Warsaw City Report Q2 212 Warszawski Rynek Nieruchomości II kwartał 212
2 On Point Warsaw City Report Q2 212 Economy/Investment Economy Although witnessing a minor GDP slowdown, Poland still fares better than most of the economies on the continent. The GDP growth in Q1 stood at 3.5% and is expected to reach 2.8% both for the entire 212 and 213. Since January through until June, retail sales grew by 9.2% compared with a 11.9% surge in the same period of 211. Registered unemployment in June stood at 12.4%, against the 12.6% registered in the previous month. 8.% 7.% 6.% 5.% 4.% 3.% 2.% 1.%.% GDP, Private Consumption, Inflation Rate PKB, Spożycie indywidualne, Inflacja Source/Źródło: Source/Źródło: CSO/GUS; Consensus Economics, Q2 212 Infrastructure 27 28 29 21 211 212 213 In Q2, Warsaw saw the completion of a number of infrastructurel projects, some of which were associated with hosting the UEFA Euro 212 championship. The most significant improvement was the completion of the A2 motorway, from Warsaw to Łódź, which connected to the existing stretch between Łódź and the German border. Additional road improvements included the modernization of a section of the S8 express way, which forms the northern by-pass of the city. Earlier, in late March, the long awaited Maria Sklodowska-Curie bridge was completed in the northern part of the city. In June, Warsaw s Chopin Airport gained direct rail connection with the city centre. The city continues its flagship project the construction of the central section of the II metro line, which is scheduled for 214. Finally, the opening in mid-july of the second airport for Warsaw Modlin, which is intended to serve low cost carriers. Investment Climate GDP/PKB Private consumption/spożycie indiwidualne Infation/Inflacja The second quarter of 212 recorded significantly lower investment volumes (only 128 million) compared to the first quarter, which totalled 728 million. Total assets transacted in Q2 included almost 15 million in offices, around 14 million in industrial, and only ca. 5.% 4.% 3.% 2.% 1.%.% 7.5 million in the retail sector. In total, H1 212 recorded 856 million of transactions across all sectors in Poland. It represents a marginal drop of 5% over the corresponding period of 211. At the same time, it confirmed that despite a general market slow-down, investor sentiment for Poland continued to be positive. A significant number of the deals concluded to date in 212, are a result of deals initiated in 211 and almost none of the significant transactions were initiated and closed within the first 6 months of 212. This is because transactions in general take substantially longer now. Q2 investment volumes were dominated by office sector transactions, the largest being Harmony Office Center II in Warsaw s Mokotow District, sold by Polish developer Eko Park to Spanish investor Azora for the price of approximately 54 million. The second biggest deal was concluded between Spanish fund Falcon Investments (arm of CBREI) who sold the Renaissance Building in Warsaw to GLL Partners at a price rumoured to be at the level of 27 million. Two transactions were concluded in the industrial sector (sale of Ideal Idea Park II by Ideal Idea Formad and Built to Suit Premises for Case Tech by Goodman). The only transaction recorded in retail sector was the sale of a portfolio of 6 Komfort stores by Redevco. Going forward, we believe that the overall investment sentiment and outlook for Poland will continue to be good and, that the total investment volume in 212 may reach 2-2.5 billion (compared to total of 2.75 billion in the very strong 211). We estimate prime office yields to remain stable at around 6.25%, retail yields for the best product at around 5.75% and truly prime (for long leased assets) warehouse yields at around 8.% at the end of Q2 212. We forecast prime yields for all sectors to remain stable in the short term but, this will highly depend on how the situation in the Eurozone and the banking sector evolves over the coming months. The yield gap between prime and secondary product is 1 to 2 bps and we expect this spread to continue. 6, 5, 4, 3, 2, 1, Poland Investment Volumes: 22 212 ( millions) Wolumen inwestycji 22-212 (miliony ) Hotels Residential Mixed Industrial Retail Office 22 23 24 25 26 27 28 29 21 211 H1 212 Source/Źródło: Jones Lang LaSalle
On Point Warsaw City Report Q2 212 3 Ekonomia/Rynek Inwestycyjny Ekonomia Pomimo widocznego spowolnienia wzrostu PKB, Polska gospodarka wciąż radzi sobie lepiej niż większość krajów europejskich. Wzrost PKB w 1kw. wyniósł 3,5% i spodziewane jest, że osiągnie 2,8% zarówno w 212r jak i w 213r. W 1poł. 212r. sprzedaż detaliczna wzrosła o 9,2%, w analogicznym okresie poprzedniego roku wzrost ten wyniósł 11,9%. Stopa bezrobocia na koniec czerwca wyniosła 12,4% i spadła z 12,6% zanotowanych w poprzednim miesiącu. 2% 15% 1% 5% % Source/Źródło: GUS Infrastruktura Retail Sales Dynamics Dynamika sprzedaży detalicznej I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII I II III IV V VI W 2kw., przed rozpoczęciem mistrzostw UEFA Euro 212, w Warszawie ukończono kilka projektów infrastrukturalnych. Najważniejszy z nich to oddanie do użytku autostrady A2 z Łodzi do Warszawy czyli brakującego odcinka łączącego stolicę z już istniejącą trasą Łódź granica z Niemcami. Zmodernizowano także odcinek trasy ekspresowej S8 będący północną obwodnicą miasta. Wcześniej, w marcu oddano do użytku długo oczekiwany most Marii Sklodowskiej-Curie w północnej części metropolii. W czerwcu warszawskie Lotnisko im. F. Chopina uzyskało bezpośrednie połączenie kolejowa z centrum miasta. Trwa budowa flagowej miejskiej inwestycji centralnego odcinka II linii metra, którego ukończenie jest planowane na 214r. I w końcu, w połowie lipca w Modlinie zostało otwarte drugie lotnisko dla stolicy obsługuje ono linie niskokosztowe. Klimat inwestycyjny 211 212 W porównaniu z wynikiem z 1kw. 212r (728 mln ), 2kw. br. wypadł dużo skromniej z wolumenem transakcyjnym w wysokości 128 mln. Na kwotę tę złożyły się: nieruchomości biurowe (15 mln ), magazyny (14 mln ) i tylko 7,5 mln przypadło na sektor handlowy. 1 poł. roku zamknęła się całkowitym wynikiem 856 mln. W porównaniu z analogicznym okresem poprzedniego roku nastąpił niewielki spadek o 5%. Jednocześnie warto podkreślic, że pomimo ogólnego spowolnienia rynkowego, nastawienie inwestorów do Polski pozostaje pozytywne. Warto jednak zaznaczyć, że znacząca liczba transakcji zawartych dotychczas w 212r. to rezultat rozmów rozpoczętych jeszcze w poprzednim roku, natomiast prawie żadna z największych transakcji nie została zainicjowana i zamknięta w ciągu pierwszych 6 miesięcy br. Wynika to z obecnej specyfiki rynku i długości trwania procesu negocjacji. W 2 kw. dominowały transakcje w sektorze biurowym, z największą opiewającą na ok. 54 mln sprzedażą Harmony Office Center II (zlokalizowany w Warszawie - Mokotów) przez polskiego dewelopera Eko Park do hiszpańskiego inwestora Azora. Druga co do wartości umowa to sprzedaż w Warszawie Renaissance Building za spodziewaną cenę 27 mln przez hiszpański fundusz Falcon Investments (ramię CBREI) do GLL Partners. Dwie transakcje zostały zawarte w krajowym sektorze magazynowym - sprzedaż kompleksu Ideal Idea Park II przez Ideal Idea Formad oraz obiektu built to suit wybudowanego dla Case Tech przez Goodman. Jedyna umowa w sektorze handlowym to sprzedaż portfolio 6 sklepów Komfort przez Redevco. Sądzimy, że zainteresowanie inwestorów Polską i perspektywa dla rynku w tym roku pozostaną dobre a całkowity wolumen inwestycyjny może osiągnąć 2 2,5 mld (dla porównania w nadzwyczaj dobrym 211r. uzyskano 2,75 mld ). Szacujemy, że na koniec 2 kw. 212 stopy kapitalizacji za najlepsze nieruchomości biurowe pozostały na poziomie ok. 6,25%, za nieruchomości handlowe spadły do ok. 5,75%, natomiast za najlepszy produkt magazynowy (z długimi terminami umów najmu) oscyluje wokół 8,%. Spodziewamy się, że stopy kapitalizacji za najlepsze produkty inwestycyjne we wszystkich sektorach pozostaną stabilne w perspektywie krótkookresowej, aczkolwiek jest to silnie uzależnione od rozwoju w ciągu nadchodzących m-cy sytuacji w strefie Euro i sektorze bankowym. Luka stopy kapitalizacji pomiędzy nieruchomościami najlepszymi a mniej atrakcyjnymi będzie utrzymywała się na poziomie 1-2 punktów bazowych. Prime Yields Q2 212 Stopy kapitalizacji za najlepsze obiekty II kw. 212 Sector Yield (%) Changes Offices 6.25 Retail 5.75 Warehouses 8. Source/Źródło: Jones Lang LaSalle, June 212
4 On Point Warsaw City Report Q2 212 Office Market Demand The Warsaw office market continues to see high levels of occupier demand. Over 172,8 m 2 was leased in Q2 212. When combined with the take-up registered in Q1, this amounts to over 297,75 m 2, which is equivalent to the level from H1 211. In H1 212 approximately 67% of the entire registered take-up constituted of new deals, while the remaining 33% were lease renewals. Pre-let agreements had a 3% share of concluded transactions. The largest pre-lets in Q2 included; T-Mobile signing for 27, in Marynarska 12, developed by Ghelamco and Allianz taking 6,8 m 2 in Łopuszańska Business Park, also by Ghelamco. Q2 212 saw two large lease renewals from Axel Springer (9,1 m 2 in Trinity Park I) and AXA (7, m 2 in Warsaw Trade Tower). Supply Approximately 92,5 m 2 of office space was delivered in H1, including 45, m 2 completed in Q2 212. The largest buildings delivered to the market this quarter include: Poleczki Business Park II by UBM/CA IMMO (21, m 2 ), Platinium Business Park V by GTC (11,65 m 2 ) and Ufficio Primo by Kulczyk Real Estate Holding (5,9 m 2 ). H2 212 should see twice the amount of H1 completions, with approximately 182,5 m 2 planned for delivery over the next six months, followed by an estimated 34, m 2 in 213. We estimate that over 55% of office buildings expected for delivery this year will hold a green certificate. It is worth noting that some buildings, e.g. Concept Tower, are applying for both LEED and BREEAM certificates. 35 3 25 2 15 1 Office Market Completions (m 2 ) and Vacancy Rate (%) Nowa podaż biur (m 2 ) i współczynnik pustostanów (%) 5 - Source/Źródło: Jones Lang LaSalle, WRF, Q2 212 Vacancy f-forecast At the end of Q2 212, approximately 7.4% of the modern office stock in Warsaw was vacant (7.8% in the CBD, 8.5% in the City Centre Fringe and 7.% in Non-Central locations). The vacancy rate remained unchanged compared to the previous quarter. Due to the large volume in the pipeline, the market is expected to see a slight upward pressure on this ratio in H2 212 and especially in 213. Rents 21 22 23 24 25 26 27 28 29 21 211 212f 213f Completions (sqm) Future Completion Non-Spec (sqm) Future Completion Spec (sqm) Vacancy Rate (RHS) 2, 18, 16, 14, 12, 1, 8, 6, 4, 2, - Prime headline rents in Warsaw remained stable when compared to the end of 211. Prime office space in Warsaw City Centre now fetches between 22 and 25 / m 2 / month. Some triple A buildings quote higher rents. The best Non-Central locations, such as prime buildings in Mokotów, are being leased at 15. to 15.5/ m 2 / month. Prime Headline Rents ( / m 2 / month) Najwyższe czynsze transakcyjne ( / m 2 / m-c) 3 25 City Centre Non-Central 2 15 1 Concept Tower 24 25 26 27 28 29 21 211 212f Source/Źródło: Jones Lang LaSalle f-forecast
On Point Warsaw City Report Q2 212 5 Rynek biurowy Popyt na powierzchnie biurowe Warszawski rynek biurowy nadal odnotowuje wysoki poziom popytu za strony najemców. W II kw. 212r. podpisano umowy najmu na ponad 172 8 m 2, co łącznie z popytem zarejestrowanym w I kw. b.r. daje 297 75 m 2 wynajętej nowoczesnej powierzchni biurowej. W I poł. 212r. nowe umowy stanowiły 67% wszystkich transakcji, pozostała cześć popytu przypadała na renegocjacje - 33%. Co ciekawe 3% całkowitego popytu to umowy przednajmu. Największe umowy tego typu zawarły T-Mobile (27 m 2 ) w Marynarska 12 budowanym przez Ghelamco oraz Allianz (6 8 m 2 ) w Łopuszańska Business Park, również firmy Ghelamco. Ważne renegocjacje przeprowadziły Axel Springer (9 1 m 2 w Trinity Park I) czy AXA (7 m 2 w Warsaw Trade Tower). 6, 5, 4, 3, 2, 1, 22 23 24 Source/Źródło: Jones Lang LaSalle Gross Take-up (m 2 ) Popyt brutto (m 2 ) Non-Central 25 26 27 City Centre 28 29 21 211 H1 212 posiadało zielony certyfikat. Warto zauważyć, że niektóre budynki, np. Concept Tower, ubiegają się zarówno o certyfikat LEED jak i BREEAM. Współczynnik pustostanów Na koniec II kw. 212r. około 7,4% nowoczesnej powierzchni biurowej w Warszawie było bez najemców (7,8% w COB, 8,5% na obrzeżach Centrum i 7,% poza nim). Współczynnik powierzchni niewynajętej pozostał niemal niezmieniony kwartał do kwartału. Uważamy, że ze względu na wysoką przyszłą podaż, współczynnik pustostanów w Warszawie nieznacznie wzrośnie w II poł. 212, a w szczególności w 213 r. Czynsze najmu Najwyższe czynsze transakcyjne w Warszawie pozostały na stabilnym poziomie w porównaniu z końcem 211 r. Najlepsze powierzchnie biurowe w Centrum można wynająć obecnie za 22-25 / m 2 / m-c, przy czym w niektórych biurowcach najwyższej klasy stawki wywoławcze są wyższe. Poza Centrum czynsze najmu za najlepsze powierzchnie wynoszą obecnie 15-15,5 / m 2 / m-c. Stawki te dotyczą najbardziej popularnych obszarów biurowych, takich jak Mokotów. Short-Term Rental Cycle Krótkoterminowy cykl zmiany czynszów najmu Podaż powierzchni biurowej W I poł. roku do użytku oddano około 92 7 m 2 nowej powierzchni biurowej, w tym 45 m 2 ukończono w II kw. 212r. Największe nowe realizacje w tym kwartale to Poleczki Business Park II (UBM/CA IMMO - 21 m 2 ), Platinium Business Park V (GTC - 11 65 m 2 ) oraz Ufficio Primo (Kulczyk Real Estate Holding - 5 9 m 2 ). Szacujemy, że w II poł 212r. na rynek trafi około 182 3 m 2 nowej powierzchni biurowej a w 213 r. aż 34 m 2. Co ciekawe ponad 55% budynków biurowych oddanych w tym roku będzie Source/Źródło: Jones Lang LaSalle
6 On Point Warsaw City Report Q2 212 Retail Market Supply Q2 212 brought one opening of a small, convenience-type shopping centre in Brwinów a satellite town south-west of Warsaw Galeria Brwinów (6,2 m 2 ). Three other schemes are still in construction stage, one of which will be delivered this year, namely Auchan in the northern part of Warsaw agglomeration, Łomianki. The mixed-use Plac Unii project comprising 16,2 m 2 GLA of retail and 41,3 m 2 of office space, will open its doors to the public in Q3 213. In addition, Factory Annopol of nearly 2, m 2, should also arrive on the market next year. The current supply in the Warsaw agglomeration stands at 1.42 million m 2 of GLA, which translates into a relatively low density ratio of 417 m 2 / 1, inhabitants. By the end of 213, supply will reach 1,84 m 2, while density will grow to 434 m 2 / 1, inhabitants. Looking further ahead, there are few projects in advanced stages of preparation, which after completion will change the picture of the retail market in Warsaw. Those include: two new projects by GTC (in Wilanów and Białołęka districts) and extensions of: Auchan Piaseczno, Galeria Kabaty with Tesco at Al. KEN and Promenada. Between 214 and 215, the market could grow by more than 23, m 2. Demand The retail offer in the capital city widened during the last quarter as a number of new retailers entered the Polish market. Złote Tarasy, one of the leading retail schemes, is currently changing retailers for fresh brands. One of the latest entrants in this scheme include: Brasilian shoe brand Melissa Pop Up Shop, British Games Workshop, Marc O Polo, Bread & Butter café (a new concept by Empik Café), Warsaw s second Foot Locker, and the long expected Victoria s Secret Beauty & Accessories, which opened in July 212. The second store of Victoria s Secret Beauty & Accessories will enrich the Galeria Mokotów retail offer in late July. debut on the Polish market in this centre.two Peacocks stores in Tesco Gocław and Wars Sawa Junior deparment store at Marszałkowska, were exchanged with New Look. Additionally, the first store of Italian fashion brand Carpisa opened in Targówek shopping centre. In June 212, the opening of a new high street project Mysia 3 near Nowy Świat and Plac 3 Krzyży streets took place, where COS (Collection of Style a sister brand by H&M), has opened its first store in the country. With high demand for the best performing assets and low supply, the average vacancy rate in Warsaw remains stable at a very low level of approximately 1%. Maturity of Major Markets in Poland Dojrzałość rynku centrów handlowych w największych aglomeracjach w Polsce Density (m 2 / 1, inhabitants) 6 Nasycenie (m 2 / 1 mieszkańców) 55 Wrocław Łódź Poznań 5 Tri-City Warsaw 45 Kraków Szczecin 4 Katowice 35 Agglomeration 3 5, 6, 7, 8, 9, 1, Purchasing Power ( / capita / year) / Siła nabywcza ( / mieszkańca / rok) Source/Źródło: Jones Lang LaSalle, Q2 212; PP: GfK Polonia, data as of 211 Rents Due to the re-commercialization of key retail assets in Warsaw, such as Złote Tarasy or Arkadia, during Q2 212 we witnessed a 5% increase on prime rents, which currently oscillate at the level of 8 to 95 m 2 /month. Prime high street rents remain stable and range between 75 and 95 m 2 /month. Significant changes are also happening in Arkadia shopping & leisure centre. In the near future we will see the opening of the first American Eagle Outfitters in Poland. Additionally, Marc O Polo and Camille Albane beauty salon will enrich Arkadia s retail offer. Most recent entrants in the centre include: Aryton, 4F and Druga Strona Medalu by Mint of Poland.Warsaw s Klif is undergoing a refurbishment of both the external façade and the interior of the shopping centre, of which completion is expected by this autumn. Moreover, the first Swedish outdoor concept, Tretorn, marked their COS store in Mysia 3 project / sklep COS w projekcie Mysia 3
On Point Warsaw City Report Q2 212 7 Rynek handlowy Podaż W II kw. 212 r. otwarto Galerię Brwinów niewielką galerię handlowa (6 2 m 2 ) typu convenience w podwarszawskim Brwinowie. W fazie realizacji są trzy obiekty handlowe, z których jeden zostanie dostarczony na rynek jeszcze w tym roku - Auchan w Łomiankach. Otwarcie kompleksu Plac Unii (część handlowa 16 2 m 2 oraz część biurowa 41 3 m 2 ) planowane jest na III kw. 213 r. Również w przyszłym roku spodziewane jest uruchomienie trzeciego w Warszawie centrum wyprzedażowego Factory Annopol (2 m 2 ). Zasoby nowoczesnej powierzchni handlowej w aglomeracji warszawskiej wynoszą dzisiaj 1,42 mln m 2, co przekłada się na stosunkowo niski wskaźnik nasycenia 417 m 2 / 1 mieszkańców. Do końca 213r. podaż osiągnie 1,84 m 2, natomiast wskaźnik nasycenia wzrośnie do 434 m 2 / 1 mieszkańców. W dalszej perspektywie czasowej zapowiadanych jest kilka projektów, których realizacja istotnie zmieni układ handlowej mapy miasta. Są to m.in. dwa projekty GTC w Wilanowie i na Białołęce, Auchan Piaseczno, Galeria Kabaty w miejscu działającego obecnie hipermarketu Tesco przy Al. KEN czy rozbudowa centrum Promenada, wymieniając inwestycje, które wydają się być obecnie najbardziej wykrystalizowane. W sumie w latach 214 215 rynek może powiększyć się o ponad 23 m 2. Popyt W ostatnim kwartale oferta handlowa w stolicy powiększyła się o kilka nowych marek. W trakcie odświeżania grona swoich najemców jest m.in. centrum Złote Tarasy. Do najnowszych otwarć należą: obuwnicza marka Melissa Pop Up Shop z Brazylii, brytyjski Games Workshop, Marc O Polo, Bread & Butter (nowy koncept kawiarniany Empik Cafe), drugi w Warszawie Foot Locker, oraz długo wyczekiwany sklep Victoria s Secret Beauty & Accessories, który otworzył się w lipcu br. Drugi salon Victoria s Secret Beauty & Accessories otworzy się w Galerii Mokotów pod koniec lipca. Istotne zmiany zachodzą również w centrum handloworozrywkowym Arkadia. W najbliższej przyszłości zadebiutuje tam marka American Eagle Outfitters. Ofertę tego centrum wkrótce urozmaicą też Marc O Polo i salon kosmetyczno-fryzjerski Camille Albane. W Arkadii w ostatnim czasie pojawili się Aryton, 4F oraz sklep Mennicy Polskiej Druga Strona Medalu. Niedawno rozpoczął się remont elewacji i wnętrza w centrum Klif. W nowej odsłonie obiekt ten zaprezentuje się klientom na jesieni br. W międzyczasie otwierając swój sklep w tej galerii zadebiutowała na polskim rynku szwedzka marka Tretorn. Dwa salony Peacocks (w Tesco Gocław i przy ul. Marszałkowskiej) zmieniły szyld na New Look. Natomiast pierwszy w Polsce sklep włoskiej marki obuwniczej Carpisa otworzył się w centrum handlowym Targówek. W czerwcu br. zadebiutowała w Polsce siostrzany koncept sieci H&M - COS (Collection of Style). Na swoja pierwszą lokalizację wybrali okolicę Nowego Światu i Placu Trzech Krzyży, gdzie otworzył się nowy kameralny projekt handlowy Mysia 3. W obliczu wysokiego popytu na lokale w wiodących centrach handlowych, przy jednocześnie niskiej podaży, poziom pustostanów w Warszawie utrzymuje się na stabilnym poziomie ok. 1%. 2.% 1.5% 1.%.5%.% Warsaw Shopping Centre Market Vacancy Rate Warszawski rynek centrów handlowych wskaźnik powierzchni niewynajętej Q2 Q3 Q4 Q1 Q2 Q3 Q4 Q1 Q2 Q3 Q4 Q1 Q2 Source/Źródło: Jones Lang LaSalle, Q2 212 Czynsze W uwagi na proces rekomercjalizacji m.in. Złotych Tarasów czy Arkadii, stawki czynszowe typu prime wzrosły o ok. 5% w ciągu ostatniego kwartału do poziomu 8-95 / m 2 / m-c. Stawki czynszowe przy głównych ulicach w centrum Warszawy pozostały na niezmienionym poziomie 75-95 / m 2 / m-c. Prime Shopping Centre Rents ( / m 2 / month) Stawki czynszu za najlepsze lokale w centrach handlowych ( / m 2 / miesiąc) Szczecin Tri-City Kraków Poznań Wrocław Katowice Agglomeration Łódź Warsaw 29 21 211 212 Source/Źródło: Jones Lang LaSalle, Q2 212 1 2 3 4 5 6 7 8 9 1
8 On Point Warsaw City Report Q2 212 Industrial Market Demand Following the completion of A2 motorway section, which leads to Warsaw, a new stage of development of the regional markets began. The motorway has strengthened the fundamental assets of this region: proximity to the capital city and location in the centre of Poland. Occupiers have now become very interested in locations close to the A2, such as Pruszków and Grodzisk Mazowiecki. The A2 motorway, linking Stryków (near Łódź) with Warsaw, creates an excellent connection between Central Poland and the Warsaw Suburbs. Large occupiers will probably choose a location in one of these two regions, in order to serve both Łódź and Warsaw. In Warsaw, 135, m 2 was leased in H1 212, of which, 62, m 2 in Q2 212. Logistics operators were still the most active sector, leasing 8, m 2, which translate into 6% of total take-up in the Warsaw region. Supply Warsaw is the biggest warehouse market in Poland and is still developing. About 75, m 2 were completed in H1 212 the highest level nationwide. The total warehouse space in Warsaw currently amounts to 2.5 million m 2, which accounts for 36% of existing stock in Poland. Upper Silesia Wroclaw Construction activity by location (m²) Powierzchnia w budowie (m²) project MLP Pruszków II (13, m²) is under construction, of which 46% is speculative. The only project built within city boundaries, Gate One with a planned space of 16, m 2, is an entirely speculative development. Vacancy The overall vacancy rate in Poland reached 11.7% in Q2 212, slightly up Q-o-Q (1.4%) but lower Y-o-Y (12.9%). In Warsaw s suburbs, vacant space totalled 375, m 2 or a rate of 19.% (only Szczecin recorded a higher rate at 21.6%). In Warsaw s Inner City, vacancy was lower at 12.5% (65, m 2 ). The fact that locations along the new A2 motorway are nowadays sought after by tenants, affects the structure of the Warsaw suburbs market. Warehouses near the motorway should not only increase their share in take-up but, will also see an increase in rental levels. Facilities further from the A2 (such as Błonie) will create a new market segment of warehouses with attractive rents, for tenants who do not perceive access to the motorway as a necessity. 7 6 5 4 3 2 1 Warehouse space delivered in H1 212 (m²) Magazyny oddane do użytku w I poł. 212 r. (m²) Central Poland Podkarpacie Poznan Warsaw Inner City Warsaw Suburbs U/C (spec) U/C (prelet) Source/Źródło: Jones Lang LaSalle, Warehousefinder.pl, H1 212 Tricity Krakow 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, Source/Źródło: Jones Lang LaSalle, Warehousefinder.pl, H1 212 The new section of the A2 motorway leading to Warsaw may give developers more confidence to invest in speculative projects in this region than in other regions. For example, in the Warsaw Suburbs, Rents In such a large market as Warsaw, rental levels are not homogenous and depend on space quality and location. In Warsaw s Inner City, effective rents range from 3.6 to 5.3 m 2 / month whereas in the Warsaw Suburbs warehouse space is available at effective rents ranging from 2.3 to 2.9 m 2 / month.
On Point Warsaw City Report Q2 212 9 Powierzchnie magazynowe Popyt Z chwilą, gdy oddano do użytku odcinek autostrady A2 dochodzący do Warszawy, rozpoczął się nowy etap w rozwoju rynku magazynowego w regionie stolicy. Autostrada wzmocniła podstawowe atuty tego rynku, czyli bliskość stolicy i centralne położenie. Najemcy bardzo interesują się teraz lokalizacjami położonymi w pobliżu A2, takimi jak Pruszków i Grodzisk Mazowiecki. Autostrada A2 łącząca Stryków z Warszawą tworzy doskonałe połączenie między okolicami Warszawy a Polską Centralną. Można się spodziewać, że część dużych firm będzie wybierać jedną lokalizację w którymś z tych regionów, aby z niej obsługiwać zarówno stolicę, jak i Łódź. W I poł. 212 r. w regionie Warszawy wynajęto 135 m 2 magazynów, z czego 62 w II kw. Najaktywniejszą branżą dalszym ciągu operatorzy logistyczni, którzy wynajęli 8 m 2 (niemal 6% popytu w regionie Warszawy). Farmaceutyki/ Pharmaceutical 5% Gross take-up by sectors in Warsaw Popyt brutto wg sektorów w Warszawie Lekka produkcja / Light manufacturing Papier i ksiązki / 3% Paper and books 5% Budowlane / Construction 1% Motoryzacyjne / Automotive 3% Art. spożywcze / Food 1% Inne / Other 16% Operatorzy logistyczni / Logistic operators 6% Source/Źródło: Jones Lang LaSalle, Warehousefinder.pl, H1 212 Podaż Największy rynek magazynowy kraju cały czas się rozwija. W I poł. 212 r. oddano do użytku 75 m 2 magazynów najwięcej w kraju. Całkowita powierzchnia magazynów w regionie warszawskim wynosi obecnie 2,5 mln m 2, czyli 36% istniejącej podaży w Polsce (o 1 p.p. więcej niż w poprzednim kwartale). Doprowadzenie autostrady do Warszawy może skłaniać deweloperów do odważniejszego inwestowania w spekulacyjne projekty zlokalizowane w pobliżu A2. Tak jest np. w rozbudowywanym obecnie parku MLP Pruszków II (13 m 2 ), gdzie spekulacyjna część stanowi 46% powierzchni. Jedyny obiekt w granicach stolicy, jaki znajduje się obecnie w budowie, czyli Gate One o docelowej powierzchni 16 m 2, jest w pełni spekulacyjnym projektem. Dostępna powierzchnia Wskaźnik dostępnej powierzchni dla całej Polski wyniósł na koniec II kw. 11,7%, nieco więcej niż w poprzednim kwartale (1,4%), ale mniej niż w II kw. 211 r. (12,9%). W strefie podwarszawskiej na koniec II kw. 212 r. pustostany zajmowały 375 m 2, a wskaźnik dostępnej powierzchni wynosił 19% (tylko w Szczecinie ten współczynnik był wyższy: 21,6%). W Warszawie procentowy udział pustostanów w całkowitej istniejącej podaży był nieco niższy i wyniósł 12,5% (65 m 2 ). Fakt, iż lokalizacje położone w pobliżu autostrady A2 cieszą się coraz większym zainteresowaniem najemców, będzie wpływać na strukturę rynku w okolicach Warszawy. Należy się spodziewać, że magazyny blisko autostrady będą zwiększąć udział w rynku, ale w ślad za tym będą szły coraz wyższe czynsze. Natomiast parki oddalone od autostrady (np. w Błoniu) stworzą nowy segment rynku tańszych magazynów dla najemców, dla których dostęp do A2 nie jest aż tak istotny. Vacancy rate by location Wskaźnik dostępnej powierzchni wg lokalizacji Average/Średnia Poznań Upper Silesia Kraków Warsaw Inner Tricity Wrocław Central Poland Warsaw Suburbs Szczecin 3.4% 4.5% 7.7% 11.7% 12.5% 12.7% 13.4% 13.7% 19.% 21.6%.% 5.% 1.% 15.% 2.% 25.% Source/Źródło: Jones Lang LaSalle, Warehousefinder.pl, H1 212 Czynsze Na tak dużym rynku, jakim jest Warszawa z okolicami, poziom czynszów nie jest jednolity i zależy od jakości obiektu i jego lokalizacji. W granicach Warszawy.czynsze efektywne wahają się od 3,6 do 5,3 / m 2 / miesiac. Natomiast okolicach Warszawy czynsze efektywne wynoszą od 2,3 do 2,9 / m 2 / miesiąc.
1 On Point Warsaw City Report Q2 212 Residential market Supply The coming into force of the Developers Act had an significant impact on the situation of the residential market in Q2 212, since a remarkably large number of units was launched to the market in new development projects before the end of April. In Q2 212, nearly 4,9 residential units were launched to the market by developers. At the end of Q2 the number of units on offer exceeded 21,. With the current number of transactions, this means that an equivalent of over seven-quarter sales is now in the market. In March 212, the market offered nearly 4,6 ready units (in completed projects), i.e. some 5 units more than a quarter ago. These constituted 22% of units present in the current offer. The number of completed unsold units significantly increased for the first time since more than a year. Demand In Q2 212, some 3,1 units were sold in Warsaw. By comparison, in Q1 212 the figure reached 3,3 units. Data from REAS Q2 212 market monitoring confirms that the sales situation remains rather stable in terms of quarterly sales, although the results of sales was influenced by several untypical factors: the coming into force of the Developers Act in late April and the disorganizing effects of football events in EURO 212 host cities. In general, nowadays demand does not keep up with a rising supply side. The number of units sold in Q2 212 constituted about 16.4% of the initial offer in this quarter, while 25% is the theoretical market balance. Among units scheduled for delivery in 212, 64% has already been sold (7% more than in the previous quarter), and 36% has remained in the market. Among completions planned for 213, units sold constitute 35%, while 62% remain in the market offering. With mortgage loan regulations imposed since January 212 and lower credit worthiness, buyers demand still focuses on apartments of smaller floor spaces and smaller total price per unit. Pricing At the end of Q2 212, nearly 6,6 units, i.e. 31% of the current offer was available at 7,-8, PLN/m 2 (gross prices per one m 2 of usable area). This figure decreased by some 4 units compared to Q1 212, as a result of an increasing share of units priced below 7, PLN/m². Units from the price brackets 6,- 7, PLN/ m 2 and 7,-8, PLN/ m 2 made the majority of units launched for sale in Q2 212 and, in total, constituted 61% of all units whose sales were launched in this period. Units sold, launched and offered in Warsaw Mieszkania sprzedane, wprowadzone oraz wielkość oferty 25, 2, 15, 1, 5, Source/Źródło: REAS Q1 27 Q2 27 Q3 27 Q4 27 Q1 28 Q2 28 Q3 28 Q4 28 Q1 29 Q2 29 Q3 29 Q4 29 Q1 21 Q2 21 Q3 21 Q4 21 Q1 211 Q2 211 Q3 211 Q4 211 Q1 212 Q2 212 launched per quarter offering at quarter's end gross sales The average price calculated for all units introduced to the market in Q2 212 was significantly higher than in the preceding quarter and amounted to 7,943 PLN/ m 2. Hoqever, the growth was the result of the introduction of an untypical development project to the market and it should not be interpreted as signal for a changing price trend. The second quarter of 212 recorded in most cases some 4-7% difference between asking and transaction prices. Generally speaking, buyers that aimed at purchasing larger apartments could count on higher discounts, particularly in upper price segments. Forecast According to developer declarations acquired through REAS monitoring study conducted in Q2 212, developers and housing cooperatives planned to complete a total of over 14,9 residential units in Warsaw in 212 and 13, in 213. In H2 212 we expect a considerably decrease in the supply of new investments. At the same time, the gradual slowdown of the economy may impact negatively on housing demand, which may translate into a drop of sales. The level of market competition is predicted to remain at the high level and the situation of individual companies may vary greatly. Over the course of the year, prices will most likely decline. Market improvement can be expected along with faster growth rates of the Polish economy expected towards the end of 213.
On Point Warsaw City Report Q2 212 11 Rynek mieszkaniowy Podaż Na sytuację na rynku mieszkaniowym w II kwartale 212 roku największy wpływ miało wejście w życie ustawy deweloperskiej. Było to powodem wprowadzenia do sprzedaży przed końcem kwietnia wyjątkowo wysokiej liczby mieszkań. W II kwartale deweloperzy wprowadzili do sprzedaży w Warszawie prawie 4,9 tysiąca mieszkań, zaś na koniec czerwca liczba mieszkań w ofercie wzrosła do ponad 21 tysięcy. Oznacza to, że przy tempie sprzedaży z ostatnich 12 miesięcy obecna oferta sprzedawałaby się przez ponad siedem kwartałów przy założeniu, że nie ma nowej podaży. W ofercie znajdowało się blisko 4,6 tysiąca gotowych mieszkań, czyli o około 5 więcej niż kwartał wcześniej. Stanowiło to 22% całej oferty. Liczba gotowych niesprzedanych mieszkań wyraźnie wzrosła po raz pierwszy od ponad roku. Popyt W ciągu II kwartału 212 roku deweloperzy sprzedali w Warszawie ok. 3,1 tysiąca mieszkań. Dla porównania, w poprzednim kwartale było to ok. 3,3 tysiąca. Dane z monitoringu przeprowadzonego na koniec czerwca potwierdzają, że sprzedaż pozostaje dość stabilna w skali kwartalnej, choć na wyniki sprzedaży w II kwartale wpływało kilka nietypowych czynników: wejście w życie ustawy deweloperskiej, a także dezorganizujące życie w kilku największych miastach w kraju mecze w ramach Euro 212. Generalnie, popyt nie nadąża za rosnącą podażą. Liczba sprzedanych w II kwartale mieszkań stanowiła około 16,4% oferty z początku kwartału, podczas gdy 25% wyznacza poziom teoretycznej równowagi. Wśród mieszkań planowanych do oddania w 212 roku, 64% stanowią mieszkania już sprzedane (o 7 punktów procentowych więcej niż w poprzednim kwartale), natomiast 36% to mieszkania znajdujące się nadal w ofercie; podczas gdy wśród mieszkań planowanych do realizacji w 213 roku mieszkania sprzedane stanowią 35%, a 62% te, które pozostają w ofercie rynkowej. Wobec bardziej restrykcyjnych zasad określania zdolności kredytowej obowiązujących od stycznia 212 roku popyt nadal koncentruje się na mieszkaniach o mniejszej powierzchni i mniejszej łącznej cenie zakupu. Ceny Na koniec II kwartału 212 roku 6,6 tys. mieszkań, czyli 31% bieżącej oferty, można było nabyć za cenę z przedziału 7-8 tys. PLN/m². Liczba ta jest o ok. 4 lokali mniejsza w stosunku do wyników z I kwartału 212 roku, co wynika głównie ze wzrostu udziału procentowego mieszkań w cenach poniżej 7 tys. PLN/m². Lokale z przedziałów cenowych: 6-7 i 7-8 tys. PLN/m², były najliczniej reprezentowane wśród mieszkań wprowadzonych do sprzedaży w II kwartale 212 roku, stanowiąc łącznie 61% wszystkich lokali, których sprzedaż została uruchomiona w tym okresie. Units sold vs. units launched to the Warsaw market in 1994-213 Mieszkania sprzedane, a wprowadzone na rynek 1994-213 3, 25, 2, 15, 1, 5, Source/ Źródło: REAS launched for sale sold (or potential demand) 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2 21 22 23 24 25 26 27 28 29 21 211 212 213 Przeciętna cena liczona dla wszystkich jednostek mieszkalnych wprowadzonych na rynek w II kwartale 212 roku była wyraźnie wyższa niż w poprzednim kwartale i wyniosła 7 943 PLN/m². Miało to jednak związek z rozpoczęciem sprzedaży nietypowej inwestycji i nie należy traktować tego zjawiska jak sygnału zmiany trendu. W drugim kwartale 212 roku różnica między cenami ofertowymi a transakcyjnymi mieściła się w większości przypadków w przedziale 4-7%. Generalnie, na wyższe upusty mogli liczyć nabywcy większych lokali, zwłaszcza z droższych segmentów rynku. Prognoza Zgodnie z deklaracjami deweloperów i spółdzielni mieszkaniowych z końca II kwartału 212 roku planują oni oddanie w Warszawie blisko 14,9 tysiąca mieszkań w 212 roku i ok. 13, tysięcy w roku kolejnym. W drugiej połowie 212 roku zdecydowanie zmniejszy się liczba nowych inwestycji wprowadzanych do sprzedaży. Jednocześnie można spodziewać się negatywnego wpływu stopniowo zwalniającej gospodarki na popyt mieszkaniowy, co może także przynieść spadek sprzedaży. Konkurencyjność rynku pozostanie na wysokim poziomie, także sytuacja poszczególnych firm może się silnie zróżnicować. Prawdopodobnie w skali roku spadną także ceny. Poprawy koniunktury można oczekiwać wraz z przyspieszeniem gospodarki, spodziewanym w końcu 213 roku.
12 On Point Warsaw City Report Q2 212 Hotel market Supply As at June 212, hotel supply in Warsaw consisted of 61 hotels with about 1,7 hotel bedrooms. The majority of hotel supply is positioned in the midscale segment with 3-star hotels accounting for 32% of the total hotel bed stock. The 4-star segment has a 13% market share and remains underrepresented in comparison to other major European hotel markets. Hotel supply increased in 212 with recent openings being the Ibis and Ibis Budget Warszawa Reduta, which are situated on ul Bitwy Warszawskiej in Warsaw s Ochota district and offer a total of 17 and 163 rooms respectively. For the remainder of the year, Warsaw is expected to see the opening of the 124 bedroom Holiday Inn Express at Warsaw Chopin airport in November 212. In 213, development activity will continue with major proposed openings being the Double Tree by Hilton Conference Centre and Spa, as well as a Hampton by Hilton and a Renaissance both located at Chopin Airport. long term Warsaw will likely reap the benefits of a higher global awareness as a tourist destination. The city could see a strong growth in foreign arrivals, especially from overseas countries in Asia, South America and the Middle East. Warsaw hotels reported impressive performance results in 211 with revenue-per-available room (RevPAR) rising by 8.3% over 21. This growth in trading fundamentals was due to a 2.8% improvement in occupancy and a 5.4% increase in average room rates. At year-to-date May 212 hotel performance indicators remained positive with RevPAR growing by 4.5% to 51.37, when compared to year-to-date May 211. On the back of UEFA European championship hotels are expected to post record results in June 212 and are anticipated to further experience growth in trading performance in the short to medium term. 1 8 6 4 2 Euro Hotel Performance Wskaźnik rynku hotelowego 24 25 26 27 28 29 21 211 YTD YTD May May 211 212 ARR ( ) Yield ( ) Occupancy (%) 8 6 4 2 Occupancy % Arrivals (s) 2,5 2, 1,5 1, 5 Warsaw Tourism Liczba turystów w Warszawie 222324252627282921211 Visitor Arrivals ( s) 5, 4, 3, 2, 1, Bed Nights ( s) Bed nights (s) Source/Źródło: Jones Lang LaSalle Hotels, Q2 212 Source/Źródło: Jones Lang LaSalle Hotels, Q2 212 Demand Poland s economic strength has allowed Warsaw to develop a flourishing tourism sector. Although the city has risen in popularity among foreigners, tourism is largely dominated by domestic tourists which accounted for 62% of tourist arrivals in 211. Major source markets are the UK, Germany and the US. During 26 and 211 Warsaw experienced a strong growth in tourism, with arrivals and bed nights increasing at a compound annual average growth (CAAG) rate of 5.2% and 4.3% respectively. Growth, however, was primarily driven by a strong rise in domestic visitation. It could be very likely that 212 will be a record year for Warsaw s tourism industry with the city having seen an influx of both domestic and foreign visitors during UEFA European championship which took place during the 8 th of June and the 1 st of July. In the Investment Poland has developed into one of Europe s most attractive hotel investment markets. The country saw a considerable pick-up in investment activity in 211, driven by strong economic growth and impressive results in hotel trading fundamentals. In 211, hotel investment volumes totalled 125 million and included the sale of the Warsaw hotels Sobieski and the Le Méridien Bristol which were sold for 53 million and 2 million respectively. In light of substantial growth opportunities, hotel investor interest is anticipated to remain buoyant with investors keen to enter attractive hotel markets such as Warsaw and Krakow.
On Point Warsaw City Report Q2 212 13 Podaż W czerwcu 212r. w Warszawie działało 61 hoteli skategoryzowanych, oferujących ok. 1 7 pokoi. Większość podaży stanowią obiekty 3-gwiazdkowe, gdzie ulokowane jest 32% miejsc noclegowych. Porównując z innymi głównymi europejskimi miastami, warszawski sektor hoteli 4-gwiazdkowych jest stosunkowo słabo rozwinięty zajmując zaledwie 13% rynku. Podaż miejsc wzrosła w 212 dzięki otwarciu Ibis oraz Ibis Budget Warszawa Reduta, które są zlokalizowane w dzielnicy Ochota i oferują odpowiednio 17 i 163 pokoje. Oferta powinna powiększyć się jeszcze w br. - na listopad zapowiadane jest otwarcie 124- pokojowego Holiday Inn Express przy Lotnisku Chopina. Spodziewamy się również utrzymania dużej aktywności deweloperów w 213r. Zapowiadane projekty to kompleks DoubleTree - Conference Centre and Spa marka z portfela sieci Hilton oraz dwa obiekty w sąsiedztwie Lotniska Chopina Hampton (kolejna marka grupy Hilton) oraz Renaissance. Number of rooms 12, 1, 8, 6, 4, 2, - Hotel Supply (no. of rooms) Wielkość oferty hotelowej (liczba pokoi) 222324252627282921211212f213f Existing Source/Źródło: Jones Lang LaSalle Hotels, Q2 212 Developments Popyt Dzięki dobrej kondycji polskiej gospodarki, sektor turystyczny w Warszawie rozwija się bardzo dynamicznie. Dominującą rolę odgrywają nadal odwiedzający z kraju, stanowiący w 211r. 62% ruchu, jednak widoczny jest wzrost popularności miasta wśród gości zagranicznych. Wśród obcokrajowców dominują przybysze z Wielkiej Bryt., Niemiec i USA. Pomiędzy 26 a 211r. rokrocznie obserwowano w Warszawie silny wzrost ruchu turystycznego średnie wskaźniki odwiedzalności i korzystania z noclegów rosły odpowiednio o 5,2% i 4,3. Znaczący wzrost to w dużej mierze efekt intensywnego ruchu krajowego. Spodziewamy się, że 212r. będzie rekordowy dla sektora turystycznego w Warszawie dzięki odbywającemu się w czerwcu UEFA EURO Rynek Hotelowy 212 i dużemu napływowi kibiców piłkarskich zarówno z kraju jak i z zagranicy. Korzyści z tego wydarzenia będą zapewne odczuwalne także w dłuższej perspektywie, gdyż Warszawa znacznie zyskała na rozpoznawalności jako cel wakacyjnych podróży. W mieście można spodziewać się silnego napływu odwiedzających z zagranicy, zwłaszcza z odległych krajów Azji, Ameryki Południowej i Bliskiego Wschodu. W 211r. warszawski sektor hotelowy zanotował bardzo dobre rezultaty w stosunku do 21r. wskaźnik RevPAR (revenue per available room przychód na 1 dostępny pokój) wzrósł o 8,3%. Na ten wynik złożyły się dwa czynniki: poprawa wskaźnika zapełnienia pokoi o 2,8% oraz 5,4% wzrost cen noclegów. Według ostatnich statystyk działalności sektora, w maju 212 w stosunku do maja 211 odnotowano wzrost RevPAR o 4,5 % do poziomu 51,37. Spodziewamy się, że dzięki czerwcowym mistrzostwom Europy w piłce nożnej, branża hotelowa może zanotować rekordowe rezultaty. UEFA EURO 212 z pewnością może przyczynić się do dalszego umocnienia sektora turystycznego w perspektywie średnio i długookresowej. millions Poland Transaction Volume in the Hotel sector ( million) Polska Wielkość rynku inwestycyjnego w sektorze hotelowym (mln ) 15 1 5 2 21 22 23 24 25 26 27 28 29 21 211 Source/Źródło: Jones Lang LaSalle Hotels, Q2 212 Rynek inwestycyjny Sektor hotelowy w Polsce rozwinął się w jeden z najatrakcyjniejszych rynków inwestycyjnych w Europie. W 211r. nastąpił duży skok aktywność inwestycyjnej, co było następstwem solidnego wzrostu ekonomicznego kraju i świetnych rezultatów handlowych branży. W 211r. wartość transakcji inwestycyjnych osiągnęła 125 mln, na co złożyła się m.in. sprzedaż warszawskich hoteli Sobieski i LeMeridien Bristol, odpowiednio za 53 mln i 2 mln. Mając na uwadze duże możliwości rozwoju segmentu turystycznego, spodziewamy się nadal silnego zainteresowanie inwestorów oraz pojawienia się nowych projektów na atrakcyjnych rynkach jak Warszawa czy Kraków.
14 On Point Warsaw City Report Q2 212 Market Practice Purchasing Cost Summary VAT Court registration fees asset sale: 23% VAT on buildings and land (commercial properties) or in exceptional cases (if transaction classified as sale of enterprise) civil-transaction tax in the amount of 2% of the transaction price. Buyers more frequently apply now for tax rulings confirming that VAT can be charged on asset sales and refunded by the tax office thereafter. Rulings take up to 3 months to obtain but guarantee no tax office interpretation risks on real estate transactions; shares sale: 1% of the net shares price. real estate transactions are subject to fixed court registration fees, not linked to the volume of the contract, e.g. PLN 2 for the entrance of the right of freehold or perpetual usufruct to the Perpetual Book; vary according to transaction price but no more than 6 months average salary in the domestic economy for the previous year; Notarial fees Agency fees typically 1%-3% of purchase price plus VAT at 23%; Leasing Practice Office Lease length Rental basis Lease agreement collateral Rent increases Repairs Insurance Agency fees Reinstatement: Other developers incentives 5 years; 3-year rarely; not applicable in new buildings; paid monthly in advance with rents denominated in but paid in Polish Zloty (currently acceptable also in ); full rent is typically payable for common areas; bank guarantee or cash deposit equivalent of 3 months rent and service charges, all increased by VAT; annually according to Harmonised Index of Consumer Prices (HICP); internal tenant; external/structural by landlord, not recovered through service charge; common areas landlord, although recovered through service charge (with the exception of major repairs); landlord covers costs of building insurance (recovered through service charge), tenant covers insurance of own premises, contents and civil liability; 12,5% - 2% of the annual rent, increased by VAT. Fees are paid by either the landlord or tenant. Remuneration may be also calculated as a percentage from the total value of a lease contact. In case of negotiations on behalf of tenant remuneration paid by tenant may be based on the percentage of the savings secured for the tenant; not common practice - negotiable by lease; partial or full fit-out (depending on the transactional volume and lease length) rent free periods: common practice on the market usually in the range of 4 6 months rent (in case of 6 months lease, the length of the rent free period depends on the transactional volume, status of the development and lease length ); Leasing Practice Industrial Lease length Rental basis Lease agreement collateral Rent increases Repairs Insurance Agency fees Reinstatement: Other developers incentives 3-5 years for logistic companies; 7-1 years more common for production or warehouse built to suit projects; paid monthly in advance with rents denominated in but paid in Polish Zloty; bank guarantee or cash deposit equivalent of 3-6 months rent and service charges all increased by VAT; annually according to Harmonised Index of Consumer Prices (HICP); internal - tenant; external/structural and common areas landlord although recovered through service charges; landlord covers costs of building insurance (included in service charges), tenant covers insurance of own premises, contents and civil liability; 15% - 25% of the annual rent, increased by VAT, depending on the lease length. Fees are paid by the landlord. Remuneration may be also calculated as a percentage from monthly rent or percentage of the total value of a lease contact. In case of renegotiations on behalf of tenant remuneration paid by tenant may be based on the percentage of the savings secured for the tenant; negotiable by lease; partial or full fit-out (depending on the transactional volume and lease length), or rent free periods: common practice on the market - usually in the range of 4 8 months rent (in case of 6 month lease). Rent free periods depend on the transactional volume and lease length; Leasing Practice Retail Lease length Base rent Turnover rent Lease agreement collateral Key money or premiums Rent increases Leasing fees Other developers incentives 5, 7 or 1 years with an option to extend, but possible for max. 3 years; paid monthly in advance, denominated in but paid in PLN; 6%-8% of the turnover, adjusted monthly, quarterly or yearly, applicable when higher than the base rent; bank guarantee or cash deposit equivalent of 3-6 months base rent plus service charges and marketing fees plus VAT; common for high street retail as well as in existing shopping centres equal to fit out cost or even exceeding in case of best locations; indexed annually according to Harmonised Index of Consumer Prices (HICP); 1%-16% of the annual rent, increased by VAT; participation in fit-out costs of the rented space applicable only in case of anchor tenants;
On Point Warsaw City Report Q2 212 15 Praktyka rynkowa Warunki kupna-sprzedaży nieruchomości Podatek VAT sprzedaż nieruchomości: 23% VAT na budynki i grunt (w przypadku transakcji nieruchomościami komercyjnymi) lub w wyjątkowych przypadkach, (jeżeli sprzedaż zostaje zakwalifikowana jako sprzedaż przedsiębiorstwa) podatek od czynności cywilnoprawnych w wysokości 2% od ceny transakcyjnej. Kupujący częściej obecnie występują o oficjalną interpretację podatkową potwierdzającą, że transakcja podlega opodatkowaniu podatkiem VAT, który zostanie następnie zwrócony kupującemu. Otrzymanie interpretacji podatkowej trwa do 3 miesięcy, ale eliminuje ryzyko innej kwalifikacji przez Urząd Skarbowy; sprzedaż udziałów: podatek od czynności cywilnoprawnych w wysokości 1% ceny zakupu udziałów netto; Kosztysądowe stałe opłaty sądowe związane z księgami wieczystymi, przykładowo wpis prawa własności lub prawa użytkowania wieczystego do Księgi Wieczystej podlega opłacie w wysokości 2 PLN; Opłatynotarialne zmienne w zależności od ceny transakcyjnej, nie wyższe niż sześciokrotność przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w gospodarce narodowej w poprzednim roku; Prowizja agencji nieruchomości zazwyczaj 1%-3% ceny transakcyjnej plus 23% VAT; Warunki najmu powierzchni biurowych Długośćnajmu 5 lat; 3-letni okres najmu występuje sporadycznie i nie dotyczy nowych obiektów; Czynsz płatny z góry miesięcznie; czynsze ustalane w, ale płatne w PLN (obecnie dopuszczalne również w ); pełen czynsz za powierzchnie wspólne - dodawany do opłat głównych; Zabezpieczenieumowy gwarancja bankowa lub depozyt gotówkowy w wysokości 3-miesięcznego czynszu oraz opłat eksploatacyjnych plus VAT; Wzrostczynszu coroczna indeksacja wskaźnika wzrostu cen konsumpcyjnych dla strefy Euro (tzw. HICP); Naprawy wewnętrzne najemca; zewnętrzne/strukturalne - właściciel, bez odzyskiwania poprzez opłatę eksploatacyjną; powierzchnia wspólna właściciel, jednak koszt ten jest odzyskiwany poprzez opłatę eksploatacyjną (za wyjątkiem napraw głównych); Ubezpieczenie właściciel - ubezpieczenie budynku, (koszt ten jest odzyskany poprzez opłatę eksploatacyjną), najemca - OC, NW, majątek ruchomy; Prowizjaagencjinieruchomości 12,5% 2% rocznego czynszu plus VAT, płatna przez właściciela lub najemcę. Wynagrodzenie może być także zdefiniowane w oparciu o całkowitą wartość zawartej umowy najmy. W przypadku negocjacji, wynagrodzenie płacone przez najemcę może być zależne od oszczędności wynegocjowanych przez agencję; Przywrócenie przedmiotu najmu do stanu nie praktykowane - negocjowane przy wynajmie; pierwotnego Dodatkowy pakietoferowany najemcom częściowa lub pełna aranżacja wynajmowanej powierzchni (zależnie od wielkości kontraktu i czasu jego trwania); okres wolny od płatności czynszu: standardowo na początku okresu najmu oferuje się 4-6 miesięcy wolnych od płatności (w przypadku umów zawieranych na 5 lat, długość okresu wolnego od płatności czynszu najmu zależy od wartości umowy, statustu realizacji inwestycji biurowej i długości umowy); Warunki najmu powierzchni magazynowych Dłuogośćnajmu 3-5 lat dla firm logistycznych, 7-1 lat bardziej typowe dla firm produkcyjnych lub najemców magazynów budowanych na konkretne zamówienie, tzw. built to suit; Czynsz płatny z góry miesięcznie; czynsze ustalane w, ale płatne w PLN; Zabezpieczenieumowy gwarancja bankowa lub depozyt gotówkowy w wysokości 3-6 - miesięcznych czynszów oraz opłat eksploatacyjnych powiększone o podatek VAT; Wzrostczynszu coroczna indeksacja według wskaźnika wzrostu cen konsumpcyjnych dla strefy Euro (tzw. HICP); Naprawy wewnętrzne najemca, zewnętrzne/strukturalne oraz powierzchnia wspólna właściciel, jednak koszt ten jest odzyskiwany poprzez opłatę eksploatacyjną; Ubezpieczenie właściciel - ubezpieczenie budynku, (koszt ten stanowi część opłat eksploatacyjnych), najemca - OC, NW, majątek ruchomy; Prowizja agencji nieruchomości 15% 25% rocznego czynszu plus VAT, w zależności od długości najmu, płatna przez właściciela. Wynagrodzenie może być także zdefiniowane w oparciu o czynsz miesięczny lub o całkowitą wartość zawartej umowy najmy. W przypadku renegocjacji prowadzonych w imieniu najemcy, wynagrodzenie płacone jest przez najemcę i może być zależne od oszczędności wynegocjowanych przez agencję; Przywrócenie przedmiotu najmu do stanu negocjowaneprzywynajmie; pierwotnego Dodatkowy pakietoferowany najemcom częściowa lub pełna aranżacja wynajmowanej powierzchni (zależnie od wielkości kontraktu i czasu jego trwania); okres wolny od płatności czynszu: standardowo na początku okresu najmu oferuje się 4-8 miesięcy wolnych od płatności (w zależności od wielkości transakcji i długości okresu najmu); Warunki najmu powierzchni handlowych Długośćnajmu 5, 7 lub 1 lat, z możliwością przedłużenia, ale nie dłużej niż 3 lat Czynszpodstawowy płatny z góry miesięcznie; ustalany w, ale płatny w PLN; Czynsz od obrotu 6%-8% od obrotu, rozliczany miesięcznie, kwartalnie lub rocznie, należny w przypadku, gdy wyższy od czynszu podstawowego; Zabezpieczenieumowy gwarancja bankowa lub depozyt gotówkowy równe 3-6 miesięcznemu czynszowi podstawowemu wraz z opłatami eksploatacyjnymi i marketingowymi (plus VAT); Odstępne praktykowane w przypadku sklepów przy głównych ulicach handlowych jak również w istniejących centrach handlowych, równe zwrotowi nakładów na adaptację sklepu lub znacznie je przewyższające dla najlepszych lokalizacji; Wzrost czynszu coroczna indeksacja według wskaźnika wzrostu cen konsumpcyjnych dla strefy Euro (tzw. HICP); Prowizja agencji nieruchomości 1%-16% rocznego czynszu plus VAT; Dodatkowy pakiet oferowany najemcom dofinansowanie kosztów aranżacji wynajmowanej powierzchni stosowane tylko w przypadku kluczowych najemców;
16 On Point Warsaw City Report Q2 212 Warsaw Map of New Office and Warehouse Provision
Warsaw Agglomeration Map of Retail Provision On Point Warsaw City Report Q2 212 17
Contacts John Duckworth Managing Director CEE Jones Lang LaSalle Patricia Lannoije Associate Director Head of Research Poland Jones Lang LaSalle Paweł Sztejter Partner REAS Residential Advisors Poland Angus Wade Executive Vice President CEE Jones Lang LaSalle Hotels +48 22 318 john.duckworth@eu.jll.com www.joneslanglasalle.pl +48 22 318 patricia.lannoije@eu.jll.com www.joneslanglasalle.pl +48 22 38 21 pawel.sztejter@reas.pl www.reas.pl +44 ()2 7399 563 angus.wade@eu.jll.com www.joneslanglasallehotels.com Warsaw City Report Q2 212 OnPoint reports from Jones Lang LaSalle include quarterly and annual highlights of real estate activity, performance and specialised surveys and forecasts that uncover emerging trends. www.joneslanglasalle.com The residential section of the Report was prepared by REAS - expert and consultant on residential projects in Poland. In January 27 Jones Lang LaSalle and REAS have signed a cooperation agreement and offer integrated services in regards to commercial and residential sectors in Poland. Część raportu poświęcona rynkowi mieszkaniowemu została przygotowana przez firmę REAS - eksperta i doradcę w zakresie planowania i realizacji inwestycji mieszkaniowych w Polsce. W wyniku umowy o współpracy podpisanej w styczniu 27 roku, Jones Lang LaSalle i REAS wspólnie oferują zintegrowane usługi w sektorze nieruchomości komercyjnych i mieszkaniowych w Polsce. www.reas.pl COPYRIGHT JONES LANG LASALLE IP, INC. 212. All rights reserved. No part of this publication may be reproduced or transmitted in any form or by any means without prior written consent of Jones Lang LaSalle. It is based on material that we believe to be reliable. Whilst every effort has been made to ensure its accuracy, we cannot offer any warranty that it contains no factual errors. We would like to be told of any such errors in order to correct them.