Toolkit 2012 PL Email Proste, prawda? TOBTAXY (Making Tobacco Tax Trendy) Opodatkowanie tytoniu i nielegalny handel Niniejsza publikacja została opracowana na podstawie projektu TobTaxy Making Tobacco Tax Trendy, który otrzymał dofinansowanie z Unii Europejskiej w ramach Programu Zdrowia. (Umowa o dotację 20091221)
49-51 Rue de Treves, Bruksela, Belgia Tel: +32 (0) 22 38 53 60 Faks: / 61 smokefree.partnership@ersnet.org Autorzy opracowania Stefan Callan Smoke Free Partnership 49-51 Rue de Treves Bruksela 1040 Belgia Tel: +32 (0) 22 38 53 65 Faks: +32 (0) 22 38 53 61 E-mail: stefan.callan@ersnet.org Redakcja Joy Townsend Zjednoczone Królestwo Anne-Marie Perucic Szwajcaria Angel Lopez Nicolas Hiszpania Antoine Deutsch Francja Florence Berteletti Kemp Europa Hana Ross Republika Czeska Luk Joossens Belgia Laura Radu-Loghin Rumunia Michal Stoklosa Polska Ilustracje Amélie Clément www.lilichkaia.com lilichkaia@gmail.com Smoke Free Partnership to niezależne partnerstwo strategiczne zawarte na elastycznych zasadach pomiędzy European Respiratory Society (ERS: www.ersnet.org), Cancer Research UK (CR-UK: www.cancerresearchuk.org), European Heart Network (EHN: www.ehnheart.org). Jego celem jest propagowanie kontroli przemysłu tytoniowego oraz badań nad polityką w tym zakresie na poziomie unijnym i krajowym we współpracy z innymi unijnymi organizacjami zdrowotnymi oraz unijnymi sieciami kontroli przemysłu tytoniowego.
Spis treści Background 4 O Zestawie narzędzi 5 Opodatkowanie narzędzie zdrowia publicznego? 7 Ważne terminy i pojęcia w zestawie narzędzi A-Z In Practice 18 Reakcja przemysłu tytoniowego na opodatkowanie 19 Jak oszacować wpływ podatku 25 Korzyści z podnoszenia opodatkowania wyrobów tytoniowych dla rządów 26 Podatek od papierosów a ubóstwo czy podatek jest regresywny? 27 Powiązanie z celami Education 9 Podstawy opodatkowania wyrobów tytoniowych 13 Skutki struktury podatkowej 15 Skutki inflacji 16 Skutki wzrostu dochodów - dostępność Policy + Advocacy 27 Perspektywa międzynarodowa / globalna 29 Perspektywa europejska aktualna dyrektywa unijna dotycząca opodatkowania wyrobów tytoniowych 32 Legalne i nielegalne unikanie opodatkowania 33 Przemyt i nielegalny obrót 39 Błędne przekonania dotyczące opodatkowania wyrobów tytoniowych i kontrargumenty 42 Wskaźnik lat przeżytych w zdrowiu 43 Podsumowanie najlepszych praktyk z zakresu zdrowia publicznego dla systemów opodatkowania wyrobów tytoniowych
O zestawie narzędzi Zadanie Zestawu narzędzi Dane w Zestawie narzędzi Niniejszy dokument został opracowany jako integralna część jednego z głównych zobowiązań w ramach projektu budowania zdolności TobTaxy Making Tobacco Tax Trendy 1, rowadzonego w latach 2010-2012 i finansowanego ze środków Unii Europejskiej. Celem Projektu było szkolenie środowisk związanych z publiczną służbą zdrowia oraz zajmujących się kontrolą przemysłu tytoniowego w zakresie zawiłości dotyczących opodatkowania wyrobów tytoniowych oraz nielegalnego obrotu na szczeblu krajowym i europejskim. Początkowo, w okresie od września 2010 r. do czerwca 2012 r., podczas głównej fazy operacyjnej projektu, stworzono pierwszą wersję Zestawu narzędzi TobTaxy. Wersja ta była używana jako dokument szkoleniowy podczas pięciu warsztatów budowania zdolności, które odbyły się w Paryżu, Jassach, Wilnie, Dublinie i Pradze jako uzupełnienie działań polegających na budowaniu zdolności, dzięki którym w szkoleniu uczestniczyło ponad 90 pracowników specjalistów ds. zdrowia publicznego, ekonomistów oraz pracowników ministerstw. Nowa wersja Zestawu narzędzi została zoptymalizowana przez światowej klasy ekonomistów, ekspertów ds. kontroli przemysłu tytoniowego i uczestników warsztatów TobTaxy i stanowi materiał referencyjny dotyczący kwestii opodatkowania wyrobów tytoniowych i nielegalnego handlu. Zadanie Zestawu narzędzi zostało wyraźnie określone w kontekście ogólnego celu Projektu TobTaxy: przekazanie specjalistom ds. zdrowia publicznego umiejętności i wiedzy umożliwiających im opowiadanie się za podwyższaniem opodatkowania artykułów tytoniowych na szczeblu krajowym w Europie. Informacje zawarte w Zestawie narzędzi dotyczą następujących kwestii: co składa się na cenę wyrobów tytoniowych oraz jakie są metody obliczania podatku jako składnika ceny, w jaki sposób cena zwiększa wpływ na używanie wyrobów tytoniowych, w jaki sposób podnosi się ceny za pomocą opodatkowania, jak branża tytoniowa manipuluje cenami, różne struktury podatków od wyrobów tytoniowych oraz ich skutki i związek z dochodami z opodatkowania wyrobów tytoniowych, rodzaje, przyczyny i skutki nielegalnego handlu wyrobami tytoniowymi oraz sposoby ich zwalczania, jak zmiany w opodatkowaniu/cenach artykułów tytoniowych wpływają na powszechność konsumpcji wyrobów tytoniowych, zgony i choroby spowodowane paleniem oraz inne koszty krajowe, lepsze rozumienie Wskaźnika lat przeżytych w zdrowiu. Należy zauważyć, że dane przedstawione w Zestawie narzędzi obejmują okres do roku 2011 włącznie, a w niektórych przypadkach są zaktualizowane do kwietnia 2012 r. Ich treść dotyczy zarówno podstaw opodatkowania wyrobów tytoniowych, jak i danych/wyzwań stojących przed poszczególnymi krajami europejskimi. Dokument został przetłumaczony na większość języków europejskich i dotyczy wszystkich krajów docelowych wymienionych w projekcie TobTaxy. Wraz z rozpoczęciem lata 2012 r. wszystkie Zestawy narzędzi zostaną udostępnione na stronie internetowej Smoke Free Partnership www.smokefreepartnership.eu 1 >> For more information on TobTaxy, please access www.smokefreepartnership.eu 4
Opodatkowanie narzędzie zdrowia publicznego? Opodatkowanie jest najskuteczniejszą i najmniej kosztowną metodą interwencji zmierzającą do ograniczenia konsumpcji wyrobów tytoniowych, zwłaszcza wśród młodego pokolenia oraz grup o niskim dochodzie. Polityka ta jest od dawna popierana przez Światową Organizację Zdrowia 2 oraz Bank Światowy. 3 Ramowa Konwencja o Ograniczeniu Użycia Tytoniu 4 podkreśla również rolę opodatkowania jako głównego elementu kompleksowej polityki ograniczania rynku wyrobów tytoniowych. Istota skuteczności opodatkowania, przy jego prawidłowym stosowaniu, leży w jego zdolności do podnoszenia ceny produktów tytoniowych, co bezpośrednio ogranicza dostępność wyrobów tytoniowych dla ogółu populacji, a zwłaszcza dla grup o niższej sile nabywczej. Jeśli chodzi o osoby o niższych dochodach i przedstawicieli młodszych pokoleń, wśród których prawdopodobieństwo palenia lub rozpoczęcia palenia jest większe, podniesienie cen tytoniu powoduje zmniejszenie jego dostępności i atrakcyjności. O spadku popytu na wyroby tytoniowe świadczy rosnąca liczba osób rzucających palenie 5 i malejące współczynniki spożycia wyrobów tytoniowych wśród potencjalnych konsumentów. Młodzi ludzie są szczególnie wyczuleni na podwyżki cen i mogą palić dwu- lub trzykrotnie mniej wyrobów tytoniowych niż ludzie starsi. Na przykład w 2002 r. program kontroli branży tytoniowej w mieście Nowy Jork, wprowadzony przez Burmistrza Bloomberga, uwzględniał wzrost opodatkowania wyrobów tytoniowych. Zanim został wdrożony, przez dziesięć lat nie odnotowano spadku liczby osób palących. Po wprowadzeniu programu kontroli odsetek palących nastolatków obniżył się z 17,6% w 2001 r. do 8,5% w 2007 r., czyli do poziomu niższego o prawie dwie trzecie niż krajowa średnia wśród amerykańskich nastolatków w 2007 r. 6 2 WHO Tobacco Free Initiative. Building blocks for Tobacco control: a handbook. [Inicjatywa antynikotynowa WHO (Światowej Organizacji Zdrowia). Fundamenty kontroli przemysłu tytoniowego podręcznik.] Genewa, Światowa Organizacja Zdrowia, 2004 r. www.who.int/ tobacco/resources/publications/tobaccocontrol_handbook/en/ 3 Jha P Chaloupka F. Curbing the epidemic: governments and the economics of tobacco control. [Powstrzymywanie epidemii: rządy i ekonomika kontroli przemysłu tytoniowego.] Waszyngton, DC: Bank Światowy, 1999 r. www1.worldbank.org/tobacco/cover2a.asp Podatki z punktu widzenia Ministerstwa Finansów 4 http://www.who.int/tobacco/framework/who_fctc_english.pdf 5 Hu T-W, Sung H-Y, Keeler TE. Reducing cigarette consumption in California: tobacco taxes vs. an antismoking media campaign. [Ograniczanie konsumpcji papierosów w Kalifornii podatki od wyrobów tytoniowych a antynikotynowa kampania w mediach.] Am J Public Health 1995b;85(9):1218-22 6 Cigarette Use Among High School Students --- United States, 1991-2009. [Palenie papierosów wśród uczniów szkół ponadpodstawowych ---- Stany Zjednoczone, lata 1991-2009.] Morbidity and Mortality Weekly Report, 9 lipca 2010/59 (26): 797-801 5
Dlaczego dowody nie prowadzą do zmiany polityki Realia nowoczesnych mechanizmów rządowych skutkują suboptymalnymi poziomami opodatkowania, mającymi na celu ograniczenie używania wyrobów tytoniowych. Dlaczego? Jedną z bardzo istotnych przyczyn jest to, że choć ministerstwa zdrowia mogą rozumieć korzyści płynące z opodatkowania, to kontrolę nad samymi poziomami opodatkowania sprawują na ogół ministerstwa finansów. Niestety pomiędzy ministerstwami zdrowia i finansów nie ma komunikacji lub jest ona utrudniona, w związku z czym ministerstwa finansów mają ograniczoną wiedzę na temat wpływu opodatkowania na zdrowie, a nawet na dochody rządu. Ponadto ministerstwa finansów zazwyczaj traktują tytoń albo jako źródło dochodu, albo jako zwykły produkt konsumpcyjny, nie doceniając w pełni ani nie rozumiejąc całkowitych społecznych i gospodarczych kosztów palenia, ani tego, jak ważny jest wpływ opodatkowania na ograniczenie liczby osób palących. Co więcej, ministerstwa finansów często utrzymują bliskie relacje z firmami tytoniowymi i podlegają silnemu lobbingowi na rzecz niepodnoszenia podatków od wyrobów tytoniowych. Jak rzecznicy zdrowia publicznego mogą pomóc? Rzecznicy zdrowia publicznego powinni angażować się poprzez: 1 / Zrozumienie procesu politycznego związanego z opodatkowaniem wyrobów tytoniowych (kto decyduje o czym, kiedy i w jaki sposób). 2 / Szerzenie wśród społeczeństwa wiedzy na temat znaczenia, struktury i skutków opodatkowania wyrobów tytoniowych. 3 / Lobbowanie na rzecz skutecznych podwyżek podatku od wyrobów tytoniowych na rzecz zdrowia publicznego i dochodów rządu. 4 / Lobbowanie na rzecz podobnego poziomu opodatkowania dla wszystkich wyrobów tytoniowych. 5 / Budowanie mostów pomiędzy przedstawicielami w ministerstwach zdrowia a ich kolegami w organach podatkowych. 6 / Wchodzenie w bezpośredni dialog z ministerstwami finansów. 7 / Poszukiwanie posłów zainteresowanych opodatkowaniem wyrobów tytoniowych. 8 / Staranie, aby posłowie prowadzili dialog z ministerstwem finansów i zadawali pytania dotyczące opodatkowania wyrobów tytoniowych. Niestety rzecznicy zdrowia publicznego często nie są w stanie efektywnie informować społeczeństwa ani lobbować w rządach z uwagi na brak wiedzy dotyczącej opodatkowania. Wiedza podatkowa jest złożonym obszarem kompetencji uważanym za trudny do opanowania. Z tej przyczyny rzecznicy zdrowia publicznego mogą napotykać trudności podczas: Argumentowania na rzecz konstruktywnych zasad opodatkowania. Tworzenia spójnych strategii w celu podniesienia opodatkowania. Skutecznego odpierania argumentów skupiających się albo na obniżaniu podatków, albo na utrzymywaniu podwyżek podatków proporcjonalnie do inflacji. W odpowiedzi na te wyzwania bardzo ważna jest zdecydowana reakcja sektora zdrowia publicznego zmierzająca do powstrzymania branży tytoniowej, która zainwestowała dużo w budowanie relacji z urzędnikami z sektora finansowego i podatkowego. Przemysł tytoniowy1 niesłusznie argumentuje, choć robi to przekonywująco, że opodatkowanie jest niewłaściwym lub nieskutecznym sposobem na zmniejszenie liczby osób palących i że podniesienie podatków doprowadzi do wzrostu nielegalnego handlu wyrobami tytoniowymi. 8 7 Przemysł tytoniowy oznacza tutaj wszystkie organizacje sponsorowane przez przemysł tytoniowy lub reprezentujące jego interesy. 8 Dobrym przykładem tego punktu widzenia jest reakcja na uchwalenie budżetu Zjednoczonego Królestwa opisana w dzienniku The Guardian >> See More 6
Ważne terminy i pojęcia w Zestawie narzędzi A-Z C-N CPI wskaźnik cen konsumpcyjnych CPI, albo wskaźnik cen konsumpcyjnych, jest miarą średniego kosztu towarów i usług nabywanych przez przeciętne gospodarstwo domowe. Jest to jeden z kilku wskaźników cenowych obliczanych przez krajowe urzędy statystyczne. Procentowa zmiana CPI jest miarą inflacji. Drobno krojony tytoń (krajanka) Drobno krojony tytoń to półprodukt, sprzedawany konsumentowi na wagę. Zatem osoby palące drobno krojony tytoń muszą kupować do niego osobno bibułki do skręcania lub tubki i nabijarki (wyroby do samodzielnego skręcania, ang. Roll Your Own - RYO), aby przygotować z nich wyrób gotowy do palenia. Elastyczność cenowa popytu Jest to pojęcie ekonomiczne stosowane do badania, jak zmiana ceny o 1% wpłynie na popyt na dany produkt. Elastyczność cenowa różni się w zależności od produktu. Artykułu pierwszej potrzeby (lub używki, takie jak tytoń lub artykuły bez zamienników) są zazwyczaj mniej wrażliwe na zmiany cen, ponieważ konsumenci kupują je pomimo podwyżek cen. Elastyczność oblicza się za pomocą analizy ekonometrycznej i jest ona zazwyczaj ujemna. Oznacza to, że wzrost cen powoduje spadek popytu. Na przykład elastyczność cenowa na poziomie -0,4 oznacza, że 1% wzrost ceny doprowadzi do spadku konsumpcji o 0,4%. Zmiany ceny mogą skutkować zmianą liczby osób używających produktu oraz zmianą ilości kupowanego produktu. Incydencja podatkowa Incydencja podatkowa jest analizą skutku danego obciążenia podatkowego na dystrybucję dobrobytu ekonomicznego. Uznaje się, że incydencja podatkowa przypada na tę grupę, która w ostatecznym rozrachunku ponosi ciężar podatków. Koszty częściowo zewnętrzne Koszty ponoszone przez niepalących członków gospodarstwa domowego, w którym mieszka osoba paląca. Koszty prywatne (lub koszty wewnętrzne; odwrotność kosztów zewnętrznych) Koszty ponoszone przez osoby, związane z podejmowanymi wyborami rynkowymi mające na celu zmaksymalizowania użyteczności/przyjemności dla tych osób. Koszty zewnętrzne Pod względem gospodarczym koszty zewnętrzne to negatywne skutki gospodarcze/społeczne wpływające na osoby (strony trzecie) niebiorące udziału w podejmowaniu decyzji gospodarczych. Z punktu widzenia palenia (i jego skutków) do kosztów zewnętrznych należy zaliczyć następujące koszty niepokrywane przez palących: utrata wydajności i zwolnienie lekarskie, koszty świadczenia usług opieki zdrowotnej i społecznej, koszty biernego palenia oraz koszt pożarów spowodowanych wyrobami tytoniowymi. Nielegalna produkcja Nielegalna produkcja odnosi się do nielegalnie wytwarzanych produktów (produkcja wyrobów tytoniowych niezgodna z przepisami prawa). Przepisy te mogą obejmować przepisy podatkowe lub inne przepisy (na przykład związane z licencjonowaniem i monopolem), które nakładają ograniczenia na wytwarzanie wyrobów tytoniowych. 7
Ważne terminy i pojęcia w Zestawie narzędzi A-Z O-Z Obciążenie podatkowe Obciążenie podatkowe to kwota podatku nałożonego na produkt lub dochód. Obciążenia podatkowe różnią się i zależą od wielu czynników, w tym poziomu dochodu, jurysdykcji oraz bieżących stawek podatkowych. Podatek kwotowy: Są to podatki nakładane jako stała kwota do zapłaty za 1000 papierosów (lub za paczkę 20 papierosów lub za jeden papieros). Podatek jest nakładany w takiej samej kwocie bez względu na cenę bazową, przez co nie wzrasta różnica cenowa pomiędzy tańszymi i droższymi markami. Podatki ad valorem Podatki bazujące na wartości wyrobów tytoniowych (tj. określonej wartości procentowej cen producenta lub cen detalicznych). Podrabiany tytoń Produkcja podrabianego tytoniu jest formą nielegalnej produkcji, w ramach której wytwarzane produkty są oznaczone znakiem towarowym bez zgody jego właściciela. Przemyt Przemyt to handel nielegalnie importowanymi wyrobami. Przemyt na małą skalę Przemyt na małą skalę obejmuje kupno przez osoby lub niewielkie grupy wyrobów tytoniowych w krajach o niskim opodatkowaniu w celu odsprzedaży w kraju o wysokim opodatkowaniu. Rozmiary opakowań Paczka zawiera zazwyczaj 20 papierosów, Karton zawiera zazwyczaj 10 paczek lub 200 papierosów, Opakowanie zbiorcze typu master case zawiera zazwyczaj 50 kartonów lub 10 000 papierosów, Kontener zawiera zazwyczaj 1000 opakowań zbiorczych typu master case lub 10 mln papierosów. Tytoń z przemytu Tytoń z przemytu oznacza wyroby tytoniowe przywożone na terytorium państwa członkowskiego, podlegające dystrybucji lub sprzedaży na tym terytorium, z naruszeniem przepisów prawa, w tym prawa podatkowego lub celnego, obowiązujących w danym państwie członkowskim lub na terenie UE. WAP WAP (średnia ważona cena detaliczna sprzedaży) jest obliczana przez podzielenie całkowitej wartości wszystkich papierosów dopuszczonych do konsumpcji (w oparciu o cenę detaliczną sprzedaży wraz z wszystkimi podatkami) przez łączną ilość papierosów dopuszczonych do konsumpcji. Oblicza się ją nie później niż 1 marca każdego roku na podstawie danych z poprzedniego roku kalendarzowego. Zorganizowany przemyt na wielką skalę Zorganizowany przemyt wyrobów tytoniowych na wielką skalę obejmuje nielegalny transport, dystrybucję i sprzedaż dużych partii papierosów przez sieci przestępczości zorganizowanej, które na ogół unikają wszelkich podatków. 8
Podstawy opodatkowania wyrobów tytoniowych Opodatkowanie wyrobów tytoniowych ma trzy główne cele: zwiększenie wpływów z podatków, promocja zdrowia poprzez zniechęcanie do konsumpcji (tj. podatek od luksusu), korygowanie efektów zewnętrznych. Tytoń różni się od większości wyrobów konsumpcyjnych, ponieważ jego używanie nie jest niezbędne i powoduje poważne i znaczące koszty społeczne (zwane efektami zewnętrznymi ). Koszty te obejmują koszty opieki zdrowotnej związane z chorobami odtytoniowymi, które nie są pokrywane bezpośrednio przez palących, oraz koszty związane z biernym paleniem i utratą wydajności niepokrywane przez palących. Wymienione koszty uzasadniają interwencję rządów w regulowanie konsumpcji tytoniu i stanowią przesłankę ekonomiczną do nałożenia podatku na wyroby tytoniowe. Część dochodów podatkowych można przeznaczyć na pokrycie kosztów zewnętrznych związanych z paleniem. Literatura ekonomiczna sugeruje, że istnienie kosztów prywatnych (lub wewnętrznych) również uzasadnia interwencję rządu w osobiste decyzje dotyczące zachowań związanych z paleniem. Powodem jest to, że nie wszyscy biorą pod uwagę negatywny wpływ palenia na ich przyszłe zdrowie lub ryzyko i koszty uzależnienia od nikotyny, ponieważ palenie zazwyczaj rozpoczynają w młodym wieku, nie zdając sobie w pełni sprawy z uzależniających właściwości nikotyny. W takim wypadku rola akcyzy na wyroby tytoniowe polega na ograniczaniu dostępności wyrobów tytoniowych w celu zniechęcania do rozpoczynania i kontynuowania palenia. 9 Co składa się na optymalną stawkę opodatkowania wyrobów tytoniowych? Opinie co do tego, co stanowi optymalną stawkę podatkową są podzielone w zależności od punktu widzenia: Z perspektywy zdrowia publicznego aż wszyscy przestaną palić Z perspektywy rządowej maksymalizacja dochodu, ale także poprawa stanu zdrowia i ograniczenie kosztów związanych z paleniem, w tym kosztów opieki zdrowotnej Z perspektywy gospodarki jako efektywne źródło dochodu podatkowego oraz w celu korygowania efektów zewnętrznych i wewnętrznych związanych z konsumpcją wyrobów tytoniowych Rozumienie tych punktów widzenia ma znaczenie w argumentacji na rzecz wzrostu opodatkowania. 9 Rozdział zaczerpnięty z opracowania The Aspect Consortium. Publikacja Komisji Europejskiej, październik 2004 r., str. 76 9
Struktura podatku od wyrobów tytoniowych Wyroby tytoniowe wytwarzane w UE podlegają trzem rodzajom opodatkowania - dwóm rodzajom akcyzy i podatkowi VAT. Akcyza kwotowa (stała) są nakładane jako stała akcyza na jednostkę produktu. Podatek jest nakładany w takiej samej kwocie bez względu na cenę bazową, przez co nie wzrasta różnica cenowa pomiędzy tańszymi i droższymi markami. To ja jestem najlepszym podatkiem A właśnie, że ja! Akcyza ad valorem to część ceny detalicznej produktów tytoniowych (tj. określony odsetek cen producenta lub cen detalicznych). Inaczej niż akcyza kwotowa, podatki ad valorem powiększają różnice pomiędzy tańszymi i droższymi markami w przypadku inflacji lub podwyżki cen przez producentów. Kwota egzekwowanego podatku jest chroniona przed inflacją oraz podwyżkami związanymi z podwyżkami cen. Podatki który wygra? 10
Co składa się na cenę papierosa? Poniższy wykres ilustruje rozłożenie poszczególnych elementów składowych ceny papierosa: Retail price = 0.30 (Pack price = 6.00) Wholesale price = 0.07 Retail margin = 0.01 Total tax = 0.22 Specific excise tax = 0.09 Total exice tax Ad-valorem excise tax:% of wholesale of retail price; e.g 0.09 if rate is 30% of retail price VAT / sale tax % of (wholesale price + excise tax); e.g. 0.01 if VAT -15 %) Hana Ross 11
Zgodnie z obowiązującym prawem dotyczącym opodatkowania wyrobów tytoniowych w UE (przed 01.01.2014 r.) nakłada się następujące podatki: podatek kwotowy według stawki 5% 76,5% całkowitego podatku: (akcyza kwotowa + akcyza proporcjonalna oraz podatek VAT), akcyza w wysokości przynajmniej 57% średniej ważonej ceny detalicznej: (z wyjątkiem krajów, gdzie kwota podatku wynosi przynajmniej 101 euro od 1000 papierosów), minimalna kwota akcyzy 64 EUR od 1000 papierosów, bez względu na średnią ważoną cenę detaliczną. Zgodnie z wymogami dyrektywy Rady 2010/12/UE z dnia 16 lutego 2010 r. po 01.01.2014 r. podatek kwotowy wyniesie od 7,5% do 76,5% (akcyza kwotowa + akcyza proporcjonalna oraz podatek VAT), akcyza w wysokości co najmniej 60% średniej ważonej ceny detalicznej, z wyjątkiem państw, w których akcyza wynosi co najmniej 115 euro za 1000 papierosów, Bułgaria, Estonia, Grecja, Łotwa, Litwa, Węgry, Polska oraz Rumunia mogą wyjątkowo stosować okres przejściowy do dnia 31.12.2017 r., minimalna kwota akcyzy 90 EUR za 1000 papierosów, niezależnie od średniej ważonej ceny detalicznej (te same kraje objęte okresem przejściowym do 31.12.2017 r.). 12
Skutki struktury podatkowej Podatek akcyzowy, o ile jest prawidłowo stosowany, ma potencjał podnoszenia ceny końcowej wyrobów tytoniowych. Niemniej jednak należy zauważyć, że dwa rodzaje akcyzy akcyza kwotowa i ad valorem wpływają inaczej (jeśli stosuje się je w różnych kombinacjach) na określenie całkowitej ceny końcowej wyrobów tytoniowych. Podatek kwotowy Podatki kwotowe stosuje się łatwo i mają one jednakowy wpływ na wszystkie marki należące do jednej klasy wyrobów tytoniowych. Jednak podatki kwotowe nie podlegają indeksowaniu względem inflacji, więc wymagane są regularne korekty, by odnosiły taki sam skutek gospodarczy. Nie pozwala producentom wyrobów tytoniowych manipulować ceną w celu obniżenia swoich zobowiązań podatkowych. Wykazuje tendencję do ograniczania konkurencji cenowej i jest preferowany przez producentów droższych papierosów. Branżowe zobowiązanie podatkowe nie podlega zmianie wraz ze zmianą ceny producenta. Zalety: daje rządowi większą kontrolę nad dochodami z podatków, zapobiega dużemu rozrzutowi cen, ogranicza zastępowanie marek innymi po podniesieniu podatków, niski koszt stosowania, korzystniejszy dla zdrowia publicznego, pod warunkiem, że incydencja podatkowa rośnie wraz z inflacją. Podatek ad valorem Zalety: dostosowuje podatek do inflacji, im wyższe ceny, tym wyższe zobowiązania podatkowe. Wady: branża może sprawować większą kontrolę nad kwotą płaconego podatku poprzez manipulowanie ceną producenta, prowadzi to do większych rozbieżności cenowych, które powodują, że osoby palące mogły uniknąć skutków podwyżek podatków, kupując tańsze wyroby tytoniowe (tj. palenie drobno krojonego tytoniu zamiast papierosów marki premium), wyższe koszty stosowania z uwagi na wymóg śledzenia zarówno wartości, jak i ilości sprzedawanych marek, podatek ad valorem sprzyja konkurencji cenowej, co może prowadzić do obniżania cen. Wady: wymaga regularnego pobierania, aby nadążać za inflacją i poziomami przychodów, skłania branżę do podnoszenia cen w celu zwiększenia zysku.. 13
*** Najlepsza praktyka połączenie podatku ad valorem i kwotowego *** 250 Państwa członkowskie UE stosują strukturę podatkową łączącą akcyzę ad valorem i akcyzę kwotową. Ponadto państwa te są objęte najniższym progiem podatkowym, czyli minimalnym podatkiem całkowitym za jednego papierosa, nakładanym w celu ochrony celów zdrowia publicznego i dochodów rządowych. Ważne, by najniższy próg podatkowy i poziomy podatku w poszczególnych krajach przynajmniej nadążały za inflacją, aby zachować zniechęcający wpływ akcyzy. Z uwagi na różnice w strukturach i stawkach podatkowych w styczniu 2008 r. występują duże rozbieżności pomiędzy kwotą podatku/akcyzy za 1000 papierosów: Hana Ross 227 200 170 150 141 100 50 4 5 41 43 37 66 60 60 44 43 49 0 Russia Ukraine Bulgaria Romania Lithuania Latvia Estonia Czech Republic Hungary Poland Slovenia Germany France Ireland 14
Skutki inflacji Jeśli stawki podatków nie są dostosowane do inflacji, oznacza to w rzeczywistości obniżenie podatku. W rezultacie liczba osób palących rośnie, a wpływy z opodatkowania wyrobów tytoniowych maleją. podatek kwotowy może podlegać erozji wskutek inflacji i rosnących dochodów, więc należy go indeksować, aby dorównywał poziomowi inflacji i dochodów, podatek ad valorem dopasowuje się do inflacji automatycznie, ale tylko, gdy ceny producentów rosną proporcjonalnie do poziomu inflacji. Podatek ad valorem nie jest korygowany względem wzrostu dochodów. Korekta względem inflacji Bez indeksowania inflacja może ograniczyć wpływ podatku kwotowego na używanie wyrobów tytoniowych. Ważne jest, by zwracać uwagę na realne ceny wyrobów tytoniowych: cena realna = cena bieżąca (lub nominalna) cena wszystkich towarów i usług (wyrażona jako wskaźnik cen detalicznych (WCD) lub wskaźnik cen konsumpcyjnych (WCK) W związku z tym, istotne jest propagowanie automatycznych korekt względem poziomu inflacji i wzrostu dochodów w przypadku podatku kwotowego, o ile jest to dopuszczalne ze względów politycznych. 15
Skutki wzrostu dochodów dostępność Państwa z rosnącymi poziomami dochodu powinny uwzględniać dostępność wyrobów tytoniowych - łączny wpływ ceny i dochodu. Wpływ zależy zarówno od ceny, jak i elastyczności dochodów. Spadek konsumpcji jest uzależniony od ograniczenia dostępności wyrobów tytoniowych. Istnieje wiele czynników wpływających na to, czy dana populacja może sobie pozwolić na używanie wyrobów tytoniowych: Nie mam tyle pieniędzy 1 / Aktualne stawki opodatkowania wyrobów tytoniowych. 2 / Aktualna cena detaliczna wyrobów tytoniowych. 3 / Średni dochód. 4 / Wzrost dochodu. 5 / Inflacja. 6 / Dostęp do tanich wyrobów tytoniowych (papierosy w promocyjnych cenach, wyroby do samodzielnego skręcania, wyroby nieopodatkowane, przemycane wyroby tytoniowe). Jeśli weźmie się pod uwagę powyższe czynniki, można oszacować wpływ podnoszenia opodatkowania na konsumpcję wyrobów tytoniowych. Dostępność można zmierzyć na podstawie: Relatywnej ceny (RIP, Relative Income Price): % PKB na jednego mieszkańca potrzebny, aby kupić 100 paczek lub Liczby minut pracy wymaganych, aby kupić 1 paczkę jak długo musi pracować przeciętny pracownik, aby kupić 1 paczkę papierosów. Ile?!?! 16
Zmiana poziomu dostępności w Europie w latach 1990 2008 10 Average annual percentage change in the Relative Income Price 8% 4% 0% -4% -8% -12% Romania (a) Greece Denmark Iceland (b) Czech Rep. Norway Finland Ireland Turkey Croatia (c) Russia Luxembourg Austria Spain Sweden United Kingdom Poland Portugal Germany Hungary Italy Netherlands Belgium Australia Switzerland France 10 Źródło: Evan Blecher, The Economics of Tobacco Control in Low- and Middle-income Countries [Ekonomia kontroli przemysłu tytoniowego w państwach o niskim i średnim dochodzie], Rozprawa doktorska, School of Economics, Uniwersytet Kapsztadzki, kwiecień 2011 r. a / Rumunia: 1994-2008 b / Islandia: 1999-2008 c / Chorwacja: 1998-2002 17
Reakcja przemysłu tytoniowego na opodatkowanie W interesie firm tytoniowych jest utrzymywanie poziomów opodatkowania na możliwie najniższym poziomie, aby cena wyrobów tytoniowych była stosunkowo niska, a firmy te mogły sprzedawać więcej produktów i generować większe zyski. Przemysł tytoniowy wywiera na wszystkie rządy ogromną presję, wykorzystując w tym celu wszelkie środki, aby oprocentowanie było obniżane lub nie wzrastało. Przedstawiciele tego przemysłu z powodzeniem systematycznie manipulują systemami podatkowymi państw obejmującymi wyroby tytoniowe, przekazując fałszywe informacje sugerujące, że po pierwsze - rządy uzyskają większe dochody wskutek obniżenia podatku lub po drugie- po podniesieniu podatków dochody zmaleją. Bez wątpienia podniesienie podatku nie ma żadnego wpływu na palenie papierosów Myślałam, że możemy im zaufać Ponadto międzynarodowe firmy tytoniowe uczestniczą w przemycie w celu rozwijania swojego rynku, wchodzenia na rynki, na których istnieje krajowy monopol lub unikania płacenia podatków. W przypadku podatku ad valorem firmy zazwyczaj obniżają ceny bazowe, aby zmniejszyć pobór podatku. W przypadku podatku kwotowego firmy mogą zwiększać rozmiar papierosów, aby obniżyć podatek za jeden produkt tytoniowy i mogą podnosić jego cenę. Jedno z wielu kłamstw 18
Jak oszacować wpływ podatku Aby oszacować wpływ cen wyrobów tytoniowych na ich konsumpcję, można skorzystać z dotychczasowych danych. Wpływ mierzy się na podstawie elastyczności cenowej popytu na wyroby tytoniowe. Znając elastyczność cenową popytu na wyroby tytoniowe, można przewidzieć wpływ bieżących lub proponowanych zmian w wysokości ceny i podatku na używanie wyrobów tytoniowych w przyszłości, dochody podatkowe oraz liczbę przyszłych zgonów związanych z paleniem tytoniu. 11 Teoretycznie możliwe jest, by elastyczność cenowa popytu na towar lub usługę była dodatnia, jednak oznaczałoby to, że konsumpcja towaru lub usługi rośnie wraz ze wzrostem ceny, co rzadko zdarza się w praktyce. Po podniesieniu ceny/podatku, spadek całkowitej konsumpcji wyrobów tytoniowych można analizować przy zastosowaniu elastyczności popytu. Zazwyczaj jest to ujemna liczba 11, odpowiadająca odsetkowi spadku poziomu konsumpcji, który jest reakcją na wzrost ceny wyrobu tytoniowego o 1%. Na przykład elastyczność na poziomie -0,4 oznaczałaby, że wzrost ceny o 1% skutkowałby spadkiem konsumpcji o 0,4%. Zazwyczaj w połowie przypadków wpływ dotyczy powszechności palenia, a w pozostałych przypadkach ilości wyrobów tytoniowych konsumowanych przez osoby kontynuujące palenie. Elastyczność cenowa popytu może różnić się w zależności od systemu prawnego i ogólne twierdzenia odnośnie ograniczenia powszechności palenia tytoniu powinny uwzględniać konkretne dane krajowe. Wzrost ceny o 10% może nie odnieść tego samego skutku w dwóch różnych krajach, choć elastyczność cenowa popytu w krajach rozwiniętych jest zazwyczaj bardzo podobna, na przykład w UE. 19
Ujemna korelacja pomiędzy konsumpcją wyrobów tytoniowych a ceną Choć przemysł tytoniowy nie podziela tego zdania, badania przeprowadzone w wielu krajach na przestrzeni wielu lat wykazały, że popyt na wyroby tytoniowe jest czuły na podwyżki cen, ale nie aż tak czuły, jak popyt na większość innych produktów niebędących artykułami pierwszej potrzeby. Argument ten ilustrują trzy wykresy dotyczące zależności pomiędzy poziomem opodatkowania a konsumpcją: Total consumption of tobacco (x 1.000 tons) 110.000,0 100.000,0 90.000,0 80.000,0 70.000,0 60.000,0 1970 Włochy, lata 1970 2005 12 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2,40 2,20 2,00 1,60 1,40 1,00 Price of one pack of cigarettes ( ) Zjednoczone Królestwo, lata 1971 1997 Cigarette consumption ( million, 1995 prices) 1971 1973 1975 1977 1979 1981 1983 1985 1989 1991 1993 1995 1997 Cigarette prices in LVL 60 50 40 30 20 10 0 Latvia 2003-2010 2003 2004 (Per Capita Consumption and Real Cigarette Prices) 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2500 2000 1500 1000 500 0 Annual per capita cigarette consumption Consumption Price Real (inflation adjusted) price in LVL per 1000 sticks Per capita cigarette consumption 12 Gallus S, Townsend J i in., Price and consumption of tobacco in Italy over the last three decades. [Cena i konsumpcja wyrobów tytoniowych we Włoszech na przestrzeni trzech ostatnich dekad.] European Journal of Cancer Prevention, 2003 r.; rocznik 12, wydanie 4. 20
Stosunkowo niska elastyczność cenowa popytu na wyroby tytoniowe sugeruje, że podwyżka podatku, jak wykazano w dalszej części opracowania, zawsze zapewni wyższe wpływy. Wyniki badań wyraźnie potwierdzają tę prawidłowość w różnych kontekstach. 13 Podatki od wyrobów tytoniowych reprezentują przeniesienie zasobów już istniejących w gospodarce (zatem nie stanowią wkładu do PKB), czyli pieniądze od osób palących trafiają do Skarbu Państwa, a następnie do społeczeństwa w formie świadczeń państwowych. 13 From The Aspect Consortium Oct 2004 pg 76 Context reference = Townsend J. Price and consumption of tobacco. BMJ 1998, 52: 132-142 Warto pamiętać: konsumpcja wyrobów tytoniowych, a w rezultacie całkowity dochód z opodatkowania wyrobów tytoniowych, na ogół rośnie wraz ze wzrostem dochodów (elastyczność dochodowa popytu jest dodatnia), produkcja i przywóz mogą podlegać ścisłemu nadzorowi rządu, więc egzekwowanie podatków powinno być stosunkowo łatwe. 21
Podnoszenie podatków na wyroby tytoniowe a palenie w UE Wpływ wzrostu podatków na dochody budżetowe Z powodu podwyżek podatków konsumpcja papierosów w całej UE spadła o nieco ponad 10% w latach 2005 2006. W krajach UE-15 średni wzrost podatków o 33% w latach 2002 2006 doprowadził do ograniczenia palenia o 16%. W pozostałych państwach członkowskich, przy podobnym wzroście opodatkowania na poziomie 34%, w okresie od daty akcesji w 2004 r. do końca 2006 r., liczba osób palących spadła o 1%. Tak mały spadek można prawdopodobnie wyjaśnić stosunkowo niskim poziomem wyjściowym podatku i bardzo małą elastycznością cenową popytu. Wszystkie badania dowodzą, że wyższe podatki od papierosów powodują wzrost dochodów rządowych, skutecznie zmniejszają liczbę osób palących i odnoszą natychmiastowy skutek. Wyższe dochody rządowe będące skutkiem podwyżki podatków można przeznaczyć na promocję zdrowia i pomoc w rzucaniu palenia. Jednakże ilość drobno krojonego tytoniu sprzedawanego w UE, podlegającego znacznie niższemu opodatkowaniu niż papierosy, wzrosła w tym samym czasie o około 10%. Z tej przyczyny Komisja Europejska zaproponowała podniesienie podatków nakładanych na drobno krojony tytoń, aby zachęcić palaczy do rozstania się z wszystkimi produktami tytoniowymi. 14. Poniżej przedstawiono korzyści płynące z podniesienia podatków akcyzowych na wyroby tytoniowe powyżej poziomu inflacji: Bezpośrednim skutkiem podwyżki podatku jest wzrost dochodu budżetowego z tytułu opodatkowania wyrobów tytoniowych. Zgodnie z opracowaniem Townsend (1996) zakładamy, że elastyczność cenowa wyrobów tytoniowych (tj. czułość całkowitej konsumpcji wyrobów tytoniowych na cenę wyrobów tytoniowych, a nie omówiona wcześniej elastyczność powszechności palenia) wynosi według naszego głównego scenariusza -0,5. Elastyczność konsumpcji jest reakcją łącznej ilości używanych wyrobów tytoniowych / papierosów na zmianę ceny o 1%. Elastyczność powszechności jest zmianą odsetka dorosłej populacji osób palących, wynikającą ze zmiany ceny o 1%. Oznacza to, że wzrost ceny wyrobów tytoniowych prowadzi do wzrostu dochodów. Dowodem na to są poniższe przykłady państw: 14 Rozdział zaczerpnięty z opracowania SFP Spotlight on Taxation and Illicit Trade www.smokefreepartnership.eu (data dostępu: styczeń 2011 r.) See the next examples as evidence: 22
Wpływ wzrostu podatków na dochody budżetowe Continued from previous page Tax burden per 1000 200 150 100 50 0 2002 Germany -Tax burden vs. Excise revenue 2003 2004 2005 2006 2007 2008 13,5 13 12,5 12 11,5 Excise revenue Tax burden per 1000 250 250 150 100 50 0 2002 2003 UK -Tax burden vs. Excise revenue 2004 2005 2006 2007 2008 11,8 11,6 11,4 11,2 11 10,8 10,6 10,4 10,2 Excise revenue Tax burden per 1000 140 120 100 80 60 40 20 0 2002 Italy -Tax burden vs. Excise revenue 2003 2004 2005 2006 2007 2008 12 10 8 6 4 2 0 Excise revenue Tax burden per 1000 300 250 200 150 100 50 0 Poland -Tax burden vs. Excise revenue 4 3,5 3 2,5 2 1,5 1 0,5 0 Excise revenue Tax burden per 1000 250 200 150 100 50 0 France -Tax burden vs. Excise revenue 10 9,5 9 8,5 8 Excise revenue Tax burden per 1000 20.000 15.000 10.000 5.000 0 Hungary -Tax burden vs. Excise revenue 1,2 1 0,8 0,6 0,4 0,2 0 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2002 2003 2004 2005 Excise revenue 2006 2007 2008 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Tax burden per 1000 Excise revenue 23
Jak oszacować wpływ na dochód budżetowy Szacowanie wpływu na dochody podatkowe prosta metoda! Dochód podatkowy przed podwyżką = stawka podatkowa przed podwyżką T1 x sprzedaż przed podwyżką Q1 Dochód podatkowy po podwyżce = stawka podatkowa po podwyżce T2 x sprzedaż po podwyżce Q2 Nawet w krajach, w których popyt jest najbardziej czuły na ceny, nie można obniżyć dochodów podatkowych przez podniesienie podatku nawet nie zbliżymy się do tego celu! Mówiąc precyzyjniej: Jeżeli ceny wzrosną o 10% (z P1 do P2) wtedy e wynosi -0,4, wówczas Q2/Q1 = 1,1-0,4 = 0,96, więc odsetek osób palących spada o 4% Jeżeli ceny wzrosną o 20%, wówczas Q2/Q1 = 1,2-0,4 = 0,93, więc odsetek osób palących spada o 7% (nie 8%, jak można się spodziewać, ponieważ funkcja jest wykładnicza) Jeżeli T1/P1 wynosi około 70%, dochód podatkowy będzie rósł tak długo, jak elastyczność cenowa będzie wyższa niż -1,4 Według wszystkich opracowań elastyczność cenowa jest znacznie wyższa (-0,2 do -0,9) Zatem jeśli T/P wynosi 0,7, a e = -0,5, elastyczność dochodu podatkowego wynosi 0,65 Albo jeśli T/P wynosi 0,5, a e = -0,4, elastyczność dochodu podatkowego wynosi 0,8 Taxation revenue ( million) Tobacco Taxes and Revenues in UK 9000 2.90 8500 7500 2.40 7000 6500 1.90 6000 5500 1.40 1971 1973 1975 1979 1981 1983 1985 1987 1989 1991 1993 1995 Revenue Price Price ( ) 1994 value PRZYKŁAD 1 Jeśli podatek od papierosów wzrośnie o 30%, przy e = -0,5 i T/P = 0,7 Dochód podatkowy powinien wzrosnąć o około 20% i Konsumpcja papierosów powinna zmaleć o około 10% Jeśli podwyżka podatku nie jest przekazana w całości, konsumpcja papierosów odnotuje mniejszy spadek, ale wzrost dochodu rządowego będzie większy PRZYKŁAD 2 Jeśli podatek od papierosów wzrośnie o 20%, przy e = -0,5 i T/P = 0,7 Dochód podatkowy powinien wzrosnąć o około 12,5% i Konsumpcja papierosów spadnie o około 6,3% 24
Korzyści z podnoszenia opodatkowania wyrobów tytoniowych dla rządów Dodatkowe stawki podatkowe wpływają pozytywnie na dochody państwa... i na zdrowie naszych obywateli Poniżej przedstawiono korzyści z podnoszenia wysokości opodatkowania dla rządów: Oszczędność dla opieki zdrowotnej weźmy jako przykład Zjednoczone Królestwo. W 2006 r. Narodowa Służba Zdrowia (NHS) wydała 2,7 bilionów GBP (3,2 bln euro) na leczenie chorób związanych z paleniem w Anglii. Wraz z malejącym ryzykiem zachorowania (z uwagi na mniejszą liczbę osób palących i malejące ryzyka dla byłych palaczy) obniżają się koszty leczenia. Wzrost produktywności spowodowany mniejszą liczbą nieobecności w pracy istnieją dowody, że osoby palące są bardziej narażone na nieobecności w pracy niż osoby niepalące. W miarę jak coraz więcej osób przestaje palić, ich produktywność rośnie z uwagi na mniej nieobecności w pracy. Mniejsze wydatki na świadczenia związane z chorobą i niepełnosprawnością palenie wiąże się z gorszym stanem zdrowia populacji oraz zwiększoną śmiertelnością. Szacuje się ograniczenie wydatków na świadczenia dla osób w wieku roboczym chorujących na przewlekłe schorzenia (na przykład renta z tytułu niezdolności do pracy i renta inwalidzka), będące skutkiem zmniejszenia liczby osób palących wskutek podwyżki podatków. Wzrost produktywności spowodowany obniżeniem śmiertelności - rosnąca długość życia populacji implikuje większe prawdopodobieństwo wykonywania pracy do czasu osiągnięcia wieku emerytalnego. W związku z tym ograniczenie liczby osób palących prowadziłoby do wzrostu produktywności spowodowanej obniżeniem śmiertelności. Dodatkowe lata życia - sam fakt, że ludzie żyją dłużej i cieszą się lepszym zdrowiem jest korzyścią dla nich i dla całego społeczeństwa. Na przykład brytyjskie ministerstwa rządowe ustaliły ludzką wartość zapobiegania ofiarom śmiertelnym (niewiele poniżej 1 mln GBP) w celu oszacowania wartości dodatkowych lat życia osób, które rzuciły palenie (lub nigdy nie zaczęły palić) z powodu podwyżki cen. Zwiększone wpływy podatkowe z tytułu mniejszej liczby nieobecności w pracy - dodatkowa produktywność spowodowana mniejszą liczbą nieobecności wśród osób, które rzuciły palenie (lub nigdy nie zaczęły palić) po podniesieniu podatków, prowadzi do zwiększenia dochodów podatkowych oraz wpływów ze składek na ubezpieczenie społeczne i z podatku VAT. Zwiększone wpływy podatkowe z tytułu dodatkowych lat pracy ludzie w wieku roboczym, którzy żyją dłużej dzięki zaprzestaniu palenia (lub niepodejmowaniu palenia) wskutek podniesienia opodatkowania wyrobów tytoniowych, będą dłużej pracować, a co za tym idzie - płacić więcej podatku dochodowego i składek na ubezpieczenie społeczne. Osoby te będą również wydawały przynajmniej część swojego dodatkowego dochodu do dyspozycji, zasilając tym samym wpływy z podatku VAT. So many benefits 25
Podatek od papierosów a ubóstwo czy podatek jest regresywny? Grupy o niższym statusie społeczno-ekonomicznym zazwyczaj palą więcej niż inni i nieproporcjonalnie częściej cierpią na choroby związane z paleniem, zwłaszcza nowotwory, choroby serca i przewlekłą obstrukcyjną chorobę płuc. Żyj luksusowo. Zapal. Choć grupy o niższym statusie społeczno-ekonomicznym płacą wyższe podatki w razie niezaprzestania palenia, to analogicznie cechuje je większa elastyczność cenowa niż inne grupy, i istnieje prawdopodobieństwo, że w odpowiedzi na podwyżki cen rzucą lub ograniczą palenie papierosów. Podwyżka ceny sama w sobie ma większy potencjał zredukowania liczby osób palących w tej grupie niż inne środki interwencji i, w rezultacie, poprawy wyników zdrowotnych. Poza tym samo opodatkowanie pełni funkcję uzupełniającą i wzmacniającą przekaz edukacji zdrowotnej dotyczący negatywnych skutków palenia zwłaszcza w przypadku grup gorzej reagujących na treść materiałów edukacyjnych dotyczących zdrowia i ryzyka związanego z używaniem wyrobów tytoniowych. Należy zauważyć, że rządy powinny być zachęcane do wykorzystywania części zwiększonego dochodu z opodatkowania wyrobów tytoniowych w celu wspierania rozwoju, służby zdrowia lub rzucania palenia w grupach o niższym statusie społeczno-ekonomicznym. Fałszywa przesłanka podatku regresywnego 26
Powiązanie z celami Perspektywa międzynarodowa / globalna Powiązanie z celami to przeznaczanie części dochodu podatkowego z tytułu podniesienia podatków od wyrobów tytoniowych na rozwój, opiekę zdrowotną, edukację i czynniki motywujące dotyczące zdrowia publicznego. Podatki powiązane z celami mogą być wykorzystywane przez rządy: w celu wsparcia kontroli przemysłu tytoniowego (tak jak w Tajlandii i Kalifornii), w celu kontrolowania przemysłu tytoniowego i promocji zdrowia (tak jak w Finlandii, Rumunii, Estonii, Polsce, Słowenii i Litwie), na cele związane z opieką zdrowotną i ubezpieczeniami zdrowotnymi (m.in. Zjednoczone Królestwo, Grecja, Irlandia, Portugalia, Austria). Inne państwa mogą przeznaczać dochód z opodatkowania wyrobów tytoniowych na ogólne cele rozwojowe lub na inne cele. Ramowa Konwencja Światowej Organizacji Zdrowia o Ograniczeniu Użycia Tytoniu (FCTC) FCTC to ponadnarodowa umowa zawarta w celu ochrony dzisiejszych i przyszłych pokoleń przed szkodliwymi konsekwencjami zdrowotnymi, społecznymi, środowiskowymi i gospodarczymi konsumpcji tytoniu oraz narażenia na działanie dymu tytoniowego poprzez przyjęcie uniwersalnych standardów określających niebezpieczeństwa związane z tytoniem i ograniczających jego używanie we wszelkich postaciach w skali światowej. FCTC i opodatkowanie Wszystkie państwa wdrażające FCTC muszą brać pod uwagę cele związane ze zdrowiem publicznym podczas ustanawiania polityk podatkowych. Cele te są wymienione w art. 6 i 15 Traktatu: Artykuł 6 stanowi, iż rządy będące sygnatariuszami: uznają, iż środki cenowe i podatkowe są skutecznym i ważnym sposobem ograniczania konsumpcji wyrobów tytoniowych, powinny wdrożyć polityki podatkowe oraz, w odpowiednich przypadkach, polityki cenowe w odniesieniu do wyrobów tytoniowych, mając na celu przyczynienie się do osiągnięcia celów zdrowotnych ukierunkowanych na ograniczenie konsumpcji wyrobów tytoniowych, powinny wprowadzić zakaz lub ograniczenia sprzedaży nieopodatkowanych i bezcłowych wyrobów tytoniowych podróżnym przekraczającym granice państwa lub przewozu przez nich takich wyrobów. 27
Perspektywa międzynarodowa / globalna Artykuł 15 stanowi, iż rządy będące sygnatariuszami: będą monitorować i zbierać dane dotyczące ponadgranicznego obrotu wyrobami tytoniowymi, łącznie z danymi na temat nielegalnego obrotu, będą ustanawiać i wzmacniać akty prawne w zakresie przeciwdziałania nielegalnemu obrotowi wyrobami tytoniowymi, będą niszczyły podrobione lub pochodzące z przemytu papierosy, przyjmą i wprowadzą w życie środki w zakresie monitorowania i kontroli dystrybucji wyrobów tytoniowych. Aktualne informacje z czwartej Konferencji Stron FCTC Zdając sobie sprawę ze znaczenia silnej międzynarodowej współpracy na rzecz wyeliminowania nielegalnego handlu wyrobami tytoniowymi, Strony Ramowej Konwencji Światowej Organizacji Zdrowia o ograniczeniu użycia tytoniu (FCTC) utworzyły organ negocjacyjny w celu opracowania protokołu w sprawie nielegalnego handlu wyrobami tytoniowymi. Ponad 135 stron FCTC spotkało się pięciokrotnie w latach 2008 2012, aby negocjować warunki międzynarodowej umowy na rzecz zwalczania nielegalnego handlu wyrobami tytoniowymi, wskutek czego w kwietniu 2012 r. uzgodniono treść Protokołu w sprawie wyeliminowania nielegalnego handlu wyrobami tytoniowymi. Traktat o nielegalnym handlu jest negocjowany jako traktat uzupełniający lub protokół do FCTC. Artykuł 15 FCTC stanowi, iż Konwencja dotyczy wszelkich form nielegalnego obrotu wyrobami tytoniowymi, łącznie z przemytem, nielegalną produkcją i podrabianiem. również, co stanowi niedozwolone zachowanie, i wyznacza powiązane środki egzekucyjne oraz środki współpracy międzynarodowej. Zgodnie z Protokołem Strony proponują ustanowienie globalnego systemu śledzenia ruchu i pochodzenia wyrobów tytoniowych. Strony osiągnęły również porozumienie w sprawie innych środków, takich jak licencjonowanie, odpowiedzialność, egzekwowanie, wymiana informacji oraz wzajemna pomoc prawna. Środki te opracowano w celu przeciwdziałania nielegalnemu handlowi wyrobami tytoniowymi i ewentualnego wyeliminowania go. Protokół zostanie przekazany do rozważenia i przyjęcia uczestnikom Konferencji Stron Ramowej Konwencji Światowej Organizacji Zdrowia w Seulu w Republice Korei w listopadzie 2012 r. Po przyjęciu Protokołu stanie się on pierwszym Protokołem do Ramowej Konwencji Światowej Organizacji Zdrowia i jednocześnie pierwszym i jedynym globalnym traktatem w sprawie zdrowia wynegocjowanym pod auspicjami WHO. Protokół wejdzie w życie po dokonaniu 40 ratyfikacji. Protokół ustala zasady dotyczące zwalczania nielegalnego handlu wyrobami tytoniowymi poprzez kontrolowanie łańcucha dostaw. Określa 28
Perspektywa europejska aktualna dyrektywa unijna dotycząca opodatkowania wyrobów tytoniowych Prawodawstwo unijne wywiera duży wpływ na poziomy podatku od wyrobów tytoniowych w Europie. Akty prawne ustanawiają minimalne stawki akcyzy dla wszystkich państw członkowskich, zgodnie z poniższym: Całkowity podatek akcyzowy (podatek kwotowy i podatek proporcjonalny z wyłączeniem VAT) od papierosów wynosi co najmniej 57% średniej ważonej ceny detalicznej sprzedaży papierosów dopuszczonych do konsumpcji. Taki podatek akcyzowy wynosi nie mniej niż 64 EUR za 1000 papierosów, niezależnie od średniej ważonej ceny detalicznej sprzedaży. Dyrektywa Rady 2010/12/UE 15 z dnia 16 lutego 2010 r. zaktualizowała unijne zasady dotyczące opodatkowania wyrobów tytoniowych, aby zapewnić wyższy poziom zdrowia publicznego. Koncepcja najpopularniejszej kategorii cenowej (MPPC) została zastąpiona przez średnią ważoną cenę (WAP) stanowiącą punkt odniesienia dla minimalnych wymogów UE. Jest to zasadne, ponieważ dzisiejsze rynki charakteryzuje większa dynamika, obecność kilku popularnych marek i regularnych zmian cen papierosów. Zamiana MPPC na WAP wszystkich papierosów w celu określenia podstawy opodatkowania zapewnia przejrzystość i równe reguły gry dla producentów. Ponadto, aby podkreślić cele zdrowotne akcyzy na wyroby tytoniowe, minimalna pieniężna stawka akcyzy będzie stosowana do wszystkich papierosów i będzie podnoszona stopniowo w ciągu kolejnych pięciu lat do kwoty 90 EUR od wszystkich papierosów, bez względu na wartość WAP, przy całkowitej stawce akcyzy na papierosy wynoszącej nie mniej niż 60% WAP. Wzrost minimalnych stawek akcyzy powiększy przepaść pomiędzy najtańszymi i najdroższymi papierosami w Unii. Od 1 stycznia 2011 r. najniższy próg podatkowy nie ma już maksymalnego górnego limitu. Od 1 stycznia 2014 r. kwotowy składnik podatku akcyzowego nie może być niższy niż 7,5% i wyższy niż 76,5% kwoty całkowitego udziału podatkowego, co pozwala państwom członkowskim na większą elastyczność w określaniu równowagi pomiędzy tymi dwoma elementami w zależności od charakteru ich krajowego rynku papierosów. 16 Artykuł 168 Traktatu UE Unijne zasady dotyczące opodatkowania wyrobów tytoniowych muszą odzwierciedlać zmiany w polityce UE, w tym postanowienia art. 168 Traktatu UE, zgodnie z którym we wszystkich politykach unijnych należy uwzględnić wysoki poziom ochrony zdrowia ludzkiego. Strefa Schengen i Europejski Obszar Gospodarczy Obszar przygraniczny i strefa wolnego handlu w Europie Kontynentalnej umożliwiają swobodny przepływ osób i towarów. Transport wyrobów tytoniowych ma podlegać kontroli - w ramach transportu międzynarodowego osoby indywidualne mogą przewieźć nie więcej niż 800 papierosów, 400 cygaretek, 200 cygar i 1kg tytoniu 17. W razie zatrzymania przez służby celne osoby indywidualne będą musiały udowodnić, że wyroby tytoniowe są przeznaczone wyłącznie do osobistej konsumpcji, jeżeli przez granicę przewożone są większe ilości. Charakter tego systemu może przysparzać problemów indywidualnym państwom podnoszącym krajowy podatek od wyrobów tytoniowych. 15 >> Download PDF (accessed April 2011) 16 Section taken from WHO Technical Manual on Tobacco Tax Administration pg.64 - >> Download PDF (accessed January 2011) 17 >> Discover More (accessed January 2011) 29