CUKRZYCA
DEFINICJA CUKRZYCY Cukrzyca to zespół zaburzeń metabolicznych charakteryzujących się hiperglikemią, wynikającą z defektu dotyczącego wydzielania insuliny bądź jej działania lub z istnienia obu defektów jednocześnie. przewlekła hiperglikemia wiąże się z długoterminowym uszkodzeniem, dysfunkcją oraz niewydolnością różnych narządów.
KLASYFIKACJA CUKRZYCY W 1997 roku Amerykańskie Towarzystwo Diabetologiczne nową klasyfikację cukrzycy, która obejmuje 4 typy kliniczne: Cukrzyca typu 1; Cukrzyca typu 2 ; Inne specyficzne typy cukrzycy ; Cukrzyca ciężarnych.
TRZUSTKA Trzustka jest dużym gruczołem, który wytwarza enzymy i hormony. Leży w nadbrzuszu za żołądkiem ; jeden jej koniec otacza dwunastnica, a drugi styka się ze śledzioną.
BUDOWA TRZUSTKI Trzustka leży w poprzek tylnej ściany brzucha. Wyróżnia się w niej 4 części ; głowa trzustki, szyja lub cieśń, ogon trzustki.
Budowa trzustki
Trzustka - pankreas Narząd o obłym kształcie, dł. 18 cm., I masie ok. 100g. Dzieli się na część zewnątrzwydzielniczą i część dokrewną. Część dokrewną trzustki tworzą wyspy trzustkowe Langerhansa ( ok. 360000 ), Rozmieszczone gęsto w obrębie ogona trzustki.
HORMONY TRZUSTKI Insulina wytwarzana przez komórki beta, które stanowią ok. 80% wszystkich komórek. Glukagon wydzielany przez komórki alfa, które stanowią ok. 15%. Somatostatyna wytwarzana przez komórki delta 5%.
FUNKCJE INSULINY - Ułatwia wnikanie glukozy do komórek organizmu, - Ułatwia magazynowanie glukozy w wątrobie, - Pobudza wytwarzanie tłuszczu z nadwyżki węglowodanów, - Pobudza wytwarzanie związków białka.
CUKRZYCA typu 1 Insulinozależna ( cukrzyca z niedoborem insuliny ), zwana dawniej typu młodzieńczego, charakteryzuje zupełną lub prawie zupełną utratą zdolności wydzielania insuliny. W większości przypadków cechuje się występowaniem we wczesnym wieku, znacznym nasileniem objawów, chwiejnością przebiegu i skłonnością do ketozy.
PATOGENEZA CUKRZYCY typu 2 Predyspozycja genetyczna, związana głównie z zaburzeniami sekrecji insuliny oraz opornością tkanek obwodowych (mięśni, wątroby, tkanki tłuszczowej) na jej działanie.
Stężenie glukozy we krwi. Prawidłowa glikemia na czczo 60 99 mg/dl (3,4 5,5 mmol/l.)
Objawy Cukrzycy Do najbardziej charakterystycznych objawów cukrzycy należą: poliuria (wielomocz (ok. 3 l/dobę))- Jeżeli stężenie glukozy we krwi przekroczy próg nerkowy (zwykle ok. 160-180 mg%), nerki przestają odfiltrowywać go z produkowanego moczu i nadmiar cukru jest wydalany na zewnątrz. cukromocz (glukozuria) polidypsja (zwiększone pragnienie)- Zwiększona utrata wody z moczem powoduje olbrzymie pragnienie i wysychanie błon śluzowych i skóry.
Objawy Cukrzycy cd. polifagia (żarłoczność) Z powodu braku insuliny, glukoza znajdująca się we krwi nie może dostać się do tkanek, w których mogłaby być zużyta. W związku z tym organizm, mimo normalnej podaży pożywienia, głoduje. Chory jest senny i zmęczony, odczuwa silny głód i mimo prób jego zaspokajania traci na wadze. Organizm nie mogący korzystać z cukru jako składnika odżywczego, zaczyna zużywać w celu odżywiania duże ilości tłuszczów. W wyniku rozpadu tłuszczów powstają ciała ketonowe, które pojawiają się we krwi (ketoza), a później w moczu (ketonuria); oddech o zapachu acetonu. Mogą wystąpić nudności. Często chorzy tracą ostrość widzenia.
Kryteria rozpoznania cukrzycy Są niezależne od typu choroby i obejmują oznaczenia, parametrów, takich jak: glikemia przygodna o wartości 200 mg% lub więcej w przypadku występowania typowych objawów choroby: wzmożone pragnienie, osłabienie, wielomocz, zmniejszenie masy ciała.
Kryteria rozpoznania cd. Wystarczy pojedyncze oznaczenie: Glikemia na czczo ( minimum 8 godzin od ostatniego posiłku) o wartości 126mg% lub więcej, - glikemia w 120 minucie doustnego testu tolerancji glukozy o wartości 200 mg% lub więcej.
Czynniki ryzyka Nadwaga i otyłość ( BMI >25kg/m2) Wiek powyżej 45 lat Mała aktywność fizyczna Występowanie cukrzycy u krewnych pierwszego stopnia Cukrzyca ciężarnych lub urodzenie dziecka o masie powyżej 4 kg Ciśnienie tętnicze wartościach 140/90 mm Hg
Czynniki ryzyka cd. Zaburzenia gospodarki lipidowej (stężenie cholesterolu frakcji HDL poniżej 40 mg% lub triglicerydów powyżej 250mg% Zespół policystycznych jajników Obecność chorób układu sercowo naczyniowego Obecność innych stanów klinicznych związanych z insulinoopornośćią.
Powikłania cukrzycy
Hipoglikemia Stan niedocukrzenia Oznacza obniżenie stężenia glukozy we krwi do wartości 55mg/dl(3,1mmol/l)
Nieprawidłowe dozowanie insuliny lub leków doustnych obniżających stężenie cukru we krwi w przypadku: Zmniejszenie porcji posiłku Zmniejszenie zawartości węglowodanów (cukru) w posiłku Spożycie alkoholu. W tej sytuacji wstrzyknięcie GLUKAGONU jest nieskuteczne Zbyt duża przerwa między posiłkami.
Przyczyny hipoglikemii cd. Zbyt duża dawka insuliny lub leków doustnych obniżających stężenie cukru we krwi Zmiana miejsc wkłucia insuliny (wchłania się w różnym tempie z różnych miejsc podania np. najszybciej z tkanki podskórnej brzucha, a najwolniej z tkanki podskórnej ud i pośladków)
Przyczyny hipoglikemii cd. Nagrzanie miejsca wstrzyknięcia insuliny np. wzięcie gorącego prysznica Zmniejszenie zapotrzebowania na insulinę w przypadku: - ustąpienia stanu zapalnego - obniżenia masy ciała
Hipoglikemia objawy wystąpienie u poszkodowanego stanu,,głodu węglowodanowego, osłabienie, ból głowy, niewyraźna mowa, trudności z wyrażaniem myśli, zakłócona reakcja na bodźce, często zachowanie nieodpowiednie do miejsca i sytuacji, np. nieuzasadniona agresja drżenie rąk, drętwienie warg i języka, blada, zimna, lepka skóra, mocne, napięte tętno, szybkie bicie serca, płytki oddech, zasłabnięcie, utrata przytomności.
Pierwsza pomoc w przypadku Hipoglikemii Jeżeli jest to możliwe zmierz poziom cukru we krwi Przytomnemu poszkodowanemu podaj 15-20g glukozy, czemu odpowiadają: 1. 4 kostki cukru. 2. ½ szklanki soku owocowego. 3. ½ szklanki Coli. Poszkodowany nieprzytomny (brak tętna, oddechu) wówczas: Wezwij wykwalifikowane służby medyczne. Wykonaj zabiegi resuscytacyjne.
Hiperglikemia Charakteryzuje się zwiększonym stężeniem glukozy we krwi (przecukrzenie krwi). Niedobór insuliny prowadzi w skrajnych przypadkach do śpiączki cukrzycowej. Stan utraty przytomności zwykle poprzedza: znaczne nasilenie pragnienia, znaczne oddawanie moczu, nudność i wymioty, niekiedy bóle brzucha, sucha skóra, szybkie tętno, głęboki, ciężki oddech, wyczuwalny zapach acetonu w oddechu poszkodowanego.
Pierwsza pomoc w przypadku Hiperglikemii Zapewnić spokój Wezwać wykwalifikowane służby medyczne Prowadzić kontrolę ważnych czynności życiowych (oddech, tętno) Zapewnić komfort termiczny, psychiczny W przypadku utraty przytomności (brak tętna, oddechu) przystąpić do wykonania resuscytacji.
Powikłania przewlekłe Mikroangiopatie: nefropatie, retinopatie, neuropatie. Makroangiopatie dotyczą naczyń wieńcowych, mózgowych i obwodowych.
Nefropatia cukrzycowa Jest wynikiem pogrubienia błony podstawnej naczyń włosowatych kłębuszków, co prowadzi do zeszkliwienia kłębuszków. Objawy Mikroalbuminuria 30 300mg/dobę Białkomocz Obrzęki Nadciśnienie tętnicze
Nefropatia cd. Niedokrwistość (upośledzona erytropoeza) Krwinkomocz w cukrzyowym stwardnieniu kłębuszków nerkowych Ropomocz ( powikłanie odmiedniczkowym zapaleniem nerek)
Retynopatia cukrzycowa Tym mianem określa się mikroangiopatię dotyczącą naczyń siatkówki. Typy retynopatii. Prosta mikrotętniaki, punktowe wybroczyny, wysięk, obrzęk siatkówki. Jeżeli zmiany występują w obrębie plamki dochodzi do pogorszenia wzroku.
Retynopatia cd. Proliferacyjna rozwój nowych naczyń włosowatych i tkanki włóknistej w obrębie siatkówki i komory szklistej (stymulowany niedotlenieniem siatkówki). Dochodzi do wylewów do ciałka szklistego i odklejenia siatkówki.
Neuropatia cukrzycowa Uszkodzenie nerwów obwodowych polegające na odcinkowej demielinizacji włókien nerwowych. Neuropatia obwodowa czuciowo ruchowa Neuropatie jedno- i wieloogniskowe Neuropatia autonomoczna.
Zespół stopy cukrzycowej. Zmiany zwyrodnieniowe wszystkich tkanek w obrębie stopy, zniekształcenie, martwica, owrzodzenie, wtórne zakażenie. Powstaje w wyniku zmian miażdżycowych i niedokrwienia tkanek. Zaburzenie czucia sprzyja urazom. Objawy : cienka sucha skóra, zanik tkanek miękkich, tętno na tętnicach grzbietowych słabo wyczuwalne lub niewyczuwalne.
Prewencja stopy cukrzycowej Edukacja Optymalne wyrównanie cukrzycy i dyslipidemii Codzienna staranna pielęgnacja stóp Zmniejszenie ucisku obuwia
Inne powikłania Sercowo naczyniowe Kardiomiopatia cukrzycowa Angiopatia mózgu.
Samokontrola w cukrzycy Następstwem samokontroli jest samoopieka czyli troska o siebie. Pozwala na prawidłowe wyrównanie cukrzycy, redukujące ryzyko powikłań. Zwiększa długość i komfort życia. Elementy samoopieki. Prowdzenie dzienniczka samokontroli Pomiar glukozy glukometrem : 1 2 godziny po posiłku Przed głównymi posiłkami Przed spoczynkiem nocnym ok. 23.00 O godzinie 3.30 nad ranem.
Samokontrola cd. Pomiar ciśnienia tętniczego krwi Pomiar masy ciała Normalizacja masy ciała Stosowanie diety cukrzycowej Przestrzeganie pór przyjmowania leków hipoglikemizujących/insuliny Wzmacnianie odporności organizmu Rozpoznanie objawów niedocukrzenia, przecukrzenia organizmu Obserwacja skóry głównie stóp Regularne wizyty u diabetologa, okulisty, kardiologa, nefrologa, neurologa.
Leczenie cukrzycy Aktywność fizyczna Dieta Farmakoterapia
Farmakoterapia Monoterapia - Pochodne biguanidu zmniejszają insulinooporność: Siofor, Metformax - Pochodne sulfonylomocznika(psm) pobudzają wydzielanie insuliny: Amaryl - Glitazony zmniejszają insulinooporność: Avandia, Actos. Leczenie skojarzone
INSULINOTERAPIA Preparaty insulinowe są zamiennikiem insuliny wytwarzanej w trzustce. Rodzaje insulin: Krótko działające : czas ich działania wynosi od 5-6 godzin, początek działania ujawnia się po 30-60 minutach, szczyt działania osiągają między 2 a 4 godziną. Przykłady: Humulin R, Actrapid HM, Genuslin M (Bioton).
Insulinoterapia cd. Insuliny o przedłużonym czasie działania; czas ich działania wynosi od 13 do 18(24) godzin, początek działania ujawnia się po 1-3 godzinach, szczyt działania osiągają po 4-12 godzinach. Przykłady: Humulin N, Genuslin N, Insulatard. Mieszanki insulin: Humulin M3, Mixtard 50, Gensulin M 30.
Literatura 1. Ciborska H., Rudnicka A. :Dietetyka żywienie zdrowego i chorego człowieka Wyd. PZWL, Warszawa 2008 2. Czech A., Tatoń J. :Diabetoligia tom I, II Wyd. PZWL Warszawa 2001 3. Day J.L.: Jak żyć z cukrzycą, Via Medica Gdańsk 2003 Daniluk J., Jurkowska G.: Zarys chorób wewnętrznych dla studentów pielęgniarstwa Czelej Lublin 2005 4. Tatoń J.: Cukrzyca wymagająca wstrzyknięć insuliny. Poradnik dla pacjentów, Wyd. PZWL Warszawa 1988
Hanna Ukleja. Dziękuję