Sytuacja na śląskim rynku pracy. Analiza dotychczasowych tendencji oraz prognoza.

Wojewódzki Urząd Pracy w Katowicach Sytuacja na śląskim rynku pracy. Analiza dotychczasowych tendencji oraz prognoza. Materiały konferencyjne Katowice 2010

Wydawca Wojewódzki Urząd Pracy w Katowicach ul. Kościuszki 30, 40-048 Katowice tel. 032 757 33 95, fax 032 757 33 95 e-mail: wup@wup-katowice.pl http:// mrp.wup-katowice.pl ISBN 978-83-931711-1-8 Skład i druk EXPOL, P. Rybiński, J. Dąbek, Sp.J. 87-800 Włocławek, ul. Brzeska 4 tel./fax: 54 232 37 23 e-mail: sekretariat@expol.home.pl

Spis Treści 1. Sytuacja gospodarczo-społeczna województwa śląskiego... 6 1.1. Sytuacja demograficzna województwa śląskiego... 6 1.2. Charakterystyka wykształcenia mieszkańców regionu... 9 1.3. Charakterystyka gospodarcza regionu... 10 1.4. Poziom wynagrodzeń... 16 2. Aktywność ekonomiczna mieszkańców województwa śląskiego... 20 2.1. Współczynniki aktywności zawodowej... 20 2.2. Pracujący... 23 3. Bezrobocie w województwie śląskim... 26 3.1. Liczba zarejestrowanych bezrobotnych... 26 3.2. Bezrobocie rejestrowane wśród kobiet i mężczyzn... 28 3.3. Bezrobocie rejestrowane według wykształcenia... 31 3.4. Osoby w szczególnej sytuacji na rynku pracy... 33 3.5. Stopa bezrobocia rejestrowanego... 34 3.6. Bezrobocie według BAEL... 36 4. Popyt na pracę na śląskim rynku pracy... 39 4.1. Oferty pracy... 39 4.2. Popyt na pracę... 44 5. Prognozy wybranych parametrów rynku pracy... 45 5.1. Bezrobotni według BAEL... 45 5.2. Stopa bezrobocia rejestrowanego i liczba zarejestrowanych bezrobotnych... 49 5.1. Liczba absolwentów... 52 5.1. Podaż i popyt pracy w poszczególnych zawodach... 54 Spis tabel... 58 Spis wykresów... 59 3

Wprowadzenie 18 grudnia na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, z udziałem przedstawicieli instytucji związanych z rynkiem pracy województwa śląskiego, odbyła się konferencja zatytułowana Sytuacja na śląskim rynku pracy diagnoza i prognoza. Konferencja ta zorganizowana przez Wojewódzki Urząd Pracy w Katowicach jako część projektu była przede wszystkim prezentacją fragmentów obrazu regionalnego rynku pracy rysującego się jako efekt dotychczasowych prac badawczych prowadzonych w ramach projektu. Na obraz ten składają się: 1. Opis sytuacji gospodarczej województwa śląskiego 2. Charakterystyka aktywności ekonomicznej i zawodowej mieszkańców województwa śląskiego 3. Charakterystyka bezrobocia w województwie śląskim 4. Charakterystyka popytu na pracę na śląskim rynku pracy 5. Prognoza istotnych parametrów rynku pracy W trakcie konferencji wygłoszono pięć referatów: Tadeusz Adamski Dyrektor Wydziału Gospodarki Urzędu Marszałkowskiego Województwa Śląskiego Aktualna sytuacja gospodarcza Województwa Śląskiego ze szczególnym uwzględnieniem przemysłu motoryzacyjnego Aurelia Hetmańska Z-ca dyrektora Urzędu Statystycznego w Katowicach BAEL aktywność zawodowa ludności na tle kraju i innych województw Rafał Muster Instytut Socjologii Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach Problem bezrobocia na regionalnym rynku pracy Przemysław Zbierowski Katedra Przedsiębiorczości Akademii Ekonomicznej w Katowicach Prognoza istotnych parametrów rynku pracy Krystyna Melich-Iwanek Katedra Ekonometrii Akademii Ekonomicznej w Katowicach Wykorzystanie zgromadzonej bazy danych do budowy prognoz ostrzegawczych 4

Materiały prezentowane w tej publikacji są przede wszystkim owocem prac zespołu ekspertów współpracujących z projektem Program monitorowania regionalnego rynku pracy. Zespół ten składał się z dziesięciu członków: Tadeusz Adamski Dyrektor Wydziału Gospodarki Urzędu Marszałkowskiego Województwa Śląskiego Piotr Duda Przewodniczący Zarządu Regionu NSZZ Solidarność Krystyna Melich-Iwanek Katedra Ekonometrii Akademii Ekonomicznej w Katowicach Henryk Moskwa Przewodniczący Rady OPZZ Województwa Śląskiego Rafał Muster Instytut Socjologii Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach Andrzej Perliński Dyrektor Powiatowego Urzędu Pracy w Częstochowie Renata Stejskal Pełnomocnik ds. Systemu Zarządzania Jakością Regionalna Izba Gospodarcza w Katowicach Bożena Stępień Dyrektor Wydziału Polityki Społecznej Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego Grażyna Witkowska Z-ca dyrektora Urzędu Statystycznego w Katowicach Michał Wójcik Dyrektor Naczelny Izby Rzemieślniczej i Małej Przedsiębiorczości w Katowicach Zespół ten w trakcie prac warsztatowych w dniach 30.11. 01.12 2009 r. wypracował treść raportu Sytuacja na śląskim rynku pracy diagnoza i prognoza, którego ostatecznej redakcji podjął się dr Przemysław Zbierowski z Katedry Przedsiębiorczości Akademii Ekonomicznej w Katowicach. Tekst ten otwiera publikację. Druga pozycja Prognozy ostrzegawcze w procesie monitorowania rynku pracy to artykuł autorski dr Krystyny Melich-Iwanek. Publikację kończą prezentacje referatów wygłoszonych na konferencji. 5

1. Sytuacja gospodarczo-społeczna województwa śląskiego Analiza sytuacji gospodarczo-społecznej województwa śląskiego obejmuje opis sytuacji demograficznej, charakterystykę wykształcenia mieszkańców regionu, charakterystykę gospodarczą województwa oraz dane o poziomie wynagrodzeń. 1.1. Sytuacja demograficzna województwa śląskiego Ludność województwa śląskiego między latami 1995 i 2008 zmniejszyła się o ponad 260 tys. osób (5,34%). W podregionach województwa śląskiego wzrosła jedynie liczba ludności w podregionie bielskim (o 11 488 osób, tj. o 1,79%). Tabela 1 Ludność w województwie śląskim i podregionach (1995-2000-2004-2008) Podregion/województwo 1995 2000 2004 2008 Zmiana 1995-2008 osoby % Województwo śląskie 4 907 930 4 758 944 4 700 771 4 645 665-262 265-5,34% Podregion bielski 640 557 641 787 646 166 652 045 11 488 1,79% Podregion bytomski 500 897 474 686 464 934 456 448-44 449-8,87% Podregion częstochowski 552 551 544 673 538 808 531 079-21 472-3,89% Podregion gliwicki 541 836 520 339 508 564 499 103-42 733-7,89% Podregion katowicki 860 087 809 196 786 622 767 341-92 746-10,78% Podregion rybnicki 667 699 648 029 641 861 637 147-30 552-4,58% Podregion sosnowiecki 758 697 738 000 731 643 718 842-39 855-5,25% Podregion tyski 385 606 382 234 382 173 383 660-1 946-0,50% Wykres 1 Ludność w podregionach województwa śląskiego (1995-2008) 6

W pozostałych podregionach wystąpiła redukcja liczby mieszkańców. Najwyższy spadek dotyczy podregionów: gliwickiego (42 733 osoby, 7,89%), bytomskiego (44 449 osób, 8,87%) i katowickiego (92 746 osób, 10,78%). W piramidach demograficznych województwa śląskiego w latach 1995 i 2005 można zaobserwować istnienie dwóch wyżów demograficznych osób urodzonych w latach 50. oraz na przełomie lat 70. i 80. XX wieku. Już na przełomie stuleci widać wyraźnie powiększającą się grupę ludzi powyżej 70. roku życia, w której dominują kobiety. Wykres 2 Piramida demograficzna województwa śląskiego w roku 1995 W roku 2005 nastąpiło dalsze powiększenie grupy wiekowej powyżej 70 lat, kolejny raz bardziej znaczące w grupie kobiet. Widać ponadto powstanie leja w dole piramidy świadczącego o spadku liczby urodzeń. Wykres 3 Piramida demograficzna województwa śląskiego w roku 2005 7

Tendencja powiększania się grupy wiekowej powyżej 70 lat jest kontynuowana. Na przełomie pierwszej i drugiej dekady XXI wieku można jednak zaobserwować nieznaczny przyrost liczby urodzeń wywołany zakładaniem rodzin przez osoby z wyżu demograficznego lat 80. Wykres 4 Piramida demograficzna województwa śląskiego w roku 2015 Wykres 5 Piramida demograficzna województwa śląskiego w roku 2025 Prognozy piramid demograficznych na lata 2015 i 2025 wskazują na dalsze powiększanie się grupy powyżej 70 roku życia, która dodatkowo w roku 2025 zostanie zasilona osobami urodzonymi w wyżu demograficznym lat 50. XX wieku. Analiza prognoz piramid demograficznych wskazuje na znaczące ograniczenie zasobów pracy województwa śląskiego w nadchodzących latach. 8

1.2. Charakterystyka wykształcenia mieszkańców regionu Struktura wykształcenia mieszkańców województwa śląskiego nie różni się znacząco od struktury wykształcenia w Polsce. Ze względu na specyfikę regionu nieco mniejszy niż w skali kraju jest udział roku osób z wykształceniem gimnazjalnym, podstawowym i niższym (15,4% w stosunku do 19,6%), osób z wykształceniem średnim ogólnokształcącym (10,6% w stosunku do 11,1%) oraz osób z wykształceniem wyższym (15,1% w stosunku do 16,5%), natomiast wyższy jest udział osób z wykształceniem policealnym oraz średnim zawodowym (27,5% w stosunku do 24,8%) oraz osób z wykształceniem zasadniczym zawodowym (31,4% w stosunku do 28%). Tabela 2 Struktura wykształcenia w województwie śląskim i Polsce (2003-2008) Wykształcenie 2003 2004 2005 2006 2007 2008 województwo śląskie gimnazjalne, podstawowe i niższe 20,8 19,8 18,5 18 16,6 15,4 policealne oraz średnie zawodowe 24,9 24,8 26,2 27,9 28,1 27,5 średnie ogólnokształcące 9,4 9,8 9,5 9,2 9,9 10,6 wyższe 10,9 12,2 13,1 14 14,3 15,1 zasadnicze zawodowe 34 33,4 32,7 30,9 31,1 31,4 Polska gimnazjalne, podstawowe i niższe 24 22,9 21,7 21 20,4 19,6 policealne oraz średnie zawodowe 24,6 24,6 24,8 25,2 25 24,8 średnie ogólnokształcące 9,5 10 10,5 10,7 11 11,1 wyższe 11,6 12,8 13,9 14,9 15,7 16,5 zasadnicze zawodowe 30,3 29,7 29,1 28,2 27,9 28 W latach 2003-2008 zaszły pewne zmiany w strukturze wykształcenia mieszkańców województwa śląskiego. Spadł udział osób z wykształceniem gimnazjalnym, podstawowym i niższym (z 20,8% do 15,4%) oraz osób z wykształceniem zasadniczym zawodowym (z 34% do 31,4%), wzrósł natomiast udział osób z wykształceniem policealnym oraz średnim zawodowym (z 24,9% do 27,5%), osób z wykształceniem średnim ogólnokształcącym (z 9,4% do 10,6%) oraz osób z wykształceniem wyższym (z 10,9% do 15,1%). Zmiany te spowodowane były trendami demograficznymi oraz zmianą specyfiki gospodarczej regionu. Obserwując trendy dotyczące edukacji w regionie można przewidzieć, że zmiany te będą kontynuowane w przyszłości. 9

Wykres 6 Struktura wykształcenia w województwie śląskim (2008) Wykres 7 Struktura wykształcenia w Polsce (2008) 1.3. Charakterystyka gospodarcza regionu Analizy charakterystyki gospodarczej regionu zostały przeprowadzone na podstawie Polskiej Klasyfikacji Działalności wprowadzonej w roku 2004 (Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 20 stycznia 2004 r. w sprawie Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD) (Dz. U. z dnia 2 marca 2004 r.). Analizy dotyczące charakterystyki gospodarczej regionu po roku 2007 również są oparte na PKD 2004 mimo wprowadzenia nowej Polskiej Klasyfikacji Działalności w roku 2007 ze względu na historyczną porównywalność danych. 10

Tabela 3 Wyszczególnienie sekcji działalności gospodarczej według PKD 2004 Sekcja Sekcja A Sekcja B Sekcja C Sekcja D Sekcja E Sekcja F Sekcja G Sekcja H Sekcja I Sekcja J Sekcja K Sekcja L Sekcja M Sekcja N Sekcja O Sekcja P Sekcja Q Wyszczególnienie Rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo Rybactwo Górnictwo Przetwórstwo przemysłowe Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, wodę Budownictwo Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, motocykli oraz artykułów użytku osobistego i domowego Hotele i restauracje Transport, gospodarka magazynowa i łączność Pośrednictwo finansowe Obsługa nieruchomości, wynajem i usługi związane z prowadzeniem działalności gospodarczej Administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe ubezpieczenia społeczne i powszechne ubezpieczenie zdrowotne Edukacja Ochrona zdrowia i pomoc społeczna Działalność usługowa komunalna, społeczna i indywidualna, pozostała Gospodarstwa domowe zatrudniające pracowników Organizacje i zespoły eksterytorialne Liczba podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w systemie REGON w województwie śląskim wzrosła w latach 1995-2008 z 292 957 jednostek do 428 920 podmiotów (wzrost o 135 963 podmioty tj. o 46,41%). Wzrost liczby podmiotów gospodarczych obserwowany był w większości sekcji PKD. Najmniejszy wzrost wystąpił w sekcji D (Przetwórstwo przemysłowe, z 39 718 podmiotów do 41 770, o 5,17%) oraz sekcji G (Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, motocykli oraz artykułów użytku osobistego i domowego, z 131 271 podmiotów do 140 791 podmiotów, o 7,25%). Największy wzrost wystąpił w sekcji J (Pośrednictwo finansowe, z 3 488 podmiotów do 17 219 podmiotów, o 393,66%) oraz sekcji L (Administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe ubezpieczenia społeczne i powszechne ubezpieczenie zdrowotne, z 416 podmiotów do 1766 podmiotów, o 324,52%). Spadek liczby podmiotów wystąpił jedynie w sekcji P (Gospodarstwa domowe zatrudniające pracowników), gdzie liczba podmiotów spadła z 36 w roku 1995 do 0 w roku 2008. 11

Tabela 4 Liczba przedsiębiorstw według sekcji w województwie śląskim (1995-2000-2004-2008) Sekcja 1995 2000 2004 2008 Zmiana 1995-2008 liczba % ogółem 292 957 385 499 429 173 428 920 135 963 46,41% sekcja A 2 346 5 168 4 893 5 809 3 463 147,61% sekcja B 16 32 47 61 45 281,25% sekcja C 116 158 218 253 137 118,10% sekcja D 39 718 42 114 43 220 41 770 2 052 5,17% sekcja E 151 270 306 339 188 124,50% sekcja F 28 295 42 449 43 715 46 832 18 537 65,51% sekcja G 131 271 143 807 153 313 140 791 9 520 7,25% sekcja H 8 927 11 870 14 560 14 152 5 225 58,53% sekcja I 23 857 31 261 32 010 31 646 7 789 32,65% sekcja J 3 488 13 366 17 184 17 219 13 731 393,66% sekcja K 28 933 47 355 64 417 69 111 40 178 138,87% sekcja L 416 1 771 1 668 1 766 1 350 324,52% sekcja M 3 290 8 013 10 728 11 269 7 979 242,52% sekcja N 8 852 15 151 16 274 18 091 9 239 104,37% sekcja O 13 245 22 610 26 609 29 808 16 563 125,05% sekcja P 36 16 9 0-36 -100,00% sekcja Q 0 0 2 3 3 Największą pod względem liczby podmiotów sekcją jest sekcja G (Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, motocykli oraz artykułów użytku osobistego i domowego), następnymi pod względem wielkości sekcjami są sekcja K (Obsługa nieruchomości, wynajem i usługi związane z prowadzeniem działalności gospodarczej), sekcja F (Budownictwo) oraz sekcja D (Przetwórstwo finansowe). 12

Wykres 8 Liczba przedsiębiorstw w poszczególnych sekcjach (2005, 2008) Zdecydowana większość podmiotów należy do sektora prywatnego (411 546 z 428 920 podmiotów). Również zdecydowana większość podmiotów to mikroprzedsiębiorstwa zatrudniające do 9 pracowników (404 061 z 428 920 podmiotów). Tabela 5 Przedsiębiorstwa według formy własności w podregionach województwa śląskiego (Stan 31.12.2008r.) Wielkość podmiotu - liczba zatrudnionych pracowników Ogółem Sektor publiczny Udział % Sektor prywatny w tym osoby fizyczne Razem 428 920 17 374 4,05% 411 546 323 485 0-9 osób 404 061 11 366 2,81% 392 695 317 087 10-49 osób 20 692 4 613 22,29% 16 079 6 036 50-249 osób 3 566 1 176 32,98% 2 390 345 250-1000 osób 519 179 34,49% 340 16 powyżej 1000 osób 82 40 48,78% 42 1 Wraz ze wzrostem wielkości podmiotu wzrasta udział podmiotów w sektorze publicznym. Ogólnie wynosi on 4,05%, wśród mikroprzedsiębiorstw wynosi 2,81%, wśród małych przedsiębiorstw 22,29%, wśród średnich przedsiębiorstw 32,98%, wśród dużych przedsiębiorstw 34,49%, natomiast wśród przedsiębiorstw zatrudniających powyżej 1000 osób 48,78%. 13

Tabela 6 Przedsiębiorstwa według sekcji w podregionach województwa śląskiego (2008) sekcja p. bielski p. bytomski p. częstochowski p. gliwicki p. katowicki p. rybnicki p. sosnowiecki p. tyski ogółem 67 911 38 791 47 309 44 982 78 088 46 716 69 627 35 496 sekcja A 1 519 601 1 477 281 326 576 495 534 sekcja B 15 3 7 3 10 5 14 4 sekcja C 25 35 40 21 49 33 33 17 sekcja D 7 812 3 627 7 837 3 463 5 824 4 083 5 753 3 371 sekcja E 61 26 47 44 47 46 41 27 sekcja F 8 732 4 410 4 587 4 376 7 266 5 633 7 310 4 518 sekcja G 20 090 12 280 15 652 13 513 25 951 15 964 26 207 11 134 sekcja H 3 151 1 344 1 096 1 078 2 473 1 709 2 173 1 128 sekcja I 4 639 2 866 2 879 3 291 6 033 3 343 5 678 2 917 sekcja J 2 421 1 640 1 734 1 823 3 414 1 815 2 883 1 489 sekcja K 9 381 6 578 5 434 10 673 15 180 6 063 10 417 5 385 sekcja L 334 175 357 111 145 252 264 128 sekcja M 1 796 984 1 134 1 291 1 904 1 473 1 786 901 sekcja N 2 850 1 479 1 964 2 079 3 658 2 021 2 567 1 473 sekcja O 5 084 2 743 3 064 2 935 5 807 3 700 4 005 2 470 sekcja P 0 0 0 0 0 0 0 0 sekcja Q 1 0 0 0 1 0 1 0 Najwięcej przedsiębiorstw zarejestrowanych jest w podregionie katowickim (78 088 podmiotów). Następne pod względem liczby zarejestrowanych podmiotów gospodarczych są podregiony bielski (67 911 podmiotów), sosnowiecki (69 627 podmiotów), częstochowski (47 309 podmiotów), rybnicki (46 716 podmiotów) oraz gliwicki (44 982 podmioty). Nieco mniej podmiotów zarejestrowanych jest w podregionach bytomskim (38 791 podmiotów) oraz tyskim (35 496 zarejestrowanych podmiotów). 14

Tabela 7 Liczba nowych przedsiębiorstw według sekcji w województwie śląskim (2003-2008) Sekcja 2003 2004 2005 2006 2007 2008 ogółem 29 241 27 288 28 674 31 755 30 646 33 176 sekcja A 493 374 384 526 476 428 sekcja B 5 7 5 4 3 8 sekcja C 13 17 16 15 22 16 sekcja D 2 259 2 155 2 507 2 759 2 651 2 623 sekcja E 19 13 12 10 15 38 sekcja F 2 266 2 184 2 606 3 393 4 332 4 944 sekcja G 10 890 9 396 10 138 10 350 9 332 9 618 sekcja H 1 363 1 245 1 255 1 333 1 153 1 177 sekcja I 1 554 1 612 1 592 1 900 1 947 2 177 sekcja J 1 398 1 371 1 304 1 465 1 613 1 995 sekcja K 5 777 5 650 5 259 5 610 4 914 5 577 sekcja L 40 56 63 44 47 29 sekcja M 580 551 564 645 723 727 sekcja N 703 973 970 887 974 1 402 sekcja O 1 881 1 682 1 998 2 814 2 443 2 417 sekcja P 0 0 1 0 0 0 sekcja Q 0 2 0 0 1 0 W latach 2003-2008 powstawało w województwie śląskim około 30 tys. podmiotów gospodarczych rocznie. Najmniej przedsiębiorstw powstało w roku 2004 (27 288 nowych podmiotów), najwięcej w roku 2008 (33 176 podmiotów). Najwięcej podmiotów powstawało w sekcjach G (Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, motocykli oraz artykułów użytku osobistego i domowego, około 10 tys. rocznie) i K (Obsługa nieruchomości, wynajem i usługi związane z prowadzeniem działalności gospodarczej, około 5 tys. rocznie). Co ciekawe, sekcje te nie są sekcjami o najwyższym ogólnym wzroście liczby zarejestrowanych podmiotów, co świadczy o tym, że w sekcjach tych również zanika wiele podmiotów. Można wysnuć dalej idący wniosek, że wymienione sekcje ze względu na swoją specyfikę związaną ze świadczeniem usług oraz działalnością na skalę raczej lokalną charakteryzują się w miarę stabilną liczbą podmiotów, następuje jednak wymiana przedsiębiorstw na znaczącą skalę. 15

Tabela 8 Nowe przedsiębiorstwa według sekcji w podregionach województwa śląskiego (2008) sekcja p. bielski p. bytomski p. częstochowski p. gliwicki p. katowicki p. rybnicki p. sosnowiecki p. tyski ogółem 5 488 2 864 4 908 3 194 5 466 3 569 5 215 2 472 sekcja A 128 35 95 21 27 69 27 26 sekcja B 2 0 1 0 2 0 2 1 sekcja C 3 3 3 1 3 1 2 0 sekcja D 481 242 583 192 335 232 362 196 sekcja E 5 2 7 11 5 5 1 2 sekcja F 1 021 467 716 463 601 642 684 350 sekcja G 1 428 770 1 530 923 1 500 1 024 1 748 695 sekcja H 286 90 137 82 191 141 167 83 sekcja I 312 185 205 211 413 216 439 196 sekcja J 306 204 216 207 375 216 316 155 sekcja K 810 456 853 580 1 150 499 802 427 sekcja L 0 1 13 0 1 0 13 1 sekcja M 109 50 73 101 127 92 118 57 sekcja N 182 130 184 182 323 125 191 85 sekcja O 415 229 292 220 413 307 343 198 sekcja P 0 0 0 0 0 0 0 0 sekcja Q 0 0 0 0 0 0 0 0 Najwięcej podmiotów gospodarczych utworzono w 2008 roku w podregionie bielskim (5 488 podmiotów), o 22 podmioty więcej niż w podregionie katowickim (5 466 podmiotów). Analiza liczba nowych podmiotów gospodarczych wskazuje również na to, że podregiony o niższej liczbie podmiotów (tyski, bytomski, gliwicki) są również podregionami o najniższej liczbie powstających przedsiębiorstw. 1.4. Poziom wynagrodzeń Analizy dotyczące poziomu wynagrodzeń w podziale na sekcje dostępne są wspólnie dla sekcji A i B (Rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo oraz Rybactwo) oraz wspólnie dla sekcji C, D i E (Górnictwo, Przetwórstwo przemysłowe oraz Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, wodę). Sekcje P oraz Q zostały wyłączone z analizy ze względu na niską liczbę podmiotów w tych sekcjach. 16

Tabela 9 Średnie wynagrodzenia według sekcji w Polsce (2002-2008) Sekcja 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 wzrost wynagrodzeń w latach 2002-2008. Dane w % % ogółem 2 097,83 2 185,02 2 273,44 2 360,62 2 475,88 2 672,58 2 942,17 40,25% S. A + B 1 936,00 1 969,12 2 112,58 2 345,01 2 357,74 2 571,18 2 920,55 50,85% S. C + D + E 2 141,84 2 206,47 2 292,75 2 375,79 2 498,63 2 702,29 2 979,24 39,10% Sekcja D 1 911,52 1 980,73 2 053,65 2 123,63 2 245,95 2 450,66 2 706,32 41,58% Sekcja F 1 760,48 1 810,14 1 844,57 1 906,52 2 041,17 2 252,10 2 492,27 41,57% Sekcja G 1 726,66 1 831,34 1 874,68 1 921,89 2 014,17 2 193,53 2 433,41 40,93% Sekcja H 1 370,84 1 457,12 1 473,04 1 512,58 1 559,26 1 660,94 1 840,51 34,26% Sekcja I 2 458,58 2 481,31 2 539,88 2 591,93 2 650,03 2 803,28 3 074,61 25,06% Sekcja J 3 818,14 3 916,37 4 096,58 4 244,57 4 474,46 4 882,36 5 051,31 32,30% Sekcja K 2 230,53 2 279,12 2 363,87 2 483,81 2 612,61 2 834,24 3 069,76 37,62% Sekcja L 2 717,51 2 788,12 2 926,05 3 060,70 3 214,66 3 368,99 3 798,99 39,80% Sekcja M 2 072,85 2 195,17 2 348,96 2 471,02 2 573,12 2 711,88 2 962,19 42,90% Sekcja N 1 717,22 1 804,31 1 866,15 1 954,12 2 101,82 2 463,50 2 868,40 67,04% Sekcja O 1 891,73 2 165,41 2 218,59 2 294,91 2 385,28 2 506,74 2 715,87 43,57% Najwyższe wynagrodzenia w skali kraju są w sekcji J (Pośrednictwo finansowe, 5 051,31 zł średniego wynagrodzenia). Znacznie niżej kształtują się średnie wynagrodzenia w kolejnej sekcji L (Administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe ubezpieczenia społeczne i powszechne ubezpieczenie zdrowotne, 3 798,99 zł), a następnie w sekcjach I (Transport, gospodarka magazynowa i łączność, 3 074,61 zł) oraz K (Obsługa nieruchomości, wynajem i usługi związane z prowadzeniem działalności gospodarczej, 3 069,76 zł). Zdecydowanie najniższe wynagrodzenia są w sekcji H (Hotele i restauracje, 1 840,51 zł) a następnie w sekcjach G (Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, motocykli oraz artykułów użytku osobistego i domowego, 2 433,41 zł) i F (Budownictwo, 2 492,27 zł). Najwyższy wzrost wynagrodzeń między latami 2002 a 2008 wystąpił w sekcji N (Ochrona zdrowia i pomoc społeczna, 67,04%) i A+B (Rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo oraz Rybactwo, 50,85%). Najniższy wzrost wynagrodzeń wystąpił w sekcjach I (Transport, gospodarka magazynowa i łączność, 25,06%), J (Pośrednictwo finansowe, 32,30%) oraz H (Hotele i restauracje, 34,26%). 17

Tabela 10 Średnie wynagrodzenia według sekcji w województwie śląskim (2002-2008) Sekcja 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 02-08 % ogółem 2 156,19 2 249,17 2 344,91 2 433,95 2 560,33 2 735,28 3 020,68 40,09% S. A + B 2 010,43 1 995,38 2 183,29 2 398,52 2 454,82 2 635,56 3 006,33 49,54% S. C + D + E 2 563,66 2 635,48 2 765,91 2 884,10 3 041,70 3 230,68 3 577,94 39,56% Sekcja D 1 912,61 2 034,68 2 130,36 2 219,38 2 387,55 2 614,00 2 891,49 51,18% Sekcja F 1 702,41 1 745,59 1 766,10 1 861,43 1 970,83 2 183,35 2 444,62 43,60% Sekcja G 1 514,10 1 597,39 1 644,75 1 670,32 1 760,04 1 903,49 2 142,21 41,48% Sekcja H 1 104,89 1 205,03 1 196,64 1 242,04 1 276,07 1 346,29 1 550,77 40,36% Sekcja I 2 207,14 2 204,82 2 226,62 2 274,27 2 384,21 2 460,27 2 571,46 16,51% Sekcja J 3 417,59 3 461,27 3 699,31 3 668,78 3 727,17 4 022,14 4 163,24 21,82% Sekcja K 1 998,71 2 106,74 2 067,37 2 171,04 2 296,63 2 456,86 2 673,70 33,77% Sekcja L 2 712,30 2 791,32 2 945,98 3 077,35 3 223,82 3 354,62 3 750,81 38,29% Sekcja M 2 020,63 2 124,78 2 275,67 2 366,92 2 471,09 2 603,63 2 847,79 40,94% Sekcja N 1 670,67 1 745,79 1 802,15 1 900,92 2 060,72 2 420,40 2 896,39 73,37% Sekcja O 1 724,48 2 026,58 2 047,13 2 089,94 2 168,05 2 273,65 2 431,01 40,97% W województwie śląskim najwyższe wynagrodzenia również występują w sekcjach J (Pośrednictwo finansowe, 4 163,24 zł) oraz L (Administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe ubezpieczenia społeczne i powszechne ubezpieczenie zdrowotne, 3 750,81 zł), niewiele niższe są jednak wynagrodzenia w sekcjach C+D+E (Górnictwo, Przetwórstwo przemysłowe oraz Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, wodę, 3 577,94 zł). Podobnie jak w skali kraju w województwie śląskim zdecydowanie najniższe wynagrodzenia są w sekcji H (Hotele i restauracje, 1 550,77 zł) a następnie w sekcjach G (Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, motocykli oraz artykułów użytku osobistego i domowego, 2 142,21 zł), O (Działalność usługowa komunalna, społeczna i indywidualna, pozostała, 2 431,01 zł) i F (Budownictwo, 2 444,62 zł). Podobne prawidłowości co na poziomie kraju występują w dynamice wynagrodzeń w województwie śląskim. Najwyższy wzrost wynagrodzeń między latami 2002 a 2008 wystąpił w sekcjach N (Ochrona zdrowia i pomoc społeczna, 73,37%), D (Przetwórstwo przemysłowe, 51,18%) i A+B (Rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo oraz Rybactwo, 49,54%). Najniższy wzrost wynagrodzeń wystąpił w sekcjach I (Transport, gospodarka magazynowa i łączność, 16,51%), J (Pośrednictwo finansowe, 21,82%) oraz K (Obsługa nieruchomości, wynajem i usługi związane z prowadzeniem działalności gospodarczej, 33,77%) 18

Wykres 9 Średnie wynagrodzenia według sekcji w Polsce i województwie śląskim (2008) Występują pewne różnice w kształtowaniu się średnich wynagrodzeń w poszczególnych sekcjach między Polską a województwem śląskim. W skali kraju zdecydowanie wyższe są wynagrodzenia w sekcji J (Pośrednictwo finansowe), na co wpływ na prawdopodobnie funkcjonowanie siedzib instytucji finansowych w Warszawie. W województwie śląskim wyższe są wynagrodzenia w sekcjach C+D+E (Górnictwo, Przetwórstwo przemysłowe oraz Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, wodę), na co wpływ na specyfika regionu charakteryzująca się wysokim udziałem przemysłu ciężkiego. Wykres 10 Średnie wynagrodzenia w Polsce i województwie śląskim (2002-2008) 19

Dynamika średniego wynagrodzenia w latach 2002-2008 w skali kraju i w województwie śląskim kształtowała się podobnie, najbardziej dynamiczny wzrost występował między latami 2006 i 2007 oraz 2007 i 2008. Zawsze wynagrodzenia w województwie śląskim były 60-80 zł wyższe niż w skali kraju. 2. Aktywność ekonomiczna mieszkańców województwa śląskiego Aktywność ekonomiczna mieszkańców województwa śląskiego analizowana jest na podstawie dwóch głównych kategorii. Pierwszą z nich jest aktywność zawodowa w układzie dynamicznym, na poziomie Polski i województwa śląskiego, z uwzględnieniem podziału na kobiety i mężczyzn. Drugą kategorią są pracujący w Polsce i województwie śląskim z uwzględnieniem układu dynamicznego, podziału na kobiety i mężczyzn oraz podziału na zatrudnionych według 2.1. Współczynniki aktywności zawodowej W województwie śląskim aktywność zawodowa mieszkańców jest nieco niższa niż na poziomie kraju (w III kwartale 2009r. współczynnik aktywności zawodowej w woj. śląskim wynosił 52,7%, kraj 54,7%). Prawidłowość ta występuje zarówno wśród kobiet jak i mężczyzn, z tym, że w ostatnim przypadku różnica między województwem śląskim a Polską jest większa (60,5% w porównaniu do 63,2%, dla kobiet 45,5% do 47%). Tabela 11 Współczynnik aktywności zawodowej kobiet i mężczyzn w województwie śląskim i Polsce (%, 2005-2009, stan w III kwartale 2009) 2005 2006 2007 2008 2009 woj. śląskie ogółem kobiety mężczyźni Polska ogółem kobiety mężczyźni 51,9 49,9 48,9 51,7 52,7 46 42,9 40,9 44,3 45,6 58,5 57,8 57,9 59,6 60,5 54,5 53,6 53,5 53,9 54,7 47,2 46,2 45,9 46,2 47 62,4 61,9 61,9 62,5 63,2 W porównaniu z rokiem 2005 współczynnik aktywności zawodowej mieszkańców województwa śląskiego wzrósł o 0,8pkt proc., podczas gdy na poziomie kraju wystąpił wzrost o 0,2 pkt. proc.. Zarówno na poziomie kraju jak i w województwie śląskim wystąpił wzrost w aktywności zawodowej mężczyzn (z 58,5% do 60,5% w województwie śląskim, z 62,4% do 63,2% w skali kraju). Nastąpił jednak w obu przypadkach spadek aktywności ekonomicznej kobiet (z 56% do 45,6% w przypadku województwa śląskiego, z 47,2% do 47% w skali kraju). 20

Wykres 11 Współczynnik aktywności zawodowej kobiet i mężczyzn w województwie śląskim (%, 2005-2009) Szczegółowa analiza dynamiki współczynników aktywności zawodowej pozwala dostrzec różnice między aktywnością zawodową kobiet i mężczyzn, a także odsłania szczegóły kształtowania się współczynników w latach 2005-2009. Aktywność zawodowa mężczyzn podlega silnym wahaniom sezonowym, zawsze następuje wzrost w 3. kwartale, natomiast spadek w 1. kwartale. Wiąże się to z pracami sezonowymi, ożywianiem się sektora budowlanego, a różnice sięgają około 3 pkt. proc. W przypadku kobiet opisane wahania występują w znacznie mniejszym stopniu. Na wahania sezonowe nakłada się trend długookresowy, który polegał na znaczącym spadku aktywności zawodowej w roku 2007, szczególnie istotnym w przypadku kobiet (spadek aktywności zawodowej do 40,8%). Wykres 12 Aktywność zawodowa kobiet i mężczyzn w Polsce (%, 2005-2009) 21

Na poziomie kraju wahania aktywności zawodowej są znacznie mniejsze, zarówno wśród kobiet jak i mężczyzn. Nie występują tak dynamiczne jak w województwie śląskim wahania sezonowe, znacznie mniejszy też był spadek aktywności zawodowej w roku 2007. Wystąpił za to czasowy wzrost aktywności zawodowej zarówno kobiet i mężczyzn w roku 2005 do poziomu 48,6% wśród kobiet i 63,4% wśród mężczyzn, które to poziomy nie zostały już potem osiągnięte. Tabela 12 Aktywność zawodowa kobiet i mężczyzn w grupach wiekowych w województwie śląskim i Polsce (2008-2009) I kwartał.08 II kwartał.08 III kwartał 08 IV kwartał.08 I kwartał 09 II kwartał 09 woj. śląskie ogółem ogółem 50,6 51,7 52,4 52,1 52,5 52,7 15-24 32,3 33,4 32,7 30,3 35 34,1 25-34 82,4 85 84,9 85,1 85,2 86,1 35-44 85,9 85 86,9 87,8 86,2 86,1 45-54 67,3 68,3 69,5 71,7 69,9 68,8 55-64 25,5 25,9 24,4 27,3 29,5 27,4 65 lat i więcej 1,9 2,5 2,2 2,5 2,9 2,8 woj. śląskie kobiety ogółem 43,3 44,3 45,5 45,3 45,4 45,6 15-24 30,5 30,9 30,5 28,5 34,6 30,2 25-34 72,4 77,4 77,1 78,1 76,4 78 35-44 78,7 78,4 80,1 80,1 77,4 79,7 45-54 64 65,2 66,8 67 66,4 65,2 55-64 14,6 14,8 13,4 17,5 18,3 18,1 65 lat i więcej 1,4 1,1 1,1 2 2,5 1,6 woj. śląskie mężczyźni ogółem 58,6 59,6 60 59,6 60,4 60,5 15-24 33,9 35,8 34,8 31,6 35,5 37,7 25-34 91,3 92,2 92,3 91,5 93,2 94 35-44 93 91,5 93,6 95,7 96 92,6 45-54 70,7 71,7 72,1 76,9 73,9 72,7 55-64 38,2 37,8 36,2 39 42 37,4 65 lat i więcej 2,8 5 4,1 3,1 3,6 4,8 Polska ogółem ogółem 53,7 53,9 54,6 54,7 54,5 54,7 15-24 32,8 32,2 33,8 33,4 33,5 32,9 25-34 84 84,1 84,5 85,1 84,9 85 35-44 87,2 87,3 87,8 87,8 87,5 88,3 45-54 74,8 75,9 77,1 76,8 76,8 77,3 55-64 32,7 33,3 33,6 33,8 33,7 33,9 65 lat i więcej 4,8 4,7 4,7 5,1 4,7 4,7 Polska kobiety ogółem 46,1 46,2 47,1 47,1 47 47 15-24 29,5 29 30,2 29,5 29,8 28,8 25-34 75,4 75,6 76,7 77,7 76,9 76,8 35-44 81,9 81,7 82,6 82,5 81,7 83 45-54 69,7 70,9 72,2 72,2 72,8 73,1 55-64 20,9 21,6 22 22 22,3 22,7 65 lat i więcej 3,1 2,7 3,1 3,5 3,1 2,9 Polska mężczyźni ogółem 62,2 62,5 63 63,1 62,9 63,2 15-24 35,9 35,5 37,4 37,3 37,2 36,8 25-34 92,5 92,5 92,3 92,5 92,9 93,1 35-44 92,5 92,8 93 93,1 93,2 93,6 45-54 80,2 81,1 82,1 81,6 81,1 81,7 55-64 46,1 46,8 46,9 47,3 46,8 46,7 65 lat i więcej 7,4 8 7,4 7,5 7,4 7,8 22

Zarówno na poziomie województwa śląskiego i Polski oraz wśród kobiet i mężczyzn występują podobne prawidłowości aktywności zawodowej w grupach wiekowych. Najwyższy współczynnik aktywności zawodowej występuje w grupach wiekowych 25-34 lata oraz 35-44 lata. Opisywany współczynnik osiąga wtedy wartości 78% i 79,7% wśród kobiet w województwie śląskim, 94% i 92,6% wśród mężczyzn w województwie śląskim, 76,8% i 83% wśród kobiet w skali kraju oraz 93,1% i 93,6% wśród mężczyzn na poziomie kraju. Przy przejściu do starszej grupy wiekowej występuje spadek aktywności zawodowej, aktywność zawodowa w grupie 45-54 lata w porównaniu do grupy 35-44 lata jest około 10-12 pkt. proc. niższa w skali kraju, ale aż o 15-20 pkt proc. niższa w województwie śląskim. Najwyższy spadek dotyczy mężczyzn w województwie śląskim, gdzie występuje spadek z 92,6% do 72,7%, związany prawdopodobnie z nabywaniem wcześniejszych praw emerytalnych. Wyższa w województwie śląskim niż w skali kraju jest aktywność zawodowa osób w wieku 15-24 lata. Wśród kobiet wynosi ona 30,2%, wśród mężczyzn 37,7% (odpowiednio 28,8% i 36,8% w skali kraju). Różnice te wynikają z różnych modeli edukacji i możliwego nieco wcześniejszego wchodzenia na rynek pracy w województwie śląskim. Dla większości kategorii w układzie wiekowym, województwo śląskie/polska oraz w układzie kobiety/mężczyźni wystąpił wzrost współczynnika aktywności zawodowej w okresie 1. kwartał 2008 2. kwartał 2009. Najwyższe wzrosty wystąpiły w przypadku kobiet w wieku 25-34 lata w województwie śląskim (z 72,4% do 78%) oraz w przypadku kobiet w wieku 55-64 lata w województwie śląskim (z 14,6% do 18,1%). 2.2. Pracujący Najwięcej pracujących zarówno w województwie śląskim jak i w Polsce jest w sekcji D (Przetwórstwo przemysłowe, 22% w województwie śląskim, 20% w Polsce). Na poziomie kraju następne dwa sektory o najwyższym zatrudnieniu to sekcja G (Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, motocykli oraz artykułów użytku osobistego i domowego) oraz A+B (Rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo oraz Rybactwo), w których pracuje po 16% zatrudnionych. W województwie śląskim kolejnymi sekcjami są sekcja G (18%), C+E (Górnictwo oraz Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, wodę, 9%) oraz sekcja K (Obsługa nieruchomości, wynajem i usługi związane z prowadzeniem działalności gospodarczej, 9%). Wykres 13 Pracujący w województwie śląskim i w Polsce (2007) 23

Na uwagę zasługują różnice między województwem śląskim a Polską w udziale zatrudnionych w sekcjach A+B (Rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo oraz Rybactwo) oraz C+E (Górnictwo oraz Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, wodę). W rolnictwie zatrudnionych jest w województwie śląskim jedynie 4% ogółu zatrudnionych, na poziomie kraju aż 16%. W drugim przypadku jest odwrotnie w Polsce w sekcji C+E pracuje 3%, w województwie śląskim 9%. Tabela 13 Pracujący według płci i sektora w województwie śląskim i Polsce (w tys. osób, 2005-2008) sektor 2005 2006 2007 2008 Spadek wzrost - 2008r. w stosunku do 2005r. % woj. śląskie sektor rolniczy 72 64 59 46-36,11% sektor przemysłowy 647 677 673 729 12,67% sektor usługowy 946 962 1032 1046 10,57% kobiety sektor rolniczy 33 27 25 22-33,33% sektor przemysłowy 159 152 145 163 2,52% sektor usługowy 562 558 605 630 12,10% mężczyźni sektor rolniczy 40 37 34 24-40,00% sektor przemysłowy 488 525 528 567 16,19% sektor usługowy 384 405 428 416 8,33% Polska sektor rolniczy 2452 2304 2247 2206-10,03% sektor przemysłowy 4127 4374 4681 5036 22,03% sektor usługowy 7531 7912 8309 8549 13,52% kobiety sektor rolniczy 1050 979 970 980-6,67% sektor przemysłowy 1080 1138 1222 1267 17,31% sektor usługowy 4174 4395 4645 4831 15,74% mężczyźni sektor rolniczy 1402 1325 1277 1226-12,55% sektor przemysłowy 3047 3236 3460 3769 23,70% sektor usługowy 3357 3517 3664 3719 10,78% W IV kwartale 2008 r. w województwie śląskim w rolnictwie pracowało 46 tys. osób, w sektorze przemysłowym 729 tys. osób, natomiast w sektorze usługowym 1,046 mln osób. W Polsce w rolnictwie pracuje 2,206 mln osób, w sektorze przemysłowym 5,036 mln osób, w sektorze usługowym pracuje 8,549 mln osób. W województwie śląskim 24

nastąpił znaczący spadek pracujących w rolnictwie (36,11% w okresie 2005-2008), co związane jest z wyższą efektywnością pracy w tym sektorze, ale przede wszystkim z zanikaniem rolnictwa w regionie. Na poziomie kraju spadek ten wynosi tylko 10,03%. Liczba pracujących w sektorze przemysłowym wzrosła w województwie śląskim o 12,67%, w skali kraju o 22,03%. Obie te liczby są wynikiem nakładających się tendencji rozwoju przemysłu, ale również ograniczania miejsc pracy w niektórych branżach w województwie śląskim. W regionie śląskim wolniej niż w skali kraju rośnie liczba pracujących w sektorze usługowym (10,57% w porównaniu do 13,52%). Liczba pracujących rosła szybciej w skali kraju (w latach 2005-2008 o 11,91%, z 14,11 mln do 15,791 mln) niż w województwie śląskim (wzrost w tym samym okresie o 9,37%, z 1,665 mln do 1,821 mln). Wykres 14 Pracujący w sektorach w województwie śląskim w drugim kwartale 2009 (tys.) Analiza struktury pracujących w województwie śląskim oraz w Polsce ujawnia znaczące różnice. Na poziomie regionu znacznie mniej osób pracuje w rolnictwie, z drugiej strony znacząco więcej pracuje w sektorze przemysłowym. Udział pracujących w sektorze usług jest w województwie śląskim porównywalny z ogólnopolskim, z niewielką przewagą tego udziału w województwie śląskim. Wykres 15 Pracujący w sektorach w Polsce w drugim kwartale 2009 (tys.) 25

3. Bezrobocie w województwie śląskim Stan i dynamika bezrobocia w województwie śląskim przeanalizowane zostały na podstawie danych dotyczących bezrobocia rejestrowanego oraz na podstawie Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności. Szczegółowość danych dotyczących bezrobocia rejestrowanego pozwala na dokonanie rozległych analiz z uwzględnieniem dynamiki bezrobocia rejestrowanego, podziału na podregiony województwa śląskiego, podziału na kobiety i mężczyzn, grup bezrobotnych o różnym wykształceniu, osób w szczególnej sytuacji na rynku pracy oraz stopy bezrobocia rejestrowanego. 3.1. Liczba zarejestrowanych bezrobotnych Od roku 2002 do roku 2008 można było zaobserwować korzystne tendencje dotyczące liczby zarejestrowanych bezrobotnych w województwie śląskim. Spadła ona z 330 400 osób pod koniec roku 2002 do 122 748 osób pod koniec roku 2008. Ostatni kwartał roku 2008 był już jednak pierwszym, w którym wzrosła liczba zarejestrowanych bezrobotnych. Pod koniec listopada 2009 zarejestrowanych było 162 632 bezrobotnych. Wykres 16 Bezrobocie rejestrowane 1998-2009. Stan w końcu IV kwartału (2009 30.11.2009) Tabela 14 Liczba zarejestrowanych bezrobotnych w województwie śląskim w latach 2000-2009 rok 31.03 30.06 30.09 21.12 2000 235 921 232 044 245 162 259 790 2001 287 228 290 240 298 339 313 353 2002 335 800 320 900 322 500 330 400 2003 344 200 329 100 321 800 325 600 2004 340 020 323 236 310 712 309 704 2005 314 983 295 906 288 268 281 280 2006 287 365 258 921 244 322 229 819 2007 221 409 189 565 175 078 165 960 2008 155 557 130 013 118 374 122 748 2009 154 178 148 530 153 996 26

Liczba zarejestrowanych bezrobotnych między trzecim kwartałem 2000 roku a trzecim kwartałem 2009 roku spadła zarówno w całym województwie śląskim jak i we wszystkich jego podregionach. Na poziomie województwa liczba ta spadła z 245 162 osób do 153 996 osób, co stanowi spadek o 91 166 osób i 37,2%. W poszczególnych podregionach województwa śląskiego wystąpił w tym okresie spadek liczby bezrobotnych od 23,5% w podregionie częstochowskim do 49,6% w podregionie rybnickim. Dynamikę zmian liczby zarejestrowanych bezrobotnych lepiej obrazuje jednak porównanie obecnego stanu z okresem najwyższego i najniższego bezrobocia. Tabela 15 Liczba zarejestrowanych bezrobotnych w podregionach województwa śląskiego (30.09.2000 i 30.09.2009) Podregiony/województwo Liczba bezrobotnych Zmiana liczby bezrobotnych 30.09.2000 30.09.2009 w osobach w % Województwo śląskie 245 162 153 996-91 166-37,2% Podregion bielski 28 035 21 232-6 803-24,3% Podregion bytomski 26 177 16 683-9 494-36,3% Podregion częstochowski 31 465 24 066-7 399-23,5% Podregion gliwicki 27 462 15 427-12 035-43,8% Podregion katowicki 36 936 19 998-16 938-45,9% Podregion rybnicki 31 601 15 912-15 689-49,6% Podregion sosnowiecki 47 791 32 349-15 442-32,3% Podregion tyski 15 695 8 329-7 366-46,9% Interesujące jest porównanie liczby bezrobotnych w trzech okresach w pierwszym kwartale 2003 roku, kiedy liczba zarejestrowanych bezrobotnych była najwyższa, w trzecim kwartale 2008 roku, kiedy liczba zarejestrowanych bezrobotnych była najniższa, oraz w trzecim kwartale 2009 roku. Między pierwszym kwartałem roku 2003 i trzecim kwartałem roku 2008 zachodził ciągły i znaczny spadek liczby zarejestrowanych bezrobotnych. Ich liczba w województwie śląskim spadła z 344 200 pod koniec pierwszego kwartału 2003 roku do 118 374 pod koniec trzeciego kwartału 2008 roku, co stanowi spadek o 65,6%. Tabela 16 Bezrobocie w podregionach województwa śląskiego (31.03.2003, 30.09.2008 i 30.09.2009) Podregion/województwo Liczba bezrobotnych Zmiana 2003-2008 Zmiana 2008-2009 31.03.03 30.09.08 30.09.09 osoby % osoby % Województwo śląskie 344 200 118 374 153 996-225 826-65,6% 35 622 30,1% Podregion bielski 38 700 15 326 21 232-23 374-60,4% 5 906 38,5% Podregion bytomski 36 400 13 751 16 683-22 649-62,2% 2 932 21,3% Podregion częstochowski 41 900 17 542 24 066-24 358-58,1% 6 524 37,2% Podregion gliwicki 36 400 11 735 15 427-24 665-67,8% 3 692 31,5% Podregion katowicki 56 000 15 428 19 998-40 572-72,5% 4 570 29,6% Podregion rybnicki 40 600 12 511 15 912-28 089-69,2% 3 401 27,2% Podregion sosnowiecki 70 400 25 457 32 349-44 943-63,8% 6 892 27,1% Podregion tyski 23 800 6 624 8 329-17 176-72,2% 1 705 25,7% 27

We wszystkich podregionach województwa śląskiego wystąpił spadek liczby zarejestrowanych bezrobotnych w tym okresie, który wahał się od 58,1% w podregionie częstochowskim do 72,5% w podregionie katowickim. Od czwartego kwartału w województwie śląskim oraz w większości podregionów rozpoczął się wzrost liczby zarejestrowanych bezrobotnych (w wyjątkiem podregionów katowickiego, sosnowieckiego oraz tyskiego, gdzie liczba bezrobotnych zaczęła rosnąć w pierwszym kwartale 2009 roku). Pod koniec trzeciego kwartału 2009 roku liczba zarejestrowanych bezrobotnych w województwie śląskim wyniosła 153 996 osób, była o 35 622 osób wyższa w porównaniu z analogicznym okresem roku 2008, co stanowi wzrost o 30,1%. Wzrost liczby zarejestrowanych bezrobotnych wystąpił również we wszystkich podregionach, wartości dynamika wzrostu wyniosła od 21,3% w podregionie bytomskim do 38,5% w podregionie bielskim. 3.2. Bezrobocie rejestrowane wśród kobiet i mężczyzn Udział kobiet w liczbie zarejestrowanych bezrobotnych wzrastał w latach 2004-2008 z 54,94% do 61,84%. W roku 2009 nastąpił znaczący spadek udziału kobiet w bezrobociu rejestrowanym do 54,63%. Świadczy to o tym, że napływ do bezrobocia związany ze spowolnieniem gospodarczym w Polsce i kryzysem w większości krajów UE w większym stopniu dotyczy mężczyzn niż kobiet. Tabela 17 Udział kobiet w liczbie zarejestrowanych bezrobotnych w województwie śląskim i podregionach w latach 2004-2009 Podregion/województwo 30.06.2004 30.06.2005 30.06.2006 30.06.2007 30.06.2008 30.06.2009 Województwo śląskie 54,94% 56,27% 58,29% 60,91% 61,84% 54,63% Podregion bielski 52,93% 53,71% 55,81% 58,37% 57,25% 53,10% Podregion bytomski 53,37% 54,88% 57,22% 60,91% 63,34% 55,99% Podregion częstochowski 48,91% 49,64% 51,09% 52,55% 54,92% 48,97% Podregion gliwicki 56,97% 60,29% 61,61% 65,87% 65,20% 57,14% Podregion katowicki 54,86% 56,07% 58,14% 61,79% 62,54% 55,39% Podregion rybnicki 60,30% 63,24% 66,47% 69,23% 71,37% 62,82% Podregion sosnowiecki 55,37% 55,61% 57,40% 59,61% 60,60% 52,76% Podregion tyski 58,10% 59,28% 62,16% 63,96% 66,83% 58,38% Wg stanu na koniec trzeciego kwartału 2009r. w większości podregionów województwa śląskiego kobiety stanowią większość zarejestrowanych bezrobotnych. Jedynie w podregionie częstochowskim proporcje te były odwrotne (udział kobiet 48,97%). Największa dysproporcja występuje w podregionie rybnickim, gdzie kobiety stanowią 62,82% zarejestrowanych bezrobotnych. 28

Tabela 18 Bezrobotne kobiety w podregionach województwa śląskiego (31.03.2004, 30.09.2008 i 30.06.2009) Podregion/województwo Liczba bezrobotnych kobiet Zmiana 2004-2008 Zmiana 2008-2009 31.03.04 30.09.08 30.06.09 osoby % osoby % Województwo śląskie 180 929 73 406 81 139-107 523-59,43% 7 733 10,53% Podregion bielski 18 961 8 789 11 228-10 172-53,65% 2 439 27,75% Podregion bytomski 18 735 8 817 8 935-9 918-52,94% 118 1,34% Podregion częstochowski 20 350 9 569 11 672-10 781-52,98% 2 103 21,98% Podregion gliwicki 19 948 7 671 8 544-12 277-61,55% 873 11,38% Podregion katowicki 29 946 9 745 10 550-20 201-67,46% 805 8,26% Podregion rybnicki 23 496 8 934 9 332-14 562-61,98% 398 4,45% Podregion sosnowiecki 36 934 15 447 16 287-21 487-58,18% 840 5,44% Podregion tyski 12 559 4 434 4 591-8 125-64,69% 157 3,54% Między latami 2004 i 2008 nastąpił znaczący spadek liczby zarejestrowanych zarówno kobiet i mężczyzn. W województwie śląskim spadek ten wyniósł 107 523 kobiety (59,43%) i 114 123 mężczyzn (71,73%). Świadczy to o lepszej sytuacji mężczyzn na rynku pracy w omawianym okresie. Wykres 17 Bezrobotne kobiety w podregionach województwa śląskiego (30.09.2008 i 30.06.2009) W analizowanym okresie w podregionach najniższy procentowo spadek bezrobocia wśród kobiet wystąpił w podregionach bytomskim (52,94%) i częstochowskim (52,98%), najwyższy w podregionie katowickim (67,64%). 29

Tabela 19 Bezrobotni mężczyźni w podregionach województwa śląskiego (31.03.2004, 30.09.2008 i 30.06.2009) Podregion/województwo Liczba bezrobotnych mężczyzn Zmiana 2004-2008 Zmiana 2008-2009 31.03.04 30.09.08 30.06.09 osoby % osoby % Województwo śląskie 159 091 44 968 67 391-114 123-71,73% 22 423 49,86% Podregion bielski 18 249 6 537 9 918-11 712-64,18% 3 381 51,72% Podregion bytomski 17 363 4 934 7 023-12 429-71,58% 2 089 42,34% Podregion częstochowski 22 788 7 973 12 165-14 815-65,01% 4 192 52,58% Podregion gliwicki 15 926 4 064 6 409-11 862-74,48% 2 345 57,70% Podregion katowicki 26 220 5 683 8 498-20 537-78,33% 2 815 49,53% Podregion rybnicki 17 155 3 577 5 522-13 578-79,15% 1 945 54,38% Podregion sosnowiecki 31 441 10 010 14 583-21 431-68,16% 4 573 45,68% Podregion tyski 9 949 2 190 3 273-7 759-77,99% 1 083 49,45% W grupie mężczyzn najniższy spadek procentowy wystąpił w podregionie bielskim (64,18%), najwyższy w podregionie rybnickim (79,15%). Wykres 18 Bezrobotni mężczyźni w podregionach województwa śląskiego (30.09.2008 i 30.06.2009) Analiza danych dotyczących bezrobocia rejestrowanego kobiet i mężczyzn potwierdza większy wpływ kryzysu gospodarczego na ostatnią grupę. W okresie zaledwie dziewięciu miesięcy (od 30.09.2008 do 30.06.2009) liczba zarejestrowanych bezrobotnych mężczyzn na poziomie województwa wzrosła aż o 49,86% (22 423 osoby). Wśród kobiet w analogicznym okresie wzrost ten był znacznie mniejszy i wyniósł 10,53% (7 733 osób). 30

Wykres 19 Bezrobotne kobiety i mężczyźni w województwie śląskim (2004-2009) W podregionach wzrost liczby bezrobotnych kobiet wahał się od 1,34% (118 osób podregion bytomski) do 27,75% (2 439 osób podregion bielski), wzrost liczby bezrobotnych mężczyzn wahał sie od 42,34% (2 089 osób podregion bytomski) do 57,70% (2 345 osób podregion gliwicki) 3.3. Bezrobocie rejestrowane według wykształcenia W województwie śląskim pod koniec drugiego kwartału roku 2009 42 262 osoby spośród zarejestrowanych bezrobotnych posiadały wykształcenie gimnazjalne, podstawowe i niepełne podstawowe, 35 570 osób wykształcenie policealne oraz średnie i zawodowe, 14 614 osób wykształcenie średnie ogólnokształcące, 14 010 osób wykształcenie wyższe, a 42 074 osoby wykształcenie zasadnicze zawodowe. Wykształcenie gimnazjalne, podstawowe i niepełne podstawowe Tabela 20 Zarejestrowani bezrobotni według wykształcenia w województwie śląskim (31.03.2005, 30.09.2008 i 30.06.2009) Liczba bezrobotnych Zmiana 2005-2008 Zmiana 2008-2009 31.03.05 30.09.08 30.06.09 osoby % osoby % 104 629 36 003 42 262-68 626-65,59% 6 259 17,38% policealne oraz średnie zawodowe 68 901 27 614 35 570-41 287-59,92% 7 956 28,81% średnie ogólnokształcące 19 695 11 080 14 614-8 615-43,74% 3 534 31,90% wyższe 15 571 11 111 14 010-4 460-28,64% 2 899 26,09% zasadnicze (zawodowe) 106 187 32 566 42 074-73 621-69,33% 9 508 29,20% Między pierwszym kwartałem roku 2005 a trzecim kwartałem roku 2008 najbardziej spadła liczba zarejestrowanych bezrobotnych z wykształceniem gimnazjalnym, podstawowym oraz niepełnym podstawowym (spadek o 68 626 osób, 65,59%) oraz zasadniczym zawodowym (73 621 osób, 69,33%), najmniej spadła liczba zarejestrowanych bezrobotnych z wykształceniem wyższym (4 460 osób, 28,64%). Między trzecim kwartałem roku 2008 a drugim kwartałem roku 2009 najmniej wzrosła liczba zarejestrowanych osób z wykształceniem gimnazjalnym, podstawowym i niepełnym podstawowym (17,38%, 6259 osób), najbardziej wzrosła liczba osób z wykształceniem średnim ogólnokształcącym. 31

Tabela 21 Zarejestrowani bezrobotni według wykształcenia w podregionach województwa śląskiego (w osobach, 30.06.2009) Podregion/województwo ogółem gimnazjalne, podstawowe i niepełne podstawowe policealne oraz średnie zawodowe średnie ogólnokształcące wyższe zasadnicze (zawodowe) Podregion bielski 21 146 5 129 5 026 2 004 1 860 7 127 Podregion bytomski 15 958 5 584 3 573 1 320 1 025 4 456 Podregion częstochowski 23 837 6 047 5 902 2 166 2 680 7 042 Podregion gliwicki 14 953 5 384 3 214 1 557 1 238 3 560 Podregion katowicki 19 048 6 474 4 202 1 699 1 684 4 989 Podregion rybnicki 14 854 4 601 3 254 1 713 1 337 3 949 Podregion sosnowiecki 30 870 7 386 8 495 3 181 3 281 8 527 Podregion tyski 7 864 1 657 1 904 974 905 2 424 Tabela 22 Zarejestrowani bezrobotni według wykształcenia w podregionach województwa śląskiego (procentowo, 30.06.2009) Podregion/województwo ogółem gimnazjalne, podstawowe i niepełne podstawowe policealne oraz średnie zawodowe średnie ogólnokształcące wyższe zasadnicze (zawodowe) Podregion bielski 21 146 24,26% 23,77% 9,48% 8,80% 33,70% Podregion bytomski 15 958 34,99% 22,39% 8,27% 6,42% 27,92% Podregion częstochowski 23 837 25,37% 24,76% 9,09% 11,24% 29,54% Podregion gliwicki 14 953 36,01% 21,49% 10,41% 8,28% 23,81% Podregion katowicki 19 048 33,99% 22,06% 8,92% 8,84% 26,19% Podregion rybnicki 14 854 30,97% 21,91% 11,53% 9,00% 26,59% Podregion sosnowiecki 30 870 23,93% 27,52% 10,30% 10,63% 27,62% Podregion tyski 7 864 21,07% 24,21% 12,39% 11,51% 30,82% 32

W podregionach województwa śląskiego różna jest struktura wykształcenia zarejestrowanych bezrobotnych. W podregionach bytomskim i gliwickim najwyższy jest udział bezrobotnych z wykształceniem gimnazjalnym, podstawowym i niepełnym podstawowym (odpowiednio 34,99% i 36,01%). W podregionach bielskim i tyskim największą grupę stanowią bezrobotni z wykształceniem zasadniczym zawodowym (33,70% i 30,82%). We wszystkich podregionach najmniejszą grupę stanowią bezrobotni z wykształceniem średnim ogólnokształcącym oraz wyższym. 3.4. Osoby w szczególnej sytuacji na rynku pracy Spośród ogółu zarejestrowanych bezrobotnych w dniu 30.11.2009 33 699 osób zamieszkuje na wsi, 10 535 osób to bezrobotni w okresie do 12 miesiecy od ukończenia nauki (absolwenci), a 166 osób to cudzoziemcy. 30 331 osób pod koniec listopada 2009 roku miało prawo do zasiłku, z czego 15 191 osób stanowiły kobiety. Tabela 23 Bezrobotni w szczególnej sytuacji na rynku pracy oraz inne kategorie bezrobotnych (30.11.2009) Bezrobotni zarejestrowani Wyszczególnienie ogółem w tym z prawem do zasiłku razem kobiety razem kobiety Ogółem 162632 87759 30331 15191 Zamieszkali na wsi 33699 17729 6930 3355 Osoby w okresie do 12 miesięcy od dnia ukończenia nauki 10535 5854 307 207 Cudzoziemcy 166 89 20 10 Bezrobotni w wieku do 25 roku życia 34492 18905 3014 1200 Które ukończyły szkołę wyższą, do 27 roku życia 3366 2173 128 95 Długotrwale bezrobotne 54632 33489 299 158 Kobiety, które nie podjęły zatrudnienia po urodzeniu dziecka x 14581 x 207 Powyżej 50 roku życia 35740 15635 9339 4004 Bez kwalifikacji zawodowych 42955 25068 4965 2642 Bez doświadczenia zawodowego 44806 26847 376 24 Bez wykształcenia średniego 91036 43078 15305 6366 Bezrobotni samotnie wychowujący co najmniej jedno dziecko do 18 roku życia 13503 11996 1236 995 Osoby, które po odbyciu kary pozbawienia wolności nie podjęły zatrudnienia 3099 230 130 8 Niepełnosprawni 9976 5180 1502 818 Wśród zarejestrowanych bezrobotnych 34 492 osoby nie ukończyły 25 roku życia, 3 366 to osoby do 27 roku życia, które ukończyły szkołę wyższą, a 35 740 osób to bezrobotni powyżej 50 roku życia. 54 632 osoby to trwale bezrobotni, 14 581 kobiet nie podjęło zatrudnienia po urodzeniu dziecka, 13 503 bezrobotni samotnie wychowują co najmniej jedno dziecko do 18 roku życia. 42 955 bezrobotnych nie posiada kwalifikacji zawodowych, doświadczenia zawodowego nie posiada 44 806 zarejestrowanych, a wykształcenia średniego 91 036 osób. 3 099 osób nie podjęło zatrudnienia po odbyciu kary pozbawienia wolności, 9 976 bezrobotnych to niepełnosprawni (jedynie zbiorowość bezrobotnych w wieku do 25 lat oraz bezrobotnych powyżej 50 roku życia należy do przedziałów rozłącznych. W pozostałych przypadków bezrobotni mogą kwalifikować się kilku kategorii osób będących w szczególnej sytuacji na rynku pracy). 33