełnienia własnych celów i oczekiwań w różnych dziedzinach życia i w określonych warunkach kulturowych. Ustalenia czynników determinujących różnice w postrzeganiu relacji społecznych i środowiskowych wśród chorych z przewlekłym zapaleniem wątroby typu C wymagało przeprowadzenia analizy porównawczej między zdrowymi i chorymi. Kwestionariusz WHO- QOL-Bref wypełniło dobrowolnie i w pełni anonimowo 168 osób, w tym 77 chorych. W ankietyzacji wzięli udział pacjenci leczeni w oddziale hepatologii Katedry i Kliniki Chorób Zakaźnych w Samodzielnym Publicznym Wojewódzkim Szpitalu Zespolonym w Szczecinie oraz podopieczni Poradni Hepatologicznej w Szczecinie. Grupę kontrolną stanowiły osoby zdrowe, losowo wybrane, zamieszkujące województwo zachodniopomorskie. Badanie przeprowadzono w okresie od 28.09.2007 roku do 30.11.2007 roku. Najliczniejszą grupę stanowiły osoby w średnim wieku, z wykształceniem średnim, mieszkające w dużym mieście (powyżej 100000 mieszkańców), pozostające w związku małżeńskim. W badaniu wzięła udział porównywalna liczba mężczyzn (51%) i kobiet (49%), przy czym w grupie osób chorych przeważali mężczyźni. W celu przeprowadzenia analizy danych obliczoną statystykę t-studenta porównano z wartością krytyczną odczytaną z tablic rozkładu t-studenta, przy założeniu poziomu istotności i odpowiedniej liczbie stopni swobody. Jeżeli obliczona statystyka jest większa niż wartość krytyczna, wówczas występują istotne różnice w analizowanym zjawisku. Wyniki Różnorakie czynniki zewnętrzne, takie jak płeć, stan cywilny czy wykształcenie, mogą wywierać wpływ na postrzeganie przez osoby badane jakości swojego życia. Z przeprowadzonej analizy uwzględniającej podział ze względu na płeć wynika, że satysfakcja z relacji społecznych jest oceniana na zbliżonym poziomie przez osoby zdrowe i chore, przy czym najbardziej pozytywne

Grochans E i wsp. Ocena relacji społecznych i środowiskowych pacjentów z przewlekłym wirusowym zapaleniem... 133 odczucia mają zdrowe kobiety (83,6%). W dziedzinie odnoszącej się do wpływów środowiskowych również można zauważyć znaczne podobieństwa pomiędzy stopniem akceptacji przez osoby zdrowe i chore. Najistotniejsze różnice odnotowano w ocenie zadowolenia z własnego zdrowia. W grupie osób z przewlekłym wirusowym zapaleniem wątroby typu C wskaźnik ten był znacząco niższy (59,5% wśród mężczyzn i 56,5% wśród kobiet) niż wśród grypy kontrolnej (75,9% wśród mężczyzn i 75% wśród kobiet). Sprawdzono również, w jaki sposób na postrzeganie własnej sytuacji życiowej wpływa stan cywilny respondentów. Wyniki wskazują na dość jednorodne oceny relacji społecznych wśród wszystkich ankietowanych z wyjątkiem chorych wdów i wdowców, wśród których wskaźnik zadowolenia jest zdecydowanie niższy (64%). Największe zadowolenie w dziedzinie dotyczącej środowiska wykazały zdrowe osoby, będące po rozwodzie (73,8%) lub owdowiałe (73,8%). Również satysfakcja z jakości życia w najwyższym stopniu była udziałem tej samej grupy osób. Podobnie przedstawia się wskaźnik zadowolenia ze zdrowia, jednakże warte podkreślenia jest również to, iż sytuacja zmienia się diametralnie, gdy osoba samotna cierpi z powodu wirusowego zapalenia wątroby typu C (36% wśród osób owdowiałych). Relacje społeczne są najniżej oceniane prze osoby najsłabiej wykształcone (73,3% wśród osób zdrowych z wykształceniem podstawowym i 74,7% wśród chorych). Największe zadowolenie ze środowiska, w którym żyją wyraziły osoby zdrowe z wykształceniem zawodowym (70%), natomiast najbardziej negatywny stosunek mieli zdrowi z wykształceniem podstawowym (57,5%). Najbardziej zadowolone z jakości swojego życia były osoby dobrze wykształcone z procesem edukacyjnym zakończonym na poziomie pomaturalnym (78,9% osób zdrowych i 77,1% chorych) lub wyższym (79,4% zdrowych i 80,9% chorych). Wśród ankietowanych o niższym stopniu wykształcenia wysoki stopień zadowolenia był zauważalny tylko w grupie osób zdrowych. Wartym podkreślenia jest fakt, że najmniej zadowoleni byli respondenci zdrowi z wykształceniem podstawowym (60%). Dość znaczne różnice zaobserwowano wśród osób zdrowych i chorych w stopniu zadowolenia ze zdrowia. Analiza wykształcenia wykazała, że najbardziej zadowolone są osoby zdrowe, które ukończyły szkoły zawodowe (80%) i średnie (77,2%). Znacznie gorzej swoją sytuację oceniają osoby chore, szczególnie te z wykształceniem pomaturalnym (51,4%) i średnim (52,6%) (tab. I). Tabela I. Analiza wpływu płci, stanu cywilnego i wykształcenia na ocenę relacji społecznych i środowiskowych oraz zadowolenia z jakości życia i zdrowia wśród osób zdrowych i chorych Table I. Analysis of the influence of gender, marital status and education on the assessment of social and environmental relations and satisfaction with life and health status among healthy and ill Płeć/gender Stan cywilny/marital status Wykształcenie/education Relacje społeczne /Social relations (%) środowisko /environment (%) zadowolenie z jakości życia /satisfaction with life quality (%) zadowolenie ze zdrowia /satisfaction with health (%) Mężczyzna/man Zdrowy/healthy 78,8 64,0 78,5 75,9 Chory/ill 77,7 66,7 75,8 59,5 Kobieta/woman Zdrowy 83,6 63,8 78,8 75,0 Chory 78,6 66,4 76,5 56,5 Kawaler/panna/single Zdrowy 81,1 63,0 78,8 76,0 Chory 76,7 67,2 75,0 61,3 Żonaty/mężatka/married Zdrowy 82,1 65,1 78,5 74,6 Chory 78,2 66,6 76,2 60,0 Rozwiedziony/a/divorced Zdrowy 83,3 73,8 90,0 90,0 Chory 84,4 66,7 84,4 66,7 Wdowa/wdowiec/widowed Zdrowy 83,3 73,8 90,0 90,0 Chory 64,0 65,0 60,0 36,0 Podstawowe/primary Zdrowy 73,3 57,5 60,0 60,0 Chory 74,7 65,0 72,0 66,0 Zawodowe/vocational Zdrowy 78,3 70,0 80,0 80,0 Chory 82,4 64,5 74,5 63,6 Średnie/secondary Zdrowy 80,7 63,2 78,3 77,2 Chory 78,0 66,3 73,3 52,6 Pomaturalne/college Zdrowy 83,0 62,9 78,9 73,3 Chory 69,5 65,4 77,1 51,4 Wyższe/tertiary Zdrowy 82,3 64,7 79,4 74,4 Chory 78,8 69,3 80,9 65,5

134 Probl Hig Epidemiol 2010, 91(1): 131-136 Ocena relacji społecznych osób ankietowanych opierała się na zbadaniu ich zadowolenia ze związków osobistych, życia seksualnego oraz wsparcia ze strony przyjaciół. Do analizy wykorzystano test t-studenta. Zgodnie z założeniem, że tobl. < tkryt. (95,166) różnica między wartościami średnimi nie jest istotna statystycznie, można więc przyjąć, że wartości podklas dziedziny relacji społecznych są statystycznie jednakowe. Tylko w przypadku analizy aktywności seksualnej zauważono istotne różnice (tobl.=3,90>tkryt.) (tab. II). Analiza podklas dziedziny środowiskowej przeprowadzona z wykorzystaniem testu t-studenta wykazała, że wartości średnie wskaźników: środowiska fizycznego, finansów, możliwości uzyskania nowych informacji i umiejętności, środowiska domowego oraz transportu, dla grup osób zdrowych i chorych nie różnią się między sobą istotnie pod względem statystycznym. Tylko w przypadku podklas: bezpieczeństwa (tobl.=2,25>tkryt.), możliwości spędzania czasu wolnego (tobl.=2,51>tkryt.) oraz dostępności i jakości opieki zdrowotnej (tobl.=9,48>tkryt.) wystąpiły istotne różnice. czasu (tobl.=2,51>tkryt.) (tab. III). Dyskusja Przewlekłe zapalenie wątroby typu C jest problemem ogólnoświatowym i dotyka około 180 milionów ludzi [10]. Wiele współczesnych badań prowadzonych wśród pacjentów cierpiących z powodu tej choroby potwierdza, że choroba zmniejsza ogólną jakość ich życia [11]. Fakt wpływu HCV na jakość życia jest dobrze Tabela II. Analiza oceny relacji społecznych mierzona testem t-studenta dla osób zdrowych i chorych Table II. Analysis of the assessment of social relations determined by t-student test for healthy and ill Wartość mierzona/determined value Grupa/group Liczba badanych /Number of subjects Zadowolenie ze związków osobistych/satisfaction with personal relations Zadowolenie z życia seksualnego/satisfaction with sexual relations Zadowolenie ze wsparcia przyjaciół/satisfaction with support of friends tobl. obliczona statystyka t-studenta, tkryt. wartość krytyczna odczytana z tablic rozkładu t-studenta, r liczba stopni swobody Wartość średnia /Mean value Założone odchylenie standardowe /assumed standard deviation tobl. tkryt.(95,r) Zdrowi/healthy 91 82,6 16,37 0,84 1,97 Chorzy/ill 77 80,5 Zdrowi 91 81,3 13,8 3,90 1,97 Chorzy 77 73,0 Zdrowi 91 80,7 15,5 0,49 1,97 Chorzy 77 79,5 Tabela III. Analiza oceny podklas w dziedzinie środowiska mierzona testem t-studenta dla osób zdrowych i chorych. Table III. Analysis of environmental subclass assessment determined by t-student test for healthy and ill. Wartość mierzona /determined value Grupa /group Liczba badanych /Number of subjects Wartość średnia /Mean value Założone odchylenie standardowe / assumed standard deviation tobl. tkryt.(95,r) Poczucie bezpieczeństwa/ feeling of safety Zdrowi 91 64,6 11,77 2,25 1,97 Chorzy 77 60,5 Prozdrowotna okolica/healthy environment Zdrowi 91 57,8 10,8 0,23 1,97 Chorzy 77 58,2 Wystarczalność pieniędzy/financial affluence Zdrowi 91 60,0 11,1 1,81 1,97 Chorzy 77 63,1 Dostępność informacji/information Zdrowi 91 77,6 13,4 0,04 1,97 accessibility Chorzy 77 77,7 Możliwości spędzania wolnego czasu/ Zdrowi 91 62,2 11,1 2,51 1,97 possibility of leisure Chorzy 77 66,5 Warunki mieszkaniowe/living stadards Zdrowi 91 80,7 13,3 0,18 1,97 Chorzy 77 81,0 Dostępność opieki medycznej/health care Zdrowi 91 61,1 9,7 9,48 1,97 accessibility Chorzy 77 75,3 Możliwości przemieszczania się/ possibility of Zdrowi 91 47,3 15,3 1,54 1,97 movement Chorzy 77 50,9 tobl. obliczona statystyka t-studenta, tkryt. wartość krytyczna odczytana z tablic rozkładu t-studenta, r liczba stopni swobody

Grochans E i wsp. Ocena relacji społecznych i środowiskowych pacjentów z przewlekłym wirusowym zapaleniem... 135 udowodniona, dowiedziono, że ma istotny wpływ na pojawianie się dysstresu u osób zainfekowanych [12, 13, 14, 15, 16]. W badaniach własnych wykazano nieznaczny wpływ choroby na percepcję globalnej jakości życia. Około połowy pacjentów cierpiących z powodu przewlekłego zapalenia wątroby typu C nie prezentuje objawów, które wymagają pilnej medycznej interwencji. Najczęściej spotykane niespecyficzne skargi dotyczą: nadmiernego zmęczenia, nudności, anoreksji, bólu głowy i mięśni, dyskomfortu w jamie brzusznej oraz nerwowość [17, 18]. Pomimo tego, że stopień nasilenia tych symptomów jest z reguły średni, może on w znaczący sposób wpływać na dobre samopoczucie fizyczne, wywołując problemy natury emocjonalnej oraz obniżenie oceny własnego zdrowia [19]. W innych badaniach wykazano różnice w generalnej percepcji jakości zdrowia pomiędzy osobami zdrowymi a pacjentami, u których wystąpiły wskazania do podjęcia leczenia (p<0,001) [20]. W badaniach własnych zaobserwowano istotne różnice pomiędzy zadowoleniem ze stanu swojego zdrowia pomiędzy osobami zdrowymi (ok.79% osób zadowolonych) oraz chorymi (ok. 58% usatysfakcjonowanych). Wpływ płci na postrzeganie jakości życia przez pacjentów zakażonych wirusem HCV analizowany był w wielu badaniach. Ocena przeprowadzona przez Younossi i wsp. wśród pacjentów z chorobami wirusowymi i hepatologicznymi nie wykazała znaczących różnic pomiędzy zadowoleniem kobiet i mężczyzn w z jakości życia [21]. Badania przeprowadzone przez Fontana i wsp. wykazały natomiast istotny wpływ płci na emocjonalne i społeczne funkcjonowanie [22]. Odmienne wyniki uzyskał zespół Husseina, wykazując znaczący wpływ płci na ogólną percepcję zdrowia (p=0,001) oraz funkcjonowanie w społeczeństwie (p=0,005), natomiast nie zauważalny był wpływ na stan emocjonalny [23]. Podobne rezultaty uzyskał również zespół badaczy pod kierunkiem Teixeira, który wykazał istnienie różnic istotnych statystycznie pomiędzy przedstawicielami obu płci w takich aspektach jak ogólna percepcja zdrowia oraz funkcjonowanie społeczne, nie zauważalne były natomiast różnice w stanie emocjonalnym w analizowanych grupach [24]. W badaniach własnych wykazano niewielkie różnice w percepcji globalnej jakości życia i zdrowia, a także w dziedzinie środowiskowej i relacji społecznych. W wielu badaniach udowodniono, że problemy natury społecznej są czynnikiem w znaczącym stopniu obniżającym jakość życia kobiet z HCV [25] Badania przeprowadzone w Brazylii wykazały różnice istotne statystycznie pomiędzy osobami zdrowymi i chorymi, którzy nie mieli wskazania do leczenia w sferze emocjonalno-społecznej (p<0,001) [20]. Wykazano, że kobiety bardziej niż mężczyźni cierpią z powodu społecznej stygmatyzacji chorych zainfekowanych wirusem HCV [25]. Mężczyźni zainfekowani wirusem HCV mają znacząco więcej dysfunkcji seksualnych niż osoby zdrowe. Ich satysfakcja seksualna jest zdecydowanie niższa (zmniejszenie satysfakcji u 53,6% respondentów chorych i 28,9% zdrowych, p<0,001). Różnice te występowały niezależnie od wieku, rasy i innych potencjalnie różniących czynników zewnętrznych. Zaburzenie funkcji seksualnych wpływa znacząco na jakość życia [26]. Wykazano różnice istotne statystycznie pomiędzy kobietami i mężczyznami analizując wpływ problemów seksualnych na jakość życia pacjentów z przewlekłym zapaleniem wątroby. Mężczyźni wykazywali większe zadowolenie z tej dziedziny życia [27]. W dziedzinie relacji społecznych w badaniach własnych wykazano istnienie różnic istotnych statystycznie tylko w aspekcie życia seksualnego, nie zauważono natomiast różnic w zadowoleniu ze związków osobistych i wsparcia przyjaciół. Gifford i wsp. wykazali, że główny problem mężczyzn dotyczył ich życia zawodowego, 44% respondentów obawiało się o to, że nie będzie w stanie utrzymać rodziny [28]. W badaniach własnych nie zauważono różnicy znaczącej pod względem statystycznym w podklasie dotyczącej wystarczalności pieniędzy. Zickmund i in. wykazali, że poważnym elementem obniżającym jakość życia są problemy w kontaktach z ochroną zdrowia, w tym między innymi dostępność do specjalistów, badań i leczenia [29]. Badania własne potwierdzają, że pacjenci zakażeni wirusem HCV w mniejszym stopniu od zdrowych czują się zadowoleni z dostępności do opieki medycznej. W badaniach wykazano, że 86% pacjentów płci męskiej nie czuło lęku lub odrzucenia w miejscach spędzania przez nich wolnego czasu, takich jak kluby lub obiekty sportowe [28]. We własnej analizie wykazano zmniejszenie zadowolenia pacjentów z przewlekłym zapaleniem wątroby z możliwości spędzania wolnego czasu. Wnioski 1. Placówki ochrony zdrowia w swoich zadaniach powinny uwzględnić działania dążące do poprawienia jakości życia osób z przewlekłym zapaleniem wątroby typu C, szczególnie poprzez zwiększenie dostępności świadczeń medycznych, a tym samym wzrostu poczucia bezpieczeństwa. 2. Niezależnie od czynników zewnętrznych osoby zainfekowane wirusem HCV wymagają wzmożonych działań społecznych i środowiskowych między innymi w postaci organizacji grup wsparcia.

136 Probl Hig Epidemiol 2010, 91(1): 131-136 Piśmiennictwo / References 1. Steller B. Jakość życia jako pojęcie subiektywne i wielowymiarowe. Pielęg Poł 2001, 2, 12: 227-233. 2. Sierakowska M, Krajewska-Kułak Sierakowski S. Ocena jakości życia w medycynie geneza, główne koncepcje i kierunki przemian. Pol Merkuriusz Lek 2005, 18, 107: 604-606. 3. Sierakowska M, Krajewska-Kułak E. Jakość życia w chorobach przewlekłych nowe spojrzenie na pacjenta i problemy zdrowotne w aspekcie subiektywnej oceny. Pielęg XXI w. 2004, 2, 7: 23-26. 4. Dyga-Konarska M. Jakość życia w naukach społecznych i medycznych. Standardy Medyczne, 2000 10: 64. 5. Wawrzynowicz-Syczewska M. Ocena udziału wybranych czynników immunogenetycznych i klinicznych w naturalnym przebiegu zakażenia HCV. Rozprawa habilitacyjna. Pomorska Akademia Medyczna, Szczecin 2003: 15. 6. Sikorska B. WZW typu C statystycznie jak AIDS. Pielęgniarka Położna 1999: 9. 7. Zieliński A, Czarkowski MP. Choroby zakaźne w Polsce. Przegląd Epidemiologiczny. PZH 2007, 61: 177-188. 8. Forton DM, Thomas HC, Murphy CA i wsp. Hepatitis C and cognitive impairment in cohort of patients with mild liver disease. Hepatology 2002, 35: 433-439. 9. Stelcer B. Jakość Zycia jako pojęcie subiektywne i wielowymiarowe. Pielęgn Pol 2001, 2(12): 227-233. 10. World Health Organization: Hepatitis C global prevalence. Wkly Epidemiol Rec 2000, 75(3): 18-9. 11. Strauss E, Teixeira MCD. Quality of life in hepatitis C. Liver International 2006, 26: 755-765. 12. Poupon RE, Chretien Y, Chazouilleres O, Poupon R, Chwalow J. Quality of life in patients with primary biliary cirrhosis. Hepatology 2004, 40(2): 489-94. 13. Van der Plas S M, Hansen B E, de Boer J B, et al. Generic and disease-specific health related quality of life in non-cirrhotic, cirrhotic and transplanted liver patients: a cross-sectional study. BMC Gastroenterol 2003, 3(1): 33. 14. Zandi M, Adib-Hajbagheri M, Memarian R, Nejhad A K, Alavian S M, Effects of a self-care program on quality of life of cirrhotic patients referring to tehran hepatitis center. Health Qual Life Outcomes 2005, 3(1): 35. 15. Rannard A, Buck D, Jones DE, James OF, Jacoby A. Assessing quality of life in primary biliary cirrhosis. Clin Gastroenterol Hepatol 2004, 2(2): 164-74. 16. Younossi ZM, Guyatt G. Quality-of-life assessments and chronic liver disease. Am J Gastroenterol 1998, 93(7): 1037 41. 17. Marcellin P. Hepatitis C. the Clinical spectrum of the disease. J Hepatol 1999, 31 (Suppl 1): 9-16. 18. Walsh K, Alexander GJ. Update on chronic viral hepatitis. Postgrad Med J 2001, 77 (910): 498-505. 19. Minuk GY, Gutkin A, Wong SG, Kaita KD. Patient concerns regarding chronic hepatitis C infections. Viral Hepatol 2005, 12(1): 51-7. 20. Teixeira MC, Gomes de Sa Ribeiro MF, Costa Gayotto LC, Fischer Chamone DA, Strauss E. Worse quality of life in volunteer blood donors with hepatitis C. Transfusion 2006, 46: 278-283. 21. Younossi ZM, Boparai N, Price LL, Kiwi ML, McCormick M, Guyatt G. Health-related quality of life in chronic liver disease: the impact of type and severity of disease. Am J Gastroenterol 2001, 96(7): 2199-205. 22. Fontana RJ, Moyer CA, Sonnad S, et al. Comorbidities and quality of life in patients with interferon-refractory chronic hepatitis C. Am J Gastroenterol 2001, 96(1): 170-8. 23. Hussain KB, Fontana R J, Moyer CA, Su GL, Sneed-Pee N, Lok AS. Comorbid illness is an important determinant of health-related quality of life in patients with chronic hepatitis C. Am J Gastroenterol 2001, 96(9): 2737-44. 24. Teixeira M C, Ribeiro M de F, Gayotto L C, Chamone D de A, Strauss E. Worse quality of life in volunteer blood donors with hepatitisc. Transfusion 2006, 46(2): 278-83. 25. Younossi ZM, Boparai N, Price LL, Kiwi ML, McCormick M, Guyatt G. Health-related quality of life in chronic liver disease: the impact of type and severity of disease. Am J Gastroenterol 2001, 96(7): 2199-205. 26. Danoff A, Khan O, Wan DW, Hurst L, Cohen L, Tenner CT, Bini EJ. Sexual dysfunction in highly prevent among men with chronic hepatitis C virus infection and negatively impacts healt-related quality of life. Am J Gastroenterol 2006, 101: 1235-1243. 27. Teixeira M C D. Health related quality of life in volunteer blood donors, carries of hepatitis C virus. Thesis. School of Medicine, University of São Paulo, Portugues 2005. 28. Gifford SM, O Brien ML, Smith A, et al. Australian men s experiences of living with hepatitis C virus: results from a cross-sectional survey. J Gastroenterol Hepatol 2005, 20(1): 79 86. 29. Zickmund S, Hillis SL, Barnett MJ, Ippolito L, LaBrecque DR. Hepatitis C virus-infected patients report communication problems with physicians. Hepatology 2004, 39(4): 999 1007.