Załącznik nr 2 dr Bartosz Kołaczkowski adiunkt w Zakładzie Prawa Administracyjnego i Nauki o Administracji Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu im. A. Mickiewicza w Poznaniu Autoreferat przedstawiający opis dorobku i osiągnięć naukowych I. Informacje o posiadanych dyplomach i stopniach naukowych Magister prawa tytuł zawodowy uzyskany na podstawie pracy magisterskiej pt. Szelf kontynentalny, Wydział Prawa i Administracji UAM w Poznaniu, 1997 r. Doktor nauk prawnych w zakresie prawa stopień naukowy uzyskany na podstawie rozprawy doktorskiej pt. Drogi publiczne w Rzeczypospolitej Polskiej jako obszary objęte szczególnym reżimem prawnym, Wydział Prawa i Administracji UAM w Poznaniu, 2002 r. II. Wskazanie osiągnięcia w rozumieniu art. 16 ust. 2 ustawy z dnia 14 marca 2003 r. o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki (Dz.U. Nr 65, poz. 595 ze zm.). Za osiągnięcie w rozumieniu art. 16 ust. 2 ustawy z dnia 14 marca 2003 r. o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki uważam monografię habilitacyjną pt. Kształtowanie się regulacji prawnych zgromadzeń w Polsce oraz w wybranych krajach o anglosaskiej tradycji prawnej, wyd. C.H. Beck, Warszawa 2014 r. 1
A. Ogólna charakterystyka pracy habilitacyjnej Przedmiotem mojej rozprawy habilitacyjnej jest niezwykle istotna w każdym społeczeństwie obywatelskim problematyka wolności zgromadzeń. Co ciekawe, problematyka ta nie jest często podejmowana w opracowaniach naukowych pomimo zarówno jej teoretycznej jak i praktycznej doniosłości; w doktrynie brakuje, jak się wydaje, np. opracowań dotyczących szczególnej regulacji zgromadzeń czy też kompleksowych opracowań prawnoporównawczych. Jest to tym bardziej niezrozumiałe, że w ostatnich latach coraz częściej pojawiają się mniej lub bardziej poważne akty przemocy i wandalizmu podczas najróżniejszych zgromadzeń; następują też tak w Polsce, jak i w wielu innych krajach przyspieszone procesy ograniczania wolności zgromadzeń w imię dbałości o bezpieczeństwo i porządek publiczny, co w każdym przypadku winno być przedmiotem pogłębionych badań doktryny. Kierunek zmian jest szczególnie zaskakujący w naszym kraju z racji wieloletniego absolutyzowania wolności zgromadzeń w orzecznictwie. Pojawia się zatem pytanie, czy zmiany polskiej regulacji prawnej nie są zbyt daleko idące? Czy nie mamy czasem do czynienia z sinusoidalnym odreagowaniem okresu zbyt liberalnej interpretacji zakresu wolności? Z drugiej strony trzeba jednak dostrzec, że w obecnym kształcie polskiej reglamentacji zgromadzeń nasze państwo nie zapewnia bezpieczeństwa obywateli podczas takich imprez, przy czym wprowadzone w 2012 r. daleko idące zmiany regulacji prawnej w sposób istotny nie zwiększyły, jak się wydaje, stopnia bezpieczeństwa publicznego. Zmiany te stały się jednocześnie przedmiotem powszechnej krytyki, co pozwala przypuszczać, że kolejne modyfikacje przepisów są nieuniknione. Podjęcie pogłębionej analizy stanu naszej regulacji prawnej zgromadzeń oraz kierunków jej zmian na tle rozwiązań i podobnych procesów w innych krajach było zatem, moim zdaniem, uzasadnione nie tylko niewielką ilością opracowań naukowych (a w odniesieniu do dużej części podejmowanych zagadnień zupełnym brakiem takich opracowań), ale także dosłownie rozumianą potrzebą chwili. Warto w tym miejscu dodać, że prawdopodobieństwo konieczności podjęcia w najbliższej przyszłości szerokiej debaty naukowej i społecznej związanej z weryfikacją polskich rozwiązań w zakresie wolności zgromadzeń zwiększa też przypuszczalne stwierdzenie niekonstytucyjności części spośród nich przez Trybunał Konstytucyjny, który będzie rozpatrywał wnioski grup posłów Sejmu RP VII Kadencji z dnia 10 października i 29 listopada 2012 r. oraz Rzecznika Praw Obywatelskich z dnia 4 marca 2013 r. o stwierdzenie niezgodności niektórych przepisów ustawy Prawo o zgromadzeniach ze wskazanymi we 2
wnioskach przepisami aktów prawa międzynarodowego oraz Konstytucji (sprawy połączone; sygnatura K 44/12). I w taką rzeczywistość wpisuje się moja rozprawa. Do jej głównych zalet zaliczyć można mam nadzieję przede wszystkim kompleksowość oraz oryginalność ujęcia. I tak, analizuję w niej problematykę zgromadzeń nie tylko w kontekście ustawy z dnia 5 lipca 1990 r. Prawo o zgromadzeniach (tekst jedn. Dz.U. 2013, poz. 397), ale także wnikliwie badam zagadnienia regulacji prawnej: zgromadzeń odbywających się w szczególnych miejscach (zgromadzeń na drogach publicznych, zgromadzeń na terenie szkół wyższych oraz na terenie Pomników Zagłady), zgromadzeń odbywających się w szczególnym czasie (zgromadzeń w stanach nadzwyczajnych i zgromadzeń przedwyborczych), zgromadzeń religijnych czy udziału żołnierzy w zgromadzeniach. Opracowanie jako jedyne, jak dotąd, ukazuje nie tyle kształt obowiązującej regulacji prawnej zgromadzeń, ile przede wszystkim proces kształtowania się tej regulacji nie tylko w Polsce, ale także w innych krajach. Nie jest bowiem chyba możliwe doskonalenie naszych rozwiązań bez szerszej świadomości ich dotychczasowych przemian, ale również, a może wręcz przede wszystkim, bez wiedzy na temat kształtu administracyjnej reglamentacji zgromadzeń w innych krajach oraz tendencji zachodzących tam zmian regulacji dla uniknięcia błędów z przeszłości oraz czerpania wzorców ze sprawdzonych już gdzie indziej rozwiązań. Dodam w tym miejscu, że w polskiej doktrynie nie ma opracowań, które zawierałyby kompleksową i pogłębioną analizę rozwiązań w zakresie wolności zgromadzeń, które przyjęto w Wielkiej Brytanii, Stanach Zjednoczonych i w Indiach państwach, które rozpatrywane łącznie dysponują olbrzymim potencjałem społeczno-ekonomicznym, kulturalnym oraz militarnym i mają istotny, o ile nie decydujący, wpływ na rozwój uregulowań prawa międzynarodowego, także w zakresie praw i wolności politycznych co przekłada się ostatecznie na kształt poszczególnych rozwiązań praw wewnętrznych, również w Polsce. Formułowane w tych krajach przepisy oraz rozstrzygnięcia tamtejszych sądów pozwoliły mi ujrzeć w nowym świetle problematykę administracyjnej reglamentacji wolności zgromadzeń; mogą też, jak się wydaje, wnieść do polskiej, mocno osadzonej w systemie kontynentalnym, doktryny prawa administracyjnego nowe, nierozważane dotąd koncepcje wyrażone w postulatach de lege ferenda zarówno w zakresie rozwiązań systemowych, jak i szczegółowych. Pierwszy rozdział pracy zawiera wprowadzenie do problematyki badawczej obejmujące m.in. oparte na dorobku doktryny polskiej oraz zagranicznej rozważania na temat powiązań pomiędzy wolnością zgromadzeń a wolnością zrzeszania się i innymi wolnościami. 3
W rozdziale II podjąłem zagadnienia kształtowania się ogólnej regulacji zgromadzeń w II Rzeczypospolitej oraz w okresie PRL. Zawarta w tej części pracy analiza źródeł dowiodła m.in, że ustawę z dnia 11 marca 1932 r. o zgromadzeniach (Dz.U. Nr 48, poz. 450 ze zm.) należy uznać za stosunkowo nowoczesną regulację, która w wielu aspektach stanowi w większym stopniu pierwowzór rozwiązań przyjętych w obowiązującej ustawie Prawo o zgromadzeniach, niż nawet pośrednio nie deklarująca wolności zgromadzeń ustawa z dnia 29 marca 1962 r. o zgromadzeniach (Dz.U. Nr 20, poz. 89 ze zm.). O fasadowym charakterze tej ostatniej ustawy może świadczyć niemal całkowity brak orzecznictwa dotyczącego zgromadzeń w okresie jej obowiązywania; intencją ówczesnej władzy przypuszczalnie nie było ani teoretyczne zapewnienie wolności zgromadzeń, ani rzeczywiste przestrzeganie tej wolności w praktyce. Przedmiotem analizy zawartej w rozdziale III są zagadnienia kształtowania się regulacji prawnej zgromadzeń w III RP. W rozdziale tym zwracam szczególną uwagę zarówno na propozycje zmian ustawy Prawo o zgromadzeniach z 2004, 2011 oraz 2013 r., jak i przede wszystkim na zmiany dokonane w 2012 r.; analizuję też orzecznictwo związane m.in. z problematyką możliwości wydania decyzji o zakazie odbycia zgromadzenia. We wskazanym fragmencie pracy dowiodłem, że wprawdzie niektóre zmiany można ocenić pozytywnie, to jednak duża ich część wydaje się nietrafna. Wątpliwości budzi np. zwiększenie zakresu odpowiedzialności przewodniczącego zgromadzenia czy też brak precyzji regulacji, w szczególności w dziedzinie wprowadzonego do ustawy Prawo o zgromadzeniach mechanizmu uniemożliwiania odbycia zgromadzeń, organizowanych przez dwóch lub więcej organizatorów w tym samym czasie i miejscu, o ile nie jest możliwe ich oddzielenie w taki sposób, aby ich przebieg nie zagrażał życiu lub zdrowiu ludzi albo mieniu w znacznych rozmiarach. Zmiany ponadto nie usunęły poważnych błędów naszej regulacji prawnej zgromadzeń m.in. nadal poza sferą regulacji prawnej pozostają zgromadzenia spontaniczne, nadal też zbyt wąska jest w naszym kraju definicja zgromadzenia, a ponadto przepisy dotyczące procedury organizowania zgromadzenia wciąż są ukształtowane w sposób, który nie tylko nie gwarantuje organizatorowi zgromadzenia uzyskania rozstrzygnięcia odwoławczego przed datą zgromadzenia, ale wręcz sprawia, że prawdopodobieństwo uzyskania takiego rozstrzygnięcia przed datą zgromadzenia jest niewielkie. Dalekie od doskonałości były i niestety są nadal pomimo dokonania w tej dziedzinie zmian przepisy regulujące możliwość delegowania przedstawicieli organu gminy na zgromadzenie. Problemów jest zatem sporo, a sytuację w dodatku istotnie pogarsza głęboko niejednorodne orzecznictwo raz skrajnie absolutyzujące wolność zgromadzeń, 4
innym razem nie znajdujące niczego złego np. w ograniczaniu wolności zgromadzeń jako efektu ograniczenia ruchu w danym miejscu. Niejednolitość orzecznictwa skutkuje tym, że wydając bądź nie wydając w sytuacjach dyskusyjnych decyzji o zakazie odbycia zgromadzenia, organy raz mogą powoływać się na surowe orzeczenia, innym razem na całkiem przeciwne, w zależności od potrzeby. Rozdział IV opracowania to pierwsza w polskiej literaturze analiza kształtowania się szczególnej regulacji prawnej zgromadzeń. W ramach tej problematyki wyodrębniłem zagadnienia: zgromadzeń odbywających się w szczególnych miejscach (w tym zgromadzeń na drogach publicznych, zgromadzeń na terenie szkół wyższych oraz zgromadzeń na terenie Pomników Zagłady - rozdział IV 1), zgromadzeń odbywających się w szczególnym czasie (w tym zgromadzeń w stanach nadzwyczajnych oraz zgromadzeń przedwyborczych - rozdział IV 2), zgromadzeń o charakterze religijnym (rozdział IV 3) i wreszcie udziału żołnierzy w zgromadzeniach (rozdział IV 4). Analiza zawarta w tym rozdziale opracowania również wykazała obok niektórych kontrowersyjnych tez orzecznictwa - niedostrzegane dotąd w literaturze liczne błędy i niedoskonałości naszej regulacji prawnej. I tak, szczególnie warto w tym miejscu odnotować np. brak pełnej jasności co do formy administracyjnej reglamentacji zgromadzeń skutkujących utrudnieniami w ruchu drogowym, zbytnie faworyzowanie praw osób korzystających z wolności zgromadzeń w konfrontacji z prawami użytkowników dróg publicznych, brak bezpośredniej możliwości ograniczania wolności zgromadzeń w stanie klęski żywiołowej (podczas gdy możliwe są daleko idące ograniczenia w odbywaniu imprez masowych podczas takiego stanu) czy wreszcie niedopuszczalną odmienność sytuacji prawnej (w odniesieniu do możliwości korzystania z wolności zgromadzeń) wspólnot religijnych, których działalność nieuregulowana jest odrębnymi ustawami, od sytuacji tych kościołów i związków wyznaniowych, w przypadku których takie ustawy uchwalono. Jak wykazałem w omawianym rozdziale, niezrozumiałe jest także ustanowienie uzgodnienia jako formy administracyjnej reglamentacji części zgromadzeń religijnych na drogach publicznych. Kolejne trzy rozdziały to analiza obowiązującej regulacji prawnej zgromadzeń w Wielkiej Brytanii (rozdział V), w Stanach Zjednoczonych (rozdział VI) oraz w Indiach (rozdział VII); w rozdziałach tych podjąłem także wątki kształtowania się odpowiednich przepisów. W tej części pracy wykazałem m.in., że w badanych krajach zupełnie inaczej niż w Polsce ukształtowany jest kompromis pomiędzy prawami organizatorów i uczestników zgromadzeń a prawami osób trzecich np. prawa osób korzystających z drogi publicznej mają pierwszeństwo przed prawami o charakterze politycznym; analiza zagranicznych regulacji 5
prawnych i orzecznictwa wykazała ponadto wyraźny w anglosaskiej tradycji prawnej prymat bezpieczeństwa i porządku publicznego w odniesieniu do wolności zgromadzeń. Bardzo ważną odmiennością w zakresie rozwiązań systemowych administracyjnej reglamentacji zgromadzeń jest także to, że nie organ administracji samorządowej (jak w Polsce) podejmuje rozstrzygnięcia w dziedzinie ograniczeń wolności zgromadzeń, lecz zazwyczaj Policja - a w praktyce często nawet szeregowi jej funkcjonariusze, którzy ponadto dysponują daleko idącymi uprawnieniami w zakresie kierowania zgromadzeniem. Jak widać, różnice pomiędzy rozwiązaniami polskimi a tymi, które funkcjonują w Stanach Zjednoczonych, Anglii i Walii, Szkocji, Irlandii Północnej i wreszcie w Indiach są bardzo duże, co pozwoliło jak sygnalizowano wyżej ocenić naszą regulację prawną z szerszej perspektywy oraz odważniej sformułować daleko idące i w większości dotąd w literaturze nie formułowane postulaty de lege ferenda. B. Wykorzystanie wyników pracy W rozprawie formułuję moim zdaniem warte poddania szerszej dyskusji propozycje zarówno systemowych, jak i szczegółowych zmian w dziedzinie administracyjnej reglamentacji zgromadzeń; propozycje te, mam nadzieję, dobrze wpisują się w polską rzeczywistość, w której dynamicznie zachodzącemu procesowi ustalania granicy pomiędzy prawami osób organizujących oraz uczestniczących w zgromadzeniu, a prawami osób trzecich wciąż daleko do zakończenia. Naukowe przedstawienie i solidne uzasadnienie propozycji zmian także na gruncie analiz prawnoporównawczych jest szczególnie potrzebne w dobie pełnych emocji, nieraz merytorycznie jałowych sporów, które ponadto często są zdominowane przez partykularne i chwilowe interesy polityczne spierających się stron, nie mówiąc już o populistycznym uleganiu tendencjom promowanym przez media. Proponowane przeze mnie zmiany są wprawdzie daleko idące i zapewne w dużym stopniu kontrowersyjne (choć często inspirowane rozwiązaniami sprawdzającymi się od dziesiątków lat w innych krajach), ale być może staną się wartościowym przyczynkiem dyskusji, dzięki której możliwe będzie wypracowanie takiego kompromisu pomiędzy prawami osób korzystających z wolności zgromadzeń, a ograniczanymi w rezultacie zgromadzenia prawami innych osób, który z jednej strony gwarantowałby wolność zgromadzeń bez formułowanych dzisiaj zastrzeżeń natury konstytucyjnej, a z drugiej gwarantowałby zarówno wyższy stopień ochrony praw osób trzecich, jak i wyższy stopień bezpieczeństwa i porządku publicznego. 6
Pragnę dodać, że niezależnie od naukowego charakteru mojej monografii, opracowanie może także, jak się wydaje, z powodzeniem służyć np. studentom kierunków prawa i administracji, praktykom pracownikom urzędów administracji publicznej oraz osobom pełniącym funkcje organów administracji, pracownikom mediów formułującym oceny propozycji zmian regulacji prawnej, czy wreszcie innym osobom zainteresowanym problematyką podstawowych praw i wolności człowieka. III. Pozostały dorobek naukowy A. Okres poprzedzający uzyskanie stopnia doktora nauk prawnych Pierwotnym nurtem moich badań były zagadnienia administracyjnej reglamentacji korzystania z dróg publicznych. I tak, jeszcze przed uzyskaniem stopnia doktora nauk prawnych, opublikowałem artykuł w dziedzinie niepodejmowanej przez innych badaczy pt.: Ewolucja administracyjnoprawnej regulacji korzystania z dróg publicznych w II RP ( Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny 2000, rok LXII, nr 4, s. 55 82), byłem też autorem obszernego opracowania Udział samorządu terytorialnego w zarządzaniu drogami publicznymi ( Forum Naukowe 2001, rok VI, nr 1(14), s. 47 88). W okresie poprzedzającym obronę doktoratu publikowałem też artykuły prasowe, z których szczególnego odnotowania wart jest artykuł opublikowany w 44 numerze Gazety Prawnej z 2000 r. pt. Kontrowersyjne propozycje zmian w prawie o ruchu drogowym, w którym przekonywałem, że w specyficznych warunkach polskich (brak autostrad, transport samochodowy odbywający się głównie na drogach przebiegających przez tysiące miejscowości o rozproszonej zabudowie, a mimo to oznaczonych jako teren zabudowany) ograniczenie dopuszczalnej prędkości w miastach do 50 km/h nie jest dobrym rozwiązaniem; wyrażałem też (w dużej części trafne, jak pokazują najnowsze badania) zastrzeżenia do wprowadzenia obowiązku używania świateł mijania przez całą dobę, także w okresie letnim. 7
B. Dorobek naukowy po uzyskaniu stopnia doktora nauk prawnych Bezpośrednio po uzyskaniu stopnia doktora nauk prawnych moje zainteresowania badawcze oscylowały jeszcze głównie wokół problematyki podejmowanej w rozprawie doktorskiej i stanowiły pogłębienie i rozwinięcie prowadzonych w niej badań. Do nurtu opracowań związanych z korzystaniem bądź zarządzaniem drogami publicznymi należą takie artykuły albo rozdziały monografii, jak m.in.: Status prawny cudzoziemców kierujących pojazdami na polskich drogach. Forum Naukowe 2004, rok IX, nr 2(18), s. 85 96; Refleksje na temat administracyjnoprawnych aspektów bezpieczeństwa ruchu drogowego w świetle przystąpienia Polski do Unii Europejskiej, [w:] Europeizacja polskiego prawa administracyjnego, pod red. Z. Janku, Z. Leońskiego, M. Szewczyka, M. Waligórskiego i K. Wojtczak, Wrocław 2005, s. 353 369; Ograniczenia dostępności korzystania z dróg publicznych, [w:] Prawo i administracja tom IV, pod red. R. Budzinowskiego, Piła 2005, s. 249 264; czy też (we współautorstwie z M. Princem): Problemy lokalizacji dróg publicznych w aspekcie lokalizacji celu publicznego [w:] Materialne prawo administracyjne część III, pod red Z. Janku, Poznań 2009, s. 65 80 oraz Ograniczenia praw i wolności w sferze korzystania z dróg publicznych, [w:] Prawo wobec wyzwań współczesności, pod red. B. Guzika, N. Buchowskiej i P. Wilińskiego, Poznań 2010, s. 405 416. Niektóre wątki prowadzonych wówczas badań okazały się szczególnie interesujące i w dłuższej perspektywie stały się przyczynkiem do dalszych pogłębionych refleksji, które zaowocowały ostatecznie skrystalizowaniem koncepcji mojej rozprawy habilitacyjnej. I tak w 2003 r. opublikowałem artykuł pt. Administracyjna reglamentacja szczególnego korzystania z dróg publicznych ([w:] Jednostka w demokratycznym państwie prawa, pod red. J. Filipka, Bielsko Biała 2003, s. 310 315), podczas pisania którego uświadomiłem sobie istnienie poważnych problemów związanych z korzystaniem z drogi publicznej np. przez uczestników zgromadzenia. Do zagadnień tych powróciłem w 2008 r., kiedy napisałem dwa krótkie referaty: Zgromadzenia na drogach publicznych w świetle regulacji prawnej i wybranych orzeczeń, ([w:] Polityka administracyjna. IV Międzynarodowa Konferencja Naukowa, Stryków 7 9 września 2008 r., pod red. J. Łukasiewicza, Rzeszów 2008, s. 347 348) oraz wspólnie z J. Pawłowskim: Zgromadzenia wolność absolutna? ([w:] Prawo wobec wyzwań współczesności, pod red. N. Buchowskiej, P. Wilińskiego i B. Guzika, Poznań 2008, s. 279-286). Ostatnie ze wskazanych opracowań jest przy tym, jak się wydaje, pierwszym w doktrynie III RP, w którym mocno 8
zasygnalizowano problem dominującego w orzecznictwie uprzywilejowania praw organizatorów i uczestników zgromadzeń w stosunku do praw osób trzecich. Badania istoty szczególnego reżimu prawnego, jakim objęte są drogi publiczne, niemal płynnie doprowadziły do wykształcenia się kolejnego obszaru moich zainteresowań, obejmującego interdyscyplinarne zagadnienia z pogranicza prawa administracyjnego i prawa finansowego. W 2005 r. napisałem bowiem artykuł na temat niepodejmowanych w literaturze, a szczególnie istotnych w praktyce, problemów finansowania dróg stanowiących ponad 95% dróg publicznych w Polsce dróg wojewódzkich, powiatowych i gminnych (Węzłowe problemy finansowania dróg samorządowych. Forum Naukowe 2005, rok X, nr 3(20) s. 31 44). W kolejnych latach pojawiły się następne moje opracowania z tej dziedziny: Wybrane problemy finansowania zadań jednostek samorządu terytorialnego ( Administracja 2006, nr 3(4), s. 107 120); Subwencje w systemie finansowania jednostek samorządu terytorialnego, ([w:] Biurokracja, pod red. J. Łukasiewicza, Rzeszów 2006, s. 282 289), czy też: Refleksje na temat samodzielności jednostek samorządu terytorialnego w zakresie finansowania ich zadań, ([w:] Samorząd terytorialny po akcesji do Unii Europejskiej, pod red. T. Smolińskiego, Poznań 2008, s. 29 36). W 2009 r. nawiązałem udaną współpracę ze specjalistką ze sfery prawa finansowego Małgorzatą Ratajczak. Efektem prac naszego zespołu były m.in. opracowania publikowane w prestiżowych wydawnictwach, takie jak: System wewnętrznej kontroli finansowej w jednostkach samorządu terytorialnego w świetle uregulowań ustawy z 27.08.2009 r. o finansach publicznych ( Finanse Komunalne 2010, nr 4, s. 52 65), Bierne prawo wyborcze w wyborach wójtów, burmistrzów i prezydentów miast w aspekcie kary zakazu pełnienia funkcji związanych z dysponowaniem środkami publicznymi ( Samorząd Terytorialny 2010, nr 12, s. 6 16), czy też Rola wójta w zapewnieniu prawidłowości funkcjonowania gospodarki finansowej gminy w świetle rozwiązań ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych ( Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny 2010, nr 4, s. 81 93). Ukoronowaniem tego nurtu moich zainteresowań naukowych jest opublikowana w wydawnictwie Wolters Kluwer w 2010 r. monografia pt. Gospodarka finansowa samorządu terytorialnego w Polsce (198 stron; recenzent: A. Hanusz). Książka ta w sposób kompleksowy przedstawia problemy gospodarki finansowej jednostek samorządu terytorialnego. Wyróżnia ją m.in. oryginalne ujęcie problematyki ukazanie finansów samorządu terytorialnego nie tylko jako części składowej finansów publicznych, lecz jako zaplanowanej, racjonalnie funkcjonującej gospodarki finansowej wspólnot lokalnych i 9
regionalnych z perspektywy zależności pomiędzy elementami tworzącymi tę gospodarkę. W opracowaniu, razem ze Współautorką M. Ratajczak, dokonałem analizy regulacji prawnych dotyczących najważniejszych elementów gospodarki finansowej samorządu terytorialnego: (1) budżetu jednostki samorządu, w tym zasad i procedur budżetowych, (2) form organizacyjno-prawnych, za pomocą których realizowane są założenia budżetu (jednostek budżetowych, zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych i samorządowych funduszy celowych), (3) źródeł finansowania zadań realizowanych przez gminę, powiat i województwo samorządowe (dochodów własnych i dochodów zewnętrznych samorządu, przychodów zwrotnych) oraz (4) systemu kontroli i nadzoru nad prawidłowym funkcjonowaniem gospodarki finansowej, który tworzą sprawozdawczość budżetowa, kontrola wewnątrz jednostki samorządowej oraz nadzór regionalnych izb obrachunkowych ze zwróceniem szczególnej uwagi na konsekwencje działań kontrolnych i nadzorczych w przypadku stwierdzenia nieprawidłowości w wydatkowaniu środków publicznych. Pragnę podkreślić, że omawiana książka okazała się sukcesem zarówno komercyjnym, jak i naukowym miała dwa dodruki i jest cytowana przez najwybitniejszych przedstawicieli doktryny m.in. przez A. Borodę (Samorząd terytorialny. System prawnofinansowy, Warszawa 2012) oraz H. Izdebskiego (Samorząd terytorialny. Podstawy ustroju i działalności, Warszawa 2011); jej charakterystykę zawarto także w nr. 6. Samorządu Terytorialnego z 2010 r. Równoległym nurtem podejmowanych w dużej części wspólnie z M. Ratajczak badań są badania na temat różnych aspektów funkcjonowania systemu pomocy społecznej. I tak w 2009 r. opublikowaliśmy artykuł: Zadania jednostek samorządu terytorialnego w zakresie pomocy społecznej ([w:] Prawo i Administracja, pod red. K. Wojtczak, t. 8, Piła 2009, s. 79 98). Przez następne lata prowadziliśmy pogłębione badania, których rezultatem było wydanie kolejnej cieszącej się powodzeniem na rynku wydawniczym monografii (pomimo, że wydana została zaledwie kilka miesięcy temu, miała już dodruk): Pomoc społeczna. Wybrane instytucje pomocy rodzinie (Wolters Kluwer 2013; 297 stron; recenzent: M. Szewczyk). Książka ta stanowi kompleksową analizę i ocenę regulacji prawnych dotyczących pomocy społecznej w Polsce systemu jednocześnie skomplikowanego i spójnego zarazem. Szczególną wartością opracowania jest to, że omawiamy w nim nie tylko regulacje ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (tekst jedn. Dz.U. 2013, poz. 182 ze zm.), ale także instytucje kształtowane przez przepisy nowej ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (tekst jedn. Dz.U. 2013, poz. 135 ze zm.). W 10
Pomocy społecznej i wybranych instytucjach pomocy rodzinie szczegółowo podjęliśmy problematykę najważniejszych elementów sytemu pomocy społecznej, takich jak: cele, zasady i wartości pomocy społecznej; zadania administracji publicznej w sferze pomocy społecznej; jednostki organizacyjne pomocy społecznej; system świadczeń z pomocy społecznej, z uwzględnieniem ich proceduralnych aspektów czy wreszcie system opieki nad rodziną i dzieckiem (w tej części książki ukazaliśmy rozwiązania nowe, będące wyrazem daleko idących zmian w polityce społecznej państwa). Nie pominęliśmy też zagadnień obowiązków i uprawnień, a także wymaganych kwalifikacji pracowników socjalnych oraz znaczenia i zakresu funkcjonowania podmiotów niepublicznych w sferze pomocy społecznej. Istotnym i jak się wydaje szczególnie wartościowym fragmentem monografii jest obszerny rozdział traktujący o rzadko podejmowanej w polskiej literaturze problematyce polityki społecznej w kontekście aktów prawnych i innych dokumentów UE. Pragnę w tym miejscu dodać, że kontynuację i rozwinięcie badań podjętych w opisywanej wyżej książce stanowi opublikowany w b.r. rozdział monografii Edukacja techniczna dla rynku pracy, w którym podejmuję zagadnienia prawnych i socjologicznych aspektów bezrobocia i instytucji rynku pracy (Bezrobocie i instytucje rynku pracy - aspekty prawne i socjologiczne, [w:] Edukacja techniczna dla rynku pracy pod red. W. Kacalaka, Gorzów 2014, s. 131 141). W ostatnich kilkunastu miesiącach moje zainteresowania badawcze koncentrowały się także wokół zagadnień w dużym stopniu odmiennych od zagadnień będących przedmiotem wcześniejszych analiz; chciałem w ten sposób uniknąć nużącej ich powtarzalności. W 2013 r. w renomowanych wydawnictwach ukazały się dwa artykuły: Samorząd terytorialny w zaborze rosyjskim? Początki decentralizacji administracji terenowej w Królestwie Polskim i na Ziemiach Zabranych w latach 1861-1915 ( Samorząd Terytorialny 2013, nr 7 8, s. 154 170) i Wpływ odzyskania niepodległości na kształt struktur i zakres samodzielności władz samorządu terytorialnego na ziemiach byłego zaboru rosyjskiego ( Studia Prawa Publicznego 2013, nr 3, s. 161 190). Wyrazem udanego, mam nadzieję, połączenia moich zainteresowań historycznoprawnych z, dominującym obecnie i jednocześnie najbardziej chyba obiecującym z punktu widzenia przyszłych badań obszarem administracyjnoprawnej regulacji praw i wolności o charakterze politycznym, jest opublikowana na początku b.r. monografia: Stowarzyszenia akademickie i studenckie w systemie regulacji prawnej wolności zrzeszania się w latach 1918-2013. Aspekty historyczne i prawnoporównawcze (UAM Poznań, 2014; 187 stron; recenzent: J. Ochmański). Książka ta zapełnia istotną lukę w polskiej doktrynie podczas swoich badań nie znalazłem bowiem ani artykułów naukowych, 11
ani monografii podejmujących zagadnienia statusu prawnego zrzeszeń studenckich. Opracowanie stanowi kompleksową analizę i ocenę kształtowania się oraz obecnego modelu regulacji prawnej stowarzyszeń zrzeszających studentów. Opisałem w nim procesy kształtowania się odrębnej regulacji stowarzyszeń akademickich i studenckich, odpowiednio w II RP oraz w PRL, na tle problemów ogólnej regulacji stowarzyszeń (która obecnie obligatoryjnie reguluje funkcjonowanie ponaduczelnianych studenckich zrzeszeń), dokonałem także analizy regulacji zawartej najpierw w ustawie z dnia 12 września 1990 r. o szkolnictwie wyższym (Dz.U. Nr 65, poz. 385 ze zm.), a potem w obowiązującej ustawie z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym (tekst jedn. Dz.U. 2012, poz. 572 ze zm.). Rozważania zawarte w omawianej monografii podporządkowałem próbie odpowiedzi na pytanie, czy dokonane na przełomie lat 80. i 90. ub. wieku objęcie ponaduczelnianych stowarzyszeń studenckich ogólną regulacją stowarzyszeń, przy jednoczesnym ustanowieniu zasady wyłączenia z zakresu jej stosowania zrzeszeń uczelnianych, było rzeczywiście uzasadnione? Warto bowiem pamiętać, że stowarzyszenia studenckie przez dziesięciolecia funkcjonowały wyłącznie w oparciu o regulacje odrębne od regulacji innych stowarzyszeń były to głównie przepisy normujące funkcjonowanie uczelni wyższych, zarówno na poziomie ustawowym, jak i na szczeblu aktów wykonawczych. Jednym z celów opracowania było także porównanie polskich rozwiązań w zakresie wolności zrzeszania się studentów z rozwiązaniami przyjętymi w Wielkiej Brytanii państwie mogącym się poszczycić najbardziej renomowanymi i jednocześnie jednymi z najstarszych uczelni na świecie. W zakończeniu autoreferatu pragnę dodać, że w okresie zatrudnienia na stanowisku adiunkta uczestniczyłem w szeregu konferencji naukowych (1 2 rocznie), w tym także międzynarodowych i organizowanych za granicą. Wygłosiłem też kilka referatów, dotyczących przede wszystkim zagadnień różnych aspektów korzystania z dróg publicznych, statusu prawnego poszczególnych grup ich użytkowników i wreszcie bezpieczeństwa ruchu drogowego. W 2014 r. poproszono mnie ponadto o sporządzenie recenzji wydawniczych opracowań: Problematyka rejestracji kościołów i związków wyznaniowych w świetle przepisów prawa polskiego oraz praktyki, a także Nieletnie dzieciobójczynie w świetle prawa i moralności (Wydawnictwo Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogiki i Administracji im. Mieszka I w Poznaniu Homines Hominibus ). Obie recenzje wykonałem i przesłałem już do Wydawcy. 12