Od autorki............................................... 10 I. Narodziny i ekspansja cywilizacji przemysłowej 1. Narodziny i upowszechnienie cywilizacji przemysłowej................ 12 Postępy industrializacji w Europie i Stanach Zjednoczonych.............. 14 Rozwój nowej klasy średniej................................... 21 Rzemiosło w czasach rewolucji przemysłowej....................... 22 Ludzie pracy najemnej....................................... 23 Narodziny wielkiego miasta................................... 26 Powstanie społeczeństwa masowego.............................. 29 Nowa rodzina............................................. 29 Aktywizacja kobiet......................................... 30 Powszechne szkolnictwo podstawowe............................. 31 Upowszechnienie służby wojskowej.............................. 33 Kształtowanie się cywilizacji przemysłowej na ziemiach polskich rola rozbiorów............................................... 33 Przemiany społeczne na ziemiach polskich w epoce industrializacji......... 35 Rozwój rolnictwa i przemysłu na ziemiach polskich................... 36 2. Przebudzenie narodów europejskich............................ 42 Romantyzm i budzenie się świadomości narodowej.................... 43 Europa narodów bez państw................................... 46 Ruchy zjednoczeniowe w XIX-wiecznej Europie...................... 49 Ruchy narodowe w monarchii habsburskiej......................... 53 Walka Irlandczyków z brytyjską dominacją......................... 54 Kształtowanie się państw narodowych na Bałkanach................... 56 Rewolucja niepodległościowa w Belgii............................ 57 Polskie ruchy niepodległościowe w XIX w. powstanie listopadowe 1830 1831.. 58 Polskie ruchy niepodległościowe w XIX w. lata 1846 1848 oraz powstanie styczniowe............................................... 65 Polskie programy pracy organicznej i ugody z zaborcami................ 67 3. Narodziny wielkich ideologii współczesności....................... 72 Heglizm................................................ 73 Konserwatyzm ideologia tradycji............................... 75 Liberalizm wolność dla jednostki.............................. 77 Socjalizm, czyli równość i sprawiedliwość.......................... 80 Socjaldemokracja i nurt reformistyczny............................ 83 Ideologie narodowe nacjonalizm............................... 84 Nowoczesne ruchy polityczne na ziemiach polskich w XIX w............. 86 Powstawanie partii i systemów partyjnych.......................... 89 3
4. Przemiany ustrojowe w państwach Europy w XIX i na początku XX w..... 92 XIX-wieczne nurty polityczne wobec demokratyzacji.................. 93 Ustrojowy kompromis francuska Karta konstytucyjna i konstytucja Królestwa Polskiego........................................ 95 Przemiany ustrojowe w XIX w.................................. 99 Parlamentaryzm........................................... 103 Walka o prawa wyborcze.................................... 104 Wpływ przemian ustrojowych w państwach zaborczych na sytuację na ziemiach polskich........................................ 106 Walka o prawa polityczne kobiet............................... 107 5. Przemiany kulturowe epoki przemysłowej........................ 110 Triumf kultury mieszczańskiej................................. 111 Mieszczański świat........................................ 114 Architektura epoki industrialnej................................ 115 Bunt przeciwko kulturze mieszczańskiej.......................... 117 Prądy w kulturze u progu XX stulecia............................ 118 6. Ameryka w XIX w. u podstaw mocarstwowości.................. 120 Federalizm Stanów Zjednoczonych.............................. 121 Ekspansja terytorialna i problemy etniczne......................... 122 Wielka imigracja.......................................... 125 Emigracja zarobkowa z ziem polskich............................ 127 Kultura amerykańskich pionierów............................... 129 Rozwój sieci komunikacyjnej.................................. 130 Ekonomiczny rozwój Stanów Zjednoczonych....................... 131 Ekspansja zewnętrzna Stanów Zjednoczonych....................... 134 7. Europa wobec świata, świat wobec Europy....................... 136 Narodziny globalnych nierówności.............................. 137 Powstanie światowego rynku.................................. 138 Metody budowania imperiów kolonialnych......................... 140 Podbój i podział Afryki..................................... 140 Azja wobec cywilizacji europejskiej............................. 143 Modernizacja terenów kolonialnych.............................. 147 8. Wielka Wojna i jej polityczne konsekwencje...................... 149 Od wojny lokalnej do europejskiej.............................. 150 Na frontach I wojny światowej................................. 151 Światowy zasięg Wielkiej Wojny............................... 153 Zakończenie wojny........................................ 155 Wojna totalna............................................ 156 Upadek caratu i rewolucja lutowa............................... 158 Obalenie Rządu Tymczasowego w Rosji.......................... 159 Upadek monarchii środkowoeuropejskich.......................... 161 Pokojowy program prezydenta Wilsona........................... 162 Wersalski system polityczny.................................. 163 Mniejszości narodowe Europy wersalskiej......................... 167 Liga Narodów............................................ 167 4
9. Systemy polityczne Europy powersalskiej........................ 170 Demograficzne i ekonomiczne skutki Wielkiej Wojny................. 172 Społeczne skutki wojny..................................... 173 Europa demokratyczna...................................... 174 Budowa państwa komunistycznego w Rosji........................ 175 ZSRR system władzy totalitarnej.............................. 177 Metody sprawowania władzy w ZSRR totalitaryzm.................. 178 Idea budowy imperium radzieckiego............................. 180 Gospodarka państwa komunistycznego............................ 180 U podstaw mocarstwowości ZSRR.............................. 182 Geneza faszyzmu europejskiego................................ 183 Organizacja państwa faszystowskiego Włochy..................... 184 Dyktatura w Hiszpanii...................................... 185 Próba budowy demokracji w Niemczech.......................... 187 Odrodzenie Niemiec....................................... 188 Polityczne skutki wielkiej depresji.............................. 189 Narodziny nazizmu........................................ 190 Upadek Republiki Weimarskiej................................ 192 Nazistowskie państwo totalitarne............................... 192 Systemy autorytarne na przykładzie republik bałtyckich............... 194 Węgry w okresie międzywojennym.............................. 196 10. Kultura Europy i Ameryki w dwudziestoleciu międzywojennym....... 198 Zapowiedź przełomu w kulturze................................ 199 Kryzys świadomości po I wojnie światowej........................ 200 Nowa filozofia........................................... 202 Literatura okresu międzywojennego............................. 202 Futuryzm............................................... 203 Architektura i wzornictwo.................................... 204 Nowoczesne malarstwo...................................... 206 Sztuka filmowa i radio...................................... 207 Rewolucja obyczajowa...................................... 210 Kultura i sztuka w państwach totalitarnych......................... 212 11. Odrodzenie państwa polskiego............................... 216 Sprawa polska w pierwszych latach Wielkiej Wojny................... 217 Polskie ziemie pod okupacją państw centralnych..................... 219 Akt 5 listopada........................................... 220 Skutki obalenia caratu dla sprawy polskiej......................... 221 Kryzys przysięgowy........................................ 223 Rada Regencyjna.......................................... 223 Skutki przewrotu październikowego dla sprawy polskiej................ 224 Wyłanianie się polskiej władzy państwowej........................ 226 Sejm Ustawodawczy....................................... 229 Koncepcje granic Polski..................................... 230 Sytuacja na terenach wschodnich............................... 231 Wojna polsko-bolszewicka................................... 232 Zajęcie Wileńszczyzny...................................... 234 5
Traktat ryski............................................. 235 Powstanie wielkopolskie..................................... 235 Przyłączenie Wielkopolski i Pomorza Gdańskiego.................... 236 Wolne Miasto Gdańsk...................................... 237 Walka o Górny Śląsk....................................... 239 Warmia i Mazury......................................... 239 Agresja czechosłowacka na Śląsku Cieszyńskim..................... 241 12. Państwo odrodzone II Rzeczpospolita........................ 243 Ekonomiczne warunki odbudowy państwa......................... 244 Zróżnicowanie społeczne.................................... 245 Stosunki narodowościowe.................................... 246 Wprowadzenie powszechnej oświaty............................. 247 Unifikacja ziem polskich.................................... 248 Trudności w procesie jednoczenia kraju........................... 249 Odbudowa gospodarki polskiej................................ 250 Parlamentaryzm II Rzeczypospolitej............................. 251 Konkordat.............................................. 253 Polityka zagraniczna RP..................................... 254 Ruch nacjonalistyczny...................................... 255 Ruch chrześcijańsko-społeczny................................. 257 Ugrupowania konserwatywne.................................. 258 Partie chłopskie.......................................... 258 Partie robotnicze.......................................... 259 Próby umocnienia demokracji parlamentarnej....................... 261 Konflikt endecji z Józefem Piłsudskim........................... 262 Upadek systemu parlamentarnego............................... 263 Sanacja................................................ 265 Organizacje sanacyjne: BBWR i OZN............................ 266 Walka sanacji z opozycją.................................... 267 Konflikty narodowościowe w II Rzeczypospolitej.................... 268 Skok gospodarczy......................................... 269 Kwestia reformy rolnej...................................... 271 Reforma szkolna.......................................... 273 Rozwój kultury masowej w II Rzeczypospolitej..................... 273 Rzut oka na Mały Rocznik Statystyczny z 1938 r..................... 275 Polityka zagraniczna RP u progu II wojny światowej.................. 278 13. II wojna światowa....................................... 280 Upadek systemu wersalskiego................................. 281 W stronę wojny.......................................... 282 Sytuacja Polski........................................... 284 Fronty II wojny światowej................................... 286 Wojna obronna Polski (kampania wrześniowa)...................... 287 Doktryna wojny błyskawicznej................................. 289 W okupowanej Europie i Azji................................. 291 Okupacja na ziemiach polskich................................ 293 Metody eksterminacji....................................... 294 6
Holokaust.............................................. 295 Powstanie w getcie warszawskim............................... 298 Ruch oporu w okupowanej Europie............................. 298 Polskie władze na obczyźnie.................................. 299 Ruch oporu na ziemiach polskich............................... 300 Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie.............................. 301 Armia Polska w ZSRR...................................... 303 Działalność polskich komunistów w kraju......................... 303 Powstanie warszawskie...................................... 304 Narodziny broni masowego rażenia.............................. 306 Procesy zbrodniarzy wojennych................................ 308 CZĘŚĆ II: KU CYWILIZACJI GLOBALNEJ 1. Główne zasady powojennego ładu............................. 312 Sprawa polska na konferencjach mocarstw......................... 313 Powojenne migracje na ziemiach polskich......................... 315 Organizacja Narodów Zjednoczonych............................. 317 2. Świat podzielony epoka zimnej wojny......................... 320 Narodziny supermocarstw.................................... 322 Doktryna Trumana........................................ 323 Plan Marshalla........................................... 324 Problem podzielonych Niemiec i Berlina.......................... 324 Wojna koreańska.......................................... 326 Zaostrzenie zimnej wojny.................................... 327 Kryzys kubański.......................................... 327 Wojna w Wietnamie....................................... 329 Narodziny ruchu pacyfistycznego............................... 331 Wpływ wojny w Wietnamie na zmianę polityki międzynarodowej i świadomości społeczeństwa amerykańskiego...................... 332 Brudna wojna w Afganistanie i jej konsekwencje................... 333 3. Procesy integracyjne w Europie Zachodniej...................... 335 Sytuacja w Europie Zachodniej po II wojnie światowej................ 335 Europejski cud gospodarczy.................................. 338 W stronę integracji europejskiej................................ 339 Postępy integracji europejskiej................................. 341 4. ZSRR i kraje demokracji ludowej........................... 344 Ostatnie lata stalinizmu..................................... 345 Eksport stalinizmu......................................... 346 Destalinizacja i reformy..................................... 347 Destalinizacja w kulturze radzieckiej............................ 348 Destalinizacja w polityce zagranicznej ZSRR....................... 348 Echa destalinizacji w państwach satelickich........................ 349 Upadek Chruszczowa....................................... 350 7
Interwencja zbrojna w Czechosłowacji........................... 350 Era Breżniewa........................................... 351 Przemiany społeczne w latach siedemdziesiątych.................... 352 Reformy w Związku Radzieckim............................... 352 5. Zachodni świat w latach powojennych.......................... 355 Zmiany struktury społecznej.................................. 355 Rozwój opieki socjalnej..................................... 357 Wzrost standardów życia.................................... 357 Wypoczynek i spędzanie czasu wolnego.......................... 358 Narodziny kultury młodzieżowej............................... 359 Walka o prawa człowieka w Stanach Zjednoczonych.................. 361 6. PRL jako państwo realnego socjalizmu......................... 363 Nowy kraj............................................. 364 Utrwalanie władzy w latach 1945 1948........................... 365 Polski stalinizm w latach 1948 1955............................. 367 Nacjonalizacja gospodarki.................................... 368 Trzyletni Plan Odbudowy Gospodarki, 1947 1949.................... 369 Plan sześcioletni 1950 1955.................................. 370 Próby kolektywizacji rolnictwa................................. 371 Rewolucja oświatowa....................................... 372 Społeczeństwo polskie wobec władzy komunistycznej................. 373 Polski Październik 1956 r..................................... 374 Mała stabilizacja........................................ 376 Marzec 1968 r............................................ 376 Grudzień 1970 r........................................... 378 Kultura w Polsce socjalistycznej................................ 379 Kościół katolicki w Polsce................................... 380 Życie na emigracji......................................... 383 7. Kościół katolicki i katolicyzm w II połowie XIX i w XX w............ 386 Katolicki Kościół wobec cywilizacji przemysłowej................... 387 Ideologia chrześcijańskiej demokracji............................ 387 Ruch ekumeniczny po II wojnie światowej......................... 388 8. Dekolonizacja........................................... 391 Geneza dekolonizacji....................................... 391 Drogi dekolonizacji........................................ 393 Trudna niepodległość....................................... 394 9. Daleki Wschód po II wojnie światowej.......................... 396 Zwycięstwo rewolucji w Chinach............................... 397 Japonia mocarstwem ekonomicznym............................. 398 Azjatyckie tygrysy gospodarcze............................... 399 10. Współczesny Bliski Wschód................................. 401 Narodziny syjonizmu....................................... 402 Skutki polityczne I wojny światowej............................. 403 8
Dekolonizacja na Bliskim Wschodzie............................ 403 Kryzys sueski............................................ 404 Wojna sześciodniowa (5 10 czerwca 1967 r.)....................... 404 Wojna Jom Kippur (październik 1973 r.).......................... 406 Pierwsze kroki ku pojednaniu................................. 406 Problem palestyńskich uchodźców.............................. 406 Strategiczny surowiec ropa naftowa............................ 407 Fundamentalizm islamski.................................... 408 11. Ameryka Południowa po II wojnie światowej..................... 410 Dekolonizacja w Ameryce Południowej i Środkowej.................. 410 Dominacja Stanów Zjednoczonych.............................. 412 Kuba pod rządami Fidela Castro............................... 413 Chile Augusto Pinocheta..................................... 414 12. Rewolucja Solidarności i powstanie III Rzeczypospolitej........... 416 Polski cud gospodarczy w latach siedemdziesiątych................. 417 Narodziny opozycji........................................ 418 NSZZ Solidarność i jego program polityczny...................... 419 Wprowadzenie stanu wojennego................................ 420 Rewolucja 1989 r.......................................... 422 13. Europa u schyłku XX w.................................... 426 Jesień Narodów........................................... 426 Rozpad Związku Radzieckiego................................ 428 Rozpad Czechosłowacji..................................... 430 Wojna w Jugosławii........................................ 430 Zjednoczenie państw niemieckich............................... 433 14. Cywilizacja postindustrialna końca XX w........................ 434 Przemiany w nauce........................................ 434 Rewolucja komunikacyjna i informatyczna......................... 435 Narodziny cywilizacji postindustrialnej........................... 435 Przemiany kultury masowej................................... 436 Postmodernizm........................................... 437 Globalizacja............................................. 437 Spis cytowanych źródeł....................................... 440 Tablica chronologiczna........................................ 441 Indeks.................................................. 445 9